Ewolucja ekonomii politycznej i jej miejsce we współczesnej myśli

Ewolucja ekonomii politycznej i
jej miejsce we współczesnej
myśli ekonomicznej
Zajęcia 10
1
Początki ekonomii politycznej






Swoje korzenie ekonomia polityczna ma we wczesnych stadiach
rozwoju ekonomii klasycznej.
Francuski ekonomista Antoine de Montchretien uznany jest za
prekursora ekonomii politycznej przez O. Lange’go
Za miejsce narodzin tej dziedziny wiedzy uznana jest Francja, obok
Wielkiej Brytanii. To właśnie tutaj tradycja rozwoju ekonomii politycznej
trwała szczególnie długo.
Za najwybitniejszych reprezentantów klasycznej ekonomii politycznej
uważa się: A. Smith’a i J.S. Mill’a.
Przedmiotem zainteresowania ekonomistów stało się funkcjonowanie
gospodarki w znacznie szerszej niż uprzednio skali.
Tutaj ekonomia nabrała cech nauki społecznej, która analizuje procesy
gospodarowania, jako ważna część zjawisk społecznych.
2
Początki ekonomii politycznej




To właśnie ekonomiści klasyczni zajęli się procesami wzrostu i
funkcjonowania gospodarki narodowej.
Do nowych dziedzin zainteresowania ekonomistów możemy dołączyć:
 Procesy wzrostu i funkcjonowanie gospodarki narodowej (ponieważ
intrygowało ich zagadnienie źródeł bogactwa narodów oraz
mechanizmy podziału tego bogactwa).
 Funkcjonowanie państwa i relacje między względnie
autonomicznym mechanizmem rynkowym a instytucjonalną
strukturą państwa.
Ekonomii politycznej szczególnie we Francji w początkowym okresie
rozwoju była traktowana jako nauka o zarządzaniu i
administrowaniu państwem.
O. Lange jako pierwszy zauważył, iż nazwę ekonomia polityczna można
zastąpić nazwą: ekonomia społeczna czy ekonomia publiczna.
3
Początki ekonomii politycznej





Badanie procesów gospodarczych w powiązaniu z zagadnieniami
filozoficznymi, moralnymi czy politycznymi, to cecha bardzo ważna w
ekonomii politycznej.
To właśnie ekonomia polityczna ukształtowała podstawy ekonomii
jako nauki ( science of political economy).
Założenie o względnej autonomii gospodarki, opartej na mechaniźmie
rynkowym stało się przesłanką odejścia od idei ekonomii klasycznej na
przełomie XIX i XX wieku (Marshall).
W szerokim i bardzo zróżnicowanym nurcie myśli marksistowskiej
kontynuowane były tradycje ekonomii politycznej.
Koniec XIX wieku narodziny instytucjonalizmu, uważanego za jeden z
najważniejszych nurtów ekonomii politycznej.
4
Instrumentalny fundament ekonomii
politycznej
Instytucjonalne ramy działalnosci gospodarczej odgrywały dużą
rolę dla twórców klasycznej ekonomii politycznej. Były to zarówno
instytucje formalne jak i nieformalne, tj. system prawa, normy
moralne i etyczne, organizacyjna struktura państwa, stosunki
własności.
A. Smith: „dostrzegał on ważne powiązania między wolnością gospodarczą
i polityczną, między prawami prywatnej własności i sprawiedliwym
państwem, a także między indywidualnymi osobami kierującymi się
częściowo egoistycznym interesem i częściowo troską o konwencje
swoich działań dla innych”(Landreth, Colander)
K. Marks : stosunki produkcji są ekonomiczną bazą społeczeństwa (to nic
innego jak system instytucjonalny gospodarki z prawami własności),
natomiast instytucje formalne i nieformalne składają się na tzw.
nadbudowę społeczeństwa
5
Instrumentalny fundament ekonomii
politycznej


Instytucjonalizm pozostał w opozycji względem ekonomii
neoklasycznej; poddawano w wątpliwość podstawowe założenia
ekonomii ortodoksyjnej:
a. samoregulacja gospodarki opartej na autonomicznym mechanizmie
rynkowym
b. statyczny charakter analizy
c. nadmierny formalizm
d. ponadhistoryczny i ponadkulturowy charakter praw ekonomicznych
e. system liberalnego kapitalizmu
W praktyce ruch instytucjonalny wygasł w latach 30. XX wieku.
6
Instrumentalny fundament ekonomii
politycznej

