1 - Ekonomicznie.pl
advertisement
1. CZASOWA WARTOŚĆ PIENIĄDZA Zmienna wartość pieniądza w czasie umożliwia nam porównywanie różnych wartości pieniądza w różnym czasie. Wynika ona z występowania zjawisk ekonomicznych tj. inflacja czy też zmiana stóp procentowych. To co posiadamy w chwili obecnej może więc zmienić wartość w przyszłości. Ze zmianą wartości jest związane ryzyko, gdyż bez szczegółowej analizy nie wiemy do końca czy pieniądz straci na wartości czy też zyska. Narzędziami służącymi porównywaniu różnych kwot pieniężnych w czasie służą: - kapitalizacja- proces szukania wartości przyszłej wykorzystując narzędzia procesu składowanego - dyskontowanie- proces odwrotny- szukanie wartości obecnej Kapitalizacja ( co miesiąc są dopisywane odsetki od odsetek) kapitalizacja jest procesem szukania przyszłej wartości przypływających sum pieniężnych. 2. WYCENA PAPIERÓW WARTOŚCIOWYCH. Wartość bieżąca netto. Wewnętrzna stopa % Papier wartościowy jest wart tyle ile przyniesie dochodu w całym swoim życiu ( akcje- czas nieskończenie wielki, obligacje – do momentu wykupu). Metoda aktualnej wartości nadwyżki finansowej netto NP.- wartość bieżąca netto- polega na konfrontacji przewidywanych na inwestycji nakładów – k ( np. wartość, po jakiej kupimy udziały) z sumą spodziewanych nadwyżek inwestycyjnych, np. – d suma spodziewanych dywidend, ale po uprzednim sprowadzeniu ich wartości do aktualnego poziomu z uwzględnieniem kosztu zaangażowanego kapitału – r ( wewnętrzna stopa % obrazująca stopień wymaganej minimalnej zyskowności – kosztu kapitału, jaki miałby być zaangażowany w danym przedsięwzięciu – i) Wartość bieżąca netto (NPV) zależy od: - przyjętej stopy dyskontowej - dodatnia jej wartość świadczy, że nakłady z nadwyżką pokryte są przez przychody. Wartość NPV zależy od przyjętej stopy dyskonta Wewnętrzna stopa procentowa (IRR) mówi nam, na jaką średnioroczną stopę przychodu od inwestycji możemy liczyć. Porównujemy ją z minimalną stopą uznaną za granicą i jeżeli jest ona większa to decyzja opłacalna. Aby inwestycja była opłacalna IRR musi być wyższa od przyjętej minimalnej stopy granicznej 3. KALKULACYJNO-KSIĘGOWE I EKONOMICZNE UJĘCIE KOSZTÓW Koszty obejmują różnego rodzaju wydatki, które ponosi przedsiębiorstwo w związku z prowadzoną przez siebie działalnością np. koszty zużycia materiałów, energii, usług obcych, wynagrodzenia. Koszty możemy podzielić na stałe i zmienne. Bezpośrednie i pośrednie. Ekonomiczne- to wynagrodzenie kapitału i pracy właściciela ( koszt alternatywny) Księgowe- nie obejmują wynagrodzenia właściciela i kosztu alternatywnego kapitału finansowego zaangażowanego w przedsiębiorstwo. Koszty alternatywne- utracone możliwości- wielkość dochodów, korzyści utraconych w wyniku niewykorzystania posiadanych zasobów ( majątku, kapitału, pracy) w inny, najlepszy z możliwych, alternatywny sposób ( kosztem alternatywnym dla właściciela firmy jest płaca, jaką uzyskałby on pracując gdzie indziej. Podobnie koszt alternatywny nowej inwestycji, zakup środka trwałego wyraża się wartością zysków możliwych do osiągnięcia poprzez zaangażowanie posiadanego kapitału w inne zadania, bądź lokatę w banku). Koszty utopionenakłady nie do odzyskania, koszt krańcowy- przyrost kosztów całkowitych związanych z wytworzeniem jednostki produktu. 4. KORZYŚCI SKALI Korzyści z rosnącej skali rosną do pewnego punktu, po jego przekroczeniu zaczynają stopniowo maleć. Korzyści skali produkcji występują wtedy, kiedy długookresowe koszty przeciętne spadają wraz ze wzrostem produkcji. Obniżenie kosztu produkcji jednostki dobra, spowodowane zwiększeniem produkcji i zużycia niezbędnych do jego powstania zasobów. 