Jubileusz Reformacji 2017 Główne wydarzenia
advertisement
eMagdeburg Hamburg Wartburg erlin rstadt Wittenberg Coburg Eisleben Hannover Braunschw JUBILEUSZ REFORMACJI 2017 Hannover GŁÓWNE WYDARZENIA Mannheim Lutherstadt Wittenberg Magdeburg nheim Halle Coburg Erfurt BauStuttgart Der Luthereffekt. 500 Jahre Reformation Berlin Düsseldorf Katharina Der Luthereffekt. 500 Jahre Reformation Kassel Essen Jena Eisenach Bau 1 SPIS TREŚCI SŁOWA POWITALNE 2 JUBILEUSZ REFORMACJI 2017 4 WYSTAWY MIĘDZYNARODOWE »Here I stand …« ORATORIUM W STYLU POP Pop Oratorium Luter — Projekt tysiąca głosów NABOŻEŃSTWO Nabożeństwo Healing of Memories 6 8 10 WYSTAWA Podzielone Niebo. Reformacja i różnorodność religijna nad Renem i nad Ruhrą NARODOWE WYSTAWY SPECJALNE 12 Efekt Lutra. 500 lat Protestantyzmu na świecie 14 Luter! 95 osób — 95 skarbów 18 Luter i Niemcy BAWARSKA WYSTAWA KRAJOWA 2017 Rycerze, chłopi, luteranie DOCUMENTA Sztuka wolności WYSTAWA W tej erze pośpiechu. Reformacja 1517 – 1617 16 20 22 24 LATO REFORMACJI 2017 Historie w podróży — Europejska droga z wytyczonymi stacjami 26 trust and try – obóz dla konfirmantów i dla młodzieży 30 Bramy Wolności — Światowa Wystawa Reformacji KOŚCIELNE ZJAZDY PLENARNE 2017 28 Niemiecki Zjazd Plenarny Kościoła Ewangelickiego 32 Uroczyste nabożeństwo z okazji Lata Reformacji 33 Zjazdy plenarne Kościoła w drodze MIĘDZYNARODOWY KONGRES Następstwa Reformacji w dziedzinie kultury NOWA PRODUKCJA OPEROWA Prorok DODATEK 33 34 36 95 tez Marcina Lutra przeciwko nadużywaniu odpustów 38 IMPRESSUM 48 Tłumaczenie 40 Ilustracja na okładce: Marcin Luter, Lucas Cranach starszy, obraz olejny na drewnie, ok. 1520 roku © Fundacja Miejsc Pamięci Lutra w Saksonii-Anhalt / eksponat wypożyczony przez kraj Saksonię-Anhalt w kooperacji ze Sparkasse Wittenberg SŁOWO POWITALNE DROGIE CZYTELNICZKI I DRODZY CZYTELNICY, każdemu człowiekowi wolno — i każdy powinien — mieć dostęp do Słowa Bożego — było to jedno z żądań wielkiego reformatora Marcina Lutra — żądań, które miały daleko idące skutki poza Kościołami chrześcijańskimi. Słusznie zatem Luter jest uważany za jednego z prekursorów Oświecenia i demokracji, obywatelskiego zaangażowania i aktywnego społeczeństwa obywatelskiego. W 2017 roku minie 500 lat od chwili, w której — zgodnie z przekazami — Marcin Luter sformułował swoje tezy i przybił do drzwi kościoła zamkowego w Wittenberdze. Reformacja wywołała i stymulowała zmiany kulturowe. Przetłumaczenie Biblii przez Marcina Lutra miało zasadnicze znaczenie dla rozwoju języka niemieckiego. Bez wątpienia następstwem reformacji były głębokie zmiany polityczne, najpierw w Niemczech i w Europie, a następnie w »Nowym Świecie«. W połączeniu z humanizmem zmieniła ona zwłaszcza obraz człowieka, silniej akcentując wolność i odpowiedzialność jednostki. Jej ide- ał kształcenia pozostawił głębokie ślady w społeczeństwie, nauce i sztuce; etyka protestancka wywarła wpływ na świat pracy. Wszystkie te skutki są odczuwalne do dziś. Jubileusz stwarza okazję, aby je sobie uzmysłowić, a równocześnie wydobyć z zapomnienia. Cóż zatem będzie miało miejsce w Roku Jubileuszowym? Niniejsza bro- szura ma umożliwić Państwu wstępną orientację w bogatej ofercie wyda- rzeń państwowych i kościelnych. Życzę Państwu, abyście wśród tych propozycji znaleźli Państwo coś ciekawego dla siebie — w myśl słów Marcina Lutra: »O wiele lepiej patrzeć własnymi oczyma niż cudzymi«. PROF. MONIKA GRÜTTERS Posłanka do Bundestagu Minister Stanu do spraw Kultury i Mediów 2 SŁOWO POWITALNE DROGIE CZYTELNICZKI I DRODZY CZYTELNICY, 500 lat Reformacji: wspólnie z wieloma ludźmi z bliska i z daleka możemy świętować ten przełom, który sprawia również dziś, że ludzie mierzą się z nowymi wyzwaniami, kształtują świat, zmieniają społeczeństwo i podejmują zaangażowanie na rzecz życia — jeżeli trzeba, również pokonując opór. Wspólne świętowanie oznacza również stawianie pytań: skąd pochodzi- my? Co wydarzyło się wówczas w Wittenberdze i Rydze, w Zurychu i w Strasburgu? Chodzi o to, aby zrozumieć, kim jesteśmy. Przede wszystkim zaś chodzi o znalezienie nowego wyobrażenia o tym, kim chcemy być. Reformacja, która swój początek wzięła w centrum Niemiec, miała znaczące implikacje na terenie całej Europy — i poza nią. Dlatego w 2017 roku będziemy świętowali w ekumenicznej wspólnocie ze wszystkimi Kościołami i wyznaniami chrześcijańskimi na całym świecie. Nie jako festiwal Lutra lecz jako święto Chrystusa. Już dawno zaprzestano polemiki pomiędzy obydwoma wielkimi Kościołami. W ostatnich dziesięcioleciach chrześcijanki i chrześcijanie obydwu wyznań intensywnie się sobie przysłuchiwali i ze sobą rozmawiali. Przy tym stawało się coraz bardziej wyraźne, że o wiele większe i silniejsze są elementy wspólne, niż to, co dzieli katolickich i ewangelickich chrześcijan. 500 lat temu ludzie odkryli na nowo, jaka siła tkwi w miłości Boga. Ta siła działa do dzisiaj. Dlatego zapraszamy Kościoły chrześcijańskie oraz wszystkie grupy, inicjatywy i instytucje naszego społeczeństwa, które podzielają niniejsze przesłanie, do świętowania wspólnie z nami jubileuszu Reformacji 2017 roku — jako wyrazu naszej nadziei na lepszy świat. Bóg czyni wszystko nowym. KRAJOWY BISKUP DR HEINRICH BEDFORD-STROHM Przewodniczący Rady Kościoła Ewangelickiego w Niemczech 3 JUBILEUSZ REFORMACJI 2017 W roku 2017 Święto Reformacji w dniu 31 października będzie wy- jątkowo dniem wolnym od pracy w całych Niemczech. Uzgodnili to szefowie rządów krajów związkowych. W tym dniu, dokładnie przed 500 laty, Marcin Luter ogłosił swoje 95 tez przeciwko nadużywaniu odpustów. Wysłał on swoje tezy wraz z listami do kościelnych przełożonych i umieścił je na drzwiach kościołów Wittenbergi jako zaproszenie do dysputy — tyle sekretarz Lutra, Georg Rörer. Dzięki rozpowszechnionemu już wówczas drukowi książek tezy rozprzestrzeniły się w mgnieniu oka po całym kraju. Wittenberski eremita, augustianin i profesor teologii zapewne nie przypuszczał, jak głębokie zmiany w Kościele i społeczeństwie wywoła w ten sposób na następne stulecia. 