Sławomir Łodziński - Instytut Socjologii UW

Podsumowanie wykładu
(WDS 2016/2017 nr 15)
Rozwój i „odkrycia” socjologiczne


instytucjonalizacja socjologii:

etapy instytucjonalizacji (epoka „samotnego uczonego”, nauka
amatorska, początki nauki akademickiej, nauka ustabilizowana i
„wielka nauka”);

początki i rozwój socjologii w Europie i USA;

socjologia jako już dyscyplina o światowym zasięgu.
tabela „odkryć” socjologicznych:

próba budowy ogólnej teorii socjologicznej (1951 – T. Parsons);

konfliktowy model społeczeństwa (1957 - Ralph Dahrendorf);

wykluczenie/ekskluzja społeczna (1963 - Michel Foucualt);

„system światowy” (1974 - Immanuel Wallerstein);

„społeczeństwo ryzyka” (1986 - Ulrich Beck);

„społeczeństwo sieciowe” (1996 - Manuel Castells).
Socjologia światowa a
socjologia polska
(zarys historii) (1)
 „prehistoria” (przed 1918 r.) w Polsce:
 dociera z Europy Zachodniej, rodzi się u nas trochę „na uboczu”;
 Józef Supiński (1860), F. Krupiński (1869) i B. Limanowski (1875);
 Ludwik Gumplowicz, Ludwik Krzywicki, Edward Abramowski,
Kazimierz Kelles-Krauz, Florian Znaniecki, Bronisław Malinowski.
 okres międzywojenny 1918 – 1939 (początki socjologii akademickiej):
 instytucjonalizacja socjologii w Polsce:
 1919 r. – pierwsza katedra socjologii powstaje na Uniwersytecie
Warszawskim, na Wydziale Prawa i Nauk Politycznych (L. Petrażycki),
1925-1930 Katedra Etnologii i Socjologii UJ w Krakowie (S. Bystroń),
Poznań – 1920 r. – F. Znaniecki.
 1930 r. – pierwszy zjazd socjologiczny (PTS), konkursy pamiętnikarskie,
badania narodowościowe, obywatelskie zaangażowanie, intensywne
kontakty międzynarodowe.
 Florian Znaniecki, Stefan Czarnowski, Maria i Stanisław Ossowscy,
Józef Obrębski.
Pomnik Józefa Obrębskiego w macedońskim
mieście Samokow
Socjologia światowa a
socjologia polska
(zarys historii) (2)
 druga wojna światowa – destrukcyjne skutki:
 straty liczebne i emigracja (F. Znaniecki);
 „tajne nauczanie”;
 powstaje wiele prac dotyczących zapisu doświadczeń wojennych.
 lata 1945 – 1948 - odtwarzanie instytucji i instytucjonalizacji socjologii:
 odbudowa kadry i instytucjonalnych podstaw socjologii na uczelniach wyższych
– Łódź (badania S. Ossowskiego na Opolszczyźnie i Warmii).
 lata 1948 – 1956 – „stalinizm”, okres ideologicznego zamknięcia i politycznych
ingerencji, dyskryminacja wielu uczonych, brak kontaktów zagranicznych;
 lata 1956 – 1958 – „rekonstrukcja” i „reaktywacja” socjologii:
 Józef Chałasiński, S. Ossowski, Julian Hochfeld, Jan Szczepański;
 instytucje (IFiS PAN - czytelnia, OBOP, Ośrodek Badań Prasoznawczych,
IRWiR).
Socjologia światowa
a socjologia polska
(zarys historii) (3)
 lata 1958 – 1975 – „złoty wiek” polskiej
socjologii (stabilizacja
socjologii jako dyscypliny akademickiej w Polsce):
 młode pokolenie socjologów, duże badania empiryczne (S. Nowak);
 kontakty międzynarodowe i dobry poziom nauczania;
 czasopisma i seria „Biblioteka Socjologiczna”;
 socjologia staje się nauką „normalną”.
 rok 1968! – skutki istnieją do dnia dzisiejszego;
 lata 1975 – 1980 – okres kryzysu:
 podział na dwa „obiegi” (oficjalny i opozycyjny),;
 rola
Polskiego
Towarzystwa
Socjologicznego
i
zjazdów
socjologicznych;
 lata 1980 – 1990 – zbliżanie dwóch obiegów.
 po 1990 r. – czy powrót do „normalności” w nauce?
Czynniki rozwoju socjologii w Polsce
po 1945 r. i po 1989 r. (4)
 po 1945 r. - rola cenzury i „gry z polityką”, kontakty międzynarodowe, prestiż
społeczny i pomyślna sytuacja kadrowa;
 po 1989 r. – socjologia „po Wielkiej Zmianie”?:
 rynek i demokracja;
 socjologia na uczelniach - szerokie upowszechnienia socjologii jako kierunku





akademickiego;
nowe ośrodki - rynek ośrodków badawczych i rynkowych;
nowe socjologiczne obszary badawcze (skutki transformacji, struktura
społeczna i ubóstwo, polityka, religijność, płeć, etniczność);
ogólnopolskie zjazdy socjologiczne w latach 1990-2016 (ostatni odbył się w
Gdańsku we wrześniu 2016 r.);
obecność międzynarodowa;
czy socjolog (socjologia) jest jeszcze zawodem?
Socjologia jako nauka
i jako „rzemiosło” naukowe



dąży nie tylko do opisu, ale także do wyjaśnienia (zrozumienia)
zjawisk społecznych (socjologia to nie tylko „opisówka”);
postępowanie według uznanych reguł warsztatu (socjolog jako
„rzemieślnik”?) – projekt badawczy:

określenie problemu badawczego (co decyduje o jego wyborze?);

zbieranie danych zgodnie z uznanymi metodami badawczymi
(metody badawcze decydują o przebiegu badania, a każda z metod
ma swoje ograniczenia, stosowanie różnych metod -„triangulacja”);

jawność warsztatu badawczego;

logiczne wnioskowanie;

odpowiedzialność za słowo.
odróżnianie twierdzeń opartych na faktach od hipotez.
Socjologia – terminologia,
etyka i kumulacja wiedzy
 neutralność i powstrzymanie się od wartościowania:
 głębszy ogląd w terminach ogólnych – abstrakcyjnych i naukowych (nie -
indywidualnych), stąd znaczenie terminologii socjologicznej;
 podważenie tego, co „utrwalone” i zastane (uznawane za często „normalne”, że
tak „zawsze jest” itp.);
 wiedza „krytyczna” i „niewygodna” (szersze spojrzenie na całość, pokazanie
stosunków władzy i dominacji).
 dylematy etniczne badań socjologicznych:
 stosunek do badanych, ogłaszanie wyników i jawność warsztatu.
 problemy wiedzy socjologicznej:
 zmienność rzeczywistości społecznej;
 kulturowe wymiary rzeczywistości społecznej;
 znaczenie metodologii badań społecznych;
 brak kumulacji osiągnięć poznawczych („wieczna młodość” nauki?).
DZIĘKUJĘ!