1 Korzyści skali pojawiają się, gdy wzrost zużycia zasobów wywołuje proporcjonalnie większy wzrost wielkości produkcji. Im większa produkcja, tym bardziej możliwe jest zastosowanie szybszego i bardziej wydajnego wyposażenia produkcyjnego. - obniżka kosztów wytworzenia - specjalizacja produkcji - zaawansowana technologia - lepiej wykwalifikowany personel - lepsze wykorzystanie zasobów Przyczyną występowania korzyści skali mogą być: specjalizacja pracy, stosowanie przy masowej produkcji nowoczesnych maszyn, które powodują zwiększenie wydajności i w konsekwencji zmniejszenie kosztów rozkładanych na dużą liczbę jednostek produktu 5. PRÓG RENTOWNOŚCI FIRMY To punkt gdzie przychody ze sprzedaży produkcji są równe kosztom całkowitym, poniżej tego punktu starta przedsiębiorstwa, powyżej- zysk. Progiem rentowności- nazywamy punkt, w którym przedsiębiorstwo przechodzi od strat do zysków. Próg rentowności określa minimalną wielkość sprzedaży, która gwarantuje przedsiębiorstwu pokrycie przychodami z niej wszystkich poniesionych kosztów. Próg rentowności rozdziela, więc całość działalności przedsiębiorstwa na sferę straty ( przy sprzedaży poniżej progu rentowności) oraz sferę zysku ( sprzedaż powyżej progu rentowności). Próg rentowności wyznacza najmniejsze przedsiębiorstwo istniejące na rynku 6. BEZROBOCIE I JEGO RODZAJE Bezrobocie to zjawisko braku pracy zarobkowej dla osób zdolnych do pracy i jej poszukujących. Rynek pracy: popyt- pracodawca, kupujący pracę, podaż- pracownicy oferujący swoją pracę. Frykcyjne- jest spowodowane mobilnością pracowników, którzy szukają najlepszej dla siebie pracy Strukturalne- rozbieżność kwalifikacji pracowników i ofert pracy Koniunkturalne- niedostatek popytu konsumpcyjnego i inwestycyjnego, który ulega wahaniom w zależności od stanu koniunktury gospodarczej. Mamy również bezrobocie: klasyczne, dobrowolne, okresowe, ukryte, długoterminowe. Rozróżnia się rzeczywistą i naturalną stopę bezrobocia. Rzeczywista stopa bezrobocia- dotyczy wszystkich bezrobotnych, niezależnie od przyczyn, dla których pozostają bez pracy Stopa bezrobocia- jest to odsetek nie zatrudnionej siły roboczej w stosunku do ogólnej liczy ludzi zdolnych do pracy. Naturalna stopa bezrobocia- jest to stosunek wielkości bezrobocia dobrowolnego ( naturalnego) do wielkości zasobu pracy. Bezrobocie naturalne ( dobrowolne)- obejmuje bezrobotnych, którzy należą do zasobu pracy, lecz za ustaloną na rynku płacę nie chcą podjąć pracy. Naturalna stopa bezrobocia dotyczy tylko bezrobotnych dobrowolnie tzn. tych, których pozostawanie bez pracy nie wynika ze stanu koniunktury. Szacuje się, że naturalna stopa bezrobocia wynosi ok. 3-4%, a bezrobocie tej wielkości uznaje się za korzystne dla gospodarki. 7. BEZROBOCIE DŁUGOTERMINOWE Pozostawanie bezrobotnym przez długi czas uruchamia proces destrukcji wyrażający się izolacją społeczną, brakiem zaufania do siebie, stresem w rodzinie, spadkiem kondycji intelektualnej/duchowej, nikły stopień mobilności zawodowej. Jest to poważny problem społeczny i ekonomiczny- 40% bezrobotnych to bezrobotni długoterminowo. Osoby długoterminowo bezrobotne mają,mniejsze szanse znalezienia pracy z 3 powodów- spadają ich kwalifikacje, umiejętności i doświadczenia stopniowo się dezaktualizują, zmniejsza się optymizm i entuzjazm do szukania pracy. Dodatkową przyczyną utrzymywania się wysokiej stopy bezrobocia w Polsce jest wyż demograficzny. 