4 Owym następstwom Reformacji, sięgającym aż po nasze dzisiejsze czasy, aż po naszą dzisiejszą egzystencję, poświęcone są liczne znaczące wydarzenia w Roku Jubileuszowym 2017, rozpoczynającym się już 31 października 2016 roku: novum stanowią przy tym trzy narodowe wystawy specjalne w Berlinie, Eisenach i w „Mieście Lutra Wittenberdze“, zainicjowane na szczeblu federalnym i krajów związkowych. Instytucje ko- ścielne dają początek Latu Reformacji 2017, m. in. poprzez Europejską drogę z wytyczonymi stacjami, Światową Wystawę Reformacji »Bramy Wolności« i Niemiecki Zjazd Plenarny Kościoła Ewangelickiego w Berlinie i w Wittenberdze. Spektrum wydarzeń obejmuje międzynarodowy kongres, produkcję operową, aż po oratorium w stylu pop. W niniejszej broszurze są one przedstawione chronologicznie. Niemalże nie sposób policzyć tych, którzy aktywnie biorą udział w jubileuszu Reformacji. Wiele muzeów, uniwersytetów, miast, gmin, stowarzyszeń i pojedynczych osób wciela w życie swoje pomysły. Poprzez swój zapał wszyscy oni przyczyniają się do uczynienia z jubileuszu Reformacji 2017 roku niezapomnianego wydarzenia, oddziałującego na cały świat. Ilustracja po lewej stronie: Przybicie tez przez Lutra, Ferdinand Pauwels,1872 rok, 85 x 72 cm, obraz olejny na płótnie © Ulrich Kneise / Fundacja Wartburga Eisenach Ilustracja u góry: Rynek w „Mieście Lutra Wittenberdze“ podczas Wesela Lutra w 2008 roku, Fotografia: WittenberKultur, Johannes Winkelmann 5 Wystawy międzynarodowe » HERE I STAND…« Wystawy w Nowym Yorku, Minneapolis i Atlancie promujące jubileusz Reformacji 2017 W przededniu jubileuszu Reformacji szereg instytucji, w tym Kra- jowe Muzeum Prehistorii Halle, Fundacja Miejsc Pamięci Lutra w Sakso- nii-Anhalt, Niemieckie Muzeum Historyczne oraz Fundacja Pałac Frieden- stein Gotha, przy wsparciu Ministerstwa Spraw Zagranicznych Niemiec realizuje wraz z różnorodnymi amerykańskimi partnerami projekt wystawy szczególnego formatu. Wystawa, która będzie prezentowana w skarbcu The Morgan Library & Museum w Nowym Yorku naświetla wydarzenia w życiu Lutra mające decydujące znaczenie dla początków Reformacji. Ob- szerna wystawa w Minneapolis Institute of Art szkicuje bogaty obraz życia i dzieła Lutra oraz kulturowo-historyczny kontekst Reformacji. W Pitts Theology Library Uniwersytetu Emory w Atlancie powstanie wystawa kameralna wokół obrazu Cranacha »Prawo i Łaska«. Od października 2016 roku o osobie i działalności Marcina Lutra będzie informowała również cyfrowa wystawa #HereIstand. Równocześnie tę prezentację dostępną online będzie można ściągnąć i wydrukować w formie plakatów. Dzięki temu różnorodne instytucje na całym świecie będą mogły zrealizować wystawę z okazji jubileuszu Reformacji. 6 Ilustracja: Lucas Cranach starszy, Prawo i Łaska (fragment), 1529 r. © Fundacja Pałac Friedenstein Gotha »Here I stand: Martin Luther and the Birth of the Reformation« The Morgan Library & Museum 25 Madison Avenue | New York, NY 10016 7 października 2016 r. – 22 stycznia 2017 r. »Martin Luther: Art and the Reformation« Minneapolis Institute of Art 2400 Third Avenue South | Minneapolis, MN 55404 30 października 2016 r. – 15 stycznia 2017 r. »Law and Grace: Martin Luther, Lucas Cranach and the promise of salvation« Pitts Theology Library Chandler School of Theology Emory University 1531 Dickey Drive Atlanta, GA 30322 październik 2016 r. – styczeń 2017 r. www.here-i-stand.com 7 POP-ORATORIUM LUTER — PROJEKT TYSIĄCA GŁOSÓW Pop-Oratorium Gigantyczny chór złożony z ok. 1 500 – 2 500 głosów, orkiestra sym- foniczna, gwiazdy musicalu i zespół muzyczny — to niezwykłe elementy składowe »Pop-Oratorium Luter«, projektu chóralnego Fundacji Kreatywny Kościół i znanego duetu autorów Michaela Kunze (libretto) i Dietera Falka (muzyka). Wraz z Kościołem Ewangelickim w Niemczech (EKD), po sukcesie »Dziesięciu Przykazań«, zespół artystów zaprezentuje projekt chóralny z okazji jubileuszu Reformacji, ukazujący w przystępny sposób podstawowe cele Reformacji, odnosząc się do życia i dzieła Marcina Lutra: jego zmagania o prawdę zawartą w Biblii, jego walkę z władzą zwierzchnią i Kościołem — fascynującą i prawdziwą historię rozgrywającą się wokół polityki i religii. Po światowej prapremierze (31.10.2015, Westfalenhalle 1, Dortmund) w tym imponującym wydarzeniu scenicznym będzie można uczestniczyć podczas tournée w miastach na terenie całych Niemiec w 2017 roku, w licznych dużych halach widowiskowych. Jego centralnym ele- mentem jest wielki regionalny chór tego projektu składający się z chórów kościelnych, chórów śpiewających muzykę pop, gospel i chórów młodzieżowych. 8 Daty tournée 2017: 14.01. Hanower, TUI Arena 21.01. Stuttgart, Porsche Arena 04.02. Düsseldorf, ISS Dome 11.02. Mannheim, SAP Arena 18.02. Hamburg, Barclaycard Arena 11.03. Halle (Westf.), Gerry Weber Stadion 18.03. Monachium, Olympiahalle 29.10. Berlin, Mercedes-Benz Arena Ilustracja po lewej stronie: próba przed prapremierą z udziałem 3 000 śpiewaczek i śpiewaków, Westfalenhalle 1, Dortmund, 25 kwietnia 2015 r. Ilustracja u góry: próba przed prapremierą, Westfalenhalle 1, Dortmund, 25 kwietnia 2015 r. od l.: Andreas Gergen (reżyser) i Frank Winkels (Marcin Luter) 9 NABOŻEŃSTWO HEALING OF MEMORIES Wieczorem, w przeddzień 2. Niedzieli Wielkiego Postu, Niedzieli Reminiscere, w dniu 11 marca 2017 roku w Hildesheim, odbędzie się naNabożeństwo bożeństwo pojednania, zainicjowane i będące wyrazem woli Kościołów: ewangelickiego i katolickiego, jako centralny element »procesu healing-of -memory«. Przewodniczący Rady Kościoła Ewangelickiego w Niemczech, biskup krajowy dr Heinrich Bedford-Strohm oraz przewodniczący niemieckiej Konferencji Biskupów, Reinhard Kardynał Marx będą przewodniczyć temu nabożeństwu. Ma ono łączyć elementy pokuty i prośby o przebaczenie z gestami pojednania, dla umocnienia przyszłości ruchu ekume- nicznego. W zamyśle tego nabożeństwa pojednania istnieje możliwość »ponownego świętowania w tej formie na szczeblu regionalnym« — w pa- rafiach nacechowanych duchem ekumenizmu. Pora nabożeństwa zostanie jeszcze ustalona. 11 marca 2017 r. Hildesheim Ilustracja: epd 10 11 PODZIELONE NIEBO. REFORMACJA I RÓŻNORODNOŚĆ RELIGIJNA NAD RENEM I NAD RUHRĄ Wystawa W Północnej Nadrenii-Westfalii wytworzyła się od czasów Reforma- 12 cji sytuacja trwającej przez stulecia koegzystencji wyznań chrześcijańskich. Również judaizm odgrywał znaczącą rolę, a w ostatnich dziesięcioleciach, przede wszystkim w Zagłębiu Ruhry dołączyły do tego muzułmańskie, ale również i inne wspólnoty religijne. zji Wystawa korzysta z oka- jubileuszu Reformacji, aby przy pomocy znaczących eksponatów z dziedziny historii kultury przedstawić stosunek i trwającą przez stulecia aż po dzień dzisiej- szy koegzystencję różnych religii i wyznań oraz podjąć dyskusję w sensie debat międzyreligijnych, również w aspektach aktualnych i mają- cych znaczenie w przyszłości. W tym celu Muzeum Regionalne Zagłębia Ruhry, Muzeum Ruhry na terenie Zollverein, wpisanego do światowej listy dziedzictwa UNESCO, Esseńskie Forum Kreuzkirche oraz Forum Marcina Lutra Ruhra połączyły swoje siły, aby w roku rocznic oprócz wystawy stworzyć obszerny program kulturalno-edukacyjny. 