Cechy przypisywane ekonomii politycznej możemy również odnaleźć w
instytucjonalizmie :
a. Interdyscyplinarność
b. Ewolucyjność
c. Systemowe i holistyczne podejście do analizy gospodarowania
d. Zmienność preferencji i zachowań ludzi w procesach
gospodarowania
e. Traktowanie gospodarki jako systemu władzy
f. Zwracanie szczególnej uwagi na procesy dystrybucji dochodów i
bogactwa oraz skutki tych procesów w dziedzinie uwarstwienia
społeczeństwa
g. Docenienie pierwiastka normatywnego w ekonomii, odwoływanie się
do wartości i podkreślanie znaczenia nauki ekonomii dla formułowania
polityki ekonomiczno-społecznej.
7
Instrumentalny fundament ekonomii
politycznej

Instytucjonalizm w końcu został doceniony w naukach ekonomicznych,
dzięki uznaniu przez ekonomię ortodoksyjną części osiągnięć
instytucjonalnej ekonomii politycznej.
Hasło:
„instytucje mają znaczenie”
zostało zaakceptowane przez ekonomistów głównego nurtu.
8
Instrumentalny fundament ekonomii
politycznej
Nowa ekonomia instytucjonalna w latach 70. XX wieku wyodrębniła
się jako nowy kierunek w ramach ekonomii instytucjonalnej.

Ekonomiści ortodoksyjni i ekonomiści reprezentujący nową ekonomię
instytucjonalną odnaleźli wspólny język.

Kategoria instytucji została wprowadzona do analizy ekonomicznej

Okazało się, że problematyka instytucjonalna integruje nauki społeczne.

Poprawa efektywności gospodarowania dzięki instytucjonalnym strukturom
organizacji i zarządzania – zmniejszenie kosztów transakcyjnych

Własność jako fundamentalna instytucja dla wszelkich procesów
gospodarowania.

Wpływ instytucji prywatnych i publicznych na ład gospodarczy.

Teoria wyboru publicznego – związki między sferą rynku a sferą polityki.
9
Inne współczesne nurty ekonomii
politycznej
Teoria Keynesa
Zawodność rynku, stabilizacja roli państwa, znaczenie podziału dochodu
narodowego między różne grupy społeczne dla wzrostu gospodarczego

Są to zagadnienia, które możemy odnaleźć w różnych odmianach
ekonomii politycznej.

Ta teoria starała się uzasadnić inną relację między autonomicznym
mechanizmem rynkowym a aktywnością państwa, niż to robiła ekonomia
neoklasyczna.

Zamiarem Keynesa była modyfikacja reguł gry w obrębie kapitalizmu w
celu

W wyniku rozwoju nowych teorii makroekonomicznych i nagromadzenia
nowych dowodów empirycznych w latach 70. XX wieku spadła popularność
keynesizmu.
10
Inne współczesne nurty ekonomii
politycznej
Neoklasyczna ekonomia polityczna (Nowa ekonomia polityczna)

Koncentruje się na zjawiskach ekonomicznych, gdzie odczuwa się
zawodność rynku (analiza zawodności rynku).

Koncentruje się na kilku dziedzinach:
a. znaczeniu, konkretyzacji i ochronie praw własności
b. analizie efektów zewnętrznych
c. problemie dóbr publicznych
d. zagadnieniu monopolu i oligopolu

Element pomocniczy w stosunku do głównego trzonu teorii ekonomii
neoklasycznej.

Analiza niesprawności państwa ( Państwo może być zaangażowane w
szerszą działalność niż tylko ta która wynika z zawodności rynku).
11
Inne współczesne nurty ekonomii
politycznej



Stara się wyjaśnić zjawiska towarzyszące wzrostowi gospodarczemu,
np. wzrost rozpiętości dochodów i bogactwa między krajami.
To właśnie międzynarodowa ekonomia polityczna uwzględnia, poza
tradycyjnymi czynnikami wzrostu, wiele nowych elementów,
szczególnie dotyczących zróżnicowania dochodów, wskaźników rozwoju
społecznego i czynników instytucjonalnych. Analiza porównawcza jest
ich wspólną cechą.
Tutaj analiza wzrostu gospodarczego powiązana jest z dystrybucją
dochodów, ideologią, aktywnością państwa i grup interesu
wpływających na politykę państwa.
12
Inne współczesne nurty ekonomii
politycznej
Próbą zastosowania „nowej ekonomii politycznej” jest tom studiów
porównawczych D. Rodrika wydany w 2003 roku.
Bada czynniki wpływające na wzrost gospodarczy, tj.

Położenie geograficzne i uwarunkowania z tym związane (czynnik egzogeniczny)

Handel i instytucje (czynniki częściowo endogeniczne)

Zasoby produkcyjne i produktywność (czynnik endogeniczny)
Ważniejsze wnioski z analizy tych czynników:

Instytucje mają decydujące znaczenie dla rozwoju

Handel i polityka handlowa rządu mają mniejsze znaczenie dla rozwoju niż
instytucje, gdyż skala korzyści płynąca z handlu wynika przede wszystkim z
zastosowanych rozwiązań instytucjonalnych.

Dobór odpowiednich instytucji jest w stanie przezwyciężyć niedogodności
położenia geograficznego.

Wprowadzenie dobrych instytucji wymaga odejścia od ortodoksyjnych rozwiązań
oraz zwrócenia uwagi na warunki lokalne

Wejście na ścieżkę wzrostu nie musi wymagać „rewolucji”
13
Ekonomia polityczna – nauka pozytywna
czy normatywna?




Ekonomia polityczna odwołuje się do wartości, przywiązuje dużą wagę
do formułowania podstaw polityki ekonomicznej, zajmuje się
zagadnieniem sprawiedliwości społecznej itp. Dlatego też tę dziedzinę
nauki utożsamiamy z normatywnym podejściem w naukach
ekonomicznych.
Nie możemy jednak ograniczać się do podejścia normatywnego, gdyż
ekonomia polityczna od początku swojego istnienia stawia sobie
pytanie: jak jest? Tzn. jakie są przyczyny „bogactwa narodów”, jakie są
przyczyny niedorozwoju i nędzy czy też jakie czynniki ekonomiczne,
społeczne i polityczne wpływają na wzrost i rozwój gospodarczy oraz
sytuację poszczególnych grup społecznych.
W tradycji ekonomii politycznej pierwiastek pozytywny, opisowoanalityczny był ważny.
Nie jesteśmy więc w stanie jednoznacznie odpowiedzieć na pytanie czy
jest to nauka pozytywna czy normatywna.
14
Ekonomia polityczna a ekonomia
ortodoksyjna



Nie jesteśmy również w stanie stwierdzić, że ekonomia polityczna jest
nauką normatywną, a ekonomia ortodoksyjna nauką pozytywną.
Czym więc różni się ekonomia polityczna od ortodoksyjnej?
a. ekonomia polityczna – traktuje gospodarkę jako część szerokiego
systemu społeczno-politycznego i zakłada, że nie można wyjaśnić
funkcjonowania gospodarki bez odwołania się do wielu zmiennych
dotyczących sfery społecznej i politycznej
b. ekonomia ortodoksyjna – traktuje gospodarkę jako system
autonomiczny, którego funkcjonowanie można analizować za pomocą
stosunkowo niewielu założeń i niewielkiej liczby zmiennych
Ale czy możemy jednoznacznie stwierdzić, że jeśli ekonomia
ortodoksyjna jest bardziej precyzyjna, to czy oznacza to że jest bardziej
prawdziwa?
15
Ekonomia polityczna – nauka pozytywna
czy normatywna?
„Lepiej mieć rację w sposób nieprecyzyjny
niż być precyzyjnie w błędzie” Mayer
16
Przyczyny marginalizacji ekonomii
politycznej w ramach ekonomii głównego
nurtu





Znacznie trudniejsza nauka niż ekonomia neoklasyczna.
W wersji klasycznej instytucjonalizm dążył do zastąpienia głównego
nurtu ekonomii inną teorią.
Przedstawiciele nowej ekonomii politycznej natomiast dążyli do
komplementarności ekonomii instytucjonalnej i ekonomii neoklasycznej
(starali się naprawić błąd przedstawicieli klasycznego
instytucjonalizmu).
Pokusa nadmiernego upolitycznienia związana z osłabieniem kryteriów
rzetelności naukowej na rzecz ideologizacji i uwikłania w interesy
polityczne. Osłabienie rangi naukowej przez manipulację.
Deprecjacja ekonomii politycznej w środowisku akademickim.
17
Teza o renesansie ekonomii politycznej





Niepowodzenia ekonomii ortodoksyjnej w rozwiązywaniu wielu
problemów społeczno-gospodarczych.
Przywrócenie ekonomii charakteru nauki społecznej.
Wzrost zapotrzebowania na naukowe wsparcie polityki.
Nowe propozycje metodologiczne i nowe obszary badawcze, które
weryfikują i rozszerzają założenia ekonomii politycznej (ekonomia
eksperymentalna, ekonomiczna teoria polityki)
Ekonomia polityczna i ekonomia ortodoksyjna w końcu odkrywają, że
są sobie potrzebne i że mają coś interesującego do zaproponowania.
18
Dziękuję za uwagę
Koniec
19