2 8. EFEKTY ZEWNĘTRZNE KOSZTY I KORZYŚCI ZEWNĘTRZNE Efekty zewnętrzne – to wpływ lub skutek uboczny działalności jednego podmiotu odczuwalny przez innych. Efekty zewnętrzne powstają wtedy, kiedy decyzja jednostki o produkcji lub konsumpcji wywiera bezpośredni wpływ na produkcję lub konsumpcję innych osób niż za pośrednictwem cen rynkowych. - ujemne ( koszty)- zanieczyszczenie środowiska ( uboczny skutek działania firmy- z reguły jednak świadomy), przeciążenie elementów infrastruktury ( drogi, przeciążenie gazu), korki, większe zużycie benzyny - dodatnie ( korzyści zewnętrzne)- badania, wynalazki np. powstanie Disneylandu spowodowało rozbudowanie punktów usługowych. Każde duże przedsięwzięcie generuje zarówno skutki dodatnie jak i ujemne Efekty zewnętrzne występują w: relacjach firma-firma, firma-konsument, gospodarstwo domowe-firmy, konsument-konsument 9. EFEKTY ZEWNĘTRZNE JAKO CZYNNIK ZABURZAJĄCY I ŹRÓDŁO NIEOPTYMALNEGO FUNKCJONOWANIA GOSPODARKI Efekty zewnętrzne mogą zaburzać funkcjonowanie gospodarki gdyż działania jednego podmiotu mogą niekorzystnie wpływać na dobrobyt innych i całej gałęzi np. radykalny wzrost produkcji przez jednego producenta. Do ograniczenia szkodliwych efektów stosuje się: patenty, licencje, limity, opłaty, kary za zanieczyszczenie środowiska. Efekty zewnętrzne uważane są za główne źródło niesprawności rynku ( zawodności rynku). Istnienie efektów zewnętrznych oznacza,że gospodarka funkcjonuje optymalnie. Im więcej efektów, tym większe odchylenie od optimum. 10. DOBRA PUBLICZNE To takie, które jeśli zostaną wytworzone to nie można nikomu ograniczyć do nich dostępu lub ograniczenie jest zbyt kosztowne, za korzystanie z nich wszyscy płacą jednakowo niezależnie czy z nich korzystają czy nie np. obrona narodowa, zasiłki dla bezrobotnych. Dobra publiczne to towary i usługi o 2 cechach- brak rywalizacji w konsumpcji oraz niewyłączności. Poza tym są to dobra, którego nie ubywa i jest ono niewyczerpywalne. 11. SKUTKI ASYMETRII INFORMACYJNEJ NA RYNKACH UBEZPIECZENIOWYCH Asymetria- sprowadza się do tego,że jedna strona informacyjna wie więcej niż druga. Jedna strona ma przewagę nad drugą. Asymetria może być przyczyną: - zawodności rynku ( utrudnienie zawierania transakcji) - problem niespójności bodźców ( podejmowanie działań sprzecznych z interesami drugiej strony) Klasyczny przykład występowania asymetrii to: rynek ubezpieczeniowy i samochodów używanych. Mechanizm negatywnej selekcji- polega na wypieraniu z rynku dobrych towarów przez towary gorszej jakości np. sprzedaż samochodów- złe wypierają te dobre. Ubezpieczenia samochodowe- przed ubezpieczeniem zostawialiśmy auto na parkingu strzeżonym- teraz już nam się nie chce. Po ubezpieczeniu nasze zachowanie zmienia się- ryzyko moralne 12. BARIERY WEJŚCIA I WYJŚCIA Z GAŁĘZI Bariery wejścia- wchodzić na rynek – powoływać nowe przedsiębiorstwo na rynku - prawne ( koncesje, patenty, licencje) - ekonomiczne ( początkowy kapitał, próg rentowności, różnicowanie produktu- marka, przewaga jakościowa lub kosztowa) Jeśli bariera wyjścia jest duża to ma to ogromny wpływ na decyzje o wejściu. Ryzyko jest tym większe im bariera wyjścia jest większa. 3 Bariery wyjścia: Jest to stosunek „utopionych” nakładów do kosztów, które można odzyskać w przypadku rezygnacji z danej działalności. Wydaje się, że wyjście z rynku jest łatwe, ale to nie prawda ( np. mamy już zaciągnięte kredyty, zobowiązania wobec pracowników i banków) - koszty utopione ( część nakładów nie da się odzyskać, im bardziej wyspecjalizowany kapitał tym koszty większe) Koszty utopione są to takie koszty w trakcie prowadzenia działalności, których w przyszłości nie będzie można odzyskać. Przykład- rezygnujemy z przeczytania 2 ostatnich rozdziałów najciekawszej książki, ponieważ nie chcemy tracić czasu. Czas przeznaczony na przeczytanie 8 dotychczasowych rozdziałów jest kosztem utopionym. 