Geneza merkantylizmu
advertisement
MERKANTYLIZM Merkantylizm to : 1. System polityki gospodarczej 2. zespół poglądów ekonomicznych – uzasadnia prowadzona przez państwo politykę ekonomiczną 3. system rozwijający się głównie w Europie zachodniej XVI/XVII wiek 4. szczytowy rozwój w XVII wieku - Anglia za Elżbiety I - Francja za Ludwika XIV i jego ministra J.B. Colberta - w Polsce doktryna „złotej wolności: - rządzą feudałowie, magnackie kliki i koterie 5. czołowi przedstawiciele Laffemas - Montchretien, Devant, Colbert - Serra - Mun, Child Merkantyliści uważali że: 1. szybki postęp jest możliwy tylko w warunkach gospodarki pieniężnej - w tym celu państwo zwiększa obroty towarowo – pieniężne - pobudza produkcje przemysłową 2. należy rozwijać handel ( eksport i import ) w taki sposób aby zwiększyć bogactwo kraju - ułatwieniem dla handlu są : unifikacja miar, unifikacja wewnętrznych barier celnych 3. początkowy merkantylizm = bulionizm powodzenie kraju wiązał z zatrzymaniem kruszcu szlachetnego w kraju 4. w okresie późniejszym zauważono że napływ kruszców szlachetnych nie zapewniał dobrobytu i zaczęto głosić potrzebę DODATNIEGO BILANSU HANDLOWEGO - aktywnego, czynnego bilansu handlu zagranicznego - kiedy występuje przewaga eksportu nad importem - w takiej koncepcji handlu międzynarodowego korzyści z wymiany odnosił tylko eksporter 5. należy rozwijać w kraju deficytowe działy produkcji tak aby uniezależnić się od importu - import tylko niezbędnych surowców - eksport gotowych produktów, w tym celu protekcyjna polityka celna 6. opieka państwa nad rolnictwem jest konieczna, bo chłopi dostarczają żołnierzy i żeglarzy, oraz stanowią rynek zbytu 7. o dobrobycie państwa decyduje również liczba jego mieszkańców – zakaz emigracji rzemieślników i innych specjalistów 8. ludność pracująca powinna być opłacana minimalnie tzn. tak aby przeżyć : - większa wydajność pracy - minimalizacja kosztów pracy - wzrost konkurencyjności na rynkach 9. przymusowo pracują nawet żebracy 10. handel zewnętrzny wymaga posiadania własnej floty, będącej pod opieka marynarki wojennej 11. kolonie są potrzebne gdyż : - dostarczają surowców - są rynkiem zbytu - są rynkiem siły roboczej - rośnie autorytet państwa 12. nie należy importować surowców luksusowych, bo „wyciągają” pieniądze z kraju, trzeba je eksportować Bilans płatniczy 1. zestawienie wartości wszystkich przychodów i wydatków kraju związanych z jego stosunkami z zagranicą w danym okresie 2. po stronie „winien” zapisujemy transakcje, które spowodowały wzrost zapasów rzeczowych i finansowych kraju 3. po stronie „ma” zmniejszenie tych zapasów 4. składa się z bilansu handlowego i bilansu obrotów kapitałowych Bilans handlowy – zestawienie wartości eksportu i importu towarów w danym okresie na podstawie ich fizycznego przemieszczenia się przez granice celne Bilans obrotów kapitałowych – napływ i odpływ pieniądza zawiązany z inwestycjami zagranicznymi oraz należności i zobowiązania z tytułu udzielonych kredytów i ich spłat Geneza merkantylizmu I. ROZBICIE JEDNOŚCI RELIGIJNEJ – JEDNOŚCI POLITYCZNEJ EUROPY ( nie ma już corpus christianum ) 1 1. powstanie państwa narodowego – wspólny język i kultura 2. reformacja - Marcin Luter – kult dobrej roboty w krajach niemieckich - Jan Kalwin – bogactwo jest dowodem łaski bożej, ubóstwo zapowiedzią przyszłego potępienia II. ROZWÓJ FORM KAPITALISTYCZNYCH 1. kryzys feudalizmu i rozwój gospodarki rynkowej - zastępowanie pańszczyzny czynszem dzierżawnym - odchodzenie od gospodarki naturalnej do towarowej - pojawienie się pieniądza ( kiedy gospodarka staje się coraz bardziej otwarta, pojawia się potrzeba nowego pośrednika w wymianie, bo transakcje handlowe staja się masowe, regularne, powtarzalne, wymiana towar-towar już nie wystarcza ) 2. następuje pierwotna akumulacja kapitału – środki produkcji są kontrolowane przez posiadaczy kapitału III POSTĘP NAUKI 1. wielkie odkrycia geograficzne - nowe szlaki handlowe - poznanie innych społeczeństw - eksploatacja Nowego Świata 2. wpływ prądów intelektualnych Odrodzenia na kształtowanie się koncepcji merkantylizmu - potępienie średniowiecza - powrót do antyku 3. zainteresowanie naukami przyrodniczymi - wynalazki – kompas, koło wodne, maszyna parowa, druk - rozwój manufaktury IV. ROZMAITOŚĆ STRUKTUR POLITYCZNYCH W EUROPIE 1. nowe imperia na mapie Europy – imperia kolonialne - Portugalia, Hiszpania XV/XVI - Anglia XVI - Francja XVI - Holandia = Niderlandy XVII - Rosja, Dnia, Norwegia XVIII V. WOJNY WYZNACZAJĄ KIERUNEK ROZWOJU DOKTRYNY 1. napływ złota i srebra z Nowego Świata - 2000 ton złota - 18000 ton srebra XVI/XVII wiek 2. zwiększenie ilości pieniądza w obiegu - inflacja w XVI wieku wynosi ok. 300% - REWOLUCJA CEN , wzrost cen nierównomierny - żywność drożeje szybciej VI WZROST ASPIRACJI MIESZCZAŃSTWA 1. rozwój szlaków komunikacyjnych - ekspansja miasta poza swoje granice - wzrost handlu międzynarodowego - wzrost znaczenia kupców, bankierów - bogacenie staje się celem samym w sobie 2. stany rozwarstwiają się, dochodzi do głosu stan 3-ci VII PIENIĄDZ TOWAROWY – pierwotna forma pieniądza, najczęstsze przedmioty wymiany to : bydło, narzędzia, metale. Mogły one zaspokajać określone potrzeby ludzkie i pełnić rolę pieniądza, ale były niepodzielne, szybko traciły wartość, były trudne w transporcie, z czasem pieniądz towarowy zastąpiony został przez pieniądz kruszcowy, papierowy, bezgotówkowy. VIII PIENIĄDZ KRUSZCOWY - powstaje z metali szlachetnych, jest forma pieniądza towarowego, początkowo w formie bryłek kruszcu, potem naznaczane przez złotników daną miarą, potem emitowanie ich należy do władców ( podobizna na monecie ). Z czasem posiadacze dużych ilości zwracali się do złotników o przechowanie kruszcu, a ci dawali im w zamian banknoty, stanowiące poświadczenie złożenia depozytu – był to pierwowzór pieniądza papierowego IX PAŃSZCZYZNA – forma renty odrobkowej ( feudalnej ) gdzie chłop pracował na rzecz właściciela ziemskiego w zamian za nadział gruntu, czyli prawo do użytkowania np. jeden dzież w tygodniu 2 X CZYNSZ – forma renty gruntowej, polegająca na stałym świadczeniu w pieniądzu albo rzeczach na rzecz właścicieli gruntów przez chłopów, za użytkowanie ziemi Główni przedstawiciele : 1. BULIONIŚCI ( ang bullion – złoto, srebro w sztabach ) - zafascynowani pieniądzem kruszcowym - pomijają rozwój produkcji krajowej - ich zasługi : zręby teorii pieniądza, handlu zagranicznego, bilansu płatniczego - M. Kopernik - prawo Greshama-Kopernika - pieniądz gorszy wypiera z obiegu pieniądz lepszy - czyli liczy się wartość wewnętrzna – ilość kruszcu w monecie, a nie zewnętrzna – nominalna - panujący nie jest w stanie naruszyć rzeczywistej wartości monety = wartości kruszcu, poprzez jego „podszacowanie” - jest