3 kwietnia – 31 października 2017 r. Muzeum Ruhry, Essen Zollverein, światowe dziedzictwo UNESCO (Ruhr Museum, Essen UNESCO-Welterbe Zollverein) Kohlenwäsche [A 14] Gelsenkirchener Straße 181 45309 Essen www.ruhrmuseum.de Ilustracja po lewej stronie: Weselskie puchary ozdobne Flamandów i Walonów, 1578 r. Miejskie Muzeum Wesel, © Miejskie Muzeum Wesel; Fotografia: Matthias Roesgen • Ilustracja u góry po lewej stronie: modlitwa podczas ramadanu, Essen, lipiec 1980 r., Fotograf: Marga Kingler, © Archiwum Fotograficzne Muzeum Ruhry • Ilustracja u góry po prawej stronie: Niemiecki Zjazd Katolików w Bochum (31.8.-4.9.1949), Fotograf: Willy van Heekern, © Archiwum Fotograficzne Muzeum Ruhry 13 Szczególny i wyjątkowy jubileusz wymaga szczególnego i wyjątkowego przeżywania: z tego powodu instytucje państwowe po raz pierwszy zainicjowały »Narodowe wystawy specjalne«. Trzy wystawy w Berlinie, w „Mieście Lutra Wittenberdze“ i w Eisenach podejmują w zróżnicowany sposób Narodowa wystawa specjalna tematykę »Reformacji« i stanowią jeden z centralnych elementów wkładu instytucji państwowych do jubileuszu 2017 roku. EFEKT LUTRA. 500 LAT PROTESTANTYZMU NA ŚWIECIE Po raz pierwszy wystawa prezentuje globalną różnorodność i na- stępstwa historyczne, jak również potencjał konfliktu protestantyzmu na pograniczu kultur. W jaki sposób protestantyzm odcisnął piętno na innych wyznaniach, religiach i planach życiowych? Jak zmieniał się sam poprzez zetknięcie się z nimi — a w szczególności: w jaki sposób ludzie przyswoili sobie naukę ewangelicką, formowali ją i nią żyli? »Efekt Lutra« opowiada obejmującą cały świat historię następstw i współoddziaływania, która roz- poczyna się około roku 1500 i sięga aż po czasy współczesne, przedstawioną na przykładzie Niemiec i Europy, Szwecji, Ameryki Północnej, Korei i Tanzanii. 14 Niemieckie Muzeum Historyczne prezentuje »Efekt Lutra« w gma- chu Martin-Gropius-Bau na powierzchni ok. 3 tys. m2 gromadząc w tym celu wyjątkowej klasy eksponaty, użyczone przez liczne instytucje z kraju i zagranicy. Szereg eksponatów nie było do tej pory pokazywanych w Niemczech. Równolegle zostanie wydany bogato ilustrowany katalog. Obszerna oferta współpracy oraz atrakcyjny program towarzyszący stanowią dopełnienie wystawy. Głównym sponsorem wspierającym wystawę »Efekt Lutra. 500 lat Reformacji« jest Niemiecki Związek Kas Oszczędnościowych i Żyrowych. 12 kwietnia – 5 listopada 2017 roku Niemieckie Muzeum Historyczne w gmachu Martin-Gropius-Bau (Deutsches Historisches Museum im Martin-Gropius-Bau) Niederkirchnerstraße 7 10963 Berlin www.dhm.de Ilustracja po lewej stronie: Edward Hicks, The Peaceable Kingdom © Courtesy National Gallery of Art, Washington Ilustracja u góry: »Słowo Boże i nauka Lutra nie przeminą« – szwedzcy królowie Gustaw II. Adolf i Karol XII. jako patronowie luteranizmu © Nordiska museet, Stockholm 15 Narodowa wystawa specjalna 4 maja – 5 listopada 2017 roku Wartburg w Eisenach Auf der Wartburg 1 99817 Eisenach www.wartburg.de Ilustracja po lewej stronie: Luter pali bullę papieską zawierającą groźbę ekskomuniki (fragment), Paul Thumann, 1872 r., obraz olejny na płótnie, 123 x 150 cm, © Ulrich Kneise / Fundacja Wartburga Eisenach Ilustracja po prawej stronie: Izba Lutra na Wartburgu © Fundacja Wartburga Eisenach 16 LUTER I NIEMCY Wartburg koło Eisenach, z 350 tysiącami gości rocznie, stanowi obecnie najczęściej odwiedzane miejsce związane z osobą Lutra na świe- cie. Przez niecały rok grube mury zamku chroniły reformatora, w czasie gdy po obradach parlamentu Rzeszy w Wormacji (1521) potępiony i objęty ekskomuniką, dokonywał przekładu Nowego Testamentu na język niemiecki. Tłumaczeniem tym położył podwaliny pod rozwój jednolitego niemieckiego języka pisanego. Niemniej jednak Luter i luteranizm wywarły wpływ na »Niemców jako takich« również na wiele innych sposobów. Położenie nacisku na edu- kację oraz powstanie »mieszczańskiego« duchowieństwa w formie rodziny pastora przyczyniły się do tworzenia niemieckiej samoświadomości jako naród i wspólnota kulturowa. Na arenie politycznej myśl reformatorska i będące jej następstwem podziały religijne stały się zarzewiem głębokich konfliktów. Posłuszeństwo władzy, którym miał się rzekomo odznaczać reformator uznano później za »grzech pierworodny« Niemców. Wystawa naświetla główne motywy, które wywarły piętno na dzie- jach Reformacji i pokazuje, w jaki sposób każda epoka niemieckiej historii ukształtowała swój własny obraz Lutra. 17 LUTER! 95 OSÓB — 95 SKARBÓW Narodowa wystawa specjalna Wittenberga jest miejscem skąd wywodzi się Reformacja oraz naj- ważniejszym ośrodkiem działalności Marcina Lutra. W tym autentycznym miejscu w 2017 roku będzie prezentowana podwójna wystawa: »Luter! 95 osób – 95 skarbów«. Pierwsza jej część przedstawia 95 osób oraz ich żywe relacje z Mar- cinem Lutrem i jego dziełem. Luter działał w różnorodny sposób: inspirował i prowokował ludzi, poruszał i odrzucał ich — jedynie obojętny nie pozostał dla nikogo. 95 przykładów relacji z Lutrem, które zostaną zaprezentowane, zapraszają do tego, aby samemu wyrobić sobie osobiste zdanie na jego temat. Postawiono również pytanie o znaczenie Lutra dla nas dzisiaj. Druga część jest poświęcona samej osobie Lutra. W wystawie tej chodzi o odkrywanie na nowo historycznej postaci Lutra, na którą nałożyło się wiele sposobów, jak była postrzegana przez pięć setek lat. Służy temu »95 skarbów«, pozwalających bezpośrednio poznać człowieka, jakim był Luter. Do tych wyjątkowej klasy eksponatów, wypożyczonych ze strony in- stytucji z kraju i zagranicy, należą na przykład prywatna Biblia Lutra z zamku w Coburgu, znaleziska archeologiczne z ośrodków jego działalności oraz własnoręcznie sporządzony testament z 1542 roku. 18 13 maja – 5 listopada 2017 roku Dom Lutra w Wittenberdze (Lutherhaus Wittenberg) Collegienstraße 54 06886 Lutherstadt Wittenberg www.martinluther.de Ilustracja po lewej stronie: kafel z pieca z portretem Ewy; dom, w którym mieszkał Luter w Wittenberdze, ok. 1530 r.; Krajowy Urząd Ochrony Zabytków i Archeologii Saksonii-Anhalt, Juraj Lipták Ilustracja u góry: kaseta Marcina Lutra na przybory do pisania, przyp. połowa XVI w.; Angermuseum Erfurt, Dirk Urban. 