podstawy ustroju konstytucyjnego polski

PODSTAWY USTROJU KONSTYTUCYJNEGO POLSKI
SYSTEM PRAWA
Ogólny zbiór norm prawnych
normy w
Konstytucji
inne uregulowania
P.adm.;P.finans.;P
cywilne.;…
żadne z norm nie są tak powiązane z państwem jak Konstytucja; różnica: przedmiot
regulacji
PRAWO – ogół norm prawnych ustanowionych przez państwo obowiązujących na
terytorium państwa pod sankcją przymusu państwowego (normy obowiązujące na
terytorium państwa)
sensu largo
sensu stricte – powiązane z państwem przez przedmiot regulacji; jego zadaniem jest
uregulowanie kwestii związanych z oranizacją i zasadami funkcjonowania państwa
normy prawne –obowiązują pod sankcją przymusu państwowego
ustrój – charakterystyka prawna specyfiki danego państwa
prawo konstytucyjne – zbiór norm prawnych powiązanych przedmiotowo z państwem
!
Ustrój państwa jest regulowany przede wszystkim przez Konstytucję.
Źródła prawa zawierające normy ustrojodawcze:

 wspólne kryterium mocy prawnej
Ustawa, konstytucyjna
Konstytucja
PAŃSTWO – (G.Jelinek) ludność, terytorium, władza najwyższa:

Jest korporacją osiadłego ludu, wyposażoną w bezpośrednią samorodną władzę
zwierzchnią

Jest formą organizowania się społeczeństwa, ale jest to org. społeczeństwa
zamieszkującego terytorium

Organizacja przymusowa i terytorialna

Samoorganizacja się społeczeństwa w państwo
Elementy państwa:
a) Organizacji politycznej
b) Charakter organizacji terytorialnej
c) Organizacja władzy państwowej
PRAWO PAŃSTWOWE
1. państwo
2. normy obowiązujące na terytorium
3. normy obowiązujące, sankcjonowane
władza zwierzchnia – podmiot prawotwórczy
sensu largo – prawo państwowe jako ogół norm państwowych
sensu stricte – wyodrębniony zbiór norm obejmujących zakresem podmioty państwa
Prawo konstytucyjne – normy konstytucyjne o najwyższej mocy prawnej oraz inne normy
regulujące istnienie państwa.
Przedmiot uregulowań normatywnych odnoszących się do instytucji państwa:

państwo

organizacja i funkcjonowanie państwa

ustrój państwa: a) polityczny
b) społeczno – gospodarczy
Elementy ustrojowe państwa:
1. podmiot władzy państwowej

zbiorowy (naród)

monarcha
[Polska – naród, art.4 ust.1 Konstytucji 1997r.]
2. sposób sprawowania władzy

forma bezpośrednia – suweren osobiście, bezpośrednio sprawuje władzę

forma przedstawicielska (pośrednia) – naród nie sprawuje władzy osobiście ale
przez wybranych przedstawicieli (Parlament, Prezydent, Policja, SG, Wojsko)
3. struktura aparatu państwowego:

budowa

kompetencje

zasady i tryb funkcjonowania
4. uregulowanie statusu jednostki i społeczeństwa w państwie
5. ustrój społeczno – gospodarczy

określenie zasad ekonomii państwa

określenie stosunków społecznych
Rola prawa konstytucyjnego:
 system prawa
 w płaszczyźnie prawo- państwo: przesądza o bycie państwa
! Prawo konstytucyjne:

kształtuje strukturę źródeł prawa

określa kompetencje prawotwórcze

określa kompetencje kontrolne
! Bez prawa konstytucyjnego nie istniał żaden system prawny.
Uzasadnienie prawa:
 sakralne
 świeckie
 racjonalne
 wolutarionistyczne (państwo to ja)
ŹRÓDŁA PRAWA
Problematyka źródeł prawa wiąże się z procesami:
I. tworzenia prawa

proces bardziej skonkretyzowany

def.: przez stanowienie norm prawnych rozumie się akty konwencjonalne
podejmowane prze prawem określone organy państwa, działające w imieniu
państwa w procesie stanowienia; aktem prawotwórczym będzie akt stanowiący
prawo => stanowienie nowego prawa i uznanie go
II. kształtowanie się prawa (znaczenie szersze)