13. ZASTOSOWANIE TEORII GIER DO ANALIZY SYTUACJI W OLIGOPOLU Oligopol – to typ rynku, na którym występuje kilka gier. Sposób poruszania się po tym rynku określa Teoria gier. Oligopoliści muszą przewidywać zachowania konsumentów. Graczeprzedsiębiorstwa próbują maksymalizować swój długookresowy zysk. Gracz musi wybrać strategię ( podjąć decyzję), od której zależy macierz wypłat ( zestaw korzyści i niekorzyści). W oligopolu graczami są przedsiębiorstwa a ich wypłaty to długookresowe zyski. Oligopol jest to panowanie na rynku kilku przedsiębiorstw, które są współzależne w dziedzinie swych utargów, produkcji, inwestycji oraz reklam- i są tego świadome 14. GRA DYLEMAT WIĘŹNIA Gra dylemat więźnia- najsłynniejsza gra o sumie niezerowej. Każdy gracz ma do wyboru ( przyznać się czy nie) dominującą, lecz wyniki jej zastosowania są niekorzystne dla obu graczy, dzięki zobowiązaniom samoograniczającym obaj mogą poprawić swoje położenie. 15. CELE POLITYKI MAKROEKONOMICZNEJ Makroekonomia to głównie teoria tworzenia i podziału dochodu narodowego z uwzględnieniem polityki pieniężnej banku centralnego i polityki fiskalnej państwa. Zajmuje się ona funkcjonowaniem całej gospodarki i formułowaniem polityki rządowej - zapewnienie wysokiego poziomu produkcji - zmniejszenie (likwidacja) bezrobocia- czyli wysoki poziom zatrudnienia - zahamowanie inflacji ( stabilny pieniądz) zrównoważenie budżetu państwa, zrównoważenie bilansu płatniczego - zmniejszenie rozpiętości w podziale dochodów 16. PNB, PRODUKT KRAJOWY, DOCHODY OSOBISTE DO DYSPOZYCJI PNN-PNB pomniejszony o amortyzację PKB- miara produkcji wytworzonej przez czynniki wytwórcze, mierzy potencjał gospodarczy kraju. PKB różni się od PNB tym, że nie uwzględnia dochodu z lokat zagranicznych. Dochód narodowy – PNN pomniejszony o wielkość wydatków pośrednich. Dochód osobisty do dyspozycji ( dochód dyspozycyjny ludności DDL)- dochody gospodarstw domowych po potrąceniu podatków pośrednich. PNB- miernik efektów rocznej działalności gospodarki, obliczany przez powiększenie PKB o wartość dochodów netto z tytułu własności za granicą. PNB jest miarą całkowitych dochodów osiągniętych w ciągu roku przez obywateli danego kraju. PNB jest miarą wzrostu gospodarczego. 17. PRODUKT NARODOWY JAKO STRUMIEŃ DOCHODÓW I WYDATKÓW PNB w podejściu dochodowym sumujemy dochody mieszkańców danego kraju tj. dochody korporacji i osób pochodzące z bieżącej produkcji dóbr i usług ( także za granicą). PNB od strony wydatków to suma wydatków inwestycyjnych, rządowych i wydatków na konsumpcję. PNB- jest miarą całkowitych dochodów osiągniętych w ciągu roku przez obywateli danego kraju. PKB to miernik wytworzonej na obszarze danego kraju. Jest sumą wydatków gospodarstw domowych na zakup dóbr i usług konsumpcyjnych 4 18. FUNKCJE KONSUMPCJI, OSZCZĘDNOŚCI I INWESTYCJI Funkcja konsumpcji- ilościowa zależność między wzrostem konsumpcji a wzrostem dyspozycyjnego dochodu ludności, popyt konsumpcyjny jest wprost proporcjonalny do dochodów osobistych do dyspozycji ( im dochody większe tym większy popyt). Funkcja oszczędności- zależy od dyspozycyjnego dochodu ludności, konsumpcji autonomicznej i krańcowej skłonności do konsumpcji. Funkcja inwestycji- porównanie rynkowej stopy procentowej z przewidywaną krańcową efektywnością kapitału lub inwestycji. Ożywienie inwestycyjne nie może dokonywać się w wyniku samoczynnego spadku stopy %. Trzeba uruchomić motor inwestycyjny przez zwiększone wydatki państwowe, które powiększą ogólną siłę nabywczą ludności. Uruchomiony zostanie wówczas mechanizm mnożnika inwestycyjnego. 