19 20 Bawarska wystawa krajowa 2017 RYCERZE, CHŁOPI, LUTERANIE Po 1500 roku nastąpił okres burzliwego poruszenia: rycerze stają do swojej ostatniej walki, chłopi buntują się, a w miastach wrze. Druk książek, ulotki i pieśni bojowe popularyzują nowe idee wśród ludzi, zaczyna podważać się przekonania, które ostały się od setek lat. O pomyślności bądź klęsce ruchu ewangelickiego decyduje się przede wszystkim w Połu- dniowych Niemczech, we Frankonii, Szwabii i w Starej Bawarii. Z zamku w Coburgu Marcin Luter obserwuje obrady parlamentu Rzeszy w Augsburgu w 1530 roku, z którym wszyscy wiążą nadzieję rozwiązania kwestii wyznaniowej. Bawarska wystawa krajowa 2017 zaprezentuje w imponującym kompleksie zamku w Coburgu panoramę okresu przed i po 1500 rokiem. Organizatorami ekspozycji są Dom Historii Bawarskiej, Krajowa Fundacja Coburgu oraz miasto Coburg. Będzie ona pokazywała życie na wsi i w mie- ście, stary i nowy blask rycerzy i książąt, powstanie chłopskie i zacięty spór wokół właściwej drogi ku zbawieniu duszy — wówczas i dziś. Równoległa wystawa w miejskim kościele św. Maurycego w Coburgu oraz obszerny program ramowy z licznymi koncertami muzyki (kościelnej) i przedstawieniami teatralnymi stanowią dopełnienie bogatej oferty. maj 2017 – listopad 2017 Zamek w Coburgu Kościół św. Maurycego (Veste Coburg Kirche St. Moriz) Kirchhof 3 96450 Coburg www.hdbg.de Ilustracja po lewej stronie: Albrecht Dürer – Rycerz, śmierć i diabeł © Zbiory sztuki zamku w Coburgu 21 SZTUKA WOLNOŚCI W roku jubileuszu Reformacji 2017 odbędzie się nie tylko Świato- wa Wystawa Reformacji w Wittenberdze ale również Światowa Wystawa Sztuki w Kassel. Documenta 14 zapowiada utworzenie pomostu do Aten pod hasłem »Uczyć się od Aten«. Pobrzmiewa przy tym grecka filozofia, documenta myślenie wolnościowe, kolebka kultury Zachodu i demokracji, ale także obecny kryzys w Europie, dyktat ekonomii oraz dyskusja wokół polityki izolacjonizmu europejskiej twierdzy. W Kościele ewangelickim Kurhesji-Waldeck w Kassel powstał za- tem pomysł, aby podczas documenta 14 podjąć się zorganizowania wydarzenia pod hasłem »Uczyć się od Wittenbergi« i utworzenia pomostu pomiędzy Kassel a Wittenbergą — od jednej światowej wystawy — do drugiej. Bo przecież właśnie impulsy w kierunku wolności i indywidualizmu ze strony Reformacji przyniosły sztuce wolność. Uwolniły ją od dominacji Kościoła i w ten sposób przyczyniły się do autonomii sztuki w czasach współczesnych. Na tym tle zadajemy pytanie o to, co autonomiczna sztuka i Kościół mają dziś sobie do powiedzenia oraz w jaki sposób swobodny i otwarty dialog może ubogacić obydwie strony. Miejscem przeprowadzenia tego eksperymentu będzie — jak już w trakcie poprzednich edycji »documen- ty« — hugenocki, pozbawiony obrazów kościół Karola w Kassel. Filarem pomostu w Wittenberdze jest otwarte więzienie. Różnorodny program dla uczniów i dorosłych z elementami pedagogiki muzealnej, z rozmowami z artystami, wykładami, impulsami duchowymi oraz inscenizacjami muzycznymi i artystycznymi będzie towarzyszył projektowi wystawy. 22 maj 2017 – październik 2017 Kościół Karola (Karlskirche) Karlsplatz 34117 Kassel www.ekkw.de/reformation2017 Ilustracja u góry: Karlskirche (kościół Karola) medio.tv/schauderna 23 W TEJ ERZE POŚPIECHU. REFORMACJA 1517 – 1617 Wystawa Globalizacja, rewolucja medialna, presja ludnościowa, zmiany kli- matu — hasła XXI wieku? Ależ skąd! Już w XVI wieku Marcin Luter mówił o »tej erze pośpiechu« a znaki czasu wskazywały na zmiany. Wynalezienie druku przyspieszyło upowszechnianie nowości i idei tak samo wyraźnie jak twitter, facebook itp. obecnie. Odkrycie Ameryki obaliło utarty sposób postrzegania Ziemi, Kopernik potrząsnął nieboskłonem, i wówczas pojawił się Marcin Luter… Wystawa nakreśla drogę pewnej idei, która poszła w innym kie- runku niż liczne próby reformy Kościoła katolickiego we wcześniejszych stuleciach: rozwinęła ona taką siłę oddziaływania, której efektem stało się utworzenie nowej wspólnoty wiary. Dlaczego? Dlaczego wówczas a nie wcześniej? Kiedy i w jaki sposób idea jest w stanie zmienić świat? Znajdźcie Państwo wyjaśnienie, od 7 maja 2016 roku w Brunszwiku (niem.: Braunschweig). 24 7 maja – 19 listopada 2017 roku Brunszwickie Muzeum Krajowe (Braunschweigisches Landesmuseum) Burgplatz 1 38100 Braunschweig www.3landesmuseen.de Ilustracja po lewej stronie: płaszcz, kapelusz i berło pierwszego rektora Uniwersytetu w Helmstedt, 1576 rok (Brunszwickie Muzeum Krajowe, Fotografia: Ingeborg Simon) Ilustracja u góry: zbroja dla konia Henryka Młodszego, księcia Brunszwiku-Lüneburg-Wolfenbüttel (1489 – 1568), Północne Niemcy, 1542 rok (Brunszwickie Muzeum Krajowe, Fotografia: Ingeborg Simon) 25 Przeżyć Reformację: podczas tournée przez Europę, gdy świat spotyka się w Mieście Lutra. Jubileusz Reformacji oferuje rzecz wyjątkową na cały kontynent oraz w centralnym punkcie w Środkowych Niemczech — przez całe lato. Lato Ausstellung Reformacji 2017 HISTORIE W PODRÓŻY — EUROPEJSKA DROGA Z WYTYCZONYMI STACJAMI Droga z wytyczonymi stacjami jest dokładnie tą właściwą ideą, której w obliczu debat na temat Europy potrzebuje obecnie »nasz Kościół, nasz kraj i Europa«, stwierdził przewodniczący Rady EKD, Heinrich Bedford-Strohm, podczas prezentacji tournée przez kontynent: 68 miast w 19 krajach europejskich połączy myśl reformatorska. W dniu 3 listopada 2016 roku zostanie zainaugurowana Europejska droga z wytyczonymi sta- cjami, której trasa w dniu 20 maja 2017 roku ma doprowadzić do „Miasta Lutra Wittenbergi“, do Światowej Wystawy Reformacji »Bramy Wolności«. Trasa prowadzi zarówno przez miasta w Holandii i na Węgrzech, w Słowenii i w Irlandii, jak i poprzez Rzym, Augsburg, Wormację i Wartburg. Każda stacja trwa 36 godzin: regionalni i ekumeniczni partnerzy zapraszają do świętowania podczas licznych imprez, służących odkrywaniu lokalnych sposobów podejścia do historii Reformacji. Relacje osób są świadec- twem aktualności perspektyw reformatorskich. Każda stacja włącza jedno wspomnienie do Światowej Wystawy Reformacji. Europejska droga z wytyczonymi stacjami (Europäischer Stationenweg) listopad 2016 – maj 2017 w całej Europie www.r2017.org/europaeischer_stationenweg Ilustracja: Daniel Leyva/r2017 26 Europejska droga z wytyczonymi stacjami listopad 2016 – maj 2017 Huldrych Zwingli Jan Kalwin Olimpia Morata Katarzyna von Bora Marcin Luter Elisabeth von Rochlitz Wibrandis Rosenblatt Jan Hus Filip Melanchton 27 BRAMY WOLNOŚCI — ŚWIATOWA WYSTAWA Lato Reformacji 2017 REFORMACJI Reformacja nie odbyła się 500 lat temu, lecz