są to procesy społeczne , które prowadza do powstania prawa o określonej treści

na treść powstającego prawa ma wpływ:
a) stan świadomości prawnej społeczeństwa
b) tradycje historyczne, doktryny
c) koncepcje ustrojowo – polit. Państwa.
Proces stanowienia prawa – akty konwencjonalne podejmowane przez prawnie
kompetencyjne organy państwowe ( posiadające kompetencje
prawotwórcze tj. do tworzenia prawa) działające w imieniu
państwa w tym zakresie.
Akt prawotwórczy – akt tworzący prawo, stanowiący rezultat wyżej opisanej kompetencji
prawotwórczej organów państwowych.
Prawo – zbiór ogólnych norm prawnych pochodzących od państwa poprzez usankcjonowanie
bądź ustanowienie.
Widoczne przekształcenie się normy np. prawa naturalnego, religijnego w normę prawa
stanowionego jest sankcja państwowa (różnica między p. naturalnym a p.
stanowionym).
Ale żadna sankcja nie równa się sankcji prawa stanowionego (poczucie egzekwowania
normy, posłuszeństwo).
Źródła prawa: a) w znaczeniu jurydycznym – akty tworzące prawo
b) w znaczeniu materialnym – zespół obiektywnych i subiektywnych
czynników wpływających na treść prawa tworzonego ( nie są one aktami prawotwórczymi).
Dwojaki kontekst:
1. wskazanie na źródła jako wynik działalności prawotwórczej (akty tworzenia prawa)
2. źródła obowiązywania prawa – akty prawne określone przez normy prawne: konstytucja,
ustawa, zarządzenie, rozporządzenie
3. źródła poznania prawa
Konstrukcja źródeł prawa (system prawa polskiego)
Założenia ustrojowe, na których opierał się ustawodawca:
1. koncepcja prawa pozytywnego
a) za prawo uznaje się prawo będące wynikiem prawotwórczej działalności
państwa.
b) Zakłada tworzenie takiego systemu prawa, który z założenia jest
hierarchiczny (hierarchia norm prawnych wynikających z hierarchii źródeł
prawa).
c) Wszelkie akty prawotwórcze mogą być tworzone tylko na podstawie
przepisów określających kompetencje prawotwórcze organów oraz
procedurę tworzenia prawa -> doktryna państwa prawa.
d) W systemie prawa stanowionego wyraźnie oddziela się proces tworzenia
prawa i proces stosowania prawa ( akty prawotwórcze i akty stosowania
prawa). Organy stosujące prawo (sądy) nie mogą wchodzić w kompetencje
organów prawotwórczych (system angloamerykański).
2. Koncepcja zamkniętego systemu prawa
a) Zamknięty katalog źródeł prawa ( w znaczeniu jurydycznym)
b) Otwarty system prawa – konstytucja określa podstawowe źródła prawa (prawa, które
pozostawiają określoną część kompetencji w ramach, której organy mogą tworzyć
prawo w formie przez siebie wybranej.
3. Struktura systemu źródeł prawa jest dychotomiczna (dualistyczna, dwuczłonowa)
a) źródła prawa powszechnie obowiązującego
b) źródła prawa wewnętrznego.
Źródła prawa powszechnie obowiązującego
Art. 87  wymienia wg koncepcji zasady systemu źródeł prawa enumeratywnie źródła prawa
w Polsce.
Katalog źródła prawa powszechnie obowiązującego, kryterium: moc obowiązywania odnosi
się do relacji między normą prawną a jej adresatem.
1. źródła prawa powszechnie obowiązującego
2. źródła prawa miejscowego
Art. 234  dodatkowe źródło: rozporządzenie Prezydenta z mocą ustawy: źródło prawa
powszechnie obowiązującego
*Art. 112  uchwały regulaminowe parlamentu.
Wskazanie podmiotów posiadających kompetencje prawotwórcze:
- ustawa z 23 kwietnia 1992 r. – uchwała o trybie powoływania Konstytucji [Zgromadzenie
Narodowe, a później przyjmuje ją naród w drodze referendum]
Art. 235  Konstytucja może być tylko w trybie …
USTAWY – rozdział IV „Sejm i Senat”

ratyfikacja umów prawa międzynarodowego (źródła prawa powszechnie
obowiązującego, nie jest to akt pochodzący od organów państwowych, one tylko
współuczestniczą)
ratyfikacja: Prezydent, RM (Sejm ma prawo wyrazić zgodę)

rozporządzenie – art..94  zamknięty podmiotowo katalog prawa

rozporządzenie z mocą ustawy
Źródła prawa wewnętrznego
Po uchwaleniu Konstytucji z 1 grudnia 1997r. TK dokonał otwarcia zamkniętego systemu
źródeł prawa wewnętrznego. Uznał, że z art.93 można wyinterpretować, że system ten jest
otwarty (trzon: ust.1  w drodze ustaw parlament określa nowe podmioty mające
kompetencje do tworzenia prawa wewnętrznego: nawet akty prawa wew. Inne niż w art. 93)
STRUKTURA ŹRÓDEŁ PRAWA KONSTYTUCYJNEGO
System źródeł prawa danej gałęzi nie może wykraczać poza system źródeł prawa
uregulowany w Konstytucji.
Prawo konstytucyjne – w szerszym znaczeniu ogół norm wyodrębnionych z systemu prawa,
które regulują zagadnienia dotyczące ustroju państwa.
Kryterium systematyki źródeł prawa konstytucyjnego:
przedmiot regulacji
1. Konstytucja
2. Ustawy ( ale nie każda, tylko regulujące materię ustrojową) jest ich ok. 100, np. ustawa
„ordynacja wyborcza”, ustawa o wykonywaniu mandatu posła i senatora
3. Umowa międzynar. Ratyfikowana (formalnie tak, lecz nie wszystkie – tylko regulujące
materię ustrojową) np. konwencje uchwalone przez ONZ i inne, które kształtują
międzynarodowy statut człowieka.
4. Rozporządzenie z mocą ustawy – art. 234, ust.1
1) zastrzeżenia co do przedmiotu regulacji
2) zastrzeżenia podmiotowe
!wyjątek: np. rozporządzenie atrybucyjne
! rozporządzenie wykonawcze – nie – (art.92): akt wykonawczy do ustaw, nie może
wchodzić w zakres materii ustawodawczej.
5. Prawo miejscowe – nie – są to typowe akty wykonawcze ustaw; pozycja organów
wydających akty prawa miejscowego: nie są organami państwowymi
powołanymi do kształtowania ustroju państwa
6. * Art.112  Uchwała izb parlamentu ( Sejmu, Senatu, Zgrom. Narod.) wchodzi w
materię prawa powszechnie obowiązującego i wewn.)
! Ale tylko ustawa Sejmu regulaminowa jest źródłem prawa konstytucyjnego.
Regulamin jest traktowany w tym przypadku jako akt wykonawczy do
Konstytucji, czyli na równi ustawy.
7. * Źródła prawa miejscowego NIE wchodzą w materię ustrojodawczą.
!Nie wszystkie źródła prawa uznane w Konstytucji są także źródłem prawa
konstytucyjnego.
Nie mogą być zaliczone ze względu na:
1) przedmiot regulacji (nie obejmują ustroju)
2) legitymację suwerena do kompetencji ustrojodawczych; legitymację ma Parlament i
Prezydent; zgoda Parlamentu jest źródłem legitymizującym.
W procesie transpozycji umów bierze udział Prezydent, …,
Dychotomiczna struktura źródeł prawa: powszechnie obowiązującego, wewnętrznego
! Do źródeł prawa konstytucyjnego zalicza się tylko źródła prawa powszechnie
obowiązującego.
CHARAKTERYSTYKA ŹRÓDEŁ PRAWA KONSTYTUCYJNEGO:
I Konstytucja – nazwa zapożyczona z j. łac. )nadawać, urządzać, ustanawiać coś przy
pomocy określonej formy) do oznaczenia aktu, który ustanawia (nadaje) ustrój państwa w
określonej, szczególnej formie.

