KONIUNKTURA GOSPODARCZA ŚWIATA I POLSKI W LATACH

INSTYTUT BADAŃ RYNKU, KONSUMPCJI I KONIUNKTUR
KONIUNKTURA GOSPODARCZA ŚWIATA I POLSKI W LATACH 2013-2016
Konferencja w dniu 2 lipca 2015 r.
Handel światowy – dr Łukasz Ambroziak
Po osłabieniu dynamiki światowego handlu towarami i usługami w pierwszym półroczu 2014 r., w drugiej połowie roku nastąpiło przyspieszenie. Było ono związane z poprawą koniunktury gospodarczej w strefie euro oraz
Japonii, a także ogólnie dobrej kondycji gospodarki amerykańskiej. Zwraca uwagę, że tempo wzrostu handlu towarami było niższe niż tempo wzrostu handlu usługami.
Prognozy tempa wzrostu handlu światowego według głównych ośrodków prognostycznych (w %)
Wyszczególnienie
MFW (towary i usługi)
Bank Światowy (towary i usługi)
OECD (towary i usługi)
UNCTAD (towary i usługi)
WTO (handel towarami)
Komisja Europejska (import towarów)
AIECE (handel towarami)
w tym:
eksport towarów
import towarów
2013
3,5
3,4
3,3
3,1
2,4
3,1
2,4
2014
3,4
4,0
3,2
3,5
2,8
2,6
3,3
2015
3,7
4,5
3,9
4,4
3,3
3,8
4,4
2016
4,7
4,8
5,3
4,8
4,0
5,1
5,4
2,4
2,3
3,3
3,3
4,5
4,4
5,4
5,3
Źródło: zestawienie własne
Według ocen AIECE wolumen światowego handlu towarami zwiększył się w 2014 r. o 3,3% w porównaniu
z rokiem poprzednim, wobec wzrostu o 2,4% w 2013 r. Zwiększenie dynamiki handlu było efektem ożywienia
w obrotach krajów rozwiniętych gospodarczo. Eksport tych krajów wzrósł o 3,8% w porównaniu z rokiem poprzednim (wobec wzrostu o 1,0% w 2013 r.), a import – o 3,6% (wobec wzrostu o 0,8% rok wcześniej). Wyraźną
poprawę koniunktury w handlu odnotowano przede wszystkim w krajach strefy euro oraz w Japonii. Osłabiła się
natomiast dynamika wzrostu obrotów handlowych krajów o gospodarkach wschodzących, do nieco poniżej 3%
w 2014 r. z około 4% w 2013 r. Przyczyniło się do tego spowolnienie tempa rozwoju chińskiej gospodarki, konflikt
na Ukrainie, wprowadzone ograniczenia w handlu z Rosją, spadek siły nabywczej krajów eksportujących ropę naftową wskutek niskich cen tego surowca, a także niestabilna sytuacja polityczna i gospodarcza w krajach Afryki
Północnej. Zwraca uwagę, że w krajach Ameryki Łacińskiej oraz Europy Środkowej i Wschodniej nastąpił nawet
spadek wolumenu importu.
Główne międzynarodowe ośrodki prognostyczne przewidują, iż w latach 2015-2016 dynamika wzrostu obrotów
światowego handlu towarami i usługami nieco przyspieszy. Siłą napędową postępującego ożywienia w handlu
będzie poprawa sytuacji ekonomicznej w strefie euro oraz w Japonii, dobra kondycja gospodarki amerykańskiej
(prognozowany ponad trzyprocentowy wzrost PKB) oraz wzrost popytu gospodarek Azji Południowej i Wschodniej. Według większości prognoz dynamika światowych obrotów handlowych w 2015 r. przekroczy 4%,
a w 2016 r. – nawet 5%.
Koniunktura na światowych rynkach towarowych – mgr Janusz Chojna
Trwające od II kwartału 2011 r. łagodne słabnięcie koniunktury i cen na rynkach surowców przeszło od połowy
2014 r. w gwałtowne załamanie notowań cenowych. Podstawową przyczyną była silna obniżka cen ropy w następstwie
„rewolucji łupkowej”, jednak wyraźnie obniżyły się także ceny wielu innnych surowców, a warunki ku temu
stworzyło połączone oddziaływanie obfitej podaży, zmian w gospodarce chińskiej i mocniejącego dolara. Między
czerwcem 2014 r. i styczniem 2015 r. przeciętny poziom dolarowych cen surowców na rynkach światowych
obniżył się o 34%. Decydujące znaczenie miał silny spadek cen surowców energetycznych (o 52%); znacznie
łagodniejsze było w tym okresie osłabienie cen surowców nieenergetycznych (średnio o 10%). W styczniu 2015 r.
ceny surowców energetycznych powróciły do „dna” z przełomu lat 2008/2009, tj. z najostrzejszej fazy kryzysu
światowego. Od lutego 2015 r. ceny surowców energetycznych zaczęły się wzmacniać, a jednocześnie
wyhamowany został spadek cen surowców nieenergetycznych. Niemniej w maju br. przeciętny poziom cen
surowców był tylko o 18,9% wyższy w stosunku do grudnia 2008 r., a jednocześnie o 44,6% niższy w stosunku
szczytowego poziomu z lipca 2008 r.
Źródłem utrzymującego się w latach 2002-2010 boomu cenowego na rynkach surowców był szybko rosnący
popyt w krajach rozwijających się, w tym zwłaszcza ze strony awansującej do roli „warsztatu świata” gospodarki
chińskiej, za którym nie nadażał wzrost podaży. Ustanie tych przyczyn doprowadziło do odwrócenia zwyżkowej
tendencji cen. W przypadku rynku naftowego, na którym rola Chin jako konsumenta jest ciągle w skali świata
drugorzędna, o spadku cen zadecydował czynnik podażowy. Rosnące pozyskanie ropy ze źródeł niekonwencjonalnych
(z łupków bitumicznych i piasków roponośnych) w Ameryce Północnej przy jednoczesnej niechęci Arabii
Saudyjskiej do wprowadzenia cięć wydobycia przez OPEC doprowadziły do nadpodaży ropy, a w efekcie do
ostrego spadku jej cen w II półroczu 2014 r. Wysoka podaż i rosnące zapasy były też podstawową przyczyną
osłabienia notowań cenowych na rynkach rolnych. Sprzyjał temu dodatkowo spadek kosztów produkcji
w następstwie obniżki cen energii i nawozów sztucznych. Inaczej było na rynkach surowców mineralnych
z wyłączeniem ropy, a więc w przypadku stali i surowców do jej produkcji, metali nieżelaznych czy węgla
energetycznego, gdzie wiodące znaczenie miał czynnik popytowy. W okresie boomu Chiny stały się głównym
ośrodkiem światowego zużycia tych surowców, toteż osłabienie wzrostu gospodarki chińskiej i działania
nakierowane na ograniczenie roli surowcochłonnych sektorów eksportowych wywarły silny, negatywny wpływ na
dynamikę popytu światowego. Do obniżki cen na tych rynkach przyczyniał się - obok słabnącego popytu – także
wysoki poziom podaży, będący wynikiem finalizacji projektów inwestycyjnych zainicjowanych jeszcze w latach
boomu surowcowego. Siłę negatywnego oddziaływania czynników podażowych i popytowych na notowania
cenowe na rynkach surowcowych wzmacniała w 2014 r. aprecjacja dolara.
Udział Chin w światowym zużyciu ważniejszych surowców mineralnych w 2014 r. (w %)
ruda żelaza
64
węgiel koksowy
59
nikiel
50
aluminium
48
miedź
47
stal
47
cynk
45
ropa naftowa
11
0
10
20
30
40
50
60
70
Źródło: F. Ferrari, Commmodity prices forecasts, AIECE General Meeting, London, May 2015; Resources and Energy Quarterly,
March Quarter 2015, Australian Government, Department of Industry and Science, Canberra oraz obliczenia własne.
Według prognoz przeciętna cena 3 podstawowych gatunków ropy (Brent, Dubai i WTI) ukształtuje się
w 2015 r. w granicach 53-62 USD/bar., tj. o ok. 35-45% poniżej średniorocznej ceny w 2014 r. Znacznie słabszy
niż ropy będzie spadek cen surowców nieenergetycznych, gdyż według poszczególnych prognoz wyniesie od 8%
do 14%. W rezultacie ogólny poziom cen surowców obniży się według AIECE i Komisji Europejskiej o ponad
30% (odpowiednio o 32 i 33%); na mniejszą skalę tej obniżki wskazują prognozy MFW (o 22%) i Banku
Światowego (o 28%).
Natomiast w 2016 r. przewiduje się umiarkowane wzmocnienie cen. Cena ropy ma zwiększyć się do 57-68
USD/bar., tj. o ok. 8-13% w stosunku do 2015 r. Według większości prognoz towarzyszyć temu będzie niewielki
wzrost cen surowców nieenergetycznych (o 1-5%), a w efekcie ogólny poziom cen surowców podniesie się o 5-9%.
Mimo to poziom cen surowców będzie nadal o wiele niższy niż w okresie przed ich załamaniem w 2014 r.,
a powrót do wysokich notowań cenowych będzie wieloletnim procesem. Według długookresowej prognozy Banku
Światowego ceny surowców odzyskają poziom z 2013 r. dopiero za 10 lat, tj. w 2025 r. Na tle zmian cen surowców
stosunkowo niewielkie są notowane w 2014 r. i prognozowane na lata 2015-2016 zmiany dolarowych cen towarów
przetworzonych w handlu międzynarodowym, choć kierunek zmian cen jest w obu grupach identyczny. Według
danych MFW przeciętna wartość jednostkowa (w USD) w eksporcie towarów przetworzonych z krajów
rozwiniętych obniżyła się w 2014 r. o 0,8%, tj. nieco mniej niż w 2013 r. (o 1,4%). Jej spadek ma zwiększyć się do
3,3% w 2015 r., zaś w 2016 r. ma nastąpić niewielki wzrost (o 0,5%).
Prognoza rozwoju polskiej gospodarki w latach 2015-2016 – dr Jan Przystupa
W 2014 r. PKB Polski powiększył się o 3,4%. Przyrost spożycia indywidualnego o 3,1% i publicznego o 4,7%
determinował odpowiednio w 53% i 26,5% przyrost PKB. Decydował również o zwiększeniu inwestycji o 9,2% –
mimo utrzymującego się od listopada 2012 r. spadku cen produkcji sprzedanej przemysłu, które w 2014 r. obniżyły
się o 1,6%, a w pierwszych trzech miesiącach 2015 r. o kolejne 3,1%. O ile popyt krajowy stymulował wzrost PKB
w 2014 r., to wkład eksportu netto był ujemny i obniżył PKB o 1,4 punktu procentowego - mimo wysokiego tempa
wzrostu wolumenu eksportu (5,7%), związanego głównie ze wzrostem popytu w strefie euro oraz wzrostem handlu
w ramach międzynarodowych łańcuchów wartości dodanej (GVC), co, z kolei, wiązało się z większą aktywnością
korporacji niemieckich. Natomiast relatywnie niewielki wpływ na dynamikę eksportu miało embargo nałożone
przez Rosję na import towarów żywnościowych (mniej niż 0,5 punktu procentowego). Wolumen importu rósł
w tempie 9,1% (1,8% w 2013 r.). Wysokie tempo wzrostu było bezpośrednio związane ze wzrostem popytu krajowego, eksportu w ramach GVC oraz korzystnych relacji cenowych. Na przełomie 2014 i 2015 roku gospodarka
osiągnęła maksymalny pułap ożywienia i poczynając od II połowy 2015 r. tempo wzrostu PKB może powoli wyhamowywać: PKB powinien powiększyć się o 3,5% w 2015 r. i o 3,4% w 2016 r. Prawdopodobnie maksymalny
przyrost zostanie osiągnięty w pierwszej połowie 2015 r. i może wynieść 3,6%.
Wpływ czynników zewnętrznych i wewnętrznych na saldo obrotów polskiego handlu zagranicznego
– dr hab. Krzysztof Marczewski
W roku 2014 popyt na polski eksport zwiększył się o 2,8%. Faktyczny wzrost wolumenu eksportu wyniósł
5,3%, był więc zdecydowanie wyższy. Efekt poprawy konkurencyjności podniósł zatem dynamikę wywozu
o 2,5 pkt. proc. Był to nieco gorszy wynik niż rok wcześniej, kiedy przy 2,2% wzroście rynku polski eksport
zwiększył się o 6,5%. Nasz eksport ucierpiał z powodu ograniczenia wymiany z Rosją i Ukrainą. Jak wynika
z obliczeń na danych prognostycznych, postępujące ożywienie w handlu światowym będzie miało pozytywny
wpływ na rozmiary naszego rynku eksportowego. Popyt na polski eksport wzrośnie w 2015 r. o 3,4%, a w 2016 r. –
o dalsze 5,3%. Obie te wielkości są zbliżone do prognozowanej dynamiki importu światowego.
i faktycznego wzrostu eksportu
24
20
16
12
8
4
0
-4
-8
-12
-16
1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016
Rynek eks portowy
Eks port
Handel ś wiatowy
Na poniższym wykresie przedstawione zostały wyniki dekompozycji zmian salda handlu zagranicznego Polski (SHZ) na czynniki zewnętrzne i wewnętrzne w ostatnich ośmiu latach. Jak widać, proporcje wkładów poszczególnych czynników w latach 2013-2014 potwierdzają stopniowo wzmacniające się, ale nadal skromne,
pozytywne oddziaływanie koniunktury zewnętrznej. Jednak generalnie korekty SHZ odbywają się w dominującej części poprzez zmiany kierunków oddziaływania czynników wewnętrznych. Decydujące znaczenie wśród
nich mają zmiany wolumenu importu (w 2014 r. import przyspieszył redukując przyrost SHZ do zera). Efekt
netto oddziaływania czynników zewnętrznych jest znacznie słabszy i przejawia się głównie w zmianach wolumenu popytu na eksport.
De kompozycja zmian SHZ na czynniki ze wnę trzne i we wnę trzne
w latach 2007-2014 w uję ciu ne tto (w pkt. proc.)
w pkt. proc.
14
12
10
8
6
4
2
0
-2
-4
Czynniki zewnętrzne
Czynniki wewnętrzne
20
14
20
13
20
12
20
11
20
10
20
09
20
08
20
07
-6
Zmiana ogółem