stanowi trwały pro- ces w obrębie wszystkich wyznań, w społeczeństwie, na całym świecie. Przedstawi to Światowa Wystawa Reformacji »Bramy Wolności«, której otwarcie nastąpi w dniu 20 maja 2017 roku w „Mieście Lutra Wittenberdze“. Siedem aktualnych obszarów tematycznych, których kształt zaprojektowali studenci niemieckojęzycznych uczelni wyższych. Kościoły z różnorodnych wspólnot wyznaniowych i z różnych kontynentów, twórcy kultury oraz organizacje aktywne na polu kultury, inicjatywy i podmioty społeczeństwa obywatelskiego zaprezentują swoje koncepcje i przemyślenia odnośnie kształtu Reformacji w XXI wieku. Jako uzupełnienie zaplanowano 16 tygodni tematycznych. Poprzez dyskusje panelowe, koncerty i wiele innych imprez Światowa Wystawa Reformacji stanie się wydarzeniem — przez całe lato. Zaplanowano dwa projekty dla uzupełnienia światowej wystawy w „Mieście Lutra Wittenberdze“: panoramę okresu Reformacji, artysty Yadegara Asisi oraz wystawę żyjących współcześnie artystek i artystów. 28 Bramy Wolności – Światowa Wystawa Reformacji (Tore der Freiheit — Weltausstellung Reformation) 20 maja – 10 września 2017 roku Lutherstadt Wittenberg www.r2017.org/weltausstellung-reformation Ilustracje: Daniel Leyva/r2017 29 TRUST AND TRY OBÓZ DLA KONFIRMANTÓW I DLA Lato Reformacji 2017 MŁODZIEŻY Konfirmantki i konfirmanci z Niemiec i z wielu krajów Europy przy- jadą podczas Lata Reformacji 2017 do „Miasta Lutra Wittenbergi“ na tzw. „KonfiCamps“, które odbędą się pomiędzy czerwcem a wrześniem 2017 roku. Pozwolą one młodym ludziom inaczej przeżyć Reformację we wspól- nocie wielu osób. Ze strony opiekunów grup z rodzimych parafii przy wsparciu osób zaangażowanych na miejscu oferowany będzie ciekawy i urozmaicony program obejmujący warsztaty w małych grupach, wycieczki do Wittenbergi na Światową Wystawę Reformacji »Bramy Wolności« i do miejsc związanych z Reformacją oraz wspólne wieczory. Szczególne przeżycie, które wywrze piętno na »pokoleniu Wittenbergi«. Organizacje młodzieżowe organizują ponadto narodowe i między- narodowe obozy dla młodych ludzi: na przykład federalny obóz Związku Harcerzy Chrześcijańskich 2017 odbędzie się w pobliżu Wittenbergi. 30 czerwiec – wrzesień 2017 Lutherstadt Wittenberg www.r2017.org/konfi-und-jugendcamp Ilustracja po lewej stronie: Daniel Leyva/r2017 Ilustracja u góry: Grupa konfirmantów przed ołtarzem, dziełem Cranacha w miejskim kościele Św. Marii w „Mieście Lutra Wittenberdze“, Joseph Wolfgang Ohlert/r2017 31 KOŚCIELNE ZJAZDY PLENARNE 2017 NIEMIECKI ZJAZD PLENARNY KOŚCIOŁA EWANGELICKIEGO Niemiecki Zjazd Plenarny Kościoła Ewangelickiego odbywa się co Lato Reformacji 2017 dwa lata. Podczas Lata Reformacji kościelny zjazd plenarny odbędzie się 32 w dniach: 24 – 28 maja 2017 roku w Berlinie — Wittenberdze: w 2017 roku dziesiątki tysięcy osób przybędzie zewsząd do Berlina i do Wittenbergi. ZJAZDY PLENARNE KOŚCIOŁA W DRODZE Sześć zjazdów plenarnych Kościoła w drodze stanowi w dniach 25 - 28 maja 2017 roku okazję do zatrzymania się w drodze do „Miasta Lutra Wittenbergi“; okazję do poznania miast w Środkowych Niemczech, do odkrycia na nowo dawnego krajobrazu kulturowego. W czwartek, w święto Wniebowstąpienia Pańskiego — w Lipsku, Magdeburgu, Erfurcie, w Jenie i w Weimarze, Dessau-Roßlau oraz Halle/Eisleben ludzie będą uczestniczy- li w ekumenicznym nabożeństwie, które zostanie również odprawione w Berlinie, podczas kościelnego zjazdu plenarnego. W tym kontekście zjazdy plenarne Kościoła w drodze oferują własny program, tradycje i historie. UROCZYSTE NABOŻEŃSTWO Z OKAZJI LATA REFORMACJI W niedzielę, 28 maja 2017 roku wyruszą wszyscy — goście i gospo- darze — na miejsce nieopodal Wittenbergi, aby wspólnie uczestniczyć w uroczystym nabożeństwie z okazji Lata Reformacji. Nabożeństwo to stanowi element wydarzeń planowanych na weekend w „Mieście Lutra Wittenberdze“. Kościelny zjazd plenarny 24 – 28 maja 2017 roku Berlin i Miasto Lutra Wittenberga (Berlin und Lutherstadt Wittenberg) www.r2017.org/deutscher-evangelischer kirchentag-berlin-wittenberg Zjazdy plenarne Kościoła w drodze 25 – 28 maja 2017 roku Lipsk, Magdeburg, Erfurt, Jena/Weimar, Dessau-Roßlau oraz Halle/Eisleben www.r2017.org/kirchentage-auf-dem-weg Uroczyste nabożeństwo z okazji Lata Reformacji 28 maja 2017 roku Miasto Lutra Wittenberga (Lutherstadt Wittenberg) www.r2017.org/festgottesdienst Ilustracja po lewej stronie: Daniel Leyva/r2017 33 NASTĘPSTWA REFORMACJI W DZIEDZINIE KULTURY Międzynarodowy kongres Obecnie twarz Marcina Lutra spogląda z loga reklamowego — jubi- leusz Reformacji posiada twarz. Nauka postrzega obecnie Reformację w sposób zdecentralizowany — w odniesieniu do miejsc, zamiarów i przebie- gu wydarzeń. Owa różnorodność nie bardzo pasuje do takiego Lutra, który z młotkiem w ręku wykuwa historię. Uprawiający krytykę badawczą w dziedzinie nauk humanistycznych i społecznych pozostają zwykle w cieniu — jednakże w dniach 7 – 11 sierp- nia 2017 roku na starym uniwersytecie Wittenbergi, LEUCOREA, odbędzie się kongres na temat »Kulturowych następstw Reformacji w dziedzinie kul- tury«. Kongres będzie stawiał pytania o to, co bez Reformacji byłoby nie do pomyślenia, co jednak nie pojawiło się na świecie jako jej bezpośredni skutek. Tego typu ślady Reformacji można odnaleźć na wielu polach: w sztuce i w mediach, w polityce i w prawie, w przekonaniach, w sposobach na życie a nawet uczuciach — i oczywiście w samej religii. Nie każdy z tych śladów jest czytelny dla tych, którzy się z nimi stykają. Zadanie nauki polega na ich uświadomieniu. 34 7 – 11 sierpnia 2017 roku Fundacja LEUCOREA (Stiftung LEUCOREA) Collegienstraße 62 06886 Lutherstadt Wittenberg www.leucorea.de Ilustracja po lewej stronie: Uwe Pfeifer, Rozmowa przy stole z Lutrem (1984) Fundacja LEUCOREA w Mieście Lutra Wittenberdze Ilustracja u góry: Ottmar Hörl, Marcin Luter: »Stoję w tym miejscu ...« Instalacja 2011 w Mieście Lutra Wittenberdze Fotografia: Cornelia Kirsch 35 PROROK Grand opéra »Prorok« Giacomo Meyerbeera, która swoją prapre- mierę miała w 1849 roku, stanowi po dzień dzisiejszy jedno z najbardziej przenikliwych zmagań teatru operowego z Reformacją i jej następstwami. Produkcja operowa Na podstawie wydarzeń historycznych związanych z panowaniem monastyrskiej sekty anabaptystów Meyerbeer opowiada historię Jeana van Leyde- na, który — oburzony na samowolne panowanie katolickiej arystokracji — staje się przywódcą sekty anabaptystów. Niebawem jednak Jean zauważa, że jest jedynie wykorzystywany przez skorumpowanych przywódców sekty i koniec końców wysadza sam siebie w powietrze. Podobnie jak w przypad- ku »Hugenotów«, których prapremiera odbyła się w 1836 roku Meyerbeer zajmuje się tutaj kwestią fanatyzmu religijnego i nadużywania religii dla celów władzy. Równocześnie jednak opera już podczas swojej premiery zostaje odczytana jako komentarz do klęski rewolucji 1848 roku. Pomimo że »Prorok« zdecydowanie uznawany jest jako jedno z mistrzowskich dzieł grand opéry, pojawia się on — zapewne również z uwagi na swoje olbrzy- mie wymogi fizyczne i śpiewacze — niezwykle rzadko na afiszach wielkich teatrów operowych. Po raz ostatni jego mocno skróconą wersję wystawiono w jednym z międzynarodowych teatrów operowych (Wiedeńska Opera Państwowa) niemalże 20 lat temu. Na scenie Deutsche Oper Berlin nowa inscenizacja francuskiego reżysera Oliviera Py ma stanowić ukoronowanie cyklu trzech najważniejszych oper Giacomo Meyerbeera. 36 Sezon 2017/2018 Niemiecka Opera w Berlinie (Deutsche Oper Berlin) Bismarckstr. 35 10627 Berlin www.deutscheoperberlin.de Ilustracja po lewej stronie: Deutsche Oper Berlin © Leo Seidel Ilustracja u góry: Deutsche Oper Berlin © Leo Seidel 37 95 TEZ PRZECIWKO NADUŻYWANIU ODPUSTÓW Bezpośrednio zanim rozpoczęła się Reformacja wydawanie „listów odpustowych“ należało do rozpowszechnionej praktyki Kościoła rzymskokatolickiego. Nabycie „odpustu“ miało spowodować uwolnienie od doczesnej kary za grzechy. Od 1515 roku dominikanin Jan Tetzel na zlecenie kardynała Al- brechta Brandenburskiego trudnił się handlem tak zwanymi „listami od- pustowymi“. Przychody miały być jakoby wykorzystane do ukończenia Bazyliki Św. Piotra w Rzymie. Jako mnich, duszpasterz i profesor teologii Luter dostrzegł konieczność działania i zaczął już wcześnie krytykować kazania i praktyki Tetzela, mające na celu gromadzenie zysków. W dniu 31 października 1517 roku opublikował swoje słynne 95 tez przeciwko nad- używaniu odpustów. Postulaty sformułowane pierwotnie dla celów prowa- dzenia dysput akademickich, z użyciem druku bardzo szybko upowszechniły się po całych Niemczech. Wywołały poruszenie, które wywarło trwały wpływ na ludzi nie tylko w Niemczech lecz pozostawiło ślady na całym świecie. 31 października 1517 roku jest do chwili obecnej symbolem począt- ku Reformacji. 38 Tajne Archiwum Państwowe Pruskiego Dziedzictwa Kultury, I. HA Tajna Rada, Rep.13 Konflikty religijne w Rzeszy pomiędzy katolikami, luteranami a reformowanymi; Rozmowy o religii, kalendarze, negocjacje w sprawie nawiązania unii między Kościołami, edykt restytucyjny, nr 4-5a, Fasc. 1 39 Miłość do prawdy i pragnienie jej ujawnienia są przyczyną, dla której zamierza się przeprowadzić w Wittenberdze dysputę nad niżej podanymi tezami. Przewodzić temu będzie czcigodny ojciec Marcin Luter, magister sztuk wyzwolonych i świętej teologii, tamże również profesor teologii. Dlatego prosi on tych, którzy nie będą mogli osobiście wziąć udział i dysputować z nami ustnie, żeby uczynili to na piśmie. W imię Pana naszego Jezusa Chrystusa. Amen. 1.Skoro nasz Pan i Mistrz, Jezus Chrystus mówił: »Nawracajcie się, albowiem bliskie jest królestwo niebieskie«, to chciał on, aby całe życie wierzących było pokutą. 2.Słowo to nie może być rozumiane jako pokuta sakramentalna, tj. nie jako spowiedź i zadośćuczynienie, które dokonywane są przez urząd kapłański. 3.Nie chodzi tu też jednak o wewnętrzne pokutowanie; byłoby to w jeszcze mniejszym stopniu pokutą, jeżeli nie uzewnętrzniło by się w postaci różnego rodzaju umartwień ciała. 4.Kara istnieje zatem dopóty, dopóki trwa nienawiść człowieka do samego siebie, tj. prawdziwa, wewnętrzna pokuta, czyli aż do wejścia do Królestwa Niebieskiego. 5.Papież nie powinien i nie może darować żadnej kary, poza tą którą nałożył wedle swej własnej decyzji albo na podstawie przepisów kościelnych. 6.Papież nie może inaczej darować niczyjej winy, jak tylko oświadczając i stwierdzając, że jest ona darowana przez Boga. Poza tym może darować takową w przypadkach jemu zastrzeżonych; gdyby go w tych sprawach lekceważono, wina pozostawałaby w całej mocy. 7.Bóg w ogóle nie odpuszcza nikomu jego winy bez jednoczesnego całkowitego i pokornego poddania go kapłanowi jako swojemu przedstawicielowi. 8.Kościelne przepisy pokutne odnoszą się jedynie do żyjących; umierający nie powinni być do nich zobowiązani. 9.Dlatego też Duch Święty obdarza nas Łaską za pośrednictwem papieża, który w swoich dekretach przewiduje wyjątki w przypadku śmierci i najwyższego zagrożenia. 40 10.Ci kapłani, którzy umierającym pod groźbą czyśćca wymierzają jeszcze kościelne kary pokutne, postępują niemądrze i źle. 11.Nauka o tym, że można zamienić kościelne kary pokutne w karę czyśćca, jest kąkolem, który najwidoczniej został posiany, gdy biskupi spali. 12.Dawnymi czasy kary kanoniczne nakładano nie przed, ale po absolucji, aby się przekonać, czy (penitent) okazał szczery żal . 13.Umierających śmierć zwalnia z pokuty; umierając są oni prawnie zwalniani od wszelkich kościelnych roszczeń prawnych. 14.Im bardziej umierający tkwi w grzechach swoich bądź brakuje mu miłości, tym większy rodzi się w nim strach. 15.Granicząc z bojaźnią połączoną z rozpaczą, ten ogromny strach wystarcza (pomijając już inne rzeczy), by zgotować mękę czyśćcową. 16.Piekło, czyściec i niebo, są względem siebie tak różne, jak rozpacz, bliskość rozpaczy i pewność zbawienia. 17.Wydaje się uzasadnione, że dusze w czyśćcu doznają zarówno osłabienia strachu jak i wzmocnienia miłości (do Boga). 18.Ani rozumem, ani na podstawie Pisma Świętego nie udowodniono, ażeby dusze w czyśćcu znajdowały się w stanie niezdolnym do zasługi i do wzrostu miłości. 19.Również to wydaje się być nieudowodnione, że przynajmniej wszystkie one są pewne swego zbawienia, jakkolwiek my bylibyśmy już tego zupełnie pewni. 20.Dlatego papież pod pojęciem »zupełnego odpuszczenia wszystkich kar« nie ma na myśli »wszystkich«, lecz tylko te, które sam nałożył. 21.Mylą się przeto kaznodzieje odpustowi twierdząc, że przez odpust papieski człowiek staje się wolny od wszelkiej kary i zbawiony. 22.Papież nie odpuszcza duszom w czyśćcu żadnej kary, którą dusze te, wedle postanowień kościelnych, w życiu tym winny były ponieść. 23.Jeżeli w ogóle jest możliwe odpuszczenie wszystkich kar, to tylko względem najdoskonalszych, a więc względem bardzo niewielu. 24.Dlatego też większą część ludu oszukuje się, przyrzekając szerokim gestem wszystkim bez różnicy odpust wszelkich kar. 41 25.To uprawnienie, którym dysponuje papież ogólnie wobec czyśćca, przysługuje w szczególności każdemu biskupowi i duchownemu w swojej diecezji i parafii. 26.Papież postępuje dobrze, gdy — nie mocą swojego urzędu — władzą, która mu w ogóle nie przysługuje — ale poprzez modlitwę w intencji dusz (czyśćcowych) zjednuje dla nich odpuszczenie grzechów. 27.Czyste brednie prawią ci, którzy głoszą, że gdy grosz w skrzynce zabrzęczy, dusza z czyśćca uleci. 28.Pewne jest to, że zysk i jego żądza mogą wzrastać, gdy pieniądz brzęczy w skrzynce; to zaś czy modlitwa Kościoła zostanie wysłuchana, zależy jedynie od Boga. 29.Któż wie, czy wszystkie dusze w czyśćcu pragną być wybawione, jak nas poucza opowieść o świętych Sewerynie i Paschalisie. 30.Nikt nie jest pewny, czy jego żal był szczery, tym mniej może być pewny, czy otrzymał zupełne odpuszczenie kar. 31.Tak jak rzadkim zjawiskiem jest człowiek prawdziwie pokutujący i wyrażający żal za grzechy, tak równie rzadkim jest ten, który by zyskał odpust prawdziwy, a to oznacza, że jest ich niewielu. 32.Ci, którzy sądzą, iż mogą zapewnić sobie zbawienie poprzez listy odpustowe, będą wiecznie potępieni wraz ze swymi nauczycielami. 33.Należy szczególnie strzec się tych, którzy utrzymują, że odpust papieski jest bezcennym darem Bożym, poprzez który człowiek może pojednać się z Bogiem. 34.Łaska odpustowa dotyczy jedynie obrzędowego zadośćuczynienia ustalonego przez ludzi. 35.Nie po chrześcijańsku nauczają zatem ci, którzy twierdzą, że dla odkupienia duszy (z czyśćca) jak i dla odbycia spowiedzi nie jest konieczna skrucha. 36.Każdy chrześcijanin, który odczuwa rzeczywistą skruchę, otrzymuje zupełne odpuszczenie kary i winy, przysługujące jemu także bez listów odpustowych. 37.Każdy prawdziwy chrześcijanin, żywy czy umarły, ma udział we wszelkich darach Chrystusa i Kościoła, udzielonych mu przez Boga także bez listów odpustowych. 42 38.Pomimo to w żadnym wypadku nie należy lekceważyć dyspens papieża i tego, co on udziela; są one bowiem, jak już powiedzieliśmy, oznajmieniem Bożego przebaczenia. 39.Nawet najbardziej wykształconym teologom powinno wydać się w najwyższym stopniu trudne do pogodzenia wychwalanie przed ludem wielkiej wartości (płatnych) odpustów a równocześnie prawdziwej skruchy. 40.Prawdziwa skrucha będzie się lubowała w karach i będzie ich szukała; obfitość (płatnych) odpustów zaś uwalnia od nich i prowadzi — przynajmniej w danej sytuacji — do nienawidzenia (kar). 41.O (papieskich) apostolskich odpustach trzeba nauczać z rozwagą, by lud nie powziął błędnego mniemania, że odpust przewyższa inne dobre uczynki miłosierdzia. 42.Należy nauczać chrześcijan, że papież bynajmniej nie sądzi, iż zakup odpustu może być stawiany na równi z uczynkami miłosierdzia. 43.Należy nauczać chrześcijan, że lepiej postępuje ten, kto wspiera ubogich lub pomaga potrzebującym, niż gdyby kupował odpusty. 44.Przez uczynek miłości wzrasta bowiem w człowieku miłość i staje się on lepszy; przez odpust zaś nie staje się on lepszy, a jedynie bardziej wolny od cierpień towarzyszących karze. 45.Należy nauczać chrześcijan, że ten, kto bliźniego widzi w niedoli a nie pomaga mu, wydając zamiast tego swoje pieniądze na odpusty, ten nie zasłużył sobie na papieski odpust, lecz na Bożą pomstę. 46.Należy nauczać chrześcijan, że jeżeli nie są nadmiernie bogaci, powinni zachować grosz oszczędzony na potrzeby domowe, a nie marnować go na zakupienie odpustu. 47.Należy nauczać chrześcijan, że zakupienie odpustu jest dobrowolne i nie jest nakazane. 48.Należy nauczać chrześcijan, że tak jak papież bardziej potrzebuje modlitw, które zanoszą za niego pobożni duchem, tak przy udzielaniu odpustów są one bardziej pożądane niż pieniądze, które człowiek jest gotów zapłacić. 49.Należy nauczać chrześcijan, że odpust papieski jest pożyteczny, jeżeli się na nim nie buduje zbawienia; lecz jest nader szkodliwy, jeśli z jego powodu tracimy bojaźń Bożą. 43 50.Należy nauczać chrześcijan, że gdyby papież wiedział, w jaki sposób kaznodzieje odpustowi wyciągają pieniądze, to wolałby raczej by w stos popiołów zamienić bazylikę św. Piotra, niż miała by być budowana kosztem skóry, krwi i kości swej trzody. 51.Należy nauczać chrześcijan, że papież nie szczędziłby swych własnych pieniędzy, chociażby nawet bazylika św. Piotra miałaby na ten cel być sprzedana, byle udzielić wsparcia potrzebującym, od których obecnie kaznodzieje odpustowi wyłudzają ostatni grosz. 52.Nawet wówczas płonna jest ufność tych, którzy przez (płatne) odpusty dostąpić chcą zbawienia, gdyby nie tylko ich sprzedawcy, ale nawet sam papież chciał za to ręczyć swoją duszą. 53.Wrogami Chrystusa i papieża są ci, którzy z powodu kazań odpustowych całkowicie przemilczają Słowo Boże w innych kościołach. 54.Słowo Boże bywa lżone, gdy w jednym kazaniu tyle samo albo nawet więcej czasu poświęca się odpustowi, co samemu Słowu Bożemu. 55.Powinno być przekonaniem papieża, że skoro dla uczczenia odpustu, który ma niewielką wartość, rozbrzmiewa dzwon, idzie procesja i odprawia się nabożeństwo, to dla głoszenia Ewangelii, która jest najwyższym dobrem, powinny rozbrzmiewać setki dzwonów i należałoby zorganizować setki procesji i odprawić setki nabożeństw. 56.„Skarby kościoła’’, z których papież czerpie odpusty, nie są ani wyraźnie określone ani dobrze znane ludowi Chrystusowemu. 57.Że nie są to skarby doczesne, łatwo po tym poznać, że wielu kaznodziei nie szafuje nimi zbyt szczodrze, lecz raczej zbiera. 58.Są to też zasługi Chrystusa i świętych, gdyż i bez papieskiej przyczyny zawsze obdarzają Łaską duchowego człowieka, cielesnemu zaś sprawiają krzyż, śmierć i potępienie. 59.Św. Wawrzyniec nazwał ubogich skarbem Kościoła; użył jednak tego pojęcia w ówczesnym znaczeniu. 60.Mamy mocne podstawy do tego aby twierdzić, że władza Kościoła, dana poprzez zasługi Chrystusa jest owym skarbem. 61.Oczywiste jest zatem, że do odpuszczenia kar w przypadkach przysługujących jedynie papieżowi, wystarcza sama tylko władza papieska. 44 62.Prawdziwym skarbem Kościoła jest święta Ewangelia chwały i Łaski Bożej. 63.Lecz skarb ten jest nie bez powodu w pogardzie u ludzi, bo sprawia on, że pierwsi będą ostatnimi. 64.Skarb odpustowy jest w przeciwieństwie do tego nie bez powodu bardzo miły, gdyż ostatnich czyni pierwszymi. 65.Dlatego też skarb Ewangelii jest siecią, którą łowiono niegdyś ludzi, uwalniając ich od (zniewolenia przez) bogactwa. 66.Skarb odpustowy jest siecią, przy użyciu której łowi się obecnie ludzki majątek i bogactwo. 