Szczególna ustawa zasadnicza w państwie regulująca ustrój polityczny i społ.-gospod.

Normy o najwyższej mocy prawnej;

Szczególna forma związana z ustanowieniem ustroju (znaczenie jurydyczne)

Dot. sposobu regulacji ustroju (znaczenie materialne)  wspólne: materia tj. ustrój
!Regulują faktycznie istniejący ustrój bez względu na formę jego ustanowienia; mogą w
grę wchodzić wszystkie formy stanowienia prawa ( np. ustrój Wlk. Brytanii nie jest
uregulowany w 1 akcie prawnym, lecz jego materia ma wiele źródeł prawa).
8.* ukształtowane precedensy konstytucyjne też stanowią źródła normy prawnej
np.: - konstytucja III Rep. Francuskiej 1990r.
- 1997 w Polsce po transformacjach ustrojowych
 Konstytucja z 1952r.
 Ustawa konstytucyjna z 23 kwietnia 1992r.
 Nowa Konstytucja
uregulowanie ustroju może występować w formie przynajmniej dwóch ustaw
1862 r. Ferdynand Lasera O istocie Konstytucji – określił pojęcie Konstytucji w
znaczeniu socjologiczno-politycznym
Aktualny rozkład sił politycznych w państwie to konstytucja rzeczywista w państwie.
Konstytucje pisane mają wartość wtedy, gdy są realnym regulatorem stosunków ustrojowych
w państwie.
Hohenstein i (K….)
KONSTYTUCJA
normatywna
nominalna
-wywodzą się z woli suwerena
- brak realnych możliwości -określa ustrój, ale nie jest
najw. szczebel
wypełnienia
-[ubranie dobrze pasujące]
-[ubranie z różnych przyczyn
nie noszone]
synaptyczna
nigdy regulatorem
ustroju
-[ubranie, które zakłada się
na maskaradę]
pojęcie konstytucji
 W znaczeniu jurydycznym powiązane z prawem pozytywnym, może być stworzona
jako akt prawny pisany
 W znaczeniu materialnym, socjologicznym: każda norma ustrojowa niezależna od
formy: nie mają znaczenia normy pisanej ale zwyczajowej.
Pierwsze ustawy zasadnicze, pisane:
1. Konstytucja St. Zjednoczonych 1787r. ( w życie weszła w 1791)
2. Konstytucja 3 maja 1791r. (formalnie ustawa rządowa)
3. Jakobińska Konst. Francuska 24 września 1791 r.
…. II etap rozwoju konstytucji
pocz. XX w.  III etap rozwoju konstytucji
Co przesądziło o nowoczesnym kształcie konstytucji?
1. czynniki wewnętrzne : indywidualny charakter każdego państwa
2. czynniki o charakterze uniwersalnym związane z doktrynami, które pojawiły się w 2
poł. XVIIw.:
Koncepcja prawa natury jako źródła prawa

związana z Rewolucją Francuską i doktrynami związanymi z jej ideą;

ukształtowanie praw zwłaszcza jednostki

potrzeba stworzenia konstytucji jako ustawy zasadniczej

władza państwowa powinna być w sposób naturalny ograniczona przez prawa
człowieka [J.J. Rousseau „umowa społ.” – też obrona praw człowieka]
Koncepcja umowy społecznej

doktryna wskazująca na kontrakt społ. Między władzą państwową a ludem;

ustalenie zasad sprawowania władzy w państwie, które powstało w ramach
społ. (ograniczenie wł. Monarchy)
Koncepcja państwa suwerennego

miejsce suwerena monarchy zajmuje lud
Doktryna Monteskiusza

3-podział władzy

obalenie koncepcji jednolitej władzy monarszej
Konstytucja miała pełnić rolę dokumentu gwarantującego w/w zasady nowych
doktryn.
Konstytucja jako akt pisany jest wytworem intelektu człowieka.
CHARAKTERYSTYKA KONSTUTYCJI:
1. Szczególny przedmiot regulacji, określenie:

Podmiotu władzy najwyższej

Zasad i trybu sprawowania władzy przez suwerena

Ustroju organów państwowych

Statutu jednostki w społeczeństwie

Podstaw ustrojowych ustroju społ. -gosp.

Szczególnego trybu uchwalenia i zmiany konstytucji
I Konstytucje – uregulowanie zagadnień związanych z władzą państwową, brak uregulowania
praw i wolności człowieka np.:
 Konstytucja USA – uregulowanie tylko systemu władzy
państwowej, I poprawka:10 art. dot. praw jednostki w państwie.
XIX w. – nowa doktryna państwa socjalnego (opiekuńczego)

Potrzeba uregulowania kwestii dot. ustroju społ., zadań państwa
w zakresie spraw socjalnych, społ. I gosp.
2. Szczególna moc prawna.
3. Szczególna forma.
Uregulowanie przedmiotowe (o charakterze rzeczowym) – szerokość, głębokość,
szczegółowość uregulowanych materii konstytucyjnych, tych samych, w jednej konstytucji są
ogólne, a w innej szczegółowe.
[ I konstytucje – kilkadziesiąt art.; współczesna konstytucja Brazylii – 250 art.]
Obecnie: Niemcy, Portugalia, Polska, Indie  państwa demokratyczne, obecny stan
osiągnięty w drodze transformacji od ustroju niedemokratycznego; och konstytucje są
obszerne, duża głębokość uregulowań.

