Starożytność - V LO w Poznaniu

Starożytność
Nowy współczesny homo sapiens w okresie 120-15 tys. lat temu ukształtował się w rasy ludzkie i
rozprzestrzenił się na wszystkich kontynentach. Jako ostatni zaludniony został kontynent amerykański, który pod
koniec epoki lodowcowej był jeszcze zrośnięty z kontynentem azjatyckim. Ludzie żyli w gromadach 20-30
osobowych, związanych węzłami rodzinnymi, zajmowali się zbieractwem, rybołówstwem i łowiectwem.
Polowali na drobną zwierzynę i ptactwo, a po udoskonaleniu swej broni: toporów, grotów i włóczni, również na
większe okazy, jak renifery, bawoły, mamuty. Prowadzili koczowniczy tryb życia. Ten okres użycia kamieni,
zwykle krzemieni, obrabianych przez gładzenie, szlifowanie, nawiercanie otworów itp., nazywany neolitem lub
epoką kamienia gładzonego, trwał od ok. 8.000 do 3.000 r. p.n.e.
W ok. XXXIII wieku p.n.e. pojawiły się w dolinie Nilu pierwsze miasta, a na początku III tysiąclecia
p.n.e. powstały pierwsze hierarchiczne państwa w Egipcie. Największym było Królestwo Górnego Egiptu, jakie
po uzależnieniu Dolnego Egiptu, miało swą stolicę w Memfis. Państwem kierowali dynastyczni królowiefaraonowie, którym przydawano boskie pochodzenie. Wierzono w ich nieśmiertelność i dlatego mumifikowano
ciała zmarłych faraonów, umieszczając je w specjalnie w tym celu budowanych grobowcach. Z biegiem lat
grobowce te budowano jako monumentalne, kamienne piramidy. Największa Wielka Piramida Cheopsa w
Gizeh liczy 146 m wysokości, a zbudowana została z 2,5 mil. bloków kamiennych o wadze 2,5 ton każdy.
Według ocen archeologów, przy jej budowie pracowało 100 tysięcy ludzi przez 20 lat.
Babilonia największy zasięg terytorialny i znaczenie osiągnęła w czasie panowania Hammurabiego
(1728-1686 p.n.e.), obejmując całą Mezopotamię i dominując gospodarczo i kulturowo w regionie. Wielką rolę
w konsolidacji państwa spełniła budowa licznych tam rzecznych i kanałów nawadniających dla celów rolniczych
oraz prawniczy Kodeks Hammurabiego, oparty o prawo odwetu (“oko za oko, ząb za ząb").
W drugiej połowie XVII w. p.n.e., niektórzy historycy podają dokładniej, że w 1628 r. p.n.e., na skutek wybuchu
wulkanu na odległej od Krety o około 100 kilometrów wysepce Therze, i towarzyszącej mu wielkiej fali
morskiej, miasta portowe Krety zostały zatopione, a osady i tereny w głębi lądu zasypane popiołem
wulkanicznym. Po samym wulkanie i wyspie Therze pozostało wówczas tylko pięć malutkich wysepek zwanych
Santorini. Być może, że to ten właśnie wielki kataklizm przyrody, jaki nawiedził w XVII w. p.n.e. Kretę, stał się
później kanwą legendy o zatopieniu legendarnego lądu Atlantydy, opisanego przez Platona w 347 r. p.n.e.
Od początku III tysiąclecia na Krecie istniała rozwinięta cywilizacja zwana kreteńską, lub minojską, od
legendarnego króla Krety, Minosa, uznawanego też przez współczesnych za syna bogów Zeusa i Europy. Z
Kretą i Minosem wiąże się legenda o Minotaurze, potworze o ludzkim ciele i głowie byka, któremu miastopaństwo Ateny, podbite przez Kretę, składać musiało corocznie ofiarę z siedmiu dziewcząt i młodzieńców.
Minotaura zabił Tezeusz, po dotarciu do jego kryjówki w labiryncie przy pomocy nici Ariadny, córki Minosa.
Z epoką Achajów związana jest, opisana przez Homera w eposie “Illiada”, legenda o wojnie trojańskiej,
toczonej między miastami-państwami Spartą na Peloponezie i Troją w Azji Mniejszej. Jej przyczyną było
porwanie Heleny, żony króla Sparty Menealosa, przez Parysa, syna króla Troi, Priama. Wojska Sparty przez 10
lat nie potrafiły zdobyć miasta Troi, otoczonego wielkimi murami obronnymi. Udało się to dopiero podstępem
po wprowadzeniu w mury miasta wielkiego drewnianego “konia trojańskiego”, w którego wnętrzu ukrytych
było 20 wojowników. Otworzyli oni bramy miasta, które wtedy Spartanie zdobyli, a następnie spalili i zburzyli.