67.Odpusty, które kaznodzieje odpustowi obwołali »największą łaską«, można faktycznie rozumieć jako taką w sensie maksymalizacji zysków materialnych. 68.W rzeczywistości jednak posiadają one najmniejszą wartość w porównaniu z Łaską Bożą i miłosierdziem Jego krzyża. 69.Biskupi i duszpasterze są zobowiązani do umożliwiania z należnym uszanowaniem sprawowania praktyk przez delegatów apostolskiego odpustu. 70.Równocześnie zaś są tym bardziej zobowiązani do pilnego śledzenia, czy aby owi delegaci — zamiast wykonywać zadanie zlecone przez papieża — nie realizują własnych pomysłów. 71.Kto wypowiada się przeciwko prawdziwemu znaczeniu apostolskiego odpustu, ten niech będzie odrzucony i przeklęty. 72.Kto zaś swoją uwagę skupia na tropieniu samowoli i kłamliwych słów kaznodziei odpustowych ten niech będzie błogosławiony. 73.Jak papież słusznie rzuca klątwę na tych, którzy podstępnie działają na szkodę odpustów. 74.tak tym bardziej nie bez powodu zamierza dotknąć klątwą tych, którzy pod płaszczykiem odpustu działają na szkodę świętej miłości i prawdy. 75.Niedorzecznością jest twierdzenie, że przez odpust papieski rozgrzeszony byłby nawet ten człowiek, który by — co przecież jest niemożliwe — dokonał gwałtu na Bogurodzicy. 45 76.My zaś twierdzimy wprost przeciwnie, że odpust papieski nawet najmniejszego grzechu odpuścić nie może — o ile pod pojęciem odpustu będziemy rozumieli zmazanie winy tego grzechu. 77.Twierdzenie, że gdyby św. Piotr był teraz papieżem, nie mógłby światu zapewnić większych łask, jest bluźnierstwem przeciw św. Piotrowi i papieżowi. 78.My zaś twierdzimy, że i ten i każdy inny papież rozporządza większymi łaskami, a mianowicie Ewangelią, darem czynienia cudów i darem uzdrawiania, jak jest napisane w 1 Kor 12, 28. 79.Twierdzenie, że wystawiany publicznie krzyż odpustowy z herbem papieża ma tę samą wartość jak krzyż Chrystusa Pana, jest bluźnierstwem wobec Boga. 80.Biskupi, księża i teologowie, którzy dopuszczają do wygłaszania ludowi tego typu nauk, będą za to odpowiadali przed obliczem Boga. 81.Owe bezwstydne kazania odpustowe utrudniają nawet uczonym mężom przywrócenie szacunku dla papieża wobec zarzutów i wnikliwych oskarżeń ze strony świeckich. 82.Na przykład: dlaczego papież z uwagi na świętą miłość i na cierpienia, jakich doznają dusze w czyśćcu, nie wyzwoli tych dusz naraz z czyśćca, gdy tymczasem dla tak błahej przyczyny, jaką jest budowa bazyliki, za pieniądze tyle dusz wyzwala? 83.Dlaczego z kolei w dalszym ciągu odprawia się msze za zmarłych i obchodzi uroczystości rocznicowe zmarłych i dlaczego papież nie oddaje darowizn, które zostały złożone w ich intencji i nie umożliwia ich zwrotu, jeśli tymczasem jest to wręcz bezprawiem modlić się za tych, którzy zostali odkupieni z czyśćca (przez odpust)? 84.Cóż to jest za nowe miłosierdzie Boga i papieża, że bezbożnemu i wrogo nastawionemu przyznaje za pieniądze możliwość wyzwalania dusz pobożnych i umiłowanych? Równocześnie zaś nie wyzwala ono tych pobożnych i umiłowanych dusz mocą czystej miłości? 85.Dlaczego z kolei owe dawne kościelne zarządzenia pokutne, które w rzeczy samej oraz wskutek ich niestosowania są faktycznie już martwe i zużyte, dzięki odpustowi nabrały znaczenia i mogą być wykonywane za pieniądze, jak gdyby w dalszym ciągu były w pełni mocy? 46 86.Dlaczego z kolei papież, posiadając obecnie większe bogactwa niż najpotężniejsi magnaci nie zbuduje przynajmniej bazyliki św. Piotra za swoje własne pieniądze, zamiast za te od ubogich wiernych? 87.Od czego z kolei uwalnia albo czym obdarza papież tych, którzy przez zupełną pokutę zyskali pełne prawo przebaczenia i odpuszczenia grzechów? 88.Gdyby z kolei papież zechciał każdemu wierzącemu udzielać rozgrzeszenia i odpustu sto razy na dzień zamiast tylko raz — jak obecnie, to czy Kościół mógłby wówczas odnieść większą korzyść? 89.Zakładając, że papieżowi poprzez odpusty bardziej zależy na zbawieniu dusz niż na pieniądzach, to dlaczego znosi wydane wcześniej listy odpustowe, skoro są przecież równie skuteczne? 90.Zamiar stłumienia gwałtem tych wnikliwych, trafiających w sedno argumentów świeckich, bez wskazania przyczyn i powodów, oznacza wystawianie Kościoła i papieża na szyderstwo wrogów i wprawianie chrześcijan w smutek. 91.Gdyby zatem głoszono odpusty zgodnie z myślą i w duchu papieża, można by łatwo odeprzeć wszelkie zarzuty, albo co więcej, nigdy by się one nie pojawiły. 92.Precz zatem ze wszystkimi prorokami, którzy do ludu Chrystusowego wołają: pokój, pokój, a pokoju przecież nie ma. 93.Niech dobrze się dzieje tym prorokom, którzy do ludu Chrystusowego wołają: krzyż, krzyż! — a to przecież nie krzyż. 94.Należy zachęcać chrześcijan, aby mieli na uwadze naśladowanie Chrystusa, ich Głowy, poprzez cierpienie, śmierć i piekło. 95.i w ten sposób mają oni prawo ufać, że wejdą do nieba raczej wówczas, gdy wiele wycierpieli, niż gdyby się łudzili (fałszywą) pewnością pokoju. 47 IMPRESSUM WYDAWCA Państwowe Biuro »Luter 2017« oraz Biuro EKD »Luter 2017 — 500 lat Reformacji« (Staatliche Geschäftsstelle »Luther 2017« und Geschäftsstelle der EKD »Luther 2017 – 500 Jahre Reformation«) REDAKCJA Astrid Mühlmann, Wiebke Wehling, Nina Mütze we współpracy z instytucjami wskazanymi w niniejszej broszurze UKŁAD GRAFICZNY & SKŁAD heilmeyerundsernau ¢ gestaltung www.heilmeyerundsernau.com DRUK Druckerei Mahnert GmbH, Aschersleben ZAMKNIĘCIE WYDANIA 30 września 2015 roku TŁUMACZENIE Elżbieta Haase-Nowocień Treści niniejszej broszury były przedmiotem możliwie skrupulatnych badań i poszukiwań. Ich bazę stanowią dane przekazane przez organizatorów poszczególnych wydarzeń. Wydawcy nie dają gwarancji co do zgodności treści. 48 SPONSORZY Tłumaczenia dokonano dzięki uprzejmemu wsparciu Ministerstwa Spraw Zagranicznych Republiki Federalnej Niemiec 49 Braunschweig Halle Lutherstadt Wittenberg Essen Kassel Be sen Berlin Luther Magdeburg Hamburg Düsseldorf C Stuttgart München burg L Essen ErfurtCoburg M Halle Halle Jena Eisleben Mann H Hamburg Dane odnośnie szeregu pozostałych wydarzeń i dalsze informacje na temat jubileuszu ReforKassel macji 2017 w Niemczech znajdą Państwo na stronie: www.luther2017.de Staatliche Geschäftsstelle »Luther 2017« Luther 2017 – 500 Jahre Reformation Collegienstraße 62 c 06886 Lutherstadt Wittenberg Tel.: +49 (0) 3491 466-112 Fax.: +49 (0) 3491 466-281 E-Mail: [email protected] Jena Geschäftsstelle der EKD in Lutherstadt Wittenberg Markt 26 (Altes Rathaus) 06886 Lutherstadt Wittenberg Tel.: +49 (0) 3491 505 27-00 Fax: +49 (0) 3491 505 27-29 E-Mail: [email protected] 4 C
