wos4.pps

MÓJ UDZIAŁ W ŻYCIU
GOSPODARCZYM
POWTÓRZENIE PRZED EGZAMINEM
GIMNAZJALNYM 2013
PIENIĄDZ
 Pieniądz to
powszechnie
akceptowany środek
wymiany towarów i
usług oraz miernik
ich wartości.
HISTORIA PIENIĄDZA
 W społeczeństwach
pierwotnych ludzie
wymieniali się na
zasadzie: towar za
towar.
 Taki handel
wymienny to barter.
HISTORIA PIENIĄDZA
 Powoli wyodrębniały się towary uniwersalne
zwane płacidłami, które można było
wymienić na każdy towar.
 Takimi towarami były np. bydło, skóry, sól,
zwierzęta, zboże.
HISTORIA PIENIĄDZA
 Następnie zaczęto
stosować w wymianie
metale: żelazo, miedź,
a później metale
rzadziej występujące:
złoto i srebro.
 W transakcjach ważna
była ich waga, nie
kształt (płytki, sztabki).
HISTORIA PIENIĄDZA
 Ważenie metali przy
każdej transakcji było
uciążliwe, dlatego
zaczęto na nich wybijać
symbole np. herby
władców.
 Gwarantowały one
odpowiedni skład
kruszcu oraz jego wagę
i tak powstały monety.
HISTORIA PIENIĄDZA
 Aby korzystanie z
pieniędzy było
jeszcze łatwiejsze
wprowadzono
banknoty.
 Pierwsze banknoty
pojawiły się w
Chinach w IX w., a w
Europie zaczęto ich
używać od XVII w.
HISTORIA PIENIĄDZA
 Dla bezpieczeństwa i
wygody kupujących,
pod koniec XX w.
stworzono możliwość
używania kart
płatniczych oraz
przelewów
elektronicznych.
 Jest to tzw. pieniądz
elektroniczny lub
plastikowy.
HISTORIA PIENIĄDZA
 barter
 płacidła
 metale
(szlachetne)
 monety
 banknoty
 pieniądz
elektroniczny
Cechy pieniądza