19. MECHANIZM MNOŻNIKA Polega na zwielokrotnieniu wzrostu dochodu narodowego pod wpływem jednorazowego zwiększenia popytu autonomicznego. Zachodzi on wówczas, gdy w gospodarce istnieją wolne zasoby czynników produkcji ( nie wykorzystane zdolności wytwórcze, umożliwiające wzrost produkcji). Wartość mnożnika zależy od poziomu konsumpcji w ramach danej gospodarki. Efekt działania mnożnika będzie tym większy im większa część dochodu zostanie przeznaczona na konsumpcję, im mniejsza część dochodu zostanie przeznaczona na podatki, im mniejsza część dochodu zostanie przeznaczona na zakup dóbr importowanych. Wydatki inwestycyjne są powiązane ze wzrostem dochodu narodowego za pośrednictwem mnożnika inwestycyjnego. Mnożnik inwestycyjny- wielkość mnożnika jest rosnącą funkcją krańcowej skłonności do konsumpcji i malejącą funkcji krańcowej skłonności do oszczędzania. Im więcej ludzie oszczędzają, tym mniej wydają na konsumpcję i tym mniejszy będzie przyrost dochodu narodowego. 20. POLITYKA FISKALNA, TYPY,NARZĘDZIA Obejmuje wszystkie posunięcia rządu w sferze wpływów i wydatków budżetowych w celu kontroli i oddziaływania na podział dochodów oraz ogólny poziom aktywności gospodarczej w kraju. Podstawowymi zadaniami polityki fiskalnej są:- redystrybucja dochodów i stabilizacja gospodarki. Podstawową częścią składową polityki fiskalnej jest polityka podatkowa, określająca cele poboru podatków oraz sposoby ich realizacji Ekspansywna- wzrost wydatków, zmniejszenie podatków, wzrost produkcji Restrykcyjna- spadek wydatków, wzrost podatków, spadek produkcji Narzędzia- podatki pośrednie- obciążające poszczególne towary lub usługi tz. obciążające obywateli tylko pośrednio, podatki bezpośrednie- nałożone na dochody osób i przedsiębiorstw. Transfery budżetowe- jak- renty, zasiłki dla bezrobotnych subwencje, wydatki G- na zakup dóbr i usług tworzą bezpośredni popyt konsumpcyjny i inwestycyjny w sektorze publicznym i tym samym wpływają na poziom dochodu narodowego oraz na stan zatrudnienia w gospodarce narodowej oraz inne świadczenia społeczne, prognozy pomocy dla rolnictwa, wydatki na roboty publiczne, deficyt budżetowy, dług publiczny. 21. EKSPANSYWNA POLITYKA A RÓWNOWAGA ZEWNĘTRZNA sprowadza się ona do wzrostu wydatków i zmniejszenia podatków, co prowadzi do wzrostu produkcji, może wzrastać zatrudnienie, pojawia się ryzyko deficytu z obrotami z zagranicą, jeśli brak innego sposobu należy „schłodzić” gospodarkę poprzez wyhamowanie jej rozwoju. Ostatecznym rezultatem eks. Polityki jest podniesienie stopy % i zwiększenie produkcji, przy czym skala tego wzrostu jest pomniejszona o skutki „efektu wypychania” Popyt > podaż – stopa % wzrasta → polityka restrykcyjna Podaż > popyt – stopa % maleje → polityka ekspansywna 5 22. SPÓR O ROLĘ PAŃSTWA W UJĘCIU SZKOŁY KLASYCZNEJ I KEYNSOWSKIEJ Spór dotyczy – czy i na ile gospodarka rynkowa ma zdolności regulacyjne aby samoczynnie funkcjonowała. Klasycy- gospodarka rynkowa jest znakomicie funkcjonującym mechanizmem, wszelkie ingerencje są niewskazane, zakłócają jej funkcjonowanie . Twierdzą, że gospodarka sama z siebie wraca do naturalnej stopy, że gospodarka ma taki mechanizm, który to powoduje. Są nastawieni optymistycznie→ , płace ↓ , zatrudnienie ↑ stopa bezrobocia ↓ , aż do osiągnięcia stopy naturalnej i osiągnięcia produkcji potencjalnej. Keynsiści- gospodarka ma defekty, w pewnych sytuacjach mogłyby być one naprawione przez ingerencję państwa. Uważają, iż gospodarka wymaga aktywnej polityki gospodarczej. Kwestionują elastyczność płac. Przedsiębiorcy nie są do końca zainteresowani, aby płace się obniżały, pracownicy o wysokich kwalifikacjach nie chcieliby w takiej firmie pracować. 