Podstawowe zasady ustroju Rzeczypospolitej

Podstawowe zasady ustroju
Rzeczypospolitej
Podstawowe zasady ustroju
w systematyce Konstytucji RP
• Pierwszy rozdział Konstytucji RP, zatytułowany
„Rzeczpospolita”, określa podstawowe zasady
ustroju RP. Pozostałe rozdziały Konstytucji
stanowią konkretyzację tych ogólnych zasad.
Katalog podstawowych zasad ustroju
• Zasada suwerenności Narodu.
• Zasada niepodległości i suwerenności
Państwa.
• Zasada demokratycznego państwa prawnego.
• Zasada społeczeństwa obywatelskiego.
• Zasada podziału władz.
• Zasada społecznej gospodarki rynkowej.
• Zasada przyrodzonej godności człowieka.
Zasada suwerenności Narodu
• Wynika z art. 4 Konstytucji, zgodnie z którym
władza zwierzchnia w RP należy do Narodu.
Suwerenem jest Naród, a nie np. absolut (w
Średniowiecznej Europie mówiono, że władza
pochodzi od Boga) czy określona grupa społeczna
(w Polsce Ludowej władza należała do „ludu
pracującego miast i wsi”).
• Zasada ta podkreśla podmiotowość obywateli
(nieokreślone pojęcie „Naród” w praktyce
oznacza obywateli posiadających prawa
wyborcze).
• Naród sprawuje władzę:
– bezpośrednio (poprzez referendum) oraz
– poprzez przedstawicieli (wybranych w wyborach).
• Odpowiadają temu pojęcia:
– demokracji bezpośredniej oraz
– demokracji pośredniej.
Zasada niepodległości
i suwerenności Państwa
• Wynika z kilku artykułów Konstytucji (przede
wszystkim art. 5).
• Niepodległość oznacza odrębny byt
państwowy RP (np. Polska w okresie tzw.
Królestwa Kongresowego nie była
niepodległa).
• Suwerenność oznacza zdolność państwa do
samodzielnego decydowania o jego polityce
wewnętrznej i zagranicznej (np. Polska
Ludowa suwerenna nie była).
Pojęcie demokratycznego
państwa prawnego
• Państwo prawne to takie państwo, w którym
organy władzy publicznej działają na
podstawie i w granicach wyznaczonych przez
prawo.
• Demokratyczne państwo prawne to takie
państwo, w którym organy władzy publicznej
działają na podstawie i w granicach
wyznaczonych przez prawo, a ponadto prawo
to chroni wartości, powszechnie kojarzone z
demokracją (prawo nie ma dowolnej treści).
• Demokratyczne państwo prawne to takie
państwo, w którym przede wszystkim:
– władza sprawowana jest przez demokratycznie
wybranych przedstawicieli narodu,
– organy władzy działają na podstawie i w granicach
prawa,
– na straży praw i wolności stoją niezawisłe sądy,
– chronione są prawa i wolności człowieka i
obywatela.
Zasada demokratycznego państwa
prawnego w Polsce
• Przed uchwaleniem Konstytucji RP z 1997 r.,
Trybunał Konstytucyjny „wyciągał” z zasady
demokratycznego państwa prawnego liczne
pod-zasady (np. prawo do sądu, prawo do
życia, prawo do prywatności).
• W Konstytucji RP z 1997 r. owe pod-zasady
zostały osobno zapisane.
• Ciągle jednak zasada demokratycznego
państwa prawnego stanowi źródło zasad
szczegółowych.
Zasady wynikające z zasady
demokratycznego państwa prawnego
• Zasady przyzwoitej legislacji:
– zakaz działania prawa wstecz,
– nakaz zachowania vacatio legis,
– zasada ochrony praw nabytych,
– zasada określoności i przejrzystości prawa.
• Zasada proporcjonalności.
Podsumowując:
• Zasada demokratycznego państwa prawnego
ma w Polsce podwójne znaczenie:
– określa charakter naszego państwa oraz
– jest źródłem zasad szczegółowych, nie zapisanych
odrębnie w Konstytucji RP.
Zasada
społeczeństwa obywatelskiego
• Społeczeństwo demokratycznego państwa
prawnego to społeczeństwo obywatelskie,
składające się ze świadomych, aktywnych
obywateli, mogących grupowo występować w
ochronie ich interesów, z uwzględnieniem
pluralizmu (możliwości popierania różnych,
nawet nawzajem sprzecznych poglądów i
postaw).
Płaszczyzny funkcjonowania
społeczeństwa obywatelskiego
• Polityczna (możliwość tworzenia i
przystępowania do partii politycznych).
• Zawodowa (możliwość tworzenia i
przystępowania do związków zawodowych i
związków pracodawców).
• Terytorialna (przynależność do samorządu
terytorialnego).
• Informacyjna (istnienie wolnych środków
masowego przekazu).
• Religijna (możliwość istnienie w Polsce różnych
kościołów i związków wyznaniowych).
Zasada podziału władzy
• Wynika z art. 10 Konstytucji.
• Pochodząca od Narodu władza dzieli się na:
– ustawodawczą (Sejm i Senat),
– wykonawczą (Rada Ministrów, Prezydent RP) i
– sądowniczą (sądy i trybunały).
• Niektóre organy państwowe nie mieszczą się
w tym podziale (np. Rzecznik Praw
Obywatelskich, Najwyższa Izba Kontroli).
Zasada społecznej
gospodarki rynkowej (art. 20)
• Polska gospodarka jest gospodarką rynkową,
której filarami są: własność prywatna i
swoboda działalności gospodarczej.
• Polska gospodarka rynkowa jest społeczną
gospodarką rynkową, co oznacza m.in. że
państwo powinno być mediatorem w sporach
wynikających z funkcjonowania rynku (np.
między pracodawcami a pracownikami,
między konsumentami a przedsiębiorcami).
Zasada przyrodzonej
godności człowieka
• Przyrodzona godność człowieka jest źródłem
praw i wolności człowieka i obywatela.