pewny
podzielny
wygodny w użyciu
trudny do
sfałszowania
Funkcje pieniądza
 miernik wartości
(porównujemy ceny)
 środek płatniczy
(płacimy i regulujemy
nim zobowiązania)
 środek tezauryzacji
(gromadzenia
oszczędności)
GOSPODARKA
 Gospodarka to
całokształt
działalności
gospodarczej, który
polega na
wytwarzaniu dóbr i
świadczeniu usług
zgodnie z potrzebami
ludności.
GOSPODARKA
 W gospodarce
wyróżniamy 3
typy aktywności:
- produkcyjną
(przemysł i
rolnictwo),
- handlową,
- usługową
(świadczenia na
rzecz innych osób),
Gospodarka centralnie planowana
(w Polsce przed 1989 r.)
 przedsiębiorstwa i część
ziemi były własnością
państwa,
 o rodzaju i wielkości
produkcji decydował rząd,
on też ustalał ceny
towarów i usług,
 nie istniało bezrobocie,
lecz etos pracy był niski,
Gospodarka wolnorynkowa
(w Polsce po 1989 r.)
 dominacja własności
prywatnej,
 zasada wolnej konkurencji,
 dążenie do osiągnięcia
zysku,
 niewielka ingerencja
państwa w gospodarkę
Gospodarka rynkowa
 Popyt =
zapotrzebowanie na
towar lub usługę
 Prawo popytu –
im wyższa cena tym
mniejszy popyt, im
niższa cena tym
większy popyt
Gospodarka rynkowa
 Podaż = ilość
zaoferowanych do
sprzedaży towarów
lub usług
 Prawo podaży –
im wyższa cena tym
wyższa podaż, im
niższa cena tym
mniejsza podaż
Konkurencja czy monopol?
 Konkurencja to
zjawisko, gdy na
rynku występuje
duża liczba
wytwórców
podobnego towaru
lub dostawców
określonej usługi i
rywalizują oni o
klienta.
 Monopol to
dominacja na
rynku jednego
wytwórcy lub
dostawcy
określonego
dobra (towaru
lub usługi).
Konkurencja czy monopol?
 Konkurencja (+)
jest korzystna dla
konsumenta:
- dbanie o jakość
zaoferowanych
towarów lub usług,
- niższa cena,
- dbanie o klienta (np.
przez udzielanie
gwarancji)
 Monopol (-) jest
niekorzystny dla
konsumenta:
- brak dbałości o
jakość oferowanych
towarów lub usług,
- dowolna cena,
- nie trzeba zabiegać
o klientów (nie
mają wyboru),
Gospodarstwo domowe
 Gospodarstwo
domowe tworzą
osoby mieszkające
razem i
utrzymujące się ze
wspólnych
pieniędzy.
 Wyróżniamy 2 jego
typy:
- indywidualne
- zbiorowe
Budżet czyli dochody i wydatki
System bankowy
 Każde państwo posiada walutę czyli
jednostkę monetarną (złoty= 100
groszy).
 Państwo decyduje o emisji pieniądza i
zasadach jego wymienialności na
inne waluty oraz dąży do utrzymania
stabilności własnej waluty.
 System bankowy tworzą wszystkie
banki działające na terenie danego
kraju.
System bankowy
FUNKCJE
BANKÓW
GROMADZENIE
DEPOZYTÓW
UDZIELANIE
KREDYTÓW
ROZLICZENIA
PIENIĘŻNE
System bankowy
Banki w Polsce
bank centralny
Narodowy Bank Polski
banki komercyjne
(wszystkie inne)
Zadania NBP
 emisja złotego i
czuwanie nad jego ilością
w obiegu,
 prowadzenie polityki
pieniężnej państwa,
 nadzór nad innymi
bankami (Komisja
Nadzoru Bankowego),
 obsługa bankowa
budżetu państwa,
 ustalanie wysokości stóp
procentowych (Rada
Polityki Pieniężnej)
Budżet państwa
 Budżet państwa
to coroczny plan
dochodów i
wydatków państwa
przygotowany
przez rząd i
uchwalany przez
parlament.
Budżet państwa
Budżet państwa
Budżet państwa
 Często zdarza się, że
wydatki kraju przewyższają
jego dochody.
 Mamy wówczas deficyt
budżetowy (dziurę
budżetową).
 Państwo musi zdobyć
potrzebną kwotę (pożyczki,
kredyty, sprzedaż obligacji,
większe podatki,
prywatyzacja, dodruk
pieniędzy) lub ograniczyć
wydatki.
Podatki
 Ogromną część
dochodów państwa
stanowią podatki.
 Podatki to świadczenia
pieniężne, które
uiszczają obywatele i
przedsiębiorstwa na
rzecz państwa oraz
władz lokalnych.
Podatki
Podatki
Bezpośrednie
(płacone z określonego
tytułu)
Pośrednie
(zawarte w cenie
towaru lub usługi)
Podatki bezpośrednie
 Podatek dochodowy od
osób fizycznych (PIT)
płacą osoby zatrudnione,
emeryci, renciści…
(obecnie 18 lub 32%)
 Podatek dochodowy od
osób prawnych (CIT)
płacą przedsiębiorstwa od
zysku (obecnie 19% podatek liniowy)
Podatki te trafiają do
budżetu państwa.
Podatki bezpośrednie
Podatki majątkowe:
od spadków i darowizn
od nieruchomości
rolny i leśny
od środków transportu
od posiadania psa
od czynności
cywilnoprawnych (np. zakup
mieszkania)
 Podatki te trafiają do
budżetu gmin.

-
Podatki pośrednie
 Podatek od towarów im
usług (VAT)- jest zawarty
w ich cenie (obecnie
5,8,23%)
 Podatek akcyzowy
(zawarty w cenie
papierosów, alkoholu,
energii elektrycznej, paliw i
towarów luksusowych)
 Cło (pobierane głownie przy
imporcie towarów)
 Podatek od gier i
zakładów