23. POPYTOWY I PODAŻOWY EFEKT INWESTYCYJNY Inwestując posiadany kapitał zgłaszamy na rynku zarówno popyt jak i podaż na dane dobro np. kupując samochód zgłaszamy popyt na niego a jednocześnie pobudzamy podaż. 24. WAHANIA SEZONOWE To cykliczne wahania popytu o krótszym przebiegi, związane z porami roku, sezonem urlopowym, sezonowość produkcji. Podlegają im różne działalności gospodarcze- turystyka, podróże lotnicze, rynek odzieżowy, rolnictwo, budownictwo, przemysł spożywczy- np. lody, truskawki. Aktywność gospodarcza nie jest taka sama w ciągu roku, wskazuje ona falowania. Każdy kraj ma swój etap sezonowości 25. RÓWNANIE WYMIANY MV = PY. PRĘDKOŚĆ OBIEGU PIENIĄDZA Równanie opisuje zależność ilościową i prędkością obiegu pieniądza, a realną wielkością PNB w cenach przeciętnych. Główny nacisk na związek M – P, który podkreśla, że zmiany zasobu pieniądza M wpływają przede wszystkim lub jedynie na ceny P. M- ilość pieniądza w obiegu, V- szybkość obiegu pieniądza, P – przeciętny poziom cen, Yrealny PNB Prędkość obiegu pieniądza- wiąże się z motywem transakcyjnym, zgłaszamy popyt na pieniądz, bo musimy zawrzeć transakcje. Im więcej transakcji, tym większe zapotrzebowanie na pieniądz. Gdy chcemy zawrzeć 1000 transakcji to do obsłużenia tych transakcji wcale nie potrzebujemy, 1000 jedn. Pieniężnych. Ta sama j.p. może wielokrotnie być w obiegu ( krążyć) i może okrążyć ileś transakcji. Jest to prędkość obiegu pieniądza. Jeśli 1 zł 10 razy krąży w ciągu roku, to, gdy mamy obsłużyć 1000 transakcji potrzebujemy 100 j.p. 26. TRZY KEYNSOWSKIE MOTYWY POPYTU NA PIENIĄDZ Na rynku pieniądza są 2 strony: popytowa i podażowa. Popyt na pieniądz wypływa z 3 przyczyn: - transakcyjny( posiadanie pieniądza do przewidywanego zakupu produkcji i usług) - przezornościowy ( pieniądz do nieoczekiwanych zakupów, niepewność przyszłych dochodów i wydatków) - spekulacyjny ( nadzieja na przyszłe dochody, trzymanie pewnej rezerwy) Popyt na pieniądz jest funkcją dwóch zmiennych: dochodu do dyspozycji, a więc pośrednio PKB i stopy%. Każde zwiększenie popytu na pieniądz oznacza zmniejszenie szybkości jego obiegu i odwrotnie zmniejszenie popytu na pieniądz oznacza przyśpieszenie jego obiegu. Z drugiej strony każde przyśpieszenie obiegu pieniądza jest niczym innym jak tylko zmniejszeniem rezerw gotówkowych 27. PODAŻ PIENIĄDZA, AGREGATY PIENIĘŻNE Podaż pieniądza- całkowita wartość znajdujących w obiegu zasobów pieniądza, traktowanego jako środek wymiany. Obejmuje ona wartość gotówki znajdującej się w obiegu poza bankowym oraz wkładów bankowych na każde żądanie. Na wielkość podaży pieniądza ma 6 wpływ – wartość wyemitowanych przez BC znaków pieniężnych oraz udzielonych przez banki komercyjne kredytów. Podaż pieniądza powinna być dostosowana dl potrzeb gospodarki- zarówno nadmierna, jak i niedostateczna podaż wpływa niekorzystnie na przebieg procesów gospodarczych. Kontrola podaży pieniądza jest zadaniem BC, realizującego politykę pieniężną państwa. Podaż pieniądza- to suma rezerw gotówkowych w rękach ludności i wkładów na