Ponoć stało się to w 1183 r. p.n.e.
W Ameryce Południowej okresu 1400 p.n.e. do 400 n.e. znane są dwie kultury Paracas i Nazca, zwane
tak od miejsc znalezisk archeologicznych, a położone na wybrzeżu i wyżynach Peru. Po Paracas pozostało
dziesiątki grobowców ze zmumifikowanymi zwłokami ludzkimi, owiniętymi w zwoje ozdobnych tkanin.
Tkaniny te posiadają bogate, dekoracyjne wzory, najczęściej w formie geometrycznych figur, a wykonane
zostały z wełny alpak, którą ludność nadbrzeżna kupowała za sól i suszone ryby. Zaś sąsiednia kultura Nasca
zostawiła po sobie liczne wyroby wielobarwnej ceramiki, w tym wiele malowanych waz. Ponadto jej przypisuje
się wykonanie wielkich rysunków figur geometrycznych na pobliskim, pustynnym płaskowyżu, o których
niektórzy amatorzy sensacji dowodzą, że zostały one wykonane przez przybyszów z Kosmosu.
Buddyzm powstał w drugiej połowie I tysiąclecia, a jej twórcą był filozof o pseudonimie Budda.
Pochodził z książęcej rodziny, swą naukę głosił zaś jako wędrowny żebrak-asceta. Buddyzm zasadza się na
poszukiwaniu prawdy i duchowej szczęśliwości (nirwana) przez czynienie dobra, wyrzeczenie się doczesnych
pożądań, cierpienie i medytację. Podstawą religii jest Koło Życia, które daje sześć możliwości reinkarnacji
człowieka i jego duszy: w świecie bogów, ludzi, zwierząt, tytanów, upiorów lub w piekle. Buddyzm nie posiada
żadnych formalnych struktur, prócz klasztorów. Rozprzestrzenił się z biegiem stuleci głównie w Azji
Południowej i Wschodniej i posiada kilka odmian narodowych w Chinach, Japonii i Tybecie, gdzie zwany jest
lamaizmem.
Po śmierci Dawida władcą Królestwa Żydowskiego został jego syn Salomon I (970-930 p.n.e.), który
zajął się administracyjnym, gospodarczym i prawnym umocnieniem swej domeny. Zadbał o rozwój rolnictwa i
kopalnictwa miedzi, budowę dróg i floty handlowej. Legenda uczyniła z Salomona wzór mądrego i
sprawiedliwego władcy, przypisując mu autorstwo setek przypowieści i pieśni oraz sprawiedliwe wyroki sądowe
(“wyrok salomonowy”). Za jego panowania w Jerozolimie powstała wielka Świątynia Salomona, zburzona
potem w 586 r p.n.e. przez króla Babilonu Nabuchodonozora II, później odbudowana w ok. 520 r. p.n.e., po raz
drugi zburzona przez Rzymian w 71 r., jako kara za antyrzymskie powstanie ludności żydowskiej. Pozostała po
niej tylko “ściana płaczu”, fragment murów dziedzińca, będąca dziś kultowym miejscem religii hebrajskiej.
Z kultem bóstw i bogów w państwach greckich związane były liczne święta i uroczystości, podczas których
składano ofiary, odbywały się modły, procesje, zabawy, uczty itp. Ku czci Zeusa Olimpijskiego odbywały się co
cztery lata, począwszy od 776 r. p.n.e., wielkie igrzyska sportowe w Olimpii, w czasie których ogłaszany był
rozejm we wszelkich wojnach między miastami greckimi. Grecy wierzyli też powszechnie w istnienie życia
pozagrobowego i duże znaczenie przypisywali różnym wyroczniom, astrologii i wieszczkom. Najbardziej znaną
i cenioną wieszczką była Pytia w świątyni Apollina w Delfach,której wyrocznie cechowała zwykle
dwuznaczność, stąd “pytyjskie odpowiedzi”. Główne ośrodki kultury znajdowały się na półwyspie Attyki i
wyspie Rodos.
Szczyt swej potęgi Asyria osiągnęła za panowania króla Sargona II (721-705 p.n.e.) i jego
dynastycznych następców. Rozbudowano wówczas znacznie sieć kanałów nawadniających i urządzano liczne
ogrody i sady. Te zamiłowania i osiągnięcia w ogrodnictwie przeniesione zostały do legendy w postaci
“wiszących ogrodów Semiramidy”, zaliczanych do siedmiu cudów świata, a faktycznie dotyczących ogrodów
na płaskich dachach i tarasach pałaców w Babilonie.
Król Babilonii Nabuchodonozor II zorganizował kilka wypraw wojennych celem podbicia Egiptu, czego nie
udało mu się jednakże dokonać. Dużą w tym przeszkodą był opór fenickich miast-państw,szczególnie miasta
Tyru na wybrzeżu śródziemnomorskim oraz państwa Judei, zwłaszcza jej stolicy Jerozolimy. Po dwóch
powstaniach w Judei, Nabuchodonozor II w 587 r. p.n.e, po zdobyciu Jerozolimy w wyniku 16-miesięcznego
oblężenia, kazał miasto zrównać z ziemią, stracić wszystkich wziętych do niewoli żołnierzy żydowskich, a
pozostałą ludność w liczbie ok. cztery i pół tysiąca przesiedlić przymusowo do Babilonu, co znane jest w historii
jako "niewola babilońska".
Władca imperium perskiego, Dariusz II, po powtórnym zajęciu w 494 r. p.n.e. terytorium Jonii,
zorganizował dwa lata później karną wyprawę morską przeciw Atenom. Flota perska została jednakże
zaskoczona przez burzę i inwazja terytorium Grecji nie doszła wówczas do skutku. Druga wyprawa morska w
490 r. p.n.e. zakończyła się bitwą pod Maratonem na Attyce, gdzie na plażach przybrzeżnych wylądowała 100tysięczna perska armia inwazyjna. W bitwie tej 40-tysięczna armia hoplitów ateńskich, wspomaganych przez
jeden tysiąc Platejczyków, dowodzona przez Kallimacha, odniosła błyskotliwe zwycięstwo, zmuszając Persów
do ucieczki na galary. Posłaniec, który wieść o tym przekazał, po przebiegnięciu 42 kilometrów, do Aten, padł
martwy z wyczerpania. Stąd dyscyplina biegu maratońskiego w Igrzyskach Olimpijskich.
Wielkim przeciwnikiem połączenia całej Hellady z Macedonią był największy mówca starożytnej
Grecji, Demostenes. Znany on był z tego, że by poprawić dykcję swej wymowy, wkładał żwirek do ust i starał
się przekrzyczeć szum fal morskich. Z kolei wielki udział w dziele utworzenia Związku Helleńskiego mieli
Demades i Diogenes. O tym drugim można powiedzieć, że był pierwszym hippisem Europy. Był
przeciwnikiem wszelkich konwenansów obyczajowych, kpił z autorytetów i praktykował skrajne ubóstwo,
mieszkając w wielkim dzbanie glinianym, a po jego stłuczeniu w drewnianej beczce.
W 325 r. p.n.e. wojska greckie dotarły do rzeki Indus. Aleksander I acedoński chciał maszerować dalej na
podbój Indii, ale jego żołnierze mieli już dosyć ośmioletnich trudów wojennych. Gdy więc dodatkowo zmarł
jego ukochany koń Bucefał, Aleksander dał rozkaz powrotu do Babilonu, stolicy swego wielkiego imperium.
Rządził wniej tylko dwa lata. Ożenił się z księżniczką Roksaną, córką perskiego wodza, przyjął dworski
ceremoniał Persów, odnosił się tolerancyjnie do lokalnych zwyczajów i religii, zakładał nowe miasta, jako
ośrodki greckiej kultury, starał się o rozwój handlu, utrzymał lokalną administrację, obsadzając Grekami tylko
kluczowe stanowiska w państwie. Wszystko to działało w kierunku zjednoczenia ludów i kultur Wschodu i
Zachodu, co uważał za swoją misję. Lecz zdążył ledwie napocząć to wielkie dzieło, gdyż w 323 r. p.n.e. zmarł
na malarię, mając zaledwie 33 lata.
Jako świadectwa wielkich dokonań sztuki i techniki greckiej świadczyć mogą, miedzy innymi, dwie
budowle, wzniesione przez greckich architektów. W ok. 290 r. p.n.e. na wyspie Rodos powstała ogromna,
wykonana z brązu, statua boga słońca Heliosa o wysokości 37 m, tzw. Kolos z Rodos, a w 280 r. p.n.e. na
wysepce Faros, przed portem Aleksandrii w Egipcie,120-metrowa latarnia morska, której światła widoczne były
z odległości 30-80 kilometrów. Obie budowle historia zaliczyła do technicznych cudów świata. Lecz już w 224
r. p.n.e. Kolos Rodezyjski, a w XIV w. latarnia morska w Faros, zniszczone zostały przez trzęsienia ziemi.
Historycy określają bardzo ściśle datę założenia miasta Rzymu na 21 kwietnia 753 r. p.n.e., choć
opowieść o tym wydarzeniu tchnie głęboką legendą. Według niej założycielami miasta byli dwaj bracia,
bliźniacy Romulus i Remus, pochodzący z dynastii królów etruskich, wywodzącej się od wodza trojańskiego
Eneasza, przybyłego w XII wieku pne. z podbitej przez Greków Troi. Porzucone nad brzegiem Tybru w
koszyczku niemowlęta uratowała wilczyca, która nakarmiła i schroniła je w grocie pod wzgórzem Palatynu.
Potem odnaleźli je pasterze, wśród których chłopcy spędzili swą młodość. Gdy dorośli, założyli miasto. Jego
czworokątne granice zaorał pługiem Romulus, od którego imienia osada wzięła swą nazwę.
W połowie IV wieku p.n.e. cała północna część Półwyspu Apenińskiego wraz z częścią Etrurii zajęta
została przez przybyłe z północy plemiona Galów. Dotarli oni również w 387 r. p.n.e. do Rzymu, paląc i łupiąc
miasto. Obronił się tylko Kapitol, którego załoga ostrzeżona została w porę przed nocnym atakiem
barbarzyńców gęganiem gęsi kapitolińskich.
Od 343 r. p.n.e. Republika Rzymska rozpoczęła swe własne podboje. Pierwszą zdobyczą, po trzech wojnach,
była cała prowincja Lacjum, na północnym skraju której znajdował się Rzym, zamieszkała przez górskie
plemiona Samnitów. Następną Etruria, położona na północ od niego. Do 272 r. p.n.e. Rzymianie opanowali
również południe półwyspu, stanowiące kolonie Wielkiej Grecji. Stało się to mimo przegranych bitew z
wojskami greckimi króla Epiru, Pyrrusa, który przybył na pomoc koloniom greckim. Wygrał on bitwy pod
Harakleją i Ausculum, lecz wojska jego poniosły tak wielkie straty, że uznał się za pokonanego i wycofał z
wojny z Rzymem. Stąd powiedzenie “Pyrrusowe zwycięstwo”.
W trakcie kilkuletniej inwazji wojska Hannibala odniosły szereg zwycięstw, w tym największe nad
jeziorem Trazymeńskim i pod Kannami. Jednakże poniosły one duże straty i Hannibal nie odważył się na
bezpośrednie zaatakowanie warownego Rzymu bez uzyskania dodatkowych posiłków, na które oczekiwał. W
międzyczasie walki trwały na Sycylii, gdzie Rzymianie w 212 r. p.n.e. zajęli miasto-państwo Syrakuzy, które
wcześniej zbuntowało się i sprzymierzyło z Kartaginą. Ofiarą tych walk stał się największy grecki matematyk i
wynalazca epoki, Archimedes, zabity przez żołnierza rzymskiego, gdy go ofuknął, by nie deptał jego figur
geometrycznych, narysowanych na piasku.
Po trzeciej wojnie punickiej, rozegranej w latach 149-146 p.n.e. Republika Kartaginy przestała istnieć, a
samo miasto zostało całkowicie zburzone i zaorane. Był to, z premedytacją wykonany przez Rzymian, wyrok
śmierci na tym do niedawna bogatym i potężnym państwie fenickim. Do jego realizacji przyczynił się w dużym
stopniu konsul rzymski Katon Starszy, który wszystkie swe wystąpienia w senacie kończył słowami: “A poza
tym uważam, że Kartagina powinna być zburzona!”. Na terytoriach Kartaginy Rzymianie utworzyli swą
nową prowincję Afryka. Po zwycięskich wojnach punickich potęga Rzymu wzrosła niepomiernie.
Zatrudnianie w latyfundiach, kopalniach, w domach bogaczy itp. coraz większych rzesz tanich niewolników
sprzyjało rozwojowi gospodarki rzymskiej. Lecz traktowani byli oni bardzo źle, co było przyczyną okresowych
ich buntów. Największe powstanie, liczące do 100 tys. uczestników, miało miejsce w 74-71 r. p.n.e.,
zorganizowane i prowadzone przez Spartakusa, gladiatora z Kapui. Po odniesieniu przez powstańców kilku
zwycięstw nad wojskami rzymskimi, i spustoszeniu przez nich południowej Italii, bunt niewolników został
jednak ostatecznie, krwawo i okrutnie, stłumiony przez wojska rzymskie pod wodzą konsula Krassusa, który
rozkazał ukrzyżować 6 tys. powstańców.
W 52 r. p.n.e. miasto Alezja (obecny Dijon) było ostatnim warownym punktem oporu Galów,
zbuntowanych przeciwko Rzymianom, którzy oblegli miasto pod wodzą Juliusza Cezara. Obrońcami dowodził
bohaterski Wercyngetoryks, syn króla galijskich Arwernów. Gdy legiony rzymskie rozbiły oddziały Galów,
idące z odsieczą oblężonej Alezji, Cezar, w trakcie szturmu miasta, postawił Wercyngetoryksa przed wyborem:
jeśli nie podda się sam, to Rzymianie dokonają rzezi obrońców. Wercyngetoryks zgodził się na kapitulację, a
Cezar zwołał wielki zjazd wszystkich wodzów i naczelników plemion galijskich i ustalił zasady okupacji całej
Galii przez Rzym, dając jej szeroką autonomię. Od tego czasu datuje się powstanie cywilizacji Galo-romańskiej,
z której wywodzi się późniejsza Francja. Zaś Wercyngetoryksa Cezar zabrał go do Rzymu i tam, podczas
wielkiej parady zwycięstwa, obwożono go ulicami Rzymu, a dopiero po 6 latach stracono.
W 49 r p.n.e., po śmierci Krassusa i rozpadnięciu się triumwiratu rzymskiego, Pompejusz i rządzące
stronnictwo senatorskie optymatów zażądali powrotu Cezara. Obawiali się jego wielkiej popularności i sławy,
więc miał wrócić do Rzymu bez wojska. Jednakże Cezar przekroczył w 49 r. p.n.e. rzeczkę Rubikon na granicy
Galii Przedalpejskiej i Italii wraz z oddanymi mu legionami, wypowiadając słowa "alea iacta est!" (kości
zostały rzucone!), po czym w drodze wojny domowej przejął władzę w państwie jako dyktator. Swych
przeciwników, w tym Pompejusza, ścigał nawet w Hiszpanii, Grecji, Egipcie i Syrii, gdzie spotkał się z
Kleopatrą, ostatnią królową z dynastii Ptolomeuszy, wygnaną z Egiptu. Została ona jego kochanką i przy jego
pomocy zwyciężyła w wojnie domowej, odzyskując egipską koronę. Zaś Pompejusz, po klęsce pod Farsalos w
Grecji, uciekł do Egiptu, gdzie został zamordowany.
W 47 r. p.n.e. Cezar powtórnie pokonał buntującego się króla Pontu w Azji Mniejszej, a po zwycięskiej
bitwie, kończącej wyprawę wojenną, przesłał do Rzymu krótki meldunek ze słowami: “veni, vidi, vici", czyli
"przybyłem, zobaczyłem, zwyciężyłem".
Wiele reform umacniało jedynowładztwo Cezara, który mianował się dożywotnim dyktatorem, najwyższym
kapłanem, imperatorem i “ojcem ojczyzn”. Budziło to sprzeciw prawie całego senatu, zagrożonego w swej
dotychczasowej władzy. To też w marcu 44 r. p.n.e. (idy marcowe), w przerwie posiedzenia senatu, Cezar został
zasztyletowany przez grupę republikańskich spiskowców, którymi przewodził senator Julius Brutus, będący
ponoć nieślubnym synem Cezara.
Trzecim cesarzem na tronie rzymskim był Gajusz Kaligula (37-41). Otaczał się boskim kultem, ale
historia zapamiętała go jako okrutnego despotę o patologicznych skłonnościach sadystycznych. Został
zamordowany przez spiskowców, głównie senatorów, po tym, jak w senacie zażądał, aby jego konia obrać
senatorem i konsulem, co miało być demonstracją nieograniczoności władzy cesarza.
Na skutek intryg Agryppiny, piątym cesarzem został, w wieku 17 lat, Neron (54-68), jej syn z
pierwszego małżeństwa. Okazał się on nie mniej okrutnym od swej matki. Z jego rozkazu, w ciągu sześciu lat,
zginęli 14-letni przyrodni brat Brytanik, także matka, gdy sprzeciwiła się planom jego nowego związku
małżeńskiego, a również żona Oktawia. Później z jego polecenia popełnili samobójstwa, spiskujący przeciwko
niemu, jego wcześniejszy doradca, filozof Seneka młodszy, i poeta Lukan.
Po ślubie w 63 r. z piękną Sabiną Poppeją, ujawniły się duże zdolności artystyczne młodego cesarza
Nerona, jako poety i deklamatora. Stał się on wielkim mecenasem sztuki i, wzorując się na greckich igrzyskach
olimpijskich, organizował co 5 lat igrzyska sportowe zwane neroniami, na których prezentowane były zawody
gimnastyczne, a także konkursy muzyczne. Sam w nich występował, śpiewając własne utwory, przy własnym
akompaniamencie na kitarze. Neron był też autorem juwenalii, młodzieżowych igrzysk, które zorganizował, gdy
mając 21 lat, po raz pierwszy zgolił swą młodzieńczą bródkę.
Po Wespazjanie władzę cesarską przejął jego starszy syn Tytus (79-81). Wkrótce potem, 24 sierpnia 79 r.,
nastąpił wielki wybuch Wezuwiusza, wulkanu usytuowanego nieopodal Neapolu, na południu Italii. Wybuch
spowodował olbrzymie szkody w regionie, a cesarz osobiście zaangażował się w organizację pomocy dla
poszkodowanej okolicznej ludności i w odbudowę zniszczeń. Nic nie mogło jednak pomóc 20-tysięcznemu
miastu Pompeje i mniejszemu Herkulanum, usytuowanych u stóp wulkanu, które przysypane zostały
kilkumetrową warstwą popiołu wulkanicznego i lawy, grzebiąc 16 tysięcy ludzi. Odsłonięcie ruin Pompei
dokonane zostało dopiero w połowie XVIII wieku, dostarczając bardzo bogatych materiałów archeologicznych.
Społeczeństwo rzymskie było bardzo zróżnicowane. Obok ludzi bogatych, patrycjuszy, ekwitów,
właścicieli ziemskich istniała szeroka warstwa kupców, rzemieślników, drobnych rolników, prosperujących
względnie dobrze, a również duża warstwa ludzi ubogich, stanowiących klientelę bogatych patronów. Dla nich
państwo organizowało bezpłatne rozdawnictwo chleba, zwanego plebejskim, oraz igrzyska, to jest wielkie
widowiska na stadionach i amfiteatrach. Zawołanie “chleba i igrzysk” stanowiło jakby karykaturalną syntezę
sytuacji i kondycji społeczeństwa w I i II wieku w Cesarstwie Rzymskim. Drugim charakterystycznym jej
wyznacznikiem była ogromna ilość niewolników, na których opierała się prawie cała produkcja materialna.
Oczywiście sytuacja niewolników była pod każdym względem najgorsza.
Od 391 r. chrześcijaństwo w Cesarstwie Rzymskim stało się religią państwową i ustawowo zabroniono
uprawiania kultów pogańskich. Między innymi zaniechano wtedy kontynuacji starożytnych igrzysk olimpijskich
(od 393 r.), i spalono bibliotekę w Aleksandrii, zawierającą wówczas 3/4 miliona ksiąg o tematyce naukowej i
całą literaturę grecką. Był to początek wielkiej akcji niszczenia pogańskiej klasyki greckiej przez władców
chrześcijańskich.
W 443 r. Hunowie pod wodzą Attyli, zwanego w tradycji chrześcijańskiej “Biczem
Bożym”, doszli do Konstantynopola, zmuszając, za cenę pokoju, cesarza Teodozjusza II do
płacenia wielkiej rocznej daniny. Później przeszli Ren, zagrażając podbojem całej Galii, lecz
w 451 r. pod Troyes przegrali walną bitwę z połączonymi wojskami Rzymian, Franków,
Wizygotów i Burgundów, dowodzonymi przez zachodniorzymskiego cesarza Aecjusza, i
musieli się wycofać z powrotem za Ren. W następnym roku Attyla podbił północną Italię,
niszcząc największe miasta m. in. Mediolan i Padwę. Po czym Hunowie wycofali się z Italii
po układach z senatem rzymskim i papieżem Leonem I i po otrzymaniu od nich wielkiej
daniny. Gdy w rok po tym zmarł Attyla, opuścili w ogóle zachodnią i środkową Europę,
przemieszczając się z powrotem na stepy czarnomorskie i nad Cisę do Panonii. Wkrótce też
ich państwo się rozpadło.