Podatki te trafiają do
budżetu państwa.
Giełda
 Niewielkich zakupów dokonujemy w sklepie,
większe ilości towarów kupowane są w
hurtowniach, zaś handlem na dużą
(międzynarodową) skalę zajmują się giełdy.
GIEŁDY
TOWAROWE
PAPIERÓW
WARTOŚCIOWYCH
Giełda Papierów Wartościowych
 Giełdy to wielkie
instytucje, gdzie
maklerzy dokonują
błyskawicznych
decyzji dotyczących
zakupu i sprzedaży
papierów
wartościowych na
całym świecie.
Giełda Papierów Wartościowych
 Największe giełdy
papierów
wartościowych
mieszczą się w Nowym
Jorku, Londynie i
Tokio.
 Giełda w Warszawie
powstała w 1991 r.
(obecnie notowanych
jest na niej ok. 300
spółek)
Papiery wartościowe
PAPIERY
WARTOŚCIOWE
AKCJE
OBLIGACJE
Papiery wartościowe
 AKCJE – papiery
wartościowe
świadczące o tym, że
ich posiadacz
(akcjonariusz) jest
współwłaścicielem
przedsiębiorstwa
(spółki akcyjnej) i
ma prawo do udziału
w jego zyskach
(dywidenda).
Papiery wartościowe
 Przedsiębiorstwa
często określają swoją
wartość i przeliczają ją
na akcje.
 Poprzez emisję akcji
przedsiębiorstwa
uzyskują fundusze
potrzebne na duże
inwestycje.
 Kurs (cena) akcji na
giełdzie zależy głównie
od aktualnej sytuacji
finansowej firmy i
planów na przyszłość.
Papiery wartościowe
 OBLIGACJE –
papiery wartościowe
świadczące o
udzieleniu przez
kupującego je
pożyczki emitentowi
(państwu, gminie), z
góry określone są
warunki spłaty
zadłużenia.
Papiery wartościowe
 Obligacje nie dają ich
posiadaczowi żadnych
praw własności tak jak
akcje.
 W przypadku obligacji
mamy
zagwarantowany stały
i pewny zysk.
Posiadacz akcji
podejmuje zaś ryzyko
dużych zysków i
dużych strat.
Gra na giełdzie…
 Inwestor posiadający
pieniądze lub akcje
zleca domowi lub biuru
maklerskiemu
sprzedaż lub zakup
akcji.
 Po nabyciu akcji należy
czekać, aż ich kurs
wzrośnie, wówczas
można je sprzedać z
zyskiem. Jeśli ich kurs
spadnie można stracić.
Gra na giełdzie…
 HOSSA – kursy akcji na giełdzie rosną, jest to
znak, że gospodarka dobrze się rozwija (byk).
Gra na giełdzie…
 BESSA – kursy akcji na giełdzie spadają, jest
to znak słabości gospodarki (niedźwiedź).
Co ma wpływ na poziom
życia ludzi?






posiadanie pracy,
wysokość zarobków,
ceny oraz jakość towarów i usług,
dostęp do kultury i rozrywki,
dostęp do opieki zdrowotnej,
dostęp do nowoczesnych technologii,
Koniunktura gospodarcza
 KONIUNKTURA
GOSPODARCZA to
zbiór czynników
wpływających
bezpośrednio na
gospodarkę państwa w
danym czasie.
 Określamy ją za
pomocą: PKB, stopy
bezrobocia, wysokości
cen i płac oraz
wielkości eksportu.
Dobra koniunktura –
wzrost gospodarczy
 brak zagrożeń
ekonomicznych i
politycznych,
 powstają nowe firmy,
 towary sprzedają się,
 spada bezrobocie,
 rosną płace,
Zła koniunktura –
kryzys gospodarczy
 zmniejszenie produkcji,
 spowolnienie tempa
wzrostu gospodarczego,
 zwolnienia pracowników,
 spadek dochodów
państwa i ludności,
 inflacja (spadek wartości
pieniądza),
Koniunktura gospodarcza
 Utrzymanie przez dłuższy czas równowagi
gospodarczej w kraju jest bardzo trudne,
więc okresy ożywienia gospodarczego
zwykle przeplatają się z okresami stagnacji
lub kryzysu.
Produkt Krajowy Brutto (PKB)
 PKB to wskaźnik
ekonomiczny, za
pomocą którego
określa się stan
gospodarki,
najczęściej w skali
roku.
Produkt Krajowy Brutto (PKB)
 Co się składa na PKB?
- wartość dóbr i usług
wytworzonych w kraju
(minus koszty ich
produkcji)
- wydatki na konsumpcje i
inwestycje
- dochody z pracy
- dochody z kapitału
Produkt Krajowy Brutto (PKB)
 PKB oblicza się w skali
roku i zazwyczaj
przedstawia się
procentowo (porównując
do roku poprzedniego),
można też porównywać
różne państwa.
 PKB na osobę najczęściej
podaje się w dolarach (nie
zawsze świadczy to o
zamożności obywateli)