Rozwój walutowego rynku złotego w latach 2008–2011

ZESZYTY NAUKOWE UNIWERSYTETU SZCZECISKIEGO
NR 756
FINANSE, RYNKI FINANSOWE, UBEZPIECZENIA NR 57
2013
MARZENA MATKOWSKA
Uniwersytet Szczeciski
ROZWÓJ WALUTOWEGO RYNKU ZOTEGO
W LATACH 2008–2011
Streszczenie
Rynek walutowych w Polsce jest najbardziej rozwinitym rynkiem w regionie Europy rodkowo-Wschodniej. Nawet trwajcy na wiecie kryzys finansowy nie zmniejszy
dynamiki rozwoju tego segmentu rynku. W artykule przedstawiono wnioski wynikajce
z analizy funkcjonowania polskiego rynku walutowego w latach 2008–2011. W pierwszej
czci zidentyfikowano tendencje i zmiany na rynku kasowym, w drugiej – na rynku instrumentów pochodnych.
Sowa klucze: rynek finansowy, polski rynek walutowy, rynek transakcji kasowych,
walutowe instrumenty pochodne
Wprowadzenie
Polski rynek walutowy to jeden z wikszych, a w efekcie najbardziej pynny
rynek transakcji walutowych w regionie Europy rodkowo-Wschodniej. Fakt ten
determinuje jego funkcjonowanie, okrelon struktur podmiotowa, transakcyjn
i walutow. Celem artykuu jest identyfikacja najwaniejszych tendencji polskiego rynku walutowego w latach 2008–2011. Punktem wyjcia do tej analizy
jest 2008 rok, w którym rozpocz si kryzys finansowy w gospodarce wiatowej. W pierwszej czci artykuu scharakteryzowano rynek transakcji kasowych,
przede wszystkim jego struktur podmiotow i transakcyjn. W drugiej czci
Marzena Matkowska
346
przedstawiono tendencje rozwoju rynku instrumentów pochodnych w Polsce.
W podsumowaniu przedstawiono wnioski z przeprowadzonej analizy.
1. Kasowy rynek walutowy (transakcje spot)
Kasowy rynek zotego jest najwikszym rynkiem walut Europy rodkowoWschodniej. Na jego globalne obroty skadaj si transakcje walutowe rynku
krajowego oraz rynku offshore (rynek londyski i pozostae rynki zagraniczne)1.
Udzia tego ostatniego by zdecydowanie wikszy ni krajowego (zob. tab. 1).
W ostatnich czterech latach wykazywa on sta tendencj wzrostow. W roku
2008 na rynek offshore przypadao okoo 70% ogóu transakcji walutowych,
w 2011 roku – ponad 80%2. Gównym miejscem zawierania kasowych transakcji
zotego by Londyn. rednio 75% transakcji na rynku offshore zotego zawierano
midzy dziaajcymi tam bankami3.
Tabela 1. rednie dzienne obroty na kasowym rynku zotego w latach 2007–2011
(mld USD)
Wyszczególnienie
Globalne obroty
Rynek londyski
Rynek krajowy
X 2007
X 2008
X 2009
X 2010
X 2011
5,10
3,30
1,50
6,90
4,32
1,80
6,21
3,91
1,27
8,37
5,20
1,61
9,63
6,03
1,64
ródo: obliczenia wasne na podstawie raportów NBP: Rozwój systemu finansowego w Polsce
(za odpowiednie lata), www.nbp.pl/home.aspx?f=/systemfinansowy/rozwoj.html (luty
2003); danych Banku Anglii: Foreign Exchange Joint Standing Commitment: Semi-annual
Foreign Exchange Turnover Survey, www.bankofengland.co (luty 2013).
rednie dzienne obroty netto na globalnym rynku transakcji spot w 2011
roku wynosiy prawie 10 mld USD i byy wyranie wysze ni rok wczeniej.
Zaburzenia na wiatowym rynku finansowym w pocztkowej fazie kryzysu finansowego nie wpyny znaczco na spadek obrotów na globalnym rynku zotego.
Ujemna dynamika obrotów na kasowym ryku zotego wystpowaa tylko w 2009
1
W artykule przedstawiono analiz rynku krajowego i londyskiego, ze wzgldu na brak danych
z pozostaych rynków zagranicznyh.
2
Raporty NBP: Rozwój systemu finansowego w Polsce (za lata 2008–2011), www.nbp.pl/home.
aspx?f=/systemfinansowy/rozwoj.html (luty 2013).