żądanie. Na podaż pieniądza ma wpływ stopa rezerw gotówkowych banków, ilość gotówki w obiegu i w bankach. Podaż- ilość pieniądza wprowadzonego do obiegu. Gotówka- najbardziej płynne aktywa. M1 gotówka- lokaty avista. M2-M1- rachunki oszczędnościowe i nieduże rachunki terminowe. M3-M2- wkłady rządu + wkłady w walutach obcych. Istnieją węższe i szersze definicje pieniądza stosowane do ilości pieniądza w obiegu- tzw. Agregaty pieniężne 28. KREACJA PIENIĄDZA PRZEZ BANKI Wprowadzenie do obiegu przez banki komercyjne dodatkowych ilości pieniądza, Zapewnienia bezpieczeństwa i niedopuszczenie do inflacji. BC reguluje rozmiary kreacji pieniądza kredytowego poprzez ustalanie stopy rezerw obowiązkowych i stóp oprocentowania kredytów udzielanych bankom komercyjnym. Wielkość kreacji pieniądza uzależniona jest w ten sposób nie tylko od rozmiarów depozytów , ale także od odwrotności stopy rezerw obowiązkowych. Kreacja pieniądz może występować także w wyniku skupu walut obcych i dewiz przez banki komercyjne lub udzielanie przez bank centralny pożyczek państwu i na sfinansowanie deficytu budżetowego. Banki komercyjne przyjmują depozyty i udzielając kredytów mogą kreować dodatkowy pieniądz w obiegu. Rola rezerwy obowiązkowejograniczenie płynności banków komercyjnych, co uniemożliwi im nadmierną kreację dodatkowego pieniądza, zabezpieczenie ich wypłacalności jest źródłem potencjalnego zysku banku centralnego. Bank centralny kontroluje podaż pieniądza w obiegu, koryguje jego dopływ lub odpływ za pomocą zmiany wysokości rezerw obowiązkowych, zmiany stopy dyskontowej. Stopa rezerw obowiązkowych- wyrażająca minimalną relację wartości rezerw gotówkowych banków komercyjnych do wartości depozytów. Jej podwyższenie przez bank centralny zmniejsza możliwość udzielenia kredytów przez banki komercyjne, a zatem ogranicza podaż pieniądz, obniżenie tej stopy powiększa podaż pieniądza. 29. ODDZIAŁYWANIE PAŃSTWA NA PODAŻ PIENIĄDZA (NARZĘDZIA) Podaż pieniądz – całkowita wartość znajdujących się w obiegu zasobów pieniądza, traktowanego jako środek wymiany. Podaż pieniądza powinna być dostosowana do potrzeb gospodarki- zarówno nadmierna jak i niedostateczna podaż pieniądza wpływa niekorzystnie na przebieg procesów gospodarczych. Kontrola podaży pieniądza jest zadaniem BC, realizującego politykę pieniężną państwa. Najważniejsze narzędzia: - stopy procentowe- państwo podwyższając lub obniżając je reguluje ilość pieniądza na rynku - operacje rynku pieniężnego- emisja papierów wartościowych- ściąganie kapitału z rynku, skup papierów wartościowych- zastrzyk dodatkowego pieniądza na rynku Operacje otwartego rynku- działania banku centralnego polegające na kupowaniu lub sprzedawaniu rządowych papierów wartościowych w celu regulowania podaży pieniądza kredytowego w gospodarce, poprzez ograniczenie lub rozszerzenie zdolności kredytowej banków komercyjnych. Operacje otwartego rynku są jednym z instrumentów polityki pieniężnej państwa, zmierzającej do stabilizacji gospodarki, przeciwdziałania inflacji i pobudzania wzrostu gospodarki. Polityka pieniężna może mieć charakter ekspansywny(łagodny)- państwo, wykorzystując instrumenty ( stopę %, stopę rezerw, operacje otwartego rynku) zwiększa podaż pieniądza w celu pobudzenia popytu globalnego, wzrostu dochodu narodowego i zatrudnienia ( powstaje tu jednak groźba inflacji), albo restrykcyjny ( twardy)- państwo ogranicza podaż pieniądza, dążąc do zmniejszenia nadmiernego popytu i związanego z tym wzrostu cen ( ten typ polityki 7 pieniężnej wykorzystywany jest w walce z inflacją). Realizując określone cele polityki ekonomicznej, państwo posługuje się zazwyczaj odpowiednią kombinacją polityki pieniężnej i polityki fiskalnej. 