Zasady ustroju RP

Zasady ustroju Rzeczypospolitej
1. Zasada prawa




Pojęcie używane intuicyjnie np. „idea prawna mająca podstawowe znaczenie”, ale zawsze z
akcentem na szczególne znaczenie
Zamienne korzystanie z pojęcia norma i zasada
Zasada to norma, zasada to dyrektywa, zasady to wartości lub postulaty
Definicje zasady prawa:
1
- Główne rozstrzygnięcia zawarte w konstytucji, które składają się na charakterystykę danego
państwa
- Normy konstytucyjne wyróżnione spośród innych, ze względu na szczególnie doniosłe znaczenie
- normy kształtujące, choć nie w pełni, zasady ustroju politycznego państwa
- Konstytucja wyraża wartości (zasada sprawiedliwości) bądź postulaty (zasada demokratycznego
państwa prawnego)
2. Ustrój państwowy
a) Ustrój - opis struktury instytucji powiązanych ze sobą organizacyjnie i funkcjonalnie
b) Ustrój państwowy  Ustrój polityczny – prawno-instytucjonalny wyraz struktury i funkcjonowania władzy
publicznej
Art. 10.
1.
2.
Ustrój Rzeczypospolitej Polskiej opiera się na podziale i równowadze władzy ustawodawczej, władzy
wykonawczej i władzy sądowniczej.
Władzę ustawodawczą sprawują Sejm i Senat, władzę wykonawczą Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej
i Rada Ministrów, a władzę sądowniczą sądy i trybunały.
Art. 15.
1.
2.
Ustrój terytorialny Rzeczypospolitej Polskiej zapewnia decentralizację władzy publicznej.
Zasadniczy podział terytorialny państwa uwzględniający więzi społeczne, gospodarcze lub kulturowe i
zapewniający jednostkom terytorialnym zdolność wykonywania zadań publicznych określa ustawa.
2

Ustrój gospodarczy – określenie materialnych warunków życia społecznego, struktury
własnościowej, funkcjonowania gospodarki i finansów publicznych
Art. 20. Społeczna gospodarka rynkowa oparta na wolności działalności gospodarczej, własności prywatnej
oraz solidarności, dialogu i współpracy partnerów społecznych stanowi podstawę ustroju gospodarczego
Rzeczypospolitej Polskiej.
Art. 23. Podstawą ustroju rolnego państwa jest gospodarstwo rodzinne.
3. ZASADY USTROJU RZECZYPOSPOLITEJ
a) Zasada suwerenności narodu
Art. 4.
1.
2.
Władza zwierzchnia w Rzeczypospolitej Polskiej należy do Narodu.
Naród sprawuje władzę przez swoich przedstawicieli lub bezpośrednio.

zasada ta określa nam suwerena, czyli wskazuje, do kogo należy władza w państwie. W art. 4
ust. 1 występuje nawiązanie do XVII i XIX wiecznej suwerenności, a więc umieszczenie w
Konstytucji zakazu powrotu do monarchii.
Podstawowe formy wykonywania władzy przez naród określa art. 4 ust 2 – stanowiąc, że
Naród sprawuje władzę przez swoich przedstawicieli lub bezpośrednio.

b) Zasada niepodległości i suwerenności państwa
Art. 5. Rzeczpospolita Polska strzeże niepodległości i nienaruszalności swojego terytorium, zapewnia
wolności i prawa człowieka i obywatela oraz bezpieczeństwo obywateli, strzeże dziedzictwa narodowego
oraz zapewnia ochronę środowiska, kierując się zasadą zrównoważonego rozwoju.
3
Art. 90 1. Rzeczpospolita Polska może na podstawie umowy międzynarodowej przekazać organizacji
międzynarodowej lub organowi międzynarodowemu kompetencje organów władzy państwowej w niektórych
sprawach.


Ochrona niepodległości została wymieniona na pierwszym miejscu wśród zadań RP (art. 5).
Ograniczenie suwerenności może nastąpić jedynie na podstawie szczególnej regulacji
konstytucyjnej, role tej klauzuli w konstytucji pełni art. 90 ustalając skomplikowane
wymagania proceduralne dla dojścia do skutku takiej umowy międzynarodowej .
c) Zasada demokratycznego państwa prawnego
Art. 2. Rzeczpospolita Polska jest demokratycznym państwem prawnym, urzeczywistniającym zasady
sprawiedliwości społecznej.

pojęciu państwo prawne można przypisać szereg znaczeń:
- W ujęciu najszerszym jest tożsame z sumą cech ustrojowych. Do elementów państwa
prawnego zalicza się zasadę podziału władz, zwierzchnictwa konstytucji, niezależności
sądów, niezawisłości sędziów oraz szczególną rolę ustawy jako podstawowego i
powszechnego źródła prawa.
- Formalny aspekt tego pojęcia zakłada, że prawo powinno być przestrzegane przez
wszystkich jego adresatów, ale przede wszystkim przez organy państwowe. Działanie państwa
powinno charakteryzować się regułami stanowienia prawa tzw. zasadą przyzwoitej legislacji,
czyli zaufania obywatela do państwa. W ramach tego zaufania należy wymienić: zakaz
działania prawa wstecz, zakaz stanowienia prawa obowiązującego z mocą wsteczną;
odpowiedni okres dostosowawczy (vacatio legis); zasadę ochrony praw nabytych(prawa
nabyte nie powinny być zmieniane lub niekorzystnie modyfikowane) przepisy prawne
powinny być jasne, aby adresat mógł określić konsekwencje swoich działań.
4
d) Zasada podziału i równowagi władz
Art. 10.
1.
2.
Ustrój Rzeczypospolitej Polskiej opiera się na podziale i równowadze władzy ustawodawczej, władzy
wykonawczej i władzy sądowniczej.
Władzę ustawodawczą sprawują Sejm i Senat, władzę wykonawczą Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej
i Rada Ministrów, a władzę sądowniczą sądy i trybunały.


NIE MÓWI O TRÓJPODZIALE WŁADZY.
Wyrok TK z 9.11.1993r. (K11/93): „Zasada podziału władzy nie ma znaczenia czysto
organizacyjnego (…) Zasada podziału władzy Celem zasady podziału (…) jest ochrona praw
człowieka przez uniemożliwienie nadużywania władzy przez którykolwiek ze sprawujących ją
organów”
 O podziale władz można mówić w znaczeniu przedmiotowym i podmiotowym.
- W sensie przedmiotowym (funkcjonalnym) podział władz oznacza wydzielenie rodzajowo
odmiennych sfer działania państwa takich jak stanowienie prawa, wykonywania prawa,
sądownictwo.
- W sensie podmiotowym podział władz wymaga określenia, że każdej z tych trzech dziedzin,
powinny odpowiadać trzy oddzielne od siebie grupy organów państwa. Zasada podziału władz
wymaga istnienia odrębnego organu władzy ustawodawczej, wykonawczej i sądowniczej
powołanych do wykonywania swego odcinka władzy państwowej.
 Drugim elementem podziału władz jest tzw. system wzajemnego równoważenia się
hamowania władz. Podstawową zasadą rządzącą stosunkami pomiędzy trzema władzami jest
zasada ich równości, co zapisane jest w art. 10 Konstytucji. Jednak tylko władza
ustawodawcza (sejm i senat) są określone w konstytucji jednoznacznie w sposób
wyczerpujący i precyzyjny. Określenie władzy wykonawczej (Premier z RM oraz Prezydent)
ma charakter przykładowy wskazujący podstawowy element egzekutywy podobnie, ale
jeszcze ogólniej określa się władzę sądowniczą (sądy i trybunały).
5


Podstawową zasadą podziału władz jest odrzucenie możliwości skumulowania całej władzy
w ręku jednego podmiotu, choć nie ma ona charakteru absolutnego.
Choć stosunki miedzy władzą wykonawcza a ustawodawczą oparte mają być na równowadze
art. 10 to dalsze postanowienia konstytucji nadają silniejszą pozycję parlamentowi a w jego
ramach Sejmowi. Pozycja władzy sądowniczej oparta jest na podstawie niezależności od
pozostałych władz
KLAUZULA DEMOKRATYCZNEGO PAŃSTWA PRAWNEGO
- Zasada demokratycznego państwa prawnego - zespół pewnych szczegółowych
poglądów
- Związek demokratycznego państwa prawnego z ochroną życia
e) Zasada hierarchicznego systemu źródeł prawa
Art. 87.
1.
2.
Źródłami powszechnie obowiązującego prawa Rzeczypospolitej Polskiej są: Konstytucja, ustawy,
ratyfikowane umowy międzynarodowe oraz rozporządzenia.
Źródłami powszechnie obowiązującego prawa Rzeczypospolitej Polskiej są na obszarze działania
organów, które je ustanowiły, akty prawa miejscowego.
6





jednym z elementów państwa prawnego jest oparcie systemu źródeł prawa o zasadę
hierarchicznej budowy i umieszczenia aktów stanowionych przez parlament (konstytucja i
ustawy) na szczycie tej hierarchii. Na tym tle powstało wiele problemów ustrojowych takich
jak: zapewnienie konstytucji charakteru najwyższego źródła prawa krajowego; zapewnienie
ustawom charakteru nadrzędnego źródła prawa wobec aktów normatywnych władzy
wykonawczej; problemem stanowienia przez organy rządowe innych aktów normatywnych
niż akty wykonawcze (akty wydane na mocy upoważnienia ustawy w celu jej wykonania).
Art. 87 konstytucji sformułował zasadę zamkniętego systemu źródeł prawa, ale tylko w
odniesieniu do prawa powszechnie obowiązującego (wiążącego wszystkie podmioty).
Konstytucja i ustawy mają charakter samoistny, czyli mogą być wydawane przez
upoważniony organ bez żadnego szczegółowego upoważnienia.
Rozporządzenia i akty prawa miejscowego muszą mieć charakter aktów wykonawczych, czyli
do ich wydania potrzebne jest upoważnienie ustawowe o szczegółowym charakterze, co do
przedmiotu, podmiotu i treści.
Organ władzy publicznej mogą stanowić tylko akty prawa wewnętrznego tzn. akty
normatywne obowiązujące jedynie jednostki podległe wydającemu dany akt.
f) Zasada społeczeństwa obywatelskiego
Art. 11.
1.
2.
Rzeczpospolita Polska zapewnia wolność tworzenia i działania partii politycznych. Partie polityczne
zrzeszają na zasadach dobrowolności i równości obywateli polskich w celu wpływania metodami
demokratycznymi na kształtowanie polityki państwa.
Finansowanie partii politycznych jest jawne.
7
Art. 12. Rzeczpospolita Polska zapewnia wolność tworzenia i działania związków zawodowych, organizacji
społeczno-zawodowych rolników, stowarzyszeń, ruchów obywatelskich, innych dobrowolnych zrzeszeń oraz
fundacji.
Art. 13. Zakazane jest istnienie partii politycznych i innych organizacji odwołujących się w swoich programach do
totalitarnych metod i praktyk działania nazizmu, faszyzmu i komunizmu, a także tych, których program lub
działalność zakłada lub dopuszcza nienawiść rasową i narodowościową, stosowanie przemocy w celu zdobycia
władzy lub wpływu na politykę państwa albo przewiduje utajnienie struktur lub członkostwa.
Art. 14. Rzeczpospolita Polska zapewnia wolność prasy i innych środków społecznego przekazu.
Art. 15.
1.
2.
Ustrój terytorialny Rzeczypospolitej Polskiej zapewnia decentralizację władzy publicznej.
Zasadniczy podział terytorialny państwa uwzględniający więzi społeczne, gospodarcze lub kulturowe i
zapewniający jednostkom terytorialnym zdolność wykonywania zadań publicznych określa ustawa.
Art. 16.
1.
2.
Ogół mieszkańców jednostek zasadniczego podziału terytorialnego stanowi z mocy prawa wspólnotę
samorządową.
Samorząd terytorialny uczestniczy w sprawowaniu władzy publicznej. Przysługującą mu w ramach ustaw
istotną część zadań publicznych samorząd wykonuje w imieniu własnym i na własną odpowiedzialność.
Art. 17.
1.
2.
W drodze ustawy można tworzyć samorządy zawodowe, reprezentujące osoby wykonujące zawody
zaufania publicznego i sprawujące pieczę nad należytym wykonywaniem tych zawodów w granicach
interesu publicznego i dla jego ochrony.
W drodze ustawy można tworzyć również inne rodzaje samorządu. Samorządy te nie mogą naruszać
wolności wykonywania zawodu ani ograniczać wolności podejmowania działalności gospodarczej.
Art. 18. Małżeństwo jako związek kobiety i mężczyzny, rodzina, macierzyństwo i rodzicielstwo znajdują się pod
ochroną i opieką Rzeczypospolitej Polskiej.
Art. 19. Rzeczpospolita Polska specjalną opieką otacza weteranów walk o niepodległość, zwłaszcza inwalidów
wojennych.
8


Konstytucja nigdzie nie używa pojęcia społeczeństwa obywatelskiego, w wielu swoich
sformułowaniach daje wyraz elementom tej idei.
Konstytucja zakłada że obywatel może funkcjonować w kilku wymiarach: politycznym,
prawnym, pracowniczym, terytorialnym zakłada też że interesy i dążenia mogą mieć charakter
przeciwstawny, a proces ich wyrażania musi mieć charakter pluralistyczny. Ten pluralistyczny
charakter przejawia się w możliwości tworzenia partii politycznych.
g) Zasada społecznej gospodarki rynkowej
Art. 20 Społeczna gospodarka rynkowa oparta na wolności działalności gospodarczej, własności prywatnej oraz
solidarności, dialogu i współpracy partnerów społecznych stanowi podstawę ustroju gospodarczego
Rzeczypospolitej Polskiej.
Art. 21.
1.
2.
Rzeczpospolita Polska chroni własność i prawo dziedziczenia.
Wywłaszczenie jest dopuszczalne jedynie wówczas, gdy jest dokonywane na cele publiczne i za
słusznym odszkodowaniem.
Art. 22. Ograniczenie wolności działalności gospodarczej jest dopuszczalne tylko w drodze ustawy i tylko ze
względu na ważny interes publiczny.
Art. 23. Podstawą ustroju rolnego państwa jest gospodarstwo rodzinne.
Art. 64.
1.
2.
3.
Każdy ma prawo do własności, innych praw majątkowych oraz prawo dziedziczenia.
Własność, inne prawa majątkowe oraz prawo dziedziczenia podlegają równej dla wszystkich ochronie
prawnej.
Własność może być ograniczona tylko w drodze ustawy i tylko w zakresie, w jakim nie narusza ona
istoty prawa własności.
9


zasada ta dokonuje najbardziej ogólnej charakterystyki ustroju gospodarczego
Rzeczypospolitej.
dalsze przepisy (art. 64 ust.2) nie wykluczając istnienia podmiotów państwowych;
solidarność, dialog i współpraca partnerów społecznych.
h) Zasada przyrodzonej godności człowieka
Art. 30. Przyrodzona i niezbywalna godność człowieka stanowi źródło wolności i praw człowieka i
obywatela. Jest ona nienaruszalna, a jej poszanowanie i ochrona jest obowiązkiem władz publicznych.

art. 30 konstytucji jak i postanowienia wstępu wskazują na przyrodzoną i niezbywalną
godność człowieka. Przyznają zasadzie tej atrybut nienaruszalności a władzom publicznym
nakazuje jej ochronę i poszanowanie.
Zasada ochrony zaufania do państwa i prawa art.83
Zasada bezpieczeństwa prawnego
Zasada ochrony ‘interesów w toku’ – dotyczy procesów rozpoczętych, trwających, ale nie
skończonych
10
11