3
Rozwój systemu finansowego w Polsce w 2011 roku..., s. 324–325 (marzec 2013).
Rozwój walutowego rynku zotego w latach 2008–2011
347
roku (zob. rys. 1). Kryzys finansowy wywoa awersj do ryzyka oraz spadek
zainteresowania zagranicznych podmiotów inwestycjami na rynku kapitaowym
rynków wschodzcych. W latach 2010–2011 zanotowano ponowny wzrost pynnoci na rynku kasowym zotego, przy czym wysz dynamik charakteryzowa
si rynek londyski.
35
25
15
5
-5
-15
2008
Ogóem
2009
2010
Rynek londyski
2011
Rynek krajowy
Rysunek 1. Dynamika obrotów kasowego rynku walutowego w latach 2008–2011
ródo: jak pod tabel 1.
Najwaniejszym segmentem kasowego rynku zotego (zarówno w kraju, jak
i w Londynie) w analizowanym okresie by rynek midzybankowy (tab. 2). Gównymi podmiotami tego segmentu byy zagraniczne banki oraz fundusze hedgingowe. Na rynku londyskim udzia instytucji finansowych w latach 2008–2011
wynosi rednio a 97%, przy czym udzia samych banków ksztatowa si na
poziomie 84%4. Banki londyskie dysponuj duym kapitaem na pokrycie ryzyka
rynkowego oraz specjalistami od metod ilociowych i technik informatycznych.
Pozwala to im na bardzo aktywne dziaania na rynku zotego w celu realizowania
operacji spekulacyjnych. Wymienionym czynnikami naley równie tumaczy
zdecydowanie wiksz warto
transakcji z udziaem zotego na rynku londyskim oraz wysz ich dynamik.
Na krajowym rynku zotego udzia instytucji finansowych by niszy
i ksztatowa si w analizowanym okresie na poziomie 70–75%5. Najwaniejszymi uczestnikami krajowego rynku midzybankowego byy banki zagraniczne.
Operacje z udziaem nierezydentów stanowiy rednio 85–90% wartoci kaso-
4
Obliczenia wasne na podstawie Semi-annual Foreign Exchange Turnover Survey (za poszczególne lata), Bank of England, www.bankofengland.co (luty 2013).
5
Rozwój systemu finansowego w Polsce..., za lata 2008–2011 (luty 2013).
Marzena Matkowska
348
wych transakcji zotego w latach 2008–20116. Na przeomie lat 2008/2009 zanotowano spadek aktywnoci banków zagranicznych na polskim rynku. Byo to
skutkiem niestabilnej sytuacji na wiatowych rynkach finansowych i problemów
z pynnoci wielu midzynarodowych banków, które do tej pory byy aktywnymi
uczestnikami rynków. W kolejnych okresach (od III kwartau 2009 r.) wyranie
wzrosa aktywno
banków zagranicznych na krajowym rynku kasowym7. Duy
udzia transakcji z nierezydentami by równie efektem operacji dokonywanych
przez krajowe banki z podmiotami zagranicznymi dziaajcymi w ramach tej
samej grupy kapitaowej, a których celem byo zabezpieczenie si przed ryzykiem
walutowym.
Tabela 2. Struktura podmiotowa na londyskim rynku zotego w latach 2008–2011
(mln USD)
Wyszczególnienie
Instytucje finansowe
w tym
– bank raportujce
– pozostae banki
– pozostae instytucje
finansowe
Podmioty niefinansowe
2008
mln
%
USD
2009
mln
%
USD
2010
mln
%
USD
2011
mln
%
USD
4180
96,0
3720
97
4908
97,8
5898
97,6
1850
1631
44,3
39,4
1657
1614
44,5
43,4
2725
1709
55,5
35,0
3049
1820
51,7
31,0
599
14,3
449
12,1
474
9,5
1029
17,3
157
4,0
127
3,0
110
2,2
147
2,4
ródo: obliczenia wasne na podstawie danych Banku Anglii: Foreign Exchange Joint Standing
Commitment: Semi-annual Foreign Exchange Turnover Survey, www.bankofengland.co
(luty 2013).
Segment transakcji z klientem absorbowa zaledwie 3% wszystkich kasowych transakcji zotego na rynku londyskim (tab. 2). W Polsce udzia transakcji
z klientem by wyszy, poniewa ksztatowa si w przedziale 10–15%8. Struktura podmiotowa krajowego rynku zotego w wikszym stopniu bya zbliona do
struktury wiatowego rynku walutowego. Wedug raportu Banku Rozrachunków
Midzynarodowych na rynek klientowski w 2010 roku przypadao 13% obrotów
6
Rozwój systemu finansowego w Polsce w 2011..., s. 326 (luty 2013).
7
Ibidem, s. 329.
8
Obroty na rynku walutowym i rynku pozagiedowych instrumentów pochodnych w Polsce, Raport NBP, www.nbp.pl/home.aspx?f=/systemfinansowy/obroty.htmlty.html; Rozwój systemu…, za
lata 2008–2011 (stycze 2013).
Rozwój walutowego rynku zotego w latach 2008–2011
349
ogóem9. Jednak w ostatnich dwóch latach wzrosa warto
transakcji z klientem
zarówno na rynku londyskim, jak i krajowym.
Najwaniejsz par walutow na globalnym kasowym rynku zotego w latach
2008–2011 bya para EUR/PLN. Na krajowym rynku midzybankowym operacje te stanowiy rednio 90% obrotów, drugie miejsce przypado transakcjom
USD/PLN (rys. 2). Inne pary walutowe miay ladowy udzia w rynku kasowym.
Na rynku klientowski udzia wymiany EUR/PLN wynosi rednio 60%10. Drug,
najwaniejsz par walutow w tym segmencie bya równie para USD/PLN, na
któr przypadao rednio 29% obrotów. Przewaga transakcji EUR/PLN wynikaa
ze struktury walutowej patnoci w handlu zagranicznym.
100
80
60
40
20
0
2008
2009
EUR/PLN
2010
2011
USD/PLN
Rysunek 2. Struktura walutowa krajowego rynku midzybankowego w latach 2008–
2011 (%)
ródo: Rozwój systemu finansowego w Polsce...
100
80
60
40
20
0
2008
2009
EUR/PLN
2010
2011
USD/PLN
Rysunek 3. Struktura walutowa kasowych transakcji zotego na londyskim rynku walutowym (%)
ródo: obliczenia wasne na podstawie: Semi-annual Foreign Exchange...
9
Triennial Central Bank Survey of Foreign Exchange and OTC Derivatives Market Activity,
Raport BIS, www.bis.org/publ/rpfx10.htm (stycze 2013).
10
Rozwój system finansowego w Polsce...
Marzena Matkowska
350
Na rynku londyskim dominoway take transakcje wymiany EUR/PLN
(rys. 3). Zarówno na caym rynku, jak i na rynku midzybankowym udzia tej
pary walutowej wynosi rednio 68%. W ostatnich dwóch lata nastpi jednak
znaczny wzrost znaczenia pary USD/PLN. Jej udzia w wartoci transakcji kasowych uksztatowa si na poziomie 46% i by prawie o 23 pkt proc. wyszy ni
w 2009 roku. Wedug analityków NBP mogo to wynika
ze wzmoonej aktywnoci instytucji finansowych spoza UE, finansujcych si w USD11.
2. Rynek pochodnych instrumentów walutowych zotego
Do walutowych transakcji pochodnych (derywatów) zaliczane s kontrakty
terminowe (outright forwards), swapy walutowe (fx swap), dwuwalutowe transakcje wymiany patnoci odsetkowych (swap walutowo-procentowe – CIRS) oraz
opcje walutowe12. Warto
transakcji CIRS bya bardzo niewielka w ostatnich
latach, dlatego te transakcje pominito w artykule. Instrumenty pochodne mog
znajdowa
si na giedzie i rynku OTC (pozagiedowym). W Polsce rynek walutowych derywatów giedowych to marginalna cz
rynku walutowego, dlatego
w analizie skupiono si gównie na rynku pozagiedowym.
Rynek walutowych instrumentów pochodnych zotego, podobnie jak rynek
kasowy, jest najlepiej rozwinitym rynkiem tych instrumentów w Europie rodkowo-Wschodniej13. Obroty na krajowym rynku derywatów nominowanych
w zotych byy w latach 2010–2011 rednio ponad dwukrotnie wysze ni obroty
forintem czy koron czesk14. rednie dzienne obroty na globalnym rynku derywatów nominowanych w zotych ksztatoway si w granicach 10–12 mld USD.
Podobnie jak na rynku kasowym transakcje pochodne na rynku londyskim
byy zawierane przede wszystkim midzy nierezydentami. Obroty na w poszczególnych latach badanego okresu byy 2–3-krotnie wysze ni warto
obrotów na
rynku krajowym (rys. 4).
11
Rozwój systemu finansowego w Polsce w 2011roku..., s. 330 (luty 2013).
12
Triennial Central Bank Survey of Foreign Exchange..., www.bis.org/publ/rpfx10.htm (stycze
2013).
13
Szerzej na ten temat zob. Rozwój systemu finansowego w Polsce w 2011 roku..., s. 256 i 348,
www.nbp.pl (marzec 2013).
14
Ibidem.
Rozwój walutowego rynku zotego w latach 2008–2011
351
14
12
10
8
6
4
2
0
2008
2009
Rynek londyski
2010
2011
Rynek krajowy
Rysunek 4. Obroty na rynku instrumentów pochodnych zotego na rynku londyskim
i krajowym w latach 2008–2011 (mld USD)
ródo: obliczenia wasne na podstawie Rozwój systemu finansowego w Polsce..., za odpowiednie
lata; Semi-annual Foreign Exchange…, za odpowiednie lata (luty 2013).
Najwikszym segmentem (biorc pod uwag warto
transakcji) globalnego
rynku pochodnych na kurs zotego by rynek transakcji swapów walutowych
(rys. 5). Udzia tych transakcji w rynku rós przede wszystkim kosztem obrotów na rynku opcji walutowych. Dua pynno
rynku fx swap w stosunku do
innych derywatów wynika z duego zaangaowania nierezydentów na rynku obligacji skarbowych nominowanych w zotych. Nierezydenci pozyskiwali kapita
potrzebny do zakupu tych papierów wartociowych w drodze zawierania krótkoterminowych transakcji fx swap. Udzia tych transakcji na polskim rynku instrumentów pochodnych w analizowanych okresie wzrós a o 10 pkt proc. wiadczy
to o rosncym zainteresowaniu nierezydentów inwestycjami na polskim rynku
kapitaowym, w szczególnoci w obligacje Skarbu Pastwa.
Stabilny udzia w rynku instrumentów pochodnych miay transakcje terminowe typu forward. W latach 2009–2011 ich udzia w rynku globalnym wynosi
okoo 13%.
Najmniej pynnym rynkiem byy transakcje opcyjne, zwaszcza na rynku
krajowym. Od trzech lata w tym segmencie notowany by spadek obrotów (z 12%
w 2009 r. do 7% w 2011 r.). Po negatywnych dowiadczeniach z opcjami walutowymi w latach 2008–2009 polskie przedsibiorstwa nadal nieufnie podchodz
do tego instrumentu15.
15
Sytuacja na polskim rynku finansowym w 2011 roku..., s. 348–349 (luty 2013).
Marzena Matkowska
352
100
80
60
40
20
0
2008
swap
2009
2010
forward
2011
opcje walutowe
Rysunek 5. Struktura transakcyjna globalnego rynku instrumentów pochodnych na zotego w latach 2008–2011 (%)
ródo: jak pod tabel 1.
Rynek instrumentów pochodnych zotego by zdominowany przez instytucje
finansowe, przede wszystkim przez banki zagraniczne (rys. 6). Wyjtkiem by
segment transakcji forward na rynku krajowym. Tutaj udzia krajowych podmiotów niefinansowych ksztatowa si nawet na poziomie 70–80%16. Transakcje te
s bowiem dla krajowych przedsibiorstw prostym i relatywnie atwo dostpnym
instrumentem zabezpieczenia si przed ryzykiem walutowym.
100
80
60
40
20
0
swapy
walutowe
forward
Rynek midzybankowy
opcje walutowe
Rynek klientowski
Rysunek 6. Struktura podmiotowa poszczególnych segmentach londyskiego rynku instrumentów pochodnych na zotego (%)
ródo: obliczenia wasne na podstawie danych Banku Anglii: Foreign Exchange Joint Standing
Commitment: Semi-annual Foreign Exchange Turnover Survey, www.bankofengland.co
(luty 2013).
16
Obroty na rynku walutowym..., s. 5; Sytuacja na polskim rynku finansowym... (luty 2013).
Rozwój walutowego rynku zotego w latach 2008–2011
353
Struktura walutowa poszczególnych derywatów charakteryzowaa si w analizowanym okresie wikszym zrónicowaniem ni transakcji spot. Wprawdzie
dominujcymi parami walutowymi byy równie EUR/PLN oraz USD/PLN, ale
w poszczególnych transakcjach pochodnych ich udzia by róny.
Na rynku transakcji forward (zarówno krajowym, jak i londyskim) dominowaa para EUR/PLN, ale przewaga nad notowaniem USD/PLN nie bya dua.
W roku 2011 redni udzia pierwszej pary walutowej na globalnym rynku zotego wynosi okoo 60%. Wynika to ze wspomnianego powizania tych transakcji
walutowych z realn sfer polskiego handlu zagranicznego i struktura patnoci
wobec zagranicy.
100
80
60
40
20
0
2008
2009
EUR/PLN
2010
2011
USD/PLN
Rysunek 7. Struktura walutowa transakcji forward na londyskim rynku zotego
ródo: jak pod rysunkiem 6.
100
80
60
40
20
0
2008
2009
EUR/PLN
2010
2011
USD/PLN
Rysunek 8. Struktura walutowa swapów walutowych na londyskim rynku zotego
ródo: jak pod rysunkiem 6.
Na rynku fx swap gówna par walutow bya para USD/PLN (zob. rys. 8).
Jej udzia wynosi rednio 85% transakcji rynku londyskiego i 75% rynku krajo-
Marzena Matkowska
354
wego17. Wynikao to z panujcego zwyczaju wykorzystywania dolara amerykaskiego w midzynarodowych transakcjach typu swap walutowy. Midzynarodowe banki inwestycyjne poyczaj niskooprocentowane waluty, wymieniaj je
na dolary amerykaskie, za które pozyskuj lokalne waluty i nastpnie inwestuj
je w opacalne instrumenty finansowe (obligacje skarbowe w Polsce).
100
80
60
40
20
0
2008
2009
EUR/PLN
2010
2011
USD/PLN
Rysunek 9. Struktura walutowa opcji walutowych na londyskim rynku zotego
ródo: jak pod rysunkiem 6.
Na globalnym runku opcji walutowych dominujc pozycje miaa para
walutowa EUR/PLN W ostatnim okresie zanotowano niewielki spadek udziau
tych transakcji na korzy
transakcji USD/PLN. Najprawdopodobniej wynikao
to ze spadku zaangaowania polskich firm w opcje i wikszego w tym segmencie
udziau banków midzynarodowych.
Podsumowanie
Na podstawie przeprowadzonej analizy mona stwierdzi
, e:
1. Rynek walutowy zotego szybko si rozwija i jest pynny. Mimo kryzysu na wiatowym rynku finansowym, warto
transakcji z udziaem zotego nie
wykazywaa jednak duych spadków ani waha.
2. Charakterystyczn cech rynku zotego by bardzo duy udzia zagranicznych instytucji finansowych, zwaszcza na rynku midzybankowym. Duy
udzia tego ostatniego segmentu, zarówno na rynku londyskim, jak i krajowym,
spowodowa, e funkcja spekulacyjna rynku walutowego zdominowaa funkcj
17
Sytuacja na polskim rynku finansowym..., za odpowiednie lata (luty 2013).
Rozwój walutowego rynku zotego w latach 2008–2011
355
transakcji rzeczywistych wynikajcych z wymiany zagranicznej. Cecha ta bya
jednak typowa dla globalnego rynku walutowego.
3. Przewaga pary walutowej EUR/PLN w wikszoci transakcji polskiego
rynku walutowego wynikaa ze cisego powizania gospodarki Polski z gospodark Unii Europejskiej, w tym w szczególnoci krajów strefy euro.
4. Polskie rynek walutowy jest coraz dojrzalszy i cilej powizany z midzynarodowym rynkiem walutowym.
Literatura
Obroty na rynku walutowym i rynku pozagiedowych instrumentów pochodnych w Polsce,
Raport NBP, www.nbp.pl/home.aspx?f=/systemfinansowy/obroty.htmlty.html.
Rozwój systemu finansowego w Polsce (za lata 2008, 2009, 2010, 2011), Raport NBP,
www.nbp.pl/home.aspx?f=/systemfinansowy/rozwoj.html.
Semi-annual Foreign Exchange Turnover Survey, Raport Banku Anglii, www.bankofengland.co.
Triennial Central Bank Survey of Foreign Exchange and OTC Derivatives Market Activity, Raport BIS, www.bis.org/publ/rpfx10.htm.
DEVELOPMENT OF ZLOTY CURRENCY MARKET
IN THE YEARS 2008–2011
Summary
The currency market in Poland is the most development market in Central and Eastern Europe. The aim of this article is to analyze the main trends in the zloty currency
market. The first part of the article presents an analysis of the functioning of the spot currency market. The second part of this paper describes over-the-counter (OTC) derivatives
market: outright forwards, foreign exchange swaps and currency options. The last part of
the article presents the main conclusions of the analysis.
Keywords: financial market, polish currency market, spot currency market, OTC currency derivatives market