to KRUSZCOWA TEORIA PIENIĄDZA - Jean Bodin - ILOŚCIOWA TEORIA PIENIĄDZA moneta psuje się gdyż zbyt dużo przypływa do kraju złota i srebra, a także dlatego że są monopole - zbyt wysoki eksport oraz zapotrzebowanie na zbytek - Bernardo Davanzati - kruszec w rękach człowieka pozwala mu realizować jego cele - rewolucja cen spowodowana jest napływem kruszca z krajów Nowego Świata - T. Malynes - choroba to nadmierny import drogich towarów - lekarstwo – kontrola handlu zagranicznego ( interwencjonizm ) - E. Misselden spory z Malynesem początki dodatniego bilansu handlowego poprzez sformułowanie „bilansu wymiany” ciągle jeszcze zysk a nie równowaga stanowi cel wymiany 2. MERKANTYLIŚCI - J. B. Colbert - minister finansów w państwie absolutnym - buduje potęgę monarchy w oparciu o gospodarkę - cel – polityka ekspensywna - rozwinięta i najnowocześniejsza armia pozwala prowadzić politykę kolonialną - powstają kompanie handlowe - dąży do uzyskania dodatniego bilansu handlowego - popiera rozwój manufaktur - wprowadza zakaz emigracji i wywozu zboża - uprawa roślin przemysłowych - likwidacja ceł wewn. - reformuje i ujednolica system miar i wag - kodyfikacja prawa pracy - Antonio Serra - nie należy prawnie regulować kursu monety - ważniejsza produkcja rzemieślnicza niż rolnicza - bogactwem kraju jest jego ludność i kwalifikacje rzemieślników i kupców - T. Munn - KONCEPCJA AKTYWNEGO BILANSU HANDLOWEGO - głównie eksport wyrobów przetworzonych, nie surowych - import towarów niezbędnych i surowców pozwalających reeksportować - w tym celu odpowiednie cła - nadmierna dyskryminacja kupców grozi spadkiem eksportu i odwetem - oprócz towarów można zająć się tez usługami np. przewozy morskie - George Obrecht 3 - zajmował się polityka fiskalną w państwie absolutnym zwolennik zwiększenia podatków przestrzega przed nadmiernym upustem krwi więcej powinni płacić kupujący luksusy konieczne okresowe spisy ludności J. Ostroróg - potępia psucie monety - krytyka monopoli cechowych - propozycja zniesienia ceł i myt dla kupców krajowych - w Polsce nie było jednak odpowiednio silnej władzy wykonawczej aby prowadzić politykę merkantylistyczną - A. F. Modrzewski o bogactwie decyduje pracowita ludność państwo nie powinno nadmiernie eksportować zboża to spowoduje drożyznę w kraju zbytek trzeba potępiać, spekulacje karać FIZJOKRATYZM ( panowanie natury ) Fizjokratyzm : - pierwszy teoretyczny system poglądów ekonomicznych - twierdzenia są zgodne z doświadczeniem - odpowiada na pytanie „jak jest” a nie „ jak powinno być” - powstaje w poł. XVIII wieku we Francji, trwa kilkadziesiąt lat - dlaczego tak krótko : - bo traktuje produkcje rolną jako jedyne źródło bogactwa narodów - rezygnuje z badania przemian w strukturze społecznej - mógł być uznawany przez stan 3-eci jak nurt zachowawczy - twórca i główny przedstawiciel F. QUESNAY twórca KONCEPCJI PRODUKTU CZYSTEGO oraz TABLICY EKONOMICZNEJ + jego uczniowie - inni przedstawiciele – Polska – W. i H. Stoyanowscy, A. Popławski, H. Kołłątaj, S. Staszic Geneza: - gospodarka ( interwencjonizm ) prowadzona przez absolutnego władcę hamuje rozwój kapitalizmu i stanu trzeciego - wolniejszy niż w innych krajach europejskich postęp w rolnictwie, przeważa trójpolówka - rozwarstwienie w stanie chłopskim - 5% pańszczyzna - gospodarstwa rolne - 35-40% czynszówka - 40% ludności wiejskiej stanowią małorolni- proletariusze - do 50 % z wypracowanego przez stan chłopski produktu gospodarstwa idzie na rzecz panów - wolny postęp w przemyśle - dobrze rozwinięty handel – kolonie, rozwój kupiectwa, bankierstwa - duchowieństwo – rozwarstwienie majątkowe, trudny dostęp dla chłopstwa - szlachta – do 2% ludności kraju, posiada do 25 % ziemi, stanowiska – arystokraci – państwowe, szlachta - regionalne - działalność encyklopedystów Diderot, d’Alembert, Montesquieu, Wolter, Rousseau - główne przesłanie – system społeczny należy reformować zgodnie z porządkiem naturalnym - układy społeczne to proste mechanizmy a procesy wewn. można porównać do chemicznych i fizycznych 4 - społeczeństwo to 95 % chłopi i mieszczanie – stan 3 zerwanie z merkantylizmem 1. - BOISGILLEBERT prawdziwym źródłem bogactwa nie jest pieniądz ale praca i ziemia wolność handlu, ale w rolnictwie interwencjonizm za pomoc ą ceł regulowanie cen zboża przeciwko opodatkowaniu, które prowadzi do stagnacji produkcji 2. JOHN LAW - wprowadzenie zamiast pieniądza kruszcowego – papierowego, emitowanego przez bank emisyjny - początek teorii PIENIĄDZA PAPIEROWEGO 3. RICHARD CANTILLON - wyróżnia - ceny NORMALNE – ilość i jakość nakładów - ceny RYNKOWE – ceny normalne pod wpływem zmian w popycie i podaży - wszystkie środki do życia pochodzą z ziemi, która dostarcza rentę - dla właściciela - dla dzierżawcy, farmera - właściciele ziemscy a nie przedsiębiorcy sa elementem dynamizującym gospodarkę 4. VINCENT deGOURNAY - „laissez faire, laissez passer” laissez faire, laissez passer! fr., dajcie nam swobodę działania i ruchu!, tj. wolność zarobkowania i handlu (hasło fizjokratów, wyrażające podstawową zasadę liberalizmu gosp., głoszące swobodę gosp. jednostek i wolną konkurencję, bez ingerencji państwa). Etym. - fr. intendent handlu Jean Vincent de Gournay (1712-59) na zebraniu fizjokratów w r. 1758; przypisywane także François Quesnay (1694-1774) i markizowi d'Argenson (Pamiętniki; 1736 r.); zob. - QUESNAY FRANCOIS ( XVII/XVIII) - lekarz królewski - ekonomista w wieku lat 60 - stworzył własne środowisko, zespół „EKONOMIŚCI” - w tym zespole byli V. de Mirabeau, M. de la Riviere, P. S. Dupont de Nemours („fizjokraci”), G. F. Trosne, N. Baudeau – krytyce merkantylizmu 1. zgodność porządku gospodarczego z porządkiem naturalnym, wynikającym z praw natury - filary porządku naturalnego - pełna wolność gospodarcza - własność - wolność osobista - którym przyświeca zasada laissez faire - nad nim prawo pozytywne - regulacje polityczne i jurystyczne, które może ale nie musi być zgodne z prawem naturalnym – żywiołowe i spontaniczne 2. analiza warunków gospodarczych kraju przez fizjokratów - ziemia jest jedynym źródłem bogactwa - rolnictwo – zdolne do pomnażania tego bogactwa - tylko przy współdziałaniu pracy z przyrodą powstanie nadwyżka ekonomiczna czyli CZYSTY PRODUKT - praca pozarolnicza jest nieprodukcyjna 3. teoria klas - są 3 klasy, które różnią się pod względem wykonywanej pracy na - produktywną - jałową - praca produktywna jest to praca w rolnictwie lub górnictwie, produktywny jest dzierżawca rolny, zatrudniający robotników i ponoszący nakłady - nie produktywna nie przynosi nowych zasobów materialnych tylko przetwarza, przemysłowcy, rzemieślnicy, kupcy - jest jeszcze klasy właścicieli ziemskich, która ma wpływ na proces wytwarzania produktu czystego bo trzyma ster władzy w państwie 5 W TAKIM SPOŁECZEŃSTWIE KRĄŻY CZYSTY DOCHÓD W POSTACI DÓBR 4. - teoria czystego produktu tylko w rolnictwie zachodzi proces otrzymywania nadwyżki ponad wyłożone nakłady nakłady mogą być pierwotne i wtórne, na melioracje gruntu, na płace dla robotników wkłady musza przewyższać nakłady, stąd właściciele gospodarstw karłowatych nie wytwarzają nadwyżki 5. teoria wartości i ceny - rozróżnia wartość użytkową i wartość sprzedażaną – te dobra tworzą bogactwo, bo są one określane przez czynniki obiektywne czyli koszty produkcji - koszty produkcji określają cenę podstawową - cena rynkowa nie musi gwarantować zysku - potrzebna jest dobra cena, która zapewnia zysk i bodźce do utrzymania produkcji 6. - teoria wymiany handel jest jałowy, bo niczego nie produkuje handel wewn. nie sprzyja rozwojowi i pomyślności kraju nie trzeba go jednak regulować, bo sam będzie się o siebie troszczył wraz z powiększaniem produkcji rolnej i bogactwa handel zagraniczny to czysta wymiana wartość za wartość bez zysków i strat 7. Koncepcja podatku jedynego – podatek musza płacić właściciele ziemi – ok. 30% dochodu brutto 8. Tableau economique 1759 - proces cyrkulacji kapitału i reprodukcji prostej - pierwsza próba zbudowania modelu przedstawiającego proces tworzenia, podziału, wymiany produktu czystego w gospodarce, na podstawie podziału społeczeństwa - towary obiegają gospodarkę i dzielą się między klasy - na tej podstawie koncepcja jednego podatku, obciążającego klasę właścicieli ziemskich Ewolucja doktryny A. R. JACQUES TURGOT - rozwija i podważa niektóre wątki fizjokratyzmu - kwestionuje idee porządku naturalnego - stawia na rozwój osobisty człowieka - idea rozwoju społeczeństwa od barbarzyństwa do doskonałości - postęp cywilizacji rodzi nierówność - najlepsza forma otrzymywania przez właścicieli dochodu jest dzierżawa - TEORIA KAPITAŁU – kapitał bierze się dzięki oszczędzaniu - dochodowość kapitału jest różna i zależy od stopnia ponoszonego ryzyka - miernikiem obfitości kapitału jest bieżąca stopa procentowa EKONOMIA PREKLASYCZNA W ANGLII XVII/XVIII WIEK - GENEZA rewolucja przemysłowa w Anglii Anglia fabryka świata rozwinięty przemysł włókienniczy i ciężki wyż demograficzny pojawia się kapitał przemysłowy w miejsce handlowego - nowe kierunki w rozumowaniu ekonomicznym wolność gospodarcza i liberalizm gospodarczy Liberalizm gospodarczy inaczej LESEFERYZM to - system poglądów ekonomicznych - typ polityki gospodarczej 6 - realizowany w praktyce od fizjokratów, poprzez klasyków szkoły angielskiej, subiektywistów – do lat 20 XX wieku w latach 20/30 XX wieku na skutek kryzysu gospodarczego wyparły go poglądy głoszące konieczność interwencjonalizmu państwowego Liberalizm zakłada że - w życiu gospodarczym występują pewne obiektywne prawidłowości – prawa natury - prawa te uruchamiają mechanizmy samoregulujące, nie potrzeba ingerencji państwa - państwo powinno być całkowicie neutralne wobec procesów gospodarczych - każdy człowiek jest homo oeconomicus – kieruje się zasadą korzyści materialnych - powinna istnieć pełna swoboda gospodarcza, wolna konkurencja, nienaruszalność własności prywatnej - gwarantują one szybki rozwój gospodarki Główni przedstawiciele - William Petty - Dudley North - David Hume - James Steuart - John Locke - Pierre Boisguillebert John Locke XVII/XVIII wiek - teoretyk ustroju Anglii po rewolucji 1688 czyli monarchii konstytucyjnej - uznany przez potomnych za politycznego liberała - człowiek rodzi się obdarzony w prawa naturalne, w postaci praw podmiotowych m. in. do zachowania życia, wolności, mienia oraz karania je naruszających - państwo powstaje w drodze umowy społecznej - ustanowienie władzy nie prowadzi do rezygnacji jednostki z jej praw - państwo chroni to co powstało wcześniej, daje gwarancje skutecznej ochrony - państwo jest więc stróżem – naturalnych praw podmiotowych jednostki w tym praw politycznych, kulturalnych i gospodarczych - własność jest święta i nietykalna – jest kryterium oceny jednostki William Petty - wprowadza jako metodę dociekań statystykę, czyli metodę ilościową - statystyka ilościowa pozawala na porównanie wielkości i potęgi państw - TEORIA BOGACTWA NARODOWEGO - bogacenie się państwa następuje poprzez produkcje a nie handel - bogactwo narodowe tworzą takie czynniki produkcji jak - praca – podstawowe - ziemia – podstawowe - kwalifikacje zawodowe – pomocnicze - różne zasoby – pomocnicze - TEORIA PIENIĄDZA - nadmiar jak i niedostatek pieniądza są szkodliwe dla gospodarki, pieniędzy powinno tyle być ile wymaga tego szybkość obiegu i terminy płatności - powinien powstać bank emisyjny, emitujący papierowy pieniądz, kiedy brakuje kruszcu - nadmiar monet można przetapiać - podatkami należy obciążać wydatki konsumpcyjne a nie dochody - państwo musi pomagać najuboższym bez pracy - TEORIA WARTOŚCI – jak zmierzyć pracę i ziemię - Powstaje 3 mierniki = ekwiwalenty wartości tworzonej przez pracę, ziemię 1) płaca jako cena naturalna, czyli odpowiadająca minimum kosztów utrzymania 2) renta jako przychód z ziemi tzn po potraceniu nakładów pracy 3) stopa procentowa jest wynikiem wyboru między lokowaniem pieniędzy w pożyczki a wykupem ziemi jest więc miernikiem wartości David Hume - krytyk merkantylizmu, teorii bilansu płatniczego - CENOWY MECHANIZM PRZEPŁYWU PIENIĄDZA KRUSZCOWEGO - wolny handel siła napędową wzrostu bogactwa - wzrost cen krajowych zwiększa import i powoduje odpływ kruszcu, inaczej będzie gdy towary w kraju będą tańsze 7 - - ceny towarów zależą od masy pieniądza znajdującego się w obiegu - napływ kruszcu podwyższa ceny krajowe jest za powolną i kontrolowaną inflacją – inflacja pełzająca stopniowy wzrost cen sprzyja rozwojowi przemysłu entuzjasta handlu – pomimo krytyki merkantylizmu zmiana cen towarów zależy od zmian w ilości pieniądza znajdującego się w obiegu winno być odwrotnie : ceny wpływają na ilość pieniądza w obiegu Dudley North - gospodarka światowa stanowi jedność - wolność handlu, odrzucenie merkantylizmu James Steuart - prekursorskie ujęcie dziejów narodów - trzy stadia 1) ze słabym handlem 2) silnym handlem zagranicznym 3) rozwinięty handel wewnętrzny - interwencja państwa konieczna przy 1 i 3 stadium rozwoju, bo państwa są w różnych fazach rozwoju, trzeba się chronić przed konkurencją ANGIELSKA SZKOŁA KLASYCZNA Geneza - XVIII – 2 poł. Szybki rozwój gospodarczy - Rozwój dzierżawy, handlu międzynar. - Zapotrzebowanie na siłę roboczą - Ok. ¾ produkcji światowej powstaje w Anglii - Przedstawiciele Smith, Ricardo, Say, Malthus, Mill - Ekonomia staje się samodzielną nauką Adam Smith XVIII wiek - „Badania nad natura i przyczynami bogactwa narodowego” - KONCEPCJA INTERESU OSOBISTEGO - powiązanie zasady egoizmu z zasadą gospodarności - zasada indywidualizmu poznawczego – społeczeństwo sumą jednostek zasada zgodności interesu osobistego z interesem społecznym – interes społ. jest suma interesów jednostek - KONCEPCJA PRAW EKONOMICZNYCH - UTALITARYZM – wcześniej Hume, Bentham – nie istnieje z góry ustalony porządek w społeczeństwie – prawa ekonomiczne istnieją bo czł. działa – HOMO OECONOMICUS – ma skłonność do wymiany, do specjalizacji pracy we własnym interesie - działanie egoistyczne uruchamia mechanizmy samoregulujące - przykład – kształtowanie się cen wolnorynkowych, stóp zysku - BOGACTWO NARODU I CZYNNIKI PRODUKCJI - roczna praca narodu = fundusz do konsumpcji - bogactwo zależy od stopnia produkcyjności pracy - ile wyprodukuje dóbr, usług, i ilości pracy wydatkowanej przez społeczeństwo - jak powiększyć bogactwo narodu ? – zwiększyć specjalizacje pracy - w miarę rozwoju społ. podział pracy się pogłębia i efektu tego podziału są coraz większe - TEORIA WARTOŚCI PODZIAŁU DÓBR - WARTOŚĆ – może być użytkowa lub wymienna - jak zmniejszyć wartość wymienną ? - w społ. pierwotnym to ilość pracy zawarta w towarze, czyli ilość pracy wydatkowana na wytworzenie towaru - w społ. kapitalistycznym – wartość wymienna towaru – płaca zysk, renta gruntowa - DOGMAT Smith’a – realna wartość każdego z w/w = ilość pracy - NATURALISTYCZNA TEORIA DOCHODU NARODOWEGO - tylko praca dająca towar wytwarza wartość - S. pomija koszty amortyzacji w opisie cen produktów - AMORTYZACJA – wyrażona w pieniądzu równowartość zużycia środka trwałego 8 - TEORIA CEN - cena rynkowa bieżąca – ukształtowana przez popyt i podaż - cena naturalna = koszty produkcji, to jest cena rynkowa w długich okresach - koszty produkcji = suma wynagrodzeń czynników wytwórczych ( zasobów ) czyli pracy, kapitału ziemi czyli sumy płac, zysków rent - TEORIA PŁACY ROBOCZEJ - w kapitalizmie początkowym robotnik najemny nie otrzymuje całego efektu swej pracy i musi się dzielić z właścicielem kapitału - poziom płac = minimum egzystencji, to jest cena naturalna, ukształtowana w gospodarce rynkowej - wzrost płac – wzrost rozmnażalności, wzrost podaży siły roboczej, spadek płac - ROLA AKUMULACJI W ROZWOJU GOSPODARCZYM - stała i szybka akumulacja kapitału – wzrost wydajności pracy - tempo akumulacji zależy od – wysokości stopy zysku i siły konkurencji - monopolizacja gospodarki – tłumi naturę do przedsiębiorczości, do oszczędzania, osłabia wzrost gospodarczy - pesymista w ocenie rozwoju gospodarczego – wzrost gospodarczy prowadzi do stagnacji, bo nagromadzenie kapitału i brak rentownych inwestycji – maleje stopa zysku, nie ma nowych inwestycji – stagnacja - ZAGADNIENIE PIENIĄDZA - nominalista bogactwo to nie kruszec ale towary które można kupić za pieniądze - wprowadzenie banknotów – kwitnie handel z zagranicą i rośnie dochód państwa - ilość pieniądza – kruszcu, banknotów – dostosowuje się do zapotrzebowania na pieniądze - jeśli będzie za dużo pieniędzy to wzrosną ceny towarów – wzmaga się import – odpływ pieniądza z kraju – wymiana banknotów na kruszec – równowaga na rynku - WYMIANA ZAGRANICZNA - przeciwnik protekcjonizmu - za wolnym handlem - handel pozwala na upłynnienie nadwyżki towarowej – zyski powiększają bogactwo narodowe - osiąganie dochodu z eksportu ma sens kiedy nabywa się na światowym rynku produkty i usługi których gospodarka nie wytwarza David Ricardo XVIII / XIX - „Zasady ekonomii politycznej i opodatkowania” - geneza - od czasów „Bogactwa... „ minęło 40 lat – zmiany gospodarcze, polit. i społ. - trwanie rewolucji przemysłowej - wysoki wzrost gospodarczy ale i rozwarstwienie społeczne - mieszczanie u władzy - wojny napoleońskie w Europie – blokada kontynentalna odcina dopływ taniego zboża do Anglii - TEORIA WARTOŚCI – czyli podziału wytworzonych dóbr pomiędzy klasy społeczne czyli właścicieli ziemskich , kapitalistów i robotników - zwolennik obiektywnej teorii wartości wymiennej towaru wypływającej z ilości pracy potrzebnej do wytworzenia towaru oraz z rzadkości towaru - WARTOŚĆ WYMIENNA – zależy od ilości pracy potrzebnej do wytworzenia towaru i od rzadkości towaru tzw. niepomnażalne np. dzieła sztuki - wzrost wydajności pracy czyli produkcja ponad popyt pod wpływem postępu technicznego – spadek wartości towarów - kapitał i ziemia nie tworzą nowej wartości ale otrzymują wynagrodzenie z wartości produktu - krytykuje dogmat Smith’a ( wartość towaru zależy od ilości pracy otrzymanej za niego podczas wymiany ) – dla niego wartość towaru to ILOŚĆ JAKIEGOŚ INNEGO TOWARU, KTÓRY MOŻNA OTRZYMAĆ W ZAMIAN, zależy więc od względnej ilości pracy a nie od wynagrodzenia za te pracę - szuka absolutnego miernika wartości absolutnej – ZŁOTO - TEORIA PODZIAŁU DÓBR - przebiega według teorii wartości - wartość dzieli się między czynniki wytwórcze – pracę, kapitał, ziemię – robotników, kapitalistów, właścicieli ziemskich - łączna wysokość dochodów czynników produkcji czyli płac, rent, zysków = wytworzonej wartości - ceny i dochody czynników produkcji zależą od podaży i popytu 9 - nowa wartość jest dzielona między robotników i właścicieli – prowadzi do konfliktu między kapitalistami a landlordami – ten podział nie powoduje zrostu gospodarczego, bo renta nie jest akumulowana produkcyjnie a kapitaliści mają za niskie dochody - TEORIA PŁAC - PŁACA NOMINALNA = zewnętrzny wyraz płacy realnej i zależy od zmian wartości pieniądza - PŁACA REALNA na poziomie kosztów utrzymania robotnika, odpowiada liczbie przepracowanych godzin - teza o niemożności wzrostu cen w kapitalizmie – kiedy cena rynkowa pracy jest wyższa od ceny naturalnej – wzrost liczby ludności – wzrost podaży siły roboczej w stosunku do popytu na pracę – spadek płac do poziomu ceny naturalnej ( dalej Lassalle ) - TEORIA ZYSKU - ZYSK = potracenie z produktu pracy robotnika - POZIOM ZYSKU – zależy od poziomu płac ( niskie płace = niskie ceny zboża ) - konkurencja przepływ kapitału i siły roboczej, ukształtowanie się przeciętnej stopy zysku i płac - zysk jest naturalnym gwarantem rozwoju gospodarki - szczególnie wysokie zyski prowadzą do akumulacji - TEORIA RENTY GRUNTOWEJ - renta gruntowa – dochód właściciela ziemskiego - wysokość renty gruntowej zależy od jakości gleby ( urodzajność ) oraz położenia od rynków zbytu, nakładów pracy i kapitału - PRAWO, ZASADA MALEJĄCEJ WYDAJNOŚCI CZYNNIKÓW PRODUKCJI – jeżeli udział jednego z czynników produkcji ( Z, K, P ) rośnie, a pozostałych jest stały, to stopa wzrostu produktu globalnego będzie się zmniejszać - PRAWO MALEJĄCEJ URODZAJNOŚCI GLEBY – bo wzrost liczby ludności, wzrost dochodów w normalnych warunkach - rozszerzenie produkcji na ziemie najmniej urodzajne – stopa przyrostu produktu z ziemi maleje – właściciel czerpie korzyść w postaci RENTY RÓŻNICZKOWEJ - czyli nakłady na inwestycje są stałe i zależą głównie od technologii, jeśli ten sam poziom technologii to i nakład kapitału i pracy jest jednorodny - nakład kapitału i pracy w czasie będzie przynosił coraz mniejszy przyrost produktu - renta jest więc różnicą między kolejnymi nakładami kapitału i pracy - renta będzie więc zależała od cen ( zboża ) – RENTA NIE JEST CENOTWÓRCZA - zasada może zostać zahamowana za pomocą postępu technicznego, nie da się jej jednak wyeliminować - TEORIA ROZWOJU GOSPODARCZEGO - rozwój w okresie krótkim ( wolny rynek ) - zrównoważony, pełne wykorzystanie środków produkcji - realizacja pełnego zatrudnienia następuje poprzez akumulację kapitalistyczną - poprzez zmianę poziomu płac robotników można wpływać na tempo przyrostu naturalnego - dochody robotników są całkowicie wydatkowane, kapitalistów też bo konkurencja, właściciele ziemscy nie oszczędzają dochodów – GLOBALNY POPYT = GLOBALNA PODAŻ czyli zdolności kapitałowe są w pełni wykorzystane - niemożliwość wystąpienia KRYZYSU NADPRODUKCJI ( dalej Say ) - rozwój w okresie długim – STAGNACJA SEKULARNA - rozwój gospodarczy dokonuje się za sprawą akumulacji - akumulacja – wzrost zatrudnienia, wydajności pracy - wzrost liczby ludności – wzrost popytu na środki konsumpcji – rosną ceny produktów rolnych – wzrastają płace minimalne – obniżka zysków z kapitału – wzrasta renta gruntowa – DŁUGOTRWAŁA ZNIŻKOWA STOPA ZYSKU, STAGNACJA GOSPODARKI - TEORIA PIENIĄDZA I WYMIANY MIĘDZYNAR. - pieniądz – towar, ma wartość wewnętrzną, jest produktem pracy ludzkiej – ILOŚCIOWA TEORIA PIENIĄDZA - banknot jest surogatem pieniądza kruszcowego - wszystkie pieniądze są w obiegu i wpływają na kształtowanie się cen jeżeli zwiększymy ilość pieniądza w obiegu, nieadekwatnie do potrzeb na niego, spowoduje to obniżenie siły nabywczej pieniądza w stosunku do wartości kruszcu – wzrost cen ( i odwrotnie ) - ilościowa teoria pieniądza – ceny nie wpływają na ilość pieniądza – ilość pieniądza na rynku jest czynnikiem cenotwórczym 10 - - - rola handlu zgar. i międzynar. przepływ kruszców ma w gospodarce wolnorynkowej charakter korekcyjny, bo powoduje samoregulację pieniądza w obiegu handel zagraniczny oddziałuje + na tempo rozwoju gospodarczego kraju – TEORIA KOSZTÓW ( PRZEWAG ) KOMPERATYWNYCH ( względnych ) - dowodzi ona opłacalności międzynar. podziału pracy i specjalizacji - w ujęciu Smith’a o kierunkach specjalizacji i korzyściach z handlu miedz. miały decydować absolutne różnice kosztów wytwarzania między poszczególnymi krajami KOSZTY ALTERNATYWNE – produkcja czego idzie nam na tyle dobrze ( lepiej ) że nie opłaca się nam angażować w produkcję innego towaru, w ten sposób oszczędzamy Rozumowanie Ricarda odnosi się do założenia KONKURENCJI DOSKONAŁEJ – gdzie cena dobra = kosztom wytworzenia towaru - pomija w analizie kosztu transportu, brak barier w handlu - założenie o nieprzenośności czynników wytwórczych czyli pracy czy kapitału, w skali miedzy. Oraz jednorodność wytwarzanych towarów specjalizacja produkcji prowadzi do nierówności pomiędzy relacjami kosztów produkcji wytwarzanych towarów specjalizacja korzyści prowadzi do czerpania przez każdy kraj korzyści z handlu miedzy., racjonalnego wykorzystania zasobów swojego kraju jak i świata prowadzi także do produkcji przy najmniejszych nakładach oraz wzrostu bogactwa i dobrobytu w skali światowej UWAGA WARUNEK POWODZENIA – WOLNY NIEOGRANICZONY BARIERAMI HANDEL MIEDZYNAR. EKONOMIA POKLASYCZNA - GENEZA - apologia kapitalizmu wolnokonkurencyjnego – obrona przed socjalistami utopijnymi i ekonomią drobnomieszczańską - główni przedstawiciele – J.B. Say, James i John S. Mill, T. Malthus Jean Baptiste Say XVIII / XIX - „ Traktat o ekonomii politycznej” - TEORIA EKONOMII – zawiera tezy dotyczące produkcji ( tworzenia ) wymiany, podziału ( dystrybucji ) konsumpcji - bogactwo powstaje z produkcji rzeczy które są użyteczne ( zaspokajają potrzeby ludzkie ), wartość nadają subiektywne oceny kupca i sprzedawcy – czyli rynek - czyli użyteczność i koszty produkcji ( R i S – praca tworzyła wartość ) - wartość determinują koszty produkcji ( wynagrodzenie pracy, kapitału, ziemi ) - wynagrodzenie P, K, Z = sumie płacy, % i renty gruntowej - - TEORIA CZYNNIKÓW PRODUKCJI - praca, kapitał, ziemia powiększają użyteczność i stanowią pracę produkcyjną - praca, kapitał, ziemia świadczą sobie nawzajem usługi za które otrzymują dochód – wszelka praca użyteczna jest więc produkcyjna dochody nazywane są zyskami i dzielone w zależności od udziału potencjału w wytworzonym produkcie, potencjału czyli zdolności przemysłowych, funduszów, ziemi zyska jako dochód kapitalisty nazywa procentem, kapitalista świadczy usługę i pobiera procent, wysokość procentu jest określana przez popyt i podaż kapitałów renta jest dochodem właściciela ziemi – właściciel świadczy usługi płaca to część dochodów przemysłowych przeznaczonych dla robotnika i przedsiębiorcy, w zamian za jego potencjał czyli zdolności przemysłowe PRAWO RYNKÓW produkcja sama tworzy rynki zbytu na wytworzone przez siebie produkty rozmiar popytu jest wyznaczony przez rozmiar produkcji i dochody wypłacane z tej produkcji w związku z tym że nie ma kryzysu nadprodukcji, bo gospodarka sama generuje popyt poprzez podaż konsumpcja – niszczenie użyteczności John Stuart Mill XIX - ostatnia próba wyjaśnienie przemian ustrojowych w ramach paradygmatu klasycznego - empirysta – wiedza + doświadczenie z obserwacji zmysłowej – pragnie skonstruować system wiedzy empirycznej stosujący się do kwestii społecznych, moralnych i nauki -> „System logiki dedukcyjnej i indukcyjnej” - utylitarysta – utylitaryzm to pogląd etyczny przyjmujący jako zasadę i normę postępowania użyteczność ( wcześniej Bentham ) 11 - - - prawa produkcji działają tak jak prawa natury – są constans prawa dystrybucji = podziału są wynikiem urządzeń społecznych i instytucjonalnych czyli interwencji socjalnej celem jest dowiedzenie że produkcja i dystrybucja nie mogą być zmienione przez strukturę instytucjonalna społeczeństwa koncepcja HOMO OECONOMICUSA – nadaje koncepcji Smith’a charakter modelowy, rozwija motywy którymi kieruje się człowiek w dążeniu do osiągnięcia maksymalnych efektów przy najniższym nakładzie kosztów wykorzystany w modelu konkurencji doskonałej – doskonała informacja o rynku i racjonalne wybory zapewniają najwyższą efektywność ekonomiczną alokacji ograniczonych środków pomiędzy alternatywne rozwiązania funkcje państwa wg Mill’a - konieczne – związane z pojęciem rządu – ochrona ludzi przed przemocą, budowanie i zajmowanie się latarniami morskimi, bicie monet - dobrowolne – jest przeciwnikiem bo przeciążają aparat państwowy obowiązkami, są źle wykonywane Thomas Robert Malthus XVIII / XIX - w tle uprzemysłowienie, nędza najbiedniejszych, import zbożna -> PRAWO LUDNOŚCI - żywność jest niezbędna dla istnienia człowieka - pociąg płciowy jest konieczny i niezmienny - ludność – w razie braku przeszkód rośnie w postępie geometrycznym ( x2) a środki utrzymania w postępie arytmetycznym ( +1) - przyczyna nędzy mas – brak środków na utrzymanie dla rosnącej liczby ludności - dopiero wojna, epidemie, nędza hamują rozrodczość i przywracają równowagę - a contrario wzrost dobrobytu wywołuje wyższą rozrodczość, obniżkę płac - żelazne prawo pracy – ograniczenie wielkości funduszu płac do niezbędnych środków do utrzymania, płaca robocza = minimum kosztów utrzymania - TEORIA POPYTU EFEKTYWNEGO - łączny popyt kapitalistów i robotników jest niedostateczny i rodzi nadprodukcję - lukę popytową wypełnia ziemiaństwo, urzędnicy, duchowieństwo i inni nieprodukcyjni SZKOŁA NEOKLASYCZNA - termin neoklasycyzm – charakter konwencjonalny – teorie różnią się od siebie dość wyraźnie przedstawiciele - William Stanley Jevons XIX - John Bates Clark XIX / XX - Alfred Marshall XIX / XX - Artur Cecil Pigou XIX / XX - John Richard Hicks XX Wiliam Stanley Jevons - nawiązuje do subiektywizmu i utylitaryzmu - UTYLITARYZM - twórca – J. Bentham XVIII / XIX - największy wkład do koncepcji – J. S. Mill – Utilitarianism - przed B. utylitarystycznie rozumuje Hime - Adam Smith – pochwała niewidzialnej ręki – rozumowanie utylitarystyczne – dbałość o interes własny w sytuacji konkurencji owocuje dobrem wspólnym - opiera się na zasadzie pożytku – dobre jest to co prowadzi do zwiększenia szczęścia i nieobecności bólu oraz na psychologicznym rozpoznaniu natury ludzkiej – każdy człowiek dąży do zwiększenia przyjemności i unikania cierpień - działanie ludzkie oceniamy na podstawie skutków – większych pożytków - czł. działając oraz oceniając działania innych powinien maksymalizować korzystne konsekwencje w odniesieniu do największej liczby osób - THE GREATEST GOOD FOR THE GREATEST NUMBER - dzisiaj konkurencja z natury rzeczy zakłada utylitarystyczną koncepcję dobra, wymaga się jednak ciągłego bilansowania korzyści i strat, tak aby decyzja była optymalna - kiedy nie możemy ustalić co w danej sytuacji przyniesie optymalne korzyści sięgamy po zasadę DĄŻENIA DO MINIMUM STRAT – czyli wybór mniejszego zła - J. – celem ekonomiki jest maksymalizacja szczęścia poprzez zdobywanie zadowolenia po najmniejszym koszcie przykrości 12 - I PRAWO – stopień użyteczności zmienia się wraz z użytecznością towaru i ostatecznie spada w miarę jak ilość rośnie II PRAWO - krańcowe użyteczności porcji dobra podzielonego między różne zastosowania muszą być sobie równe III PRAWO – OBOJĘTNOŚCI – w warunkach wolnej konkurencji nie mogą występować 2 ceny na ten sam produkt - KOSZTY PRODUKCJI u J. - określa w sposób subiektywny jako niezbędne przykrości wynikające z powstrzymywania się od zużycia - koszty p. wyznaczają podaż stopień użyteczności, s. u. wartość wymienną - TEORIA PŁACY u J. - efektem pracy jest produkt i płaca - ich pozyskiwaniu towarzyszy użyteczność dodatnia i ujemna - stopień użyteczności płacy realnej ma tendencję malejącą - można wskazać punkt odpowiadający równości przyrostów zadowolenia i przykrości – optimum - POZIOM PŁACY REALNEJ - to stosunek płacy nominalnej do ceny nabywania dóbr, płaca realne stanowi o sile nabywczej naszej wypłaty - warunek aktywności zawodowej – by płaca realna osiągnęła wielkość zapewniającą co najmniej pokrycie potrzeb pracownika i jego rodziny na poziomie minimum egzystencji – MINIMUM FIZJOLOGICZNE - w dzisiejszym świecie płaca taka nie jest wystarczającym bodźcem co do podjęcia pracy, współcześnie minimum to określamy mianem minimum socjalnego, wynika ono z potrze biologicznych i udziału w życiu społecznym, te minimum powinno być podstawą do wyznaczania rozmiarów płacy minimalnej, będzie różne w różnych krajach John Bates Clark - PRAWA SPRAWIEDLIWEGO PODZIAŁU WYTWORZONEGO PRODUKTU MIEDZY 3 CZYNNIKI - ziemię tu traktowana jako kapitał - prace kapitał - kapitał jest stały, zwiększamy liczbę robotników i wówczas przyrosty produktu będą coraz mniejsze robotnicy uzyskują płace na poziomie wysokości robotnika krańcowego - rozmiary wynagrodzenia kapitału maleją wraz z niezmieniona liczba robotników Alfred Marshall - rezygnuje z makropodejścia political economy – na rzecz mikroekonomii – rozważań w skali różnorodnych rynków - przedsiębiorstwo jest dla niego głównym podmiotem gospodarczym - analizuje wpływ czasu na działalność przedsiębiorstwa - 4 okresy w działaniu przedsiębiorstwa - market period – bardzo krótki, podaż nie reaguje na zmianę ceny - short run – pozwala przedsiębiorstwu zmienić produkcję i podaż – wprowadza podział na koszty stałe i zmienne - long run – pozwala na przystosowanie do cen rynkowych - secular period – w tym czasie dochodzi do wymiany całej technologii oraz pokoleń ludzi - KOSZTY STAŁE I ZMIENNE - Koszty stałe – nie zmieniają się wraz z wielkością produkcji i sprzedaży, kosztem stałym dla firmy są rachunki za prąd, gaz, czynsz, pensje dyrektorów, gdyż nie należą do poziomu produkcji - Koszty zmienne – zmieniają się bezpośrednio wraz z poziomem produkcji, np. koszt kalkulatora zawiera w sobie koszt plastiku, obwodów scalonych, pakowania itd. – są to koszty stałe dla jednego egzemplarza – jednostki, zmieniają się wraz z liczą wyprodukowanych jednostek - Koszty całkowite – kz + ks dla danego poziomu produkcji - TEORIA POPYTU, PODAŻY I RÓWNOWAGI - wskazuje na współzależność p. p. i ceny - wprowadza pojęcie elastyczności popytu - jeśli procentowa zmiana ceny powoduje większą procentową zmianę wielkości popytu – popyt elastyczny e>1 - jeśli zmianie ceny towarzyszy mniejsza procentowa zmiana wielkości popytu to popyt nazywamy nieelastycznym e<1 13 dla ekonomistów produkty „bliskie substytuty” – to produkty charakteryzujące się wysoką elastycznością cenową popytu, jeśli wzrost ceny jednego dobra, powoduje wzrost ceny drugiego dobra to te dobra są dobrami substytucyjnymi - np. jeśli cena samochodów japońskich rośnie i ludzie przechodzą na samochody amerykańskie – są one bliskimi substytutami - KONCEPCJA RENTY KONSUMENTA - ma charakter subiektywny - różnica między wysoka ceną zapłaconą przez konsumenta a cena konsumenta krańcowego – w ten sposób kk otrzymuje rentę - zdaniem M. wysokość renty zależy od wielkości dochodu konsumenta - jednostki biedniejsze uzyskują wyższe zadowolenie ze swoich krańcowych produktów - stąd pomysł aby wprowadzić podatek progresywny, pomóc biednym kosztem warstwy bogaczy – dalej – ekonomia dobrobytu - - TEORIA I PRAWO PODAŻY MARSHALLA - wyróżnia 4 czynnik produkcji – organizację ( talent zmysł kierowniczy ) - posiadanie cech składających się na ten czynnik produkcji spowodowało uzyskiwanie quasi renty - zwiększenie kapitału i pracy prowadzi zwykle do ulepszenia organizacji, która ze swej strony zwiększa wydajność pracy i kapitału ( czynniki związane z człowiekiem ) - TEORIA RÓWNOWAGI RYNKOWEJ - w krótkim okresie – stała podaż, zmienny popyt, krańcowa cena popytu wyznacza c. bieżącą - short run – wzrasta rola podaży i kosztów produkcji - long run – główna rola podaży i procesów inwestycyjnych, cena pokrywa koszty stałe i zmienne – NORMALNA CENA DŁUGOOKRESOWA SUBIEKTYWIZM – SZKOŁY SUBIEKTYWNE ( MARGINALIZM ) Geneza – lata 70-te XIX wieku - Blumin, Marks, Engels – subiektywizm jest wynikiem przeistoczenia się kapitalizmu w fazę imperialną, charakteryzująca się silna koncentracja kapitału i produkcji ( 1. S. Pojawił się przed koncentracja – wg Lenina, 2. Koncepcja twórców opiera się na założeniu doskonałej konkurencji ) - Bucharin – ekonomia klasy rentierów, żyjącej z odcinania kuponów z akcji, zajętych konsumpcją - Veblen – ekonomia klasy anonimowych właścicieli - szczytowy rozwój wolnej konkurencji – kapitalistyczny mechanizm działa bez zarzutu ( to powoduje że nie trzeba nic uzasadniać i tłumaczyć ) - pojawienie się kręgu ekonomistów uczonych fachowców, samodzielny rozwój tej nauki, rozwój innych dziedzin naukowych, filozofii - zainteresowanie analizą popytu konsumenta - bo systematyczne kryzysy nadprodukcji - stąd obraz człowieka kierującego się nie tylko czynnikami obiektywnymi ( cena wysokość dochodu ) ale i subiektywnymi – potrzeby, gusty przyzwyczajenia - te kwesta dotychczas drugorzędna - teraz rozważania psychologiczne na podstawie własnych odkryć Ogólna charakterystyka – podział na kierunki - Jevons, Manger, Walrans – opierają swoje teorie na pojęciu użyteczności krańcowej i na rachunku marginalnym - zastępują badania ekonomicznych stosunków produkcji i podziału poprzez psychologiczne wartościowanie dóbr i na podstawie psychologicznego stosunku konsumenta do potrzeb opierają swoje teorie wartości - UŻYTECZNOŚĆ KRAŃCOWA DOBRA - uzależnia występowanie prawa popytu ( jeśli cena spada, to wielkość popytu rośnie ) czyli występowania negatywnej zależności między ceną a wielkością popytu - w określonym czasie nabywcy danego produktu będą uzyskiwali coraz mniejsze zadowolenie – korzyść , użyteczność, z każdego kolejnego produktu - gdy uzyskujemy coraz mniejsze dodatkowe zadowolenie z kolejnego produktu to wówczas mamy do czynienia z malejącą użytecznością krańcową - użyteczność każdego dodatkowego produktu maleje więc dodatkowy produkt kupimy tylko po niższej cenie - kierunek rozpowszechniony w E. Zach jako MARGINALIZM – stosował metodę rachunku różniczkowego do mierzenia użyteczności jako TEORIA KRAŃCOWEJ UŻYTECZNOŚCI - 14 cel takich działań - uzasadnienie podziału produktu społecznego w kapitalizmie - metoda jest ahistoryczna i indywidualistyczna - zasady podziału są obojętne ustrojowo, kapitalizm nie jest winien nierówności - cel takich działań - szkoła psychologiczna – austriacka – Menger, Bohm – Bawerk, Wiesner – Hayek - teoria użyteczności występuje tu w najbardziej subiektywnej postaci - szkoła matematyczna – lozańska – Walras, Pareto, Baron – starają się uwolnić od pojęć i kategorii psychologicznych, nie szukają przyczyn wartościowania dóbr przez konsumenta, wprowadzają takie pojęcia jak : wybór, preferencja - szkoła neoklasyczna – Jevons, Marshall, Pigou, Robertson - szkoła amerykańska – marginalistyczna – Clark - szkoła szwedzka – poprzedniczka Keynesa - - UŻYTECZNOŚĆ - zdolność dobra do zaspokajania ludzkich potrzeb - współcześnie – funkcja użyteczności konsumenta w stosunku do każdej cechy przedmiotu funkcja użyteczności – opisuje jak zmienia się zadowolenie klienta wraz z różnym poziomem każdej ceny - jeżeli zbierzemy wszystkie poziomy cech przy których użyteczność byłaby najwyższa to powstanie jakiś idealny produkt – towar np. komputer - wzrost pojemności pamięci, wzrost możliwości grafiki, wzrost dostępności oprogramowania – wysoka cecha użyteczności, niska gdy cena rośnie - jeżeli znamy preferencje klientów możemy dowolnie modyfikować produkt dostosowując go do naszych potrzeb Carl Menger XIX / XX - zbudował fundamenty szkoły psychologicznej w której w centrum jest człowiek i jego potrzeby - ekonomia polityczna winna opierać się na podstawie indywidualistycznej, wszelkie zjawiska gospodarcze są wynikiem postępowania jednostek czyli ludzi gospodarujących - jednostka jest wzorcem współczesnego kapitalisty - - TEORIA POTRZEB - są podstawa ale i ostateczną miarą spraw - ich zaspokajanie jest celem ostatecznym całej gospodarki ludzkiej - potrzeby wywodzą się od prymitywnych popędów z czasem stały się potrzebami wspólnot – całego społeczeństwa dobra muszą być użyteczne i rzadkie – wówczas mają wartość – bo czł. musi wybrać określone dobro w celu uzyskania użyteczności - POTRZEBA LUDZKA – za Kotlerem – stan odczuwania braku zaspokojenia np. na żywność, na ubranie, potrzeby istnieją w naturze ludzkiej, nie są stworzone przez społeczeństwo - PRAGNIENIE za Kotlerem – wyraz szczególnego sposobu zaspokajania potrze pierwotnych, są różnorodne i zależą od wpływu kulturowego - TEORIA DÓBR - dobro – rzecz dostępna, stanowi potrzebę czł. i jest w stanie ją zaspokoić ( użyteczność ) - dobra są - bezpośrednio dostępne, w nieograniczonych ilościach - gospodarcze w ograniczonych ilościach - dobra są - 1 rzędu – napoje potrawy itd. - 2 rzędu i dalsze – środki produkcji dóbr 1 rzędu Wartość jako subiektywna ocena jakiegoś dobra wynika z faktu istnienia różnej intensywności, z jaka pragniemy zaspokoić nasze potrzeby, pragnienie posiadania dóbr 1 rzędu jest wyższe, luksusowych niższe, są różne klasy dóbr - MIERZENIE WIELKOŚCI POTRZEB I DOSTĘPNYCH DÓBR - Potrzeby ludzkie można określić tylko w granicach popytu efektywnego – takiego, który jest kontrolowany przez przedsiębiorcę - Władanie środkami produkcji określa granice dostępności dóbr - SUBIEKTYWNA TEORIA WARTOŚCI - o wartości dobra decyduje subiektywny punkt widzenia jednostki 15 - - jednostka ocenia wartość dobra, gdyż zna swoje potrzeby i stopień ich zaspokojenia czł. najpierw zaspokaja potrzeby ważne dla życia kolejna porcja dóbr przynosi mniejsza porcje zadowolenia zasoby są ograniczone, jednostka musi brać to pod uwagę wymiana wynika z faktu istnienia różnic w subiektywnych ocenach tego samego dobra przez 2 różne osoby Friedrich Wieser XIX / XX PRAWO UŻYTECZNOŚCI KRAŃCOWEJ zasoby są ograniczone przerwanie procesu zaspokajania powinno nastąpić w momencie uzyskania ostatniej porcji użyteczności, UŻYTECZNOŚCI KRAŃCOWEJ Eugen Von Bohm – Bawerk - TEORIA PROCENTU - czynniki produkcji - elementarne - ziemia i praca - pochodne – kapitał, który umożliwia bardziej efektywną realizacje procesów produkcji odbywającą się w długim procesie - procent – dochód stanowiący wynagrodzenie kapitału - produkcja daje procent pierwotny ,pożyczka – pochodny - procent pierwotny - surowy – za ryzyko, amortyzację, koszty - czysty – z prawa własności, na tym opiera się pozytywna teoria procentu - PODSTAWOWE PRAWO PSYCHOLOGICZNE – ludzie bardziej cenią dobra teraźniejsze ( z przyczyn psychicznych niż dobra przyszłe ( powstają poprzez rezygnację z bieżącej konsumpcji ) użyteczność krańcowa dóbr teraźniejszych jest większa niż przyszłych jest dopłatą dóbr teraźniejszych w stosunku do przyszłych = procent od kapitału SZKOŁA LOZAŃSKA = MATEMATYCZNA M. E. Leon. Walras - bada gospodarstwo społeczne czyli zbiór rzeczy materialnych i niematerialnych, rzadkich, użytecznych, ograniczonych - ekonomia polityczna ma charakter ilościowy, może być równie ścisła co matematyka - w analizie występuje stan równowagi, polegający na stanie równowagi między popytem a podażą przy cenie która zapewni im równość - wymiana wartości wymiennej poprzez kupno i sprzedaż na rynku doskonałej konkurencji - wyznaczenie ceny pozwala ustalić równowagę popytu i podaży - popyt jest funkcją ceny - wartość wymienialną można zmierzyć, poprzez porównanie 2 wymienialnych dóbr czy usług - subiektywne pojęcie użyteczności jako intensywność ostatniej zaspokajanej potrzeby przez daną ilość dobra Vilfredo Pareto - analizę należy rozpocząć od realiów rynkowych i specjalnych, potem matematyka - użyteczność można zmierzyć stosując pojęcie użyteczności - kardynalnej – ile x jest coś warte - ordynalnej – cos jest większe, mniejsze - TEORIA WYBORÓW - obserwuje akt wyboru konsumenta - zauważa że klient preferuje jedne dobra kosztem drugich - przy wyborze decydują ograniczenia – dochód, cena - WYBÓR EKONOMICZNY – ekonomia sprowadza się do ciągłego dokonywania wyborów między różnymi dobrami i sposobami użycia zasobów, nasze zasoby są ograniczone, więc produkując jedno dobro tracimy możliwość produkcji drugiego, ilość najbardziej cennych produktów z których musimy zrezygnować, aby uzyskać daną ilość innego dobra – KOSZT ALTERNATYWNY tego dobra - OPTIMUM PARETA - dotyczy wyboru alokacji zasobów - poprawiając swoje zadowolenie, użyteczność, pogarszamy położenie innego podmiotu 16 HISTORYCYZM - to stanowisko filozoficzne rzeczywistość społeczna jest zmienna w różnym stopniu i zakresie historycyzm i instytucjonalizm występują równolegle do tworzącego się paradygmatu ( wzorca, wzoru ) ekonomii neoklasycznej INSTYTUCJONALIZM Geneza - rozwój Stanów Zjednoczonych - napływ siły roboczej do E – rozwój handlu, przemysłu - ekspansja terytorialna - prądy naukowe epoki - nauka realizuje zapotrzebowania praktyki gospodarczej i społecznej - próba adaptacji europejskich koncepcji tj. - ewolucjonizmu ( darwinizm społeczny ) Herbert Spencer, Graham Summer - antropologia kulturowa Lewis Morgan - pragmatyzm Charles Perice - instrumentalizm John Dewey - marksizm Thorestein Bunde Veblen XIX / XX - krytyka ekonomii klasycznej - dla V. czł. ( homo oeconomicus ) ma wpływ na przemiany ekonomiczne, jest bowiem istota społeczną, żyjącą w pewnej kulturze - wg V. czł. kieruje się w życiu instynktami - opiekuńczości - dobrej roboty - ciekawości poznania - zachłannością - instynkty – wpływają na postawy i działania człowieka społecznego, te tworzą zwyczaje i wzorce postępowania dla wspólnoty, ewoluują i znikają - postawy, wzorce myślenia, zachowania, obyczaje – składają się na pojęcie instytucji - instytucje - społeczne - ekonomiczne - na społeczność można spojrzeć jak na mechanizm gospodarczy złożony z instytucji ekonomicznych - instytucje – zwyczajowe sposoby regulowania procesów życiowych społeczeństwa w odniesieniu do środowiska materialnego w którym społeczeństwo żyje - instytucja – produkt przeszłości - przemiany instytucjonalne nie podążają z a zmianami w technice – długo okres dostosowania się – EWOLUCJA - fazy ewolucji - faza pokojowej dzikości – przeważa instynkt opiekuńczości i dobrej roboty ( praca pożyteczna ), nie ma własności prywatnej bo dominuje prymitywna technika wytwarzania, brak instytucji państwa, magia zamiast religii – ewolucja techniczna wysuwa na plan 1 instynkt dobrej roboty i czystej ciekawości - faza 2 – łupieżcza – pojawia się własność prywatna i państwo, grabież jest wynikiem pojawienia się nadwyżki bogactwa, pojawia się klasa pracująca i próżniacza oraz podział zajęć ze względu na płeć (on łupi ona produkuje), pojawia się mentalność wojownicza – bo normą staje się polowanie i wojny oraz istnieje bogactwo - faza 3 – stadium „quasi pokojowego rozwoju wytwórczości” – rzemiosło, „stadium pokojowej organizacji produkcji” klasa próżniacza konsumuje na pokaz a klasa produkcyjna wzrasta w liczbę - świat próżniaczy – to świat biznesu, w przyszłości może spowodować regres, zahamować ewolucję społ. bo – bożek pieniądz, chęć podporządkowania klasy produkcyjnej INNI INSTYTUCJONALIŚCI Wasley Clair Mitchel - badał wpływy polityki monetarnej na cykle gospodarcze - cykl gospodarczy – twór instytucji, postępu technicznego i polityki monetarnej, każdy z cyklów w procesie gospodarczym miał odmienne czynniki sprawcze i przebieg, kiedy cykle nakładają się dochodzi do kryzysu, przeciwdziałanie negatywnym następstwom cyklu wymaga aktywnej polityki rządu 17 - jest za polityka reform gospodarczych m. in. za przymusowym ubezpieczeniem od bezrobocia, planowaniem makroekonomicznym John Rogers Commons - zajmuje się legislacją reform gospodarczych - twierdzi, że to działalność legislacyjna, praktyka sądownicza doprowadziły do powstanie pojęcia GODZIWOŚĆ (np. godziwa płaca jest rezultatem praktyki prawa pracy ) - państwo nie może być wyłącznie stróżem nocnym, powinno kierować się decyzjami legislacyjnymi - koncepcja działania kolektywnego – poprzez instytucje następuje kontrola działań indywidualnych - pojęcie EKONOMII INSTYTUCJONALNEJ - krytykuje ekonomię klasyczną za to że bada tylko relacje między pracą człowieka a przyrodą - zajmuje się oddziaływaniem instytucji na życie gospodarcze - powstaje koncepcja transakcji i przetargów - jest syntezą prawa, ekonomii, etyki – podejście holistyczne - centralnym punktem analizy jest TRANSAKCJA ( zawiera procedury negocjacyjne i przetargowe ), winna być regulowana prawem - instytucje to dla C. działające koncerny, są zorganizowana formą działań kolektywnych np. państwo, partie, sądy, kościoły John Maurice Clark - zajmuje się kosztami - rozróżnia koszty - społeczne – kształcenia robotników, nauczycieli, utrzymanie szpitali, obrony - prywatne - rosnący postęp techniczny wymusza wydatki inwestycyjne, które staja się kosztami stałymi, stąd p. łączą się w kartele, trusty, koncerny - wielkie korporacje przerzucają ciężar kosztów na słabszych i całe społeczeństwo – powinno ingerować państwo 18