Choć konst, USA ogólnie reguluje kwestie ustrojowe, a jest państwem
demokratycznym, ale:
- budowa konstytucji na gruncie państwa już demokratycznego
- wartość konstytucji zawiera się w jej stabilności:
Jest rozwijana przez SN poprzez interpretację na potrzeby zmieniającego się społ.
!Ustawodawcy państw wcześniej totalitarnych chcieli, by konstytucja gwarantowała ustrój
demokratyczny i chroniła państwo i społ. Przed manipulacją ze strony władzy.
Ad.3 Szczególna forma
a) Nazwa
b) Systematyka
c) Szczególny sposób uchwalania
dotyczy
d) Szczególny sposób zmiany
procedury
a) Konstytucja – nazwa własna, inaczej ustawa zasadnicza występuje także w
znaczeniu legalnym (ustawa zasadnicza RFN); inaczej ustawa rządowa (nazwa
historyczna)podział na ustawy rządowe i sejmowe; we Francji Karta Konstytucyjna
(dzisiejsze znaczenie ustawy konstytucyjnej)
b) Systematyka – sposób uporządkowania większej całości wg określonych kryteriów z
góry przyjętych [podział na części przepisów zawartych w danym akcie prawnym] 
Rozporządzenie Prezesa RM z 2000 r. „Zasady techniki legislacyjnej”
Kryteria porządkowania aktów prawnych:

Podział aktu na działy  rozdziałyartykuły§ ustępy

Treść merytoryczna przepisu: zamieszczenie przepisów ogólnych na początku,
później szczegółowych, następnie przejściowych i końcowych.
Różnica od innych aktów
 systematyka ogólna – uporządkowanie przepisów, gdzie ustawodawca uszeregował je wg
kryterium doktrynalno-politycznego; logiczne uszeregowanie norm zgodnie z góry przyjętymi
przez państwo wartościami teza o randze przepisu.
P. demokratyczne – podstawowa wartość: dobro wspólne, władza pełni rolę służebną
P. niedemokratyczne – obywatel pełni rolę służebną wobec państwa
Różne koncepcje filozoficzne państwa, różny system wartości
c) tryb uchwalania konstytucji:
tworzona demokratycznie:

przyjęcie doktryny suwerenności narodu

konstytucja jest wyrazem woli suwerena

przedstawiciele suwerena są wybierani w wyborach demokratycznych do organów
przedstawicielskich

tworzona przez organy przedstawicielskie lub uczestniczy bezpośrednio suweren
od czasu konstytucji 3 maja, marcowa 1921r., kwietniowa 1935r., k1997r. najwyższy
stopień demokracji: zatwierdzono w drodze referendum konstytucyjnego (art.1 ustawy
konstytucyjnej z 23 kwietnia 1992r. „o trybie przygotowania i uchwalenie”.
tworzona niedemokratycznie:

oktrojowana – nadawana przez suwerena bez konsultacji z wolą narodu, bez udziału
organów przedstawicielskich
Kons. PRL-u 1952r.- formalnie formuła demokratycznego uchwalenia. Sejm
ustawodawczy, którego zadaniem miało być uchwalenie k.!ale odnaleziono projekt w j.
rosyjskim z poprawkami dokonanymi przez Stalina  Parlament nie był w pełni
niezależnej, usankcjonował narzucane rozwiązania konstytucyjne.
Procedura
Konstytucja nadawana jest przez ZN kwalifikowana większością głosów w 2 lub 3
czytaniach (Ew., gdzy w 2 Prezydent zgłosi propozycję zmiany).
W 97r.  3 czytanie, rozpatrzenie 42 zmian, 38 zostało przyjętych, uchwalenie 96,8%
Komisja kończąc pracę przedstawia jednolity tekst K.
Ustrojodawca
Organ posiadający władzę ustrojodawczą, wyłączną władzę uchwalenia K ( zawsze
suweren – przedmiot władzy najwyższej); może kompetencje przekazać organowi
przedstawicielskiemu; istota władzy ustrojodawczej i organów ustrojodawczych nie są
sami związani z K. podczas jej tworzenia.
d) tryb zmiany konstytucji:

szczególny

najwyższa wartość ustrojowa K.: stabilność, trwałość
sposoby osiągania stabilności
1) usztywnienie K proceduralne – usztywnienie wymogów zmiany formalne,
zwiększenie quorum
2) usztywnienie temporalne – do K są wprowadzane kategorie, które nie mogą
być zmienione w żadnym trybie, czasie  wiekuiste zapisy:
 np. konst. V Republiki Francuskiej 1958r., niezmienność
republikańskiej formy państw i świeckiego charakteru państwa
 k. niemiecka – federalna struktura państwa, zasady określone w art. 120  prawa i wolność jednostki
 k. Grecji a 1975 r. – art.110 republika parlamentarna, art.2: wartości
osoby ludzkiej, równości, tylko Grecy mogą być powoływani a służby
publ; zmiana podmiotu władz + usztywnienie temporalne – zmiana raz
na 5 lat.
W Polsce tryb zmiany znajduje się w K. w zasadach ustrojowych objętych szczególną
ochroną.
Zmiany K – dotyczące różnych kwestii, zróżnicowane pod względem zakresu ( całościowe,
częściowe) lub zróżnicowane pod względem przedmiotowym (zmiana w treści
obowiązującej), także wydanie nowych norm do K w trybie przewidzianym przez K (art.235)
Procedura zmiany Konstytucji:
 dokonana specjalną ustawą nazwaną  projekt o zmianie Konstytucji (jest to ustawa
o cechach ustawy konstytucyjnej: normy o mocy równej konstytucji, uchwalana w
szczególnym trybie, reguluje poszczególny przedmiot, aspekt ustroju)
 nie każdy podmiot mający kompetencje ustawodawcze ma kompetencje do zmian K:
1) 1/5 liczby posłów: 92 min musi zgłosić projekt (ustawa:15 lub komisja)
2) RM
3) 100 000 obywateli
 jest uchwalana w jednakowym brzmieniu przez Sejm 2/3 głosów i Senatu –
większością bezwzględną przy min. połowie obecnych (ustawy uchwala Sejm, a Senat
może je przyjąć, odrzucić lub zaproponować poprawki)
 przepisy rozdziałów I, II, XII jeśli są zmienione muszą być poddane referendum.
 Prezydent formalnie (zwykłą ustawą może skierować wniosek o ponowne
rozpatrzenie, przyjąć lub skierować wniosek o zbadanie zgodności z Konst.)
 Sejm i Senat działa jako ustrojodawca wtórny a nie jako ustawodawca i Prezydent nie
może ich kontrolować
4. Moc prawna konstytucji

Konstytucja zawiera normy o najwyższej mocy prawnej
Moc prawna – odnosi się do normy, wyraża relacje między normami w systemie prawnym,
wynika z mocy derogacyjnej (uchylającej)

w hierarchii źródeł prawa, konst. Zajmuje najwyższe miejsce

organy tworzące prawo nie mogą tworzyć prawa sprzecznego z konstytucją

przepisy konst. Mogą być stosowane bezpośrednio (organy stosujące prawo) i
pośrednio (przez wydanie ustaw) – ponad 100 delegacjii.