30. ROLA STOPY PROCENTOWEJ W RÓWNOWAŻENIU RYNKU PIENIĘŻNEGO Jest kategorią rynkową, zależy od podaży i popytu na pieniądz. Podaż kapitału duża 00 to stopa % mała, popyt duży to stopa % duża. Wpływa na decyzję o konsumpcji i oszczędzaniu gospodarstw domowych i na decyzje inwestycyjne przedsiębiorstwa, utrzymuje równowagę między zaciąganymi a udzielanymi kredytami. Jeśli stopa % wykazuje silną tendencję rosnącą, wówczas zmniejsza się wśród podmiotów gospodarczych popyt na pieniądz spekulacyjny. W rezultacie kurs obligacji o stałym dochodzie zaczyna spadać. Wzrost stopy % nie może być tak wysoki, aby doprowadzić do załamania popytu na obligacje. Gdy osiągną one bardzo niski kurs, wówczas wśród posiadaczy obligacji narasta przekonanie, że kurs ten może wzrosnąć. W oczekiwaniu na jego wzrost następuje zwiększenie popytu na obligacje, czyli zwiększenie popytu na pieniądz spekulacyjny i zmniejszenie dopływu pieniądza do banków. Stopa % musi ulec obniżeniu. W celu zachęcenia podmiotów gospodarczych zwiększoną podażą pieniądza do banków musi wzrosnąć stopa % do wymaganego poziomu. Nadmierne odchylenie się stopy % w górę lub w dół pod wpływem braku równowagi na rynku pieniężnym uruchamia mechanizmy korygujące przez zmiany na rynku kapitałowym. 31. POLITYKA MONATARNA-INSTRUMENTY Polityka monetarna, którą prowadzi BC, określa podaż pieniądza. Zmiany podaży pieniądza wywołują ruch stóp % w dół i w górę. W okresach „trudnych” podwyższanie stóp % prowadzi do spadku PNB i zmniejszenia inflacji. Ogniwem łączącym zmianę podaży pieniądza i zmianą popytu globalnego jest stopa %. Polityka monetarna wywiera istotny wpływ zarówno na PNB faktyczny jak i potencjalny. Istota polityki monetarnej polega na zwiększeniu podaży pieniądza oraz na podnoszeniu lub obniżaniu stopy %. Jej celem, realizowanym poprzez zwiększenie podaży pieniądza i obniżanie stopy %, jest doprowadzenie do zwiększenia inwestycji, globalnego popytu, zatrudnienia i wzrostu PKB. - stopa%, stopa dyskontowa, stopa rezerwy obowiązkowej, operacje otwartego rynku, limity kredytowe, ustalanie kursu walutowego, ubezpieczenie depozytów w bankach, gwarancje 32. DLACZEGO POLITYKA MONETARNA WPŁYWA NA PRODUKCJĘ Polityka monetarna, którą prowadzi Bank Centralny określa podaż pieniądza - podwyższenie stóp %- bardziej opłaca się trzymać pieniądze w banku niż inwestować - obniżanie stóp %- wzrost ilości kredytów, napędzanie popytu - sprzedaż obligacji przez bank centralny- ściąganie pieniądza z rynku, załamanie popytu - zakup papierów wartościowych na otwartym rynku- zastrzyk dodatkowego kapitału dla przedsiębiorstw 33. MODEL IS-LM IS- wyraża kombinacje między wysokością stopy % a poziomem dochodu narodowego, przy czym każda z tych kombinacji spełnia warunek równowagi globalnego popytu z wytwarzanym dochodem narodowym. Od strony wydatków konsumpcyjnych, inwestycyjnych i rządowych krzywa IS wyraża zależność o nachyleniu ujemnym między poziomem realnego dochodu narodowego a wysokością stopy %. LM- wyraża kombinację między wysokością stopy % a poziomem dochodu narodowego, przy czym każda kombinacja spełnia warunek równowagi popytu na pieniądz z jego podażą. Od strony popytu na pieniądz w stosunku do jego podaży krzywa LM wyraża zależność o nachyleniu między poziomem realnego dochodu narodowego a wysokością stopy %. Krzywa ta ma pokazywać stany na rynku pieniężnym. 8 34. INFLACJA-DEFINICJA, