System *róde* prawa

System źródeł prawa
Grupa 3,4 NSP
Zajęcia nr 2
[email protected]
Konstytucja
•Konstytucja- constituere – ustanawianie, urządzanie, nadawanie
określonej formy
•Konstytucja utożsamiana jest ze sposobem organizacji życia
politycznego i społecznego, a więc z formą państwa czy też systemem
rządów
•Akt prawny posiadający pewne cechy szczególne:
1. Najwyższa moc prawna ( moc prawna określa wzajemny stosunek
pomiędzy aktami prawnymi i łączy się z siłą derogującą danego aktu
1.1. nadrzędna pozycja konstytucji w systemie źródeł prawa
 Zakaz wydawania aktów prawnych sprzecznych z konstytucją (
zarówno co do treści jak i co do trybu )
 Nakaz wydawania aktów prawnych rozwijających postanowienia
konstytucji
 Przysięga na wierność konstytucji ( np. art. 130 konstytucji )
1.2. uchwalanie Konstytucji
Szczególny tryb, różny od innych aktów prawnych. W zależności od
trybu uchwalania Konstytucji możemy wyróżnić:
okonstytucja oktrojowaną – nadaną przez monarchę traktowanego
jako podmiot władzy, np. Karta Konstytucyjna Ludwika XVIII z 1814r.
Konstytucjonalizm europejski XIX wieku
oUchwalanie konstytucji przez naród w formie referendum
konstytucyjnego ( postulat J. J. Rouseau
oUchwalanie konstytucji przez przedstawicieli wybranych przez
naród. Suweren ( naród wybiera przedstawicieli do powołanego
organu i powierza mu uchwalenie konstytucji)
1.3. zmiana konstytucji
Pojęcie zmiany Konstytucji – uchylenie lub nadanie odmiennej treści
wszystkim lub tylko niektórym postanowieniom konstytucji, a także
wydanie nowych norm konstytucyjnych w przewidzianym dla zmiany
konstytucji trybie
oZmiana całkowita :
 zmiana formalna: uchwalenie całkiem nowego aktu ( np.
zastąpienie Konstytucji marcowej z 1921r. Konstytucją kwietniową z
1935r.
 zmiana materialna – zmiana jej zasad naczelnych, zastąpienie
dotychczas obowiązujących najbardziej istotnych postanowień
konstytucji nowymi i w konsekwencji zmiana charakteru państwa bez
formalnego uchwalania nowego aktu
oZmiana częściowa ( nowelizacja): taka zmiana tekstu, która nie
obejmuje zasad naczelnych
Tryb zmiany
oKonstytucja RP nie odróżnia zmiany całkowitej od częściowej jeżeli
chodzi o tryb zmiany
oArt. 235 Konstytucji reguluje tryb jej zmiany w drodze ustawy
uchwalonej w szczególnym trybie
1.4. szczególna nazwa konstytucji : żaden inny akt prawny nie
powinien nosić takiej samej nazwy
2. TREŚĆ KONSTYTUCJI
Dotyczy podstawowych zasad ustroju państwowego, podmiotu
władzy w państwie i sposobu jej sprawowania oraz gwarancji praw i
wolności jednostki, jej obowiązku oraz jej statusu w państwie
3. FORMA I SYSTEMATYKA KONSTYTUCJI
Systematyka –wewnętrzny sposób uporządkowania treści ( podział
na części oraz przepisy )
Systematyka nie jest tylko zagadnieniem technicznym ale
odzwierciedla sposób interpretacji treści konstytucyjnych i ma
znaczenie w procesie stosowania konstytucji
Funkcje Konstytucji
Zespół skutków społecznych, które w danej społeczności, w
określeniu do określonej sfery rzeczywistości wywołane są istnieniem
konstytucji
Rola odgrywana prze konstytucje w rzeczywistości społecznopolitycznej państwa
Badając funkcje konstytucji można stwierdzić, jak oddziałuje ona na
system prawny i życie społeczne
1. Funkcja prawna
 Lex fundamentalis całego systemu prawnego
 Założenie bezpośredniego obowiązywania konstytucji
 Pozaparlamentarny system kontroli konstytucyjności ustaw i innych
aktów prawnych
 Ustanowienie instytucjonalnych gwarancji zgodności działalności
organów państwa z konstytucją
 Nadrzędność konstytucji w systemie źródeł prawa
2. Funkcja stabilizacyjna ( petryfikująca )
 Wynika z zasady stabilności samej konstytucji
 Konstytucja zawiera podstawowe zasady całego systemu prawa
 Chroni określony w niej układ stosunków politycznych, społecznych i
ekonomicznych
3. Funkcja programowa ( dynamiczna )
 Konstytucja ma być zorientowana na przyszłość
Konstytucja wyznacza cele działalności państwa i życia
społecznego
Główna realizacja ten funkcji należy jednak do ustawodawcy
4. Funkcja integracyjna
Stymulowanie identyfikacji obywateli z państwem
Konstytucja powinna być wyrazem konsensusu społecznego
5. Funkcja organizatorska
Określa zasady organizacji, funkcjonowania państwa oraz jego
struktury wewnętrznej
6. Funkcja wychowawcza
Konstytucja formułuje pewien program na przyszłość, tworzy
idee i dąży do ich realizacji poprzez wpływanie na świadomość
członków społeczeństwa
Ustawa
Ustawa w sensie materialnym – akt zawierający normy
abstrakcyjne i generalne
Ustawa w sensie formalnym – akt wydany w szczególnych trybie
Współcześnie do podstawowych cech ustawy zaliczamy:
1. Najwyższa po Konstytucji moc prawna
1.1. obowiązek realizacji Konstytucji
1.2. zakaz naruszania Konstytucji
1.3. żaden akt o randze podustawowej nie może być sprzeczny z
ustawą
Wynika z art. 87 Konstytucji.
Wśród norm Konstytucji można wyróżnić takie, które:
 Zawierają nakaz wydania ustaw i mają w tym zakresie wiążący
charakter dla ustawodawcy np. art. 216, 217
 Zalecenia dla ustawodawcy, niewiążące, np. art. 17
 Regulacje określające granice ustaw, których nie wolno
2. Uchwalanie przez parlament ( zasada wyłączności ustawodawczej
parlamentu )
Wynika z zasady podziału władz i powierzenia sprawowania władzy
ustawodawczej parlamentowi
Wyjątek: rozporządzenie z mocą ustawy, ale tylko w wypadkach
określonych w Konstytucji
Nie wyklucza istnienia delegacji ustawodawczej - w Polsce nie
występuje
3. Specjalna procedura uchwalania
Tryb ustawodawczy
Ma odzwierciedlać wolę zbiorowego podmiotu suwerenności
4. Charakter ogólny
Normy prawne o charakterze generalnym ( kierowane do pewnej
klasy adresatów wyróżnionych ze względu na określoną cechę )
Normy prawne o charakterze abstrakcyjnym ( ustanawiają pewne
wzory zachowań )
„Konsekwencją abstrakcyjności normy jest jej powtarzalność – to
że nie ulega umorzeniu lub skonsumowaniu przez jednorazowe
zastosowanie” – TK z dnia 21 listopada 1994r., K. 6/94
Trwałość ustawy – traci moc gdy sama to określa lub gdy zostanie
uchylona w sposób przewidziany prawem ( przez parlament lub sąd
konstytucyjny) lub dorozumianie przez akt randze ustawowej ( lex
posterior derogat legi priori )
Odnośnie treści ustaw można sformułować następujące wnioski :
1. Można w ustawie normować każde zagadnienie, jeżeli
Konstytucja tego nie zabrania. Zakaz taki zawiera np. at. 61 ust.
4, 112, 123 ust. 2
2. Ustawodawca powinien unormować pewne sprawy w formie
ustawy, jeżeli Konstytucja nakazuje takie działanie ( np. art. 215 )
3. Ustawodawca powinien normować w ustawie sprawy, które w
przeszłości były przedmiotem regulacji ustawowej
4. Ustawodawca powinien uregulować w ustawie sprawy, które
zastrzeżone są co kompetencji ustawowej ( zasada wyłączności
ustawy ):
a. Budżet ( art. 219 )
b. Status jednostki w państwie ( prawa, wolności i obowiązki,
patrz ogólna klauzula limitacyjna art. 31 ust. 3 )
c. Podstawowe kompetencje i zasady organizacji i
funkcjonowania organów państwowych
Rozporządzenie
Koncepcja rozporządzenia J.J. Rousseau: akt pochodzący od władzy
wykonawczej, nie jest przejawem woli powszechnej ale woli
partykularnej. Powinno dłużyć realizacji norm ustawowych i zawierać
normy powszechnie obowiązujące
Do cech rozporządzenia dzisiaj zaliczamy:
1. Akt powszechnie obowiązujący ( nie myl z zarządzeniem! ), w
hierarchii źródeł prawa poniżej ustaw i ma wobec nich charakter
wykonawczy. Zawiera normy generalne i abstrakcyjne podobnie jak
ustawa, nie może naruszać norm hierarchicznie wyższych
2. Wydawane na podstawie szczegółowego upoważnienia zawartego
w ustawie ( art. 92 ). Upoważnienie musi być szczegółowe w 3
aspektach:
a. Aspekt podmiotowy: wyraźne wskazanie organu spośród
wymienionych w Konstytucji, który może wydać
rozporządzenie. Upoważnienie nie może być domniemane.
Zakaz subdelegacji – art. 92
Podmioty konstytucyjne mogące uzyskać upoważnienie do
wydania rozporządzenia:
Prezydent – art. 142 ust. 1
Rada Ministrów – art. 146 ust6. 4 pkt. 2
Prezes Rady Ministrów – art. 148 pkt. 3
Ministrowie kierujący określonymi działami administracji
rządowej oraz przewodniczący komitetów, o których
mowa w art. 147 ust. 4 ( art. 149 ust. 2 i 3 )
KRRiTV ( art. 213 ust. 2 )
Jest to katalog enumeratywny – zob. orzeczenie TK z dnia
28 czerwca 2000r. K 25/99
b. Aspekt przedmiotowy – wskazanie wyraźnie zakresu spraw
przekazanych do uregulowania
c. Aspekt treściowy – wskazanie wyraźnie wytycznych dotyczących
treści rozporządzenia
Ogłaszanie: ogłaszane w tym samym organie publikacyjnym, co
ustawa, której wykonaniu służą - Dzienniku Ustaw RP.
Akty prawa miejscowego
Cechy aktów prawa miejscowego:
1. Stanowione zarówno przez organy administracji rządowej jak i
organy samorządu terytorialnego
2. Obowiązują na obszarze działania organów, które je ustanowiły
3. Wydawane na podstawie i w graniach upoważnień ustawowych.
Upoważnienia te mogą być szczegółowe – określa organ, zakres
spraw i wytyczne dotyczące treści lub generalne – określa organ i
przesłanki wydania aktu.
 Podział na:
1. Akty organów samorządu terytorialnego
2. Akty wojewody i organów administracji niezespolonej