Stworzenie systemu ochrony nadrzędności konst. W systemie prawnym 
kontrola konstytucyjna i nauka tworzenia prawa zgodnego z konstytucją
proceduralnie i materialnie.
CHARAKTERYSTYKA PODSTAWOWYCH ZASAD
USTROJOWYCH POLSKI
Zasady ustroju- zasady kształtujące charakter ustrojowy danego
państwa w
ogólnym zarysie (typ, forma państwa,
forma zorganizowania władzy, charakterystyka ustroju
gosp.).
Zasady prawne- też odnoszą się do ustroju, ale są szczegółowe.
Formy zapisywania zasad:
 Wyróżnione wprost, w konstytucji(art.2)
 Zrekonstruowanie w oparciu o przepisy konstytucyjne
 Nadrzędność
konstytucji
 Hierarchiczna
struktura
 Jasność prawa
 Pewność prawa
 Prawo nie działa
wstecz
Art. 10- podział władzy ogólna zasada

rozdzielenie funkcjonalne i
organizacyjne
władze podzielonezrównoważone
Szczegółowe zasady
wyprowadzone przez Tk i
wyszczególnione w małej i
zawartej w nowej konstytucji
Podział zasadniczych zasad:
a) Zasady określające standard. dem. p. prawnego lub
niedemokratycznego
 Ch. uniwersalny- występuje w konstytucjach wszystkich
państw demokratycznych
b) Zasady wyznaczające tożsamość ustrojową państwa
 Właściwe dla każdego państwa
a) Suwerenności narodu, podziału władzy, przedstawicielstwa,
decentralizacji władzy publicznej, dem. p. prawnego, pluralizm
polityczny, rozwinięty katalog praw i wolności obywatelskich.
b) Republikańskiej formy p, rządów premierowskich, niepodległości i
suwerenności,
Ch.
Odrębności i niezależność trybunałów i sądów,
równouprawnianie i
dla RP
autonomia kościołów
islamskowyznaniowych
 Z. Niepodległości i suwerenności- wyprowadzono z treści przepisów
dot. zas. Prezydenta i sił zbrojnych- art. 126, Preambuła – 1 zdanie
 Zasada naczelnika uwarunkowana historia (1918)
 Z. równouprawnienia i niezależności kościołów islamskowyznaniowych- art.25 ust. 3
Z. wolności sumienia i religii państwo świeckie
Z. rozdziału Państwa i Kościoła
Kościoły, zw. Wyznaniowe i państwo mają współpracować nie
jest to całkowicie
rozdzielone, związane z pozycją chrześcijaństwa w Polsce.
 Ustrój społ. + gosp. rynkowej
Art. 20 własności prywatna
kapitalistycznego +
Wolna działalność gosp.
Doktryna Gosp. państwa
doktryna p. samorządnego
 Z. przyrodzonej godności człowieka art. 30 konst.
 z doktryna prawa naturalnego
 z doktryny personalizmu chrześcijańskiego
DemokracjaPrawna fora organizacji ustroju państwa, określające reżim
stosunków politycznych, szczególny sposób porządku społ.(
pełna partycypacja wszystkich obywateli w podejmowaniu
spraw pub.), ustalająca stosunki między ludźmi wg reguł
odpowiadających wartościom przyjętym przez państwo
demokratyczne (tolerancja, rozstrzyganie sporów na zasadzie
kompromisu, ciągłości władzy publ.)
Demokracja (jako ustrój państwa)Władza ludu- konstytucyjnie określony sposób zorganizowania
państwa opierająca się na zasadzie równości i wolności
suwerena (ogółu), w sprawowaniu władzy biorą udział
wszyscy obywatele posiadający pełnię praw, wyróżniająca się
istnieniem instytucjami ustrojowymi.
 Zwierzchnictwo narodu- udział w sprawowaniu władzy
(bezpośrednio lub pośrednio)
 Posiadanie przez członków narodu na zasadach równości i
poszanowania prawa do podejmowania decyzji formą prawem
stanowionym
 Podejmowaniu decyzji większością głosów przy poszanowaniu
praw mniejszości
 Udział członków suwerena w podejmowaniu decyzji nie jest
ograniczony tylko di jednej sfery decyzyjnej, jest nieograniczony
zakres podejmowania decyzji
 Podejmowanie wszystkich organów władzy państwowej kontroli ze
strony suwerena ( kontrola polit. prawa) kontrolujący musza by
niezależni i obiektywni:
 Sądy i trybunały
 Opozycja parlamentarna w sejmie
 Media
Demokratyczne sposoby podejmowania decyzji:

Większością głosów przy poszanowaniu praw mniejszości
1. głosowanie- technika podejmowania decyzji, polegająca na
wyróżnieniu poglądów
przy pomocy ustalonego znaku
2. losowanie- technika polegająca na przypisywaniu znaczenia
rozstrzygającego określonym znakom umownym wybranym
przypadkowo+ zapewnia obiektywizm Np. – nr list wyborczych na
terenie kraju, w poszczególnych okręgach
- kolejności prezentacji ogłoszeń komitetów wyborczych w mas
mediach
Głosowanie:
- jawnie przeprowadzone
- tajnie -//- imienne- w momencie głosowania zapewnia tajność, a
jednocześnie ujawnia nazwisko głosującego ( wybór
marszałka) materialne
Większość głosów:
 bezwzględna, absolutna 50%+1, ponad połowę stosunku
głosów przeciw+ wstrzymujących
 względna, zwykła
 kwalifikowana- każda forma większościowa większa niż polowa
W Konst. 97r. 2/3( podciągnięcie Prezydenta do odp.
Konstytucyjnej lub ministrów prze TS, ratyfikacja umowy) lub
3/5 (odrzucenie uchwały senatu)
 quorum- atematycznie określona liczba wymaganej obecności
członków, aby decyzja miała moc prawnie wiążącą- 50%
 frekwencja- liczba członków niezbędna do podjęcia wiążącej
decyzji ( referendum)
decyzja jest demokratycznie legitymizowana
Zasady kształtujące system demokratyczny:
 zasada suwerenności narodu- fundamentalna, podstawowa, 2012-89r powróciła do Konst., zastępując „ lud pracujący miast i wsi” z
Konst 52r., ówczesny art.2 Konst. Marcowej, Konst. Kwietniowa
odeszła od tej formuły na rzecz koncepcji socjalistycznej zasada
solidaryzmu: dobro wspólne jest źródłem władzy odejście podziału
władzy, została przywrócona w mK47r.
 K97 art.4 =>formalne kształtowana
 władza zwierzchnia narodu- to władza suwerena- władza sprawowana
przez naród jest najwyższa w państwie, niezależna, podmiotem
posiadającym władze zwierzchnią
jest samowładny w zakresie
sprawowanej władzy
 suwerenośc-1) aspekt stosunków wew. w państwie
2) aspekt zew., międzynarodowy
# niezależności poszczególnych władz od siebie
# suwerenności państwa jako podmiotu prawa
międzynarodowego
Jean Bodin „6 ksiąg o RP”- po raz I stworzył koncepcie suwerenności
władzy stanowiła
doktrynalną podstawę do dążenia do
uniezależnienia władzy
państwowej w sferze stosunków
międzynarodowych (władzę państwową od wpływu papieża)
J.J. Russo „Uważa społ.”- koncepcja suwerenności władzy pzpisanej
konkretnymu
podmiotowi – narodowi. Cechy władzy
narodu
 władza najwyższa w państwie to prawo stanowienia norm
prawnych powszechnie obowiązujących nie będąc
ograniczonym przez żadne stosunki społ., prawo, inne
systemy władzy spol.
Podmiotowi władzy suwerennej podlegają inne podmioty;
Posiada prawne atrybuty, z których może korzystać, a których
nie posiadają inne podmioty władzy; może to by tylko naród
posiadający wyższość względem państwa wynikającą z
pierwotnego charakteru władzy narodu (powiązanie z
koncepcją naturalną)=> fundament rozumienia suwerenności
narodu
 Stworzył koncepcie rozumienia władzy suwerennej narodu,
która jest wyrażona w jego celu:
 niepozbywalność- zbiorowy suweren nie jest z w stanie
bezpośrednio
niepodzielność
sprawować władzy, więc
przekazuje
przedstawicielom, których
upoważnia do
tego (legitymizacja)
by rządzili w imieniu
wszystkich.


Art.62 konst.- dopuszczenie prawnie pozbawienia wyrażania woli, która
nie może zostać wyrażona pełnie i niezależnie, ale są
poszczególne przypadki ułomności psychicznej jednostek
/ubezwłasnowolnienie/
Niepodzielności należy rozumie jako niepodzielność woli powszechnej,
która może by pozbawiona tylko przez uczestników
Władzy monarchy nie ma charakteru pierwotnego
Jeżeli naród jest obdarzony atrybutami niepodzielności, niepozbywalnym,
wyrózniacymi pośród innych władz można mówi, że sprawuje
on władze rzeczywiście a nie fikcyjnie /Białoruś/
# prawo wybierania
# prawo współdecydowania z organami państwowymi
# prawo kontroli
prawo wybierania- szeroko rozumiane uprawnienie, które
urzeczywistnia się na różnych płaszczyznach wyboru organów
państwowych (sensu stricte – 1 organu) materializujących się
w różnych przepisach normatywnych
współrządzenie- oparte na przedstawicielstwie narodu
kontroli- kontrola władzy przez suwerena za pośrednictwem organu w
imieniu narodu, wyznaczając granice dla rządzących, których
władza podlega ocenie
J.J. Roso- prawo do legalnego wystąpienia przeciw rządzącym, gdy nie
realizują woli generalnej suwerena[doktrynalne
uzasadnienie rewolucji]
Formy legalnego sprzeciwu;
- masowe protesty
- instytucja obywatelskiego nieposłuszeństwa
Naród-/ w kontekście rozumienia suwerenności narodu/
1) wspólnota ludzi mających wspólne pochodzenie, korzenie
[rozumienie socjologiczne, etniczne w okresie globalizmu nie
oznacza to wszystkich obywateli]
2) kontekst ustrojowo- polityczny ogół obywateli posiadających
pełnię polit. W tym znaczeniu używa tego pojęcia
prawodawcy w konst.
Instytucie demokracji jako forma realizacji suwerenności narodu
Demokracja- rządy ludu- mogą by realizowane przez /art.42 ust. 2/:
a) swoich przedstawicieli- oparta na zasadzie reprezentacji politycznej;
2 elementy istoty władzy przedstawicielskiej:
niebezpośrednio
 bezpośrednio
Wyróżniona w konst. Zasada: art.42 ust. 2 zasada ustrojowokonstytucyjna sprawowania władzy, określająca pośrednie sprawowanie
władzy przez naród, polegająca na prawnym legitymowaniu systemu
władzy- czyli legitymizacja przez suwerena organów władzy państwowej,
czyli z upoważnienia i woli suwerena
b) bezpośrednia => 2 elementy sprawowania władzy bezpośrednio
 naród sprawuje władze osobiście
 bezpośrednio
[J.J.Rossueau- przedstawicielstwo: zło konieczne]
Podział instytucji demokracji bezpośredniej:
 instytucie władzy
 instytucie proceduralne- gwarantują suwerenowi pewien udział
w procesie rządzenia państwem
Atrybuty suwerena, jego władzy- wskazują na władzę bezpośrednią i
przedstawicielską
1) prawo wybierania
2) współrządzenie z organami przedstawicielskimi
2 elementy związane z formą przedstawicielską; realizowane
poprzez 2 instytucje: władze i prawo
3) kontrola organów władzy
2 konstytucyjne instytucje władcze:
dot. sprawy
# referendum- bezpośrednie decydowanie drodze
głosowania fundamentalnych
powszechnego
# zgromadzenie ludowe
Instytucje proceduralne:
1) inicjatywa ludowa- gwarantuje suwerenowi udział w procesie
stanowienia prawa,
zaproponowanie ustawy o określonej treści
2) veto ludowe-występowanie przeciwko uchwalenia jakieś ustawy,
skutkiem
prawnym będzie przesądzenie o przyjęciu lub
odrzuceniu ustawy
3) konsultacja ludowa- zbliżone do referendum wyrażenie przez naród
opinii w
jakiejś sprawie, nie jest wiążąca
Instytucje przewidziane w polskiej konst.:
1) Inicjatywa ustawodawcza- art. 198 ust. 2 konst.
2) Referendum
Inicjatywa ustawodawcza- 100 tyś. Obywateli; ustawa z 24 czerwca 1999
(nr 2 poz. 688)- o wykonaniu inicjatywy ustawodawczej przez obywateli
koncentrującej się na procedurze, dot. zakresu przedmiotowego ( otwartyart.3)
Sprawy wyłączone spod inicjatywy:
# zmiana konstytucji
#zmiana inicjatywy
#sprawy finansów publ. ( wyłączność RM- art. 231)
Regulacje proceduralne w ustawie:
2etapy:
1) powołanie grupy inicjatywnej:
a. powołanie komitetu inicjatywy ustawodawczej
b. komitet przyjmuje nazwę ustawy
c. 100 podpisów akceptacji tej grupy
d. przedstawienie grupy marszałkowi w ciągu 14dni
e. po uzyskaniu poparcia marszałka można zbierać podpisy
2) przedstawienie projektu i przyjęcie go przez marszałka tu
dokonuje się akt inicjatywy ustawodawczej
Po upływie 3 m-cy z mocy prawa komitet się rozwiązuje lub za zgodą
marszałka wcześniej
Zasada dyskontynuacji  z chwilą zakończenia kadencji sejmu ustawy
niedokończone
wygasają, nowy skład sejmu nie
przejmuje starych ustaw
II REFERENDUM
Różnice:
 przedmiotowe
art.125  ogólny i nieokreślony zakres
 szczegółowe to lokalne i europejskie
zasięg terytorialny
czas przeprowadzania
ratyfikacyjne/ opiniodawcze
zarządzenia fakultatywne (ogólnokrajowe)
obligatoryjne (tylko lokalne)
 warunki ważności => ogólnokrajowe: frekwencja (wskazana lub
nie- 50%)




