SOCJOLOGIA W MEDYCYNIE

SOCJOLOGIA W MEDYCYNIE
Program zajęć:
1. Relacja pomiędzy socjologią a medycyną. Socjologiczne koncepcje zdrowia i choroby.
Choroba jako zjawisko społeczne (4 godziny).
Przyczyny zapotrzebowanie na wiedzę socjologiczną w medycynie. Relacje pomiędzy
socjologią a medycyną: medycyna jako integralna część społeczeństwa. Normy społeczne a
pojecie zdrowia – społeczny wymiar zdrowia (role społeczne, interakcje społeczne). Choroba jako
zjawisko społeczne. Pojęcie dewiacji w perspektywie teorii socjologicznych a pojęcie choroby.
Kulturowy ideał osobowości, role społeczne, wzory zachowań, system wartości w relacji do
zachowań w zdrowiu i chorobie. Socjomedyczne wskaźniki stanu zdrowia – skale mierzące różne
wymiary (w tym wymiar społeczny zdrowia).
Celem zajęć jest nauczenie studentów konstruowania skal pomiarowych przy użyciu
socjomedycznych wskaźników zdrowia - w odniesieniu do różnych grup wiekowych.
Literatura do ćwiczeń:
Tobiasz-Adamczyk B. Wybrane elementy socjologii zdrowia i choroby. Kraków 2000.
Aronson E. Człowiek - istota społeczna. Warszawa 1987.
Sokołowska M. Socjologia medycyny. Warszawa 1986.
Wstęp do socjologii medycyny. Red. A. Ostrowska. Warszawa 1990.
2. Socjogenne uwarunkowania zdrowia i choroby (2 godziny).
Przemiany demograficzne i cywilizacyjne a zmiany w stanie zdrowia i obrazie chorób. Styl
życia, pełnienie ról społecznych, stopień izolacji społecznej jako źródło zaburzeń w zdrowiu
fizycznym i psychicznym; patogenna rola znaczących wydarzeń życiowych w odniesieniu do
stanu zdrowia. Nierówności społeczne i dyskryminacja społeczna na poziomie mikro- i makrostruktury (wiek, płeć, status społeczno-ekonomiczny, stan cywilny, religia, bezrobocie,
bezdomność) a stan zdrowia i dostęp do świadczeń medycznych. Zjawisko dezintegracji
społecznej i anomii a przyczyny samobójstw i prób samobójczych.
Celem zajęć jest uświadomienie, że coraz częściej przyczyny chorób tkwią w środowisku
społecznym (w rodzinie, grupie zawodowej, szkole, środowisku lokalnym, itd.) oraz dostarczenie
wiedzy pozwalającej na analizę wpływu struktury społecznej na stan zdrowia.
Literatura do ćwiczeń:
Tobiasz-Adamczyk B. Wybrane elementy socjologii zdrowia i choroby. Kraków 2000.
Człowiek, środowisko, zdrowie. Red. J. Kopczyński i A. Siciński. Wrocław 1990.
Puchalski K. Zdrowie w świadomości społecznej. Łódż 1997.
Mitchel AT. Dlaczego? Czyli samobójstwo i inne zagrożenia wieku dorastania. Warszawa
1994.
Jarosz M. Samobójstwa. Warszawa 1997.
3. Postawy i zachowania w zdrowiu i chorobie (4 godziny).
Kultura a zdrowie. Kultura jako wzorzec oczekiwanych zachowań związanych ze zdrowiem.
Socjologia ciała. Normy społeczno-kulturowe a normy zdrowotne. Zdrowie jako wartość.
Symbole kulturowe. Kulturowe wyznaczniki stylu życia a stan zdrowia. Modele zachowań w
zdrowiu i chorobie. Kulturowe wyznaczniki postaw i zachowań w chorobie. Proces socjalizacji
pierwotnej i wtórnej a zachowania w zdrowiu i chorobie.
Celem zajęć jest zwrócenie uwagi na znaczenie procesu socjalizacji dla oceny późniejszych
zachowań – zwłaszcza zachowań w zdrowiu i chorobie oraz kształtowanie umiejętności
przekształcania postaw nieracjonalnych z punktu widzenia utrzymania zdrowia w zachowania
racjonalne.
Literatura do ćwiczeń:
Tobiasz-Adamczyk B. Wybrane elementy socjologii zdrowia i choroby. Kraków 2000.
Tobiasz- Adamczyk B., Szafraniec K., Bajka J. Zachowania w chorobie. Opis przebiegu
choroby z perspektywy pacjenta. Kraków 1999.
Winefield H., Peay M.Y. Nauka o zachowaniu w medycynie. Warszawa 1986
Korzeniowska E. Zachowania i świadomość zdrowotna w sferze pracy. Łódź 1997
4. Struktura i funkcje rodziny a stan zdrowia i występowanie chorób (2 godziny).
Rola rodziny w kształtowaniu zachowań pro i antyzdrowotnych. Przemiany w strukturze i
funkcjach rodziny a stan zdrowia. Socjalizacja w rodzinie źródłem zachowań związanych ze
zdrowiem. „Wsparcie” w rodzinie w sytuacjach trudnych – wydarzenia życiowe – choroba,
niepełnosprawność. Wpływ choroby na funkcje rodziny. Patogenna rola rodziny jako „środowiska
chorobotwórczego”. Zadania opiekuńcze i pielęgnacyjne rodziny. Patologia życia rodzinnego –
przemoc fizyczna i psychiczna w rodzinie. Konsekwencje związane z opieką nad chorym
przewlekle i niepełnosprawnym oraz osobą w podeszłym wieku w rodzinie.
Celem zajęć jest ukazanie znaczenia rodziny dla zdrowia oraz kształtowanie umiejętności oceny
skutków chorób dla jej funkcjonowania - studium przypadku.
Literatura do ćwiczeń:
Tobiasz-Adamczyk B. Wybrane elementy socjologii zdrowia i choroby. Kraków 2000.
Woźniak Z. Socjomedyczne aspekty funkcjonowania rodziny. Poznań 1990.
Lipowska–Teuch A. Rodzina a przemoc. Warszawa 1999.
Pospiszyl I. Przemoc w rodzinie. Warszawa 1994.
5. Patologie społeczne a konsekwencje zdrowotne (2 godziny).
Pojęcie i rodzaj zachowań patologicznych. Społeczne uwarunkowania zjawisk patologii
społecznej na przykładzie alkoholizmu i narkomanii. Sposoby przeciwdziałania zjawiskom
patologii społecznej. Społeczne przyczyny i konsekwencje samobójstw i prób samobójczych.
Celem ćwiczeń jest wskazanie na rolę lekarza w przeciwdziałaniu zjawiskom patologicznym,
poznanie sposobów przeciwdziałania tym zjawiskom - próba konstruowania programów
profilaktycznych przez studentów.
Literatura do ćwiczeń:
Cekiera Cz. Ryzyko uzależnień. Lublin 1994.
Gaś. Z. Rodzina wobec uzależnień. Warszawa 1993.
Gaberle A. Patologia społeczna. Warszawa 1996.
Gossop M. Narkomania. Mity i Rzeczywistość. Warszawa 1993.
Moskalewicz J., Świątkiewicz G., Śierosławski J., Zieliński A. Zagrożenie substancjami
psychoaktywnymi w Polsce. W: Aktualne problemy zdrowotne, zagrożenia i szanse. Red.
H. Kirschner i J. Kopczyński. Warszawa 1999.
Kmiecik – Baran K. Młodzież i przemoc. Warszawa 2000.
Jarosz M. Samobójstwa. Warszawa 1997.
6. Socjologiczne konsekwencje chorób przewlekłych, niepełnosprawności i starości (2
godziny).
Wielowymiarowy
model
niepełnosprawności.
Konsekwencje
choroby
przewlekłej,
niepełnosprawności i starości dla chorego (ograniczenie aktywności społecznych, izolacja
społeczna, zakłócenia w pełnieniu ról społecznych, uzależnienie od innych osób lub instytucji
medycznych i pozamedycznych). Konsekwencje dla grup społecznych (zmiany w sytuacji
rodziny, zakłócenia w funkcjonowaniu grupy zawodowej zmiany w szerszym środowisku
społecznym). Rodzaj choroby a naznaczenie społeczne. Znaczenie środowiska społecznego w
procesie adaptacji (rodzina, środowisko lokalne, środowisko pracy). Bariery procesu adaptacji:
związane z jednostką (psychiczne, motywacyjne) oraz miejscem pacjenta w zbiorowości
(społeczne, kulturowe), tkwiące w ustawodawstwie oraz organizacji pomocy dla osób
rehabilitowanych. Wpływ instytucji medycznych na przebieg adaptacji. Działania społeczne w
zakresie przyspieszenia adaptacji społecznej do choroby.
Celem zajęć jest zapoznanie studentów z mechanizmami leżącymi u podstaw uprzedzeń
(piętna) i wynikających stąd trudności w rehabilitacji – przygotowywanie schematów kategorii w
ramach, których należy rozpatrywać społeczne konsekwencje chorób.
Literatura do ćwiczeń:
Tobiasz-Adamczyk B. Wybrane elementy socjologii zdrowia i choroby. Kraków 2000.
Tobiasz- Adamczyk B., Szafraniec K., Bajka J. Zachowania w chorobie. Opis przebiegu
choroby z perspektywy pacjenta. Kraków 1999.
Larkowa H. Człowiek niepełnosprawny. Warszawa 1987.
Kowalik S. Psychospołeczne podstawy rehabilitacji osób niepełnosprawnych. Katowice 1999.
Sękowski A.E. Psychospołeczne determinanty postaw wobec inwalidów. Lublin 1994.
7. Jakość życia chorych przewlekle, ludzi starych, osób niepełnosprawnych (4 godziny).
Pojęcie
jakości
życia
w
wymiarze
obiektywnym
i
subiektywnym.
Funkcjonalne
i psychosocjomedyczne wskaźniki jakości życia jako podstawowe narzędzie oceny stanu zdrowia.
Wskaźniki jakości życia w praktyce medycznej. Udział medycznych i pozamedycznych
wymiarów jakości życia w jej ocenie na przykładzie wybranych problemów. Określenie
mierników poszczególnych wymiarów np.: zakres kontaktów, pełnienia ról społecznych, stopień
zależności od innych osób. Skale pomiarowe mierzące różne wymiary jakości życia.
Odpowiedzialność za grupy zależne - osoby chore przewlekle, w podeszłym wieku, osoby
niepełnosprawne.
Celem zajęć jest zwrócenie uwagi na rolę oceny jakości życia w praktyce medycznej
i badaniach klinicznych oraz zapoznanie z narzędziami służącymi do oceny jakości życia –
nauczenie studentów konstruowania skal dotyczących jakości życia.
Literatura do ćwiczeń:
•
Tobiasz-Adamczyk B. Wybrane elementy socjologii zdrowia i choroby. Kraków 2000.
•
Tobiasz-Adamczyk B., Brzyski P., Bajka J. Społeczne uwarunkowania jakości życia kobiet w
progu wieku starszego. Kraków 2004.
•
Tobiasz-Adamczyk B. Jakość życia: zakres badań w perspektywie socjologicznej. Sztuka
Leczenia nr 3/99.
•
Garett G. Potrzeby zdrowotne ludzi starszych. Warszawa 1990.
•
Zrozumieć starość. Red. A. Panek, Z. Szarota. Kraków 2000.
8. Leczenie jako proces społeczny (4 godziny).
Społeczne uwarunkowania przebiegu procesu leczenia. Relacja lekarz – pacjent w perspektywie
różnych modeli socjologicznych. Charakterystyka ról (oczekiwanych i rzeczywistych lekarza i
pacjenta). Wpływ relacji pomiędzy lekarzem a pacjentem na skuteczność terapii. Czynniki
obiektywne i subiektywne zakłócające relacje lekarz - pacjent (brak informacji, akceptacji,
współdziałania personelu, nieuwzględniania sytuacji życiowej pacjenta). Wpływ medycyny
niekonwencjonalnej na relację lekarz - pacjent.
Celem zajęć jest ukazanie mechanizmów komunikowania się w relacji lekarz-pacjent oraz
czynników społecznych zakłócających prawidłowy przebieg tej relacji. Zwrócenie uwagi na
oczekiwania pacjenta wynikające z wzajemnego układu praw i obowiązków partnerów tej relacji.
Literatura do ćwiczeń:
•
Tobiasz-Adamczyk B. Relacje lekarz – pacjent w perspektywie socjologii medycyny. Kraków
2002.
•
Ostrowska A. Relacja pacjent – lekarz, nowa jakość? W: Promocja zdrowia Nauki Społeczne i
Medycyna Nr.21/2001.
•
Mayerscough P. R., Ford M. Jak rozmawiać z pacjentem. Gdańsk 2001.
•
Gordon Thomas, W Sterling Edwards. Pacjent jako partner. Warszawa 1999.
•
Brehant J. Thanatos: Chory i lekarz w obliczu śmierci. Warszawa 1980.
9. Społeczne uwarunkowania roli zawodowej lekarza (4 godziny).
Czynniki wpływające na sposób pełnienia roli zawodowej lekarza: ustawodawstwo, kodeks
etyczno-deontologiczny, system opieki zdrowotnej, warunki pracy, kwalifikacje i system
kształcenia, definicja roli lekarza w grupie, identyfikacja zawodowa, cechy demograficznospołeczne, osobowościowe, stereotypy lekarza, pozycja społeczno-zawodowa. Lekarz jako
kreator zachowań zdrowotnych. Przeobrażenia zawodu lekarza: instytucjonalizacja, specjalizacja,
zmiana pozycji społeczno-zawodowej, kontrola zawodowa. Etyczno-moralne aspekty postaw
lekarzy wobec zagadnień śmierci, transplantologii eutanazji oraz eksperymentów we
współczesnej medycynie. Mechanizmy społeczne warunkujące satysfakcję z roli zawodowej.
Stres zawodowy - dylematy roli lekarza. Konflikt w roli i konflikt ról. Prestiż zawodu lekarza i
konsekwencje społeczne z niego wynikające.
Celem zajęć jest pokazanie wpływu czynników społecznych na sposób pełnienia roli
zawodowej lekarza – społeczno-kulturowe uwarunkowania pracy lekarza. Wskazanie na źródła
prestiżu zawodu – przyczyn pozycji lekarza
Literatura do ćwiczeń:
•
Tobiasz-Adamczyk B. Relacje lekarz – pacjent w perspektywie socjologii medycyny. Kraków
2002.
•
Singer P. Rozważania o życiu i śmierci. Warszawa 1997.
•
Ostrowska A. Śmierć w doświadczeniu jednostki i społeczeństwa. Warszawa 1991.
•
Aleksandrowicz J. Studia medyczne a etos zawodu lekarza. Kraków 1985.
•
Tobiasz-Adamczyk B., Bajka J., Marmon G. Wybrane elementy socjologii zawodów
medycznych. Kraków 1996.
10. Funkcjonowanie instytucji medycznych na przykładzie szpitala (2 godziny).
Szpital jako instytucja, cele tej instytucji. Warunki skutecznego funkcjonowania instytucji
medycznych. Funkcjonalność i dysfunkcjonalność instytucji medycznych. Pojęcie instytucji
totalnej na przykładzie szpitala psychiatrycznego. Szpital jako środowisko wewnętrzne
(terapeutyczne), relacje szpitala ze środowiskiem zewnętrznym. Rola szpitala i innych instytucji
medycznych w procesie umierania.
Celem zajęć jest ukazanie wzajemnych relacji pomiędzy funkcjonowaniem medycyny jako
instytucji a funkcjonowaniem innych instytucji społecznych.
Literatura do ćwiczeń:
•
Tobiasz-Adamczyk B. Relacje lekarz – pacjent w perspektywie socjologii medycyny. Kraków
2002.
•
Goodman N. Wstęp do socjologii. Poznań 1999.
•
Sokołowska M. Socjologia medycyny. Warszawa 1986.