Państwo a gospodarka

WIEDZA O SPOŁECZEŃSTWIE
Temat: Państwo a gospodarka
Państwo a gospodarka
Państwo to trwała wspólnota ludzi zamieszkujących określone terytorium oraz
poddana władzy zwierzchniej.
Cechy państwa:
• społeczny charakter,
• władza państwowa,
• terytorium,
• przymusowość,
• suwerenność,
• aparat państwowy.
Gospodarka jest to pewna część całości, czyli systemu, który składa się z części
(podsystemów) o nieograniczonej liczbie, uporządkowanych i pozostających w
określonych relacjach względem siebie. W tym ujęciu każdy system gospodarczy
składa się z instytucji, które działają w czasie, są powiązane między sobą przepływami
produktów i informacji.
Funkcje państwa w gospodarce rynkowej
Funkcja
alokacyjna
Dotyczy gospodarowania dobrami publicznymi, takimi jak drogi,
policja, środowisko naturalne.
Przeciwdziałanie
korupcji
Rola państwa polega na tworzeniu norm prawnych, które
przeciwdziałają zjawisku korupcji.
Funkcja
regulacyjna
Polega na tworzeniu i utrzymywaniu warunków wolnej konkurencji
między podmiotami gospodarczymi.
Funkcja
stabilizacyjna
Polega na walce z inflacją, bezrobociem i utrzymaniu wzrostu
gospodarczego (np. rozwój szkolnictwa, podnoszenie wydatków z
budżetu)
Funkcja
redystrybucyjna
Polega na regulowaniu dochodów podmiotów gospodarczych oraz
łagodzeniu nierówności społecznych (np. ustalanie płac
minimalnych, polityka podatkowa)
Gospodarka rynkowa
Początki gospodarki rynkowej związane są z rozwojem społecznego podziału pracy,
specjalizacją producentów oraz wzrostem roli własności prywatnej.
Wymiana powoduje podział społeczeństwa na grupy i podgrupy społeczno –
zawodowe oraz warstwy. Podział ten zależy od zajęć, jakim oddają się jednostki
gospodarujące. Grupy produkcyjne są zarazem grupami dystrybucyjnymi, gdyż w
istocie produkcja i dystrybucja stanowią dwie strony tego samego procesu.
Pierwsze zalążki gospodarki rynkowej zaistniały u schyłku społeczeństwa
pierwotnego.
W starożytności i średniowieczu nastąpił dalszy rozwój gospodarki wymiennej. W
kapitalizmie gospodarka towarowo – pieniężna stała się dominującą formą
gospodarowania.
Dziś tylko w niektórych słabo rozwiniętych krajach Afryki, Ameryki Łacińskiej i Oceanii
występują enklawy, w których istnieją pozostałości gospodarki naturalnej.
Interwencjonizm państwa w gospodarce
Interwencjonizm zakłada aktywny udział państwa w życiu gospodarczym.
Organami państwa, które wywierają
wpływ na gospodarkę, są:
Sejm i Senat
Prezydent
Rada
Ministrów
Narodowy
Bank Polski
Rada Polityki
Pieniężnej
Najwyższa
Izba Kontroli
Formy interwencjonizmu
Inwestycjami państwowymi nazywamy nakłady finansowe dokonywane przez państwo.
Mają one pobudzić koniunkturę i zmniejszyć bezrobocie.
Regulacja cen – państwo może regulować wysokość cen niektórych towarów poprzez
ustalenie:
- ceny minimalnej – najniższej ceny, po jakiej można sprzedać dany produkt
- ceny maksymalnej – najwyższej ceny, po jakiej można sprzedać dany produkt
Dotacje to środki finansowe wypłacane przez rząd firmom i osobom prawnym (np.
dotacje dla rolnictwa, górnictwa, przemysłu stoczniowego)
Formy interwencjonizmu
Protekcjonizm to ochrona rynku krajowego przed konkurencją z zagranicy poprzez
ograniczanie importu i wspieranie eksportu. Środkami najczęściej wykorzystywanymi
przez państwo są:
- cła, kontyngenty, embargo, wprowadzanie wysokich norm jakości, ulgi i zwolnienia
podatkowe, subsydia.
Polityka fiskalna (budżetowa) – obejmuje decyzje rządu dotyczące wydatków i wpływów
budżetowych. Celem polityki fiskalnej jest przede wszystkim zwiększenie zatrudnienia,
wzrost gospodarczy i stabilizacja cen.
Polityka pieniężna polega na regulowaniu podaży pieniądza na rynku w zależności od
potrzeb gospodarki. Ilość pieniądza na rynku jest regulowana przez bank centralny i Radę
Polityki Pieniężnej.
Formy interwencjonizmu
Pozytywne i negatywne skutki protekcjonizmu:
+ zwiększenie zatrudnienia
+ zwiększenie zysków producentów
krajowych
+ poprawa bilansu handlowego
- wzrost cen na rynku
- ograniczenie dostępu
społeczeństwa do wielu
produktów
Bank centralny i jego funkcje
Banki są to instytucje systemu pieniężno – kredytowego pośredniczące w obiegu
pieniądza w gospodarce rynkowej.
We współczesnej gospodarce rynkowej funkcjonuje dwustopniowy system bankowy
składający się z banku centralnego i podlegających mu, w zakresie polityki pieniężno –
kredytowej, innych banków, wśród których najliczniejszą grupę stanowią banki handlowe.
W systemie bankowym i w regulowaniu gospodarki najważniejszą rolę spełnia bank
centralny, który jest:
• bankiem emisyjnym, mającym ustawowe prawo emisji pieniądza gotówkowego,
• bankiem banków, gdyż nadzoruje działalność wszystkich banków w kraju, centralizuje
ich płynne rezerwy oraz zaopatruje je w pieniądz gotówkowy,
• bankiem państwa, gdyż realizuje politykę pieniężno – kredytową państwa, w
szczególności zaś politykę w zakresie podaży pieniądza, regulując jego ilość w obiegu,
zajmuje się również przychodami i wydatkami budżetu państwa.
Zadania Narodowego Banku Polskiego
Do zadań NBP należy:
• utrzymanie stabilnego poziomu cen
• wspieranie polityki gospodarczej rządu
• gospodarowanie rezerwami dewizowymi
• regulowanie płynności banków oraz
ich refinansowanie
• bankowa obsługa budżetu państwa
(prowadzenie rachunków bankowych najważniejszych
organów państwa)
• tworzenie warunków do rozwoju systemu bankowego
• emisja pieniądza
Leszek Balcerowicz, prezes
NBP w latach 2000-2007.
Sławomir Skrzypek, prezes
NBP od stycznia 2007.
Zagadnienia polityki budżetowej
Budżet państwa to szczegółowy plan finansowy zawierający zestawienia liczbowe
przewidywanych dochodów i wydatków ustalonych na określony czas.
Różnica między dochodami a wydatkami budżetu państwa może mieć postać:
Nadwyżki budżetowej, gdy wpływy są większe niż wydatki.
Deficytu budżetowego, gdy wydatki przewyższają wpływy.
Deficyt jest finansowany za pomocą tzw. długu
publicznego czyli zobowiązań finansowych zaciągniętych
np. w postaci kredytów czy obligacji
Zagadnienia polityki budżetowej
Pozyskiwanie dochodów do budżetu i rozdysponowanie wydatków zależą od władzy
ustawodawczej (parlamentu) i władzy wykonawczej (rządu).
Rząd opracowuje budżet, a parlament go zatwierdza i kontroluje jego wykonanie.
Proces opracowywania budżetu jest
poddawany naciskom różnych grup
społecznych i politycznych. Niejednokrotnie
rodzi to spory i konflikty dotyczące zakresu
redystrybucji budżetowej i rozłożenia ciężaru
wydatków na określone podmioty i grupy
społeczne.
W gospodarkach rynkowych o
demokratycznych systemach rządzenia
kierunek ewolucji polega na umacnianiu
władzy ustawodawczej w formułowaniu
polityki pieniężnej.
Sala obrad Sejmu
Funkcje budżetu
Funkcje budżetu
Fiskalna
Polega na gromadzeniu
dochodów budżetowych
Stymulacyjna
Polega na wpływaniu na procesy
gospodarcze poprzez stosowanie
środków budżetowych, np. zmiany
wysokości podatków
Redystrybucyjna
Polega na podziale
dochodu narodowego
między obywateli
Źródła dochodów polskiego budżetu
1. Podatki to publicznoprawne, przymusowe, bezzwrotne pieniężne
świadczenia o charakterze ogólnym, nakładane jednostronnie przez państwo.
2. Na dochody jednostek budżetowych składają się
dochody w takich działach, jak administracja publiczna,
wymiar sprawiedliwości, gospodarka mieszkaniowa,
transport, łączność.
3. Cła są formą podatku nakładanego na towary sprowadzane z zagranicy.
4. Wypłaty z zysku NBP pochodzą z inwestowanych za granicą rezerw walutowych
oraz zmian kursu złotego w stosunku do dolara i euro.
Podatki
Przedmiot opodatkowania
Sposób świadczenia
- bezpośrednie, ściągane bezpośrednio z
dochodów lub majątku płatnika
- Pośrednie, płacone przez konsumenta przy
zakupie towaru
- dochodowe, podstawą podatku jest dochód
- majątkowe, podstawą podatku jest majątek lub
kapitał
- konsumpcyjne, związane z nabywanymi
dobrami
Podział podatków ze
względu na:
Sposób naliczania
Podmiot
- Podatki lokalne, pobierane przez władze
lokalne
- Podatki o zasięgu krajowym, pobierane przez
państwo
- Progresywne, im wyższy dochód, tym większa
stawka podatkowa
- liniowe, stawka podatkowa niezależna od dochodu
- dygresywne, im wyższy dochód, tym niższa stawka
podatkowa
- kwotowe, z góry ustalona kwota niezależna od
dochodu
Podatki
Lp
Kryterium
podziału
Rodzaje
podatków
Podstawa opodatkowania
1
Przedmiot
majątkowe
opodatkowania przychodowe
dochodowe
konsumpcyjne
- wartość, przyrost wartości majątku
- ziemia, kapitał, praca
- czysty dochód
- wszystkie towary konsumpcyjne bądź
wybrane
2
Podmiot
pobierający
podatki
- majątek, dochód, korzystanie z majątku
3
Źródła pokrycia bezpośrednie
podatków
pośrednie
centralne
lokalne
- majątek bądź dochód
- obrót, wartość dodana, wartość
wybranych towarów
Najważniejsze podatki w Polsce
Podatek od
czynności
cywilnoprawnych
Podatek
dochodowy od
osób prawnych
(CIT)
Podatek
leśny
Podatek dochodowy od
osób fizycznych (PIT)
Podatek od
towarów i usług
(VAT)
Podatek
rolny
Podatek od
spadków i
darowizn
Podatek
akcyzowy
(akcyza)
Wydatki budżetowe
Wydatki
budżetowe
można podzielić
na:
Obligatoryjne
(np. subwencje dla
samorządów i dotacje na
ubezpieczenia społeczne)
Nieobligatoryjne
(np. wynagrodzenia
pracownicze i wydatki
bieżące jednostek
budżetowych)
Materiały pochodzą z Platformy Edukacyjnej
Portalu www.szkolnictwo.pl
Wszelkie treści i zasoby edukacyjne publikowane na łamach Portalu www.szkolnictwo.pl mogą być wykorzystywane przez jego Użytkowników wyłącznie
w zakresie własnego użytku osobistego oraz do użytku w szkołach podczas zajęć dydaktycznych. Kopiowanie, wprowadzanie zmian, przesyłanie, publiczne odtwarzanie
i wszelkie wykorzystywanie tych treści do celów komercyjnych jest niedozwolone. Plik można dowolnie modernizować na potrzeby własne oraz do wykorzystania
w szkołach podczas zajęć dydaktycznych.