Jeżeli referendum nie spełniło formalnych warunków władczych to
przybiera rolę konsultacji obywatelskiej
DEMOKRACJA PARLAMENTARNA
Art. 4 ust. 2  naród sprawuje władzę przez swoich przedstawicieli
Zasada reprezentacji => reprezentacja polit. – to prawne
legitymizowanie przez
konstytucyjnie określone
organy państwowe
1) władza sprawowana przez swoich przedstawicieli
2) organem najwyższym jest naród
3) na drugim miejscu: organy przedstawicielskie
pochodzące z wyborów
Schemat czyste reprezentacji suweren:
wybory
naród
organy przedstawicielskie
partie polit. – f. reprezentacji polit. suwerena, do
ich wybierania
niezbędne są wybory
Demokracja parlamentarna nie może funkcjonować bez partii
politycznych
System przedstawicielski oparty jest na
partii polit. – partia
musi mieć legalnie zdobyty mandat w wyborach= prawna legitymizacja
suwerena
Warunki jakie muszą spełni demokratyczne wybory:
 muszą odbywa się regularnie w konstytucyjnie określonych terminach
upływu kadencji
 równe prawa wszystkich legalnie działających partii polit.
 bierne prawo wyborcze dla wszystkich / konst. ustanawia wyjątki/
 kandydaci maja równe prawa
 akt głosowania (wybory) odbywają się w sposób swobodny, wolny od
nacisku, pod kontrolą społ.
 ustalenie wyników, przeliczanie głosów – pod kontrolą sądową,
zasady równe dla wszystkich patii (rozdział mandatów też)
Funkcje ustrojowe wyborów:
 kreacyjna- kształtowanie składu przedstawicielskiego poprzez
wybieranie przez suwerena (wyborców) preferencji polit. i wybór i
wybór miedzy alternatywnymi rozwiązaniami na zasadzie swoistej
rywalizacji
 polityczno- programowa- wyrażanie przez wyborców poparcia dla
programu polit.,
do identyfikacji woli
wyborców
 legitymująca- jądro konstrukcji systemu wyborczego; wybory są
najlepszą metodą
legitymowania władzy sposób
demokratyczny; obejmuje 2
elementy:
o legitymacja personelu
o legitymacja programu polit. /parlament
może sprawować władzę tylko w takim
zakresie, jaki w drodze wyborów dostał
prawna legitymację od suwerena/
 kontrolną- ocena rządzących, czy sprawują władzę zgodnie z tym, co
mówili
Funkcje ustrojowe partii polit /muszą by powiązane z f. ustrojowymi
wyborców/
 wyborcza- ściśle powiązana z f. kreacyjną wyborców- wyłanianie
przedstawicieli
spośród partii polit. w ramach wyborów
polit. wyborców
[2 płaszczyzny wyborów:
1) organizacyjna
2) polit.- kampania, prezentacja programu,
realizacja
władzy]
 polityczno- programowa- programy wyborcze partii
 rządzenia- realizowanie po wygraniu wyborów tj. po uzyskaniu
legitymacji
KONCEPCJE MANDATÓW
3 TYPY:
I. Imperatywny- związany, obecnie prawie nigdzie nie występuje;
zakłada ścisłe
związanie przedstawiciela wola
wyborców => wyborcy
sprawują bieżącą kontrolę
nad działaniami przedstawiciela,
mogą wydawać u
instrukcje, polecenia, rozkazy wiążące;
reprezentuje
tylko ludzi z jego okręgu wyborczego;
konsekwencje niezrealizowania obietnic, nakazów może być
odwołanie w każdym czasie przez wyborców; wiążący
jednostronnie; nie mają władzy własnej; są
pełnomocnikami
II. Wolny-/ar. 104 k./- niezwiązany; składają się na niego 3 cechy:
a. Generalność- poseł jest reprezentantem
całego narodu, a nie wyborców
b. Niezależny- jest niezależny od instytucji
instrukcji
c. Nieodwołalny
III. Socjalistyczny mandat przedstawicielski- łączy cechy I. i II. :
i. Parlamentarzysta jest przedstawicielem ludu
pracującego miast i wsi = suwerena /generalność /
ii. Jest związany instrukcjami wyborców
iii. Nieodwołalny /choć zdarzały się przypadki pozbawienia
mandatów przez parlament/
Fikcja prawa reprezentacji- mechanizm pozwalający połączyć założenia
koncepcji przedstawicielskiej J.J. Rousseau z obecnymi
realiami;
Zakłada, że wszystkie decyzje podejmowane przez
przedstawicieli, są decyzjami suwerena, który jest z nimi
związany
PRAWO WYBORCZE
Suweren ma wyłączne prawo wybierania.
Zasady prawa wyborczego /proces wieloetapowy/:
 Art. 96K ust. 2 – do sejmu: 1) powszechne: 2)równe;
3)bezpośrednie: 4)proporcjonalne; 5)tajne głosowanie
 Art. 97K ust. 2 – do senatu: 1) powszechne; 2) bezpośrednie; 3)
tajne głosowanie; 4) większościowe
 Art. 127K ust.1 – prezydent: powszechne, bezpośrednie, równe,
tajne głosowanie, większościowe
Zasady podziału władzy i sposoby jej realizacji


Doktryna koncepcja Monteskiusza „ O duchu praw” rozdz. 6 1756
System parlamentarny i prezydencki
 Rewolucja francuska  „Deklaracja praw człowieka i obywatela” 1789
Tu znalazła zastosowanie zasada podziału władzy; nie ma konstytucji, gdzie nie
przyjęto podziału władzy, gdzie nie zostały zagwarantowane prawa i wolności
obywatelskie
- idea konstytucji jako ustawy zasadniczej
- idea podziału władzy
- idea wolności
 Konstytucja amerykańska
Tezy w dziele Monteskiusza
Monteskiusz utworzył nową doktrynę, znajdującą zastosowanie w państwie
demokratycznym państwie:
 Nowa organizacja władzy- zasada podziału władzy
 Suwerenność narodu
Podział władzy ma być gwarancją przestrzegania praw i obowiązków
Uzasadnienie: wolności polit. obywatela to spokój ducha wynikający z przeświadczenia o
własnym bezpieczeństwie
I Filar
Monarcha
struktura
-wł. ustawodawcza
oparta na
-wł. wykonawcza
hierarchicznym
-wł. sądownicza
podporządkowaniu
Władza państwowa
Ciało
przedstawicielskie
Monarcha
Wł. ustaw.
Wł. wyk
Ciał należące do
szlachty
Ciało
wieloosobowe
Władza
sądownicza



Władza prawodawcza- powinna być powierzona szlachcie, powinna bys s
prawowana przez 2 organy
Władza wykonawcza- działa na rzecz utrzymania porządku, spokoju, można
powierzyć ją urzędnikom bądź ciału, powinna spoczywać w rękach.......
Władza sądownicza- karanie zbrodni, powinna tworzyć trybunały sądowe
pochodzące z wyboru
Sądzić nie powinien urzędnik, ale ciało wyborcze
XIX/XX-> niezawisłość sędziowska
Sądy
Trybunały
=> stoją na straży wolności człowieka
=> kontrola pod kątem konstytucyjnym
II Filar- oddzielenie od siebie 3 władz, ukształtowanie ich pozycji, aby człowiek nie lękał
się władzy, rozdzielenie władzy
III Filar- podział społ. polit. władzy; dopuszczanie do władzy tych co są poza szlachtą
Formy ustrojowe zasady podziału władzy
 Podział można rozumieć dosłownie jako rozdział, odseparowanie wszystkich władz
od siebie, są autonomiczne
Władza ustawodawcza
kongres
Władza wykonawcza
Prezydent USA
 Izba reprezentantów(JR) nie jest powiązany z JR i
 Senat
szlachta
o Wybierani przez społ.
1-osbowy organ
powiązany z wyborcami
Władza sądownicza
-> sądy
kontrola praworządnego
rządzenia na etapie
stanowienia sprawa
Impeachment
 Równowaga władz i wzajemna kontrola
 Impeachment ( kongres kontroluje prezydenta)
 Prezydent realizuje swoja władze w oparciu o ustawę budżetową- „władza
sakiewki”
 Weto prezydenckie w stosunku do ustaw / EU- zawieszające; USAabsolutne/
 Sądy kontrolują tworzenie prawa
 Podział władz w systemie parlamentarnym
Władza wykonawcza
Władza ustawodawcza
Władza sądownicza
-> gł. państwa
-> gł. jednoizbowość
-> sądy
-> rząd, gabinet
-> trybunały




Rząd wyłaniany jest przez parlament, odzwierciedla skład polityczny
Głowa państwa współdziała z parlamentem
Rząd parlamentarny działa samodzielnie ale pod kontrola parlamentu
Wotum nieufności od parlamentu jest równoznaczne z d7ymisja rządu
Instrumenty władz, poprzez które oddziaływuja na siebie:




Kontrola konstytucyjności na wniosek prezydenta
Ustawa budżetowa przedstawiona przez rząd może zostać odrzucona przez parlament
Sejm może pociągnąć do odpowiedzialności przed TS członków rządu
Wotum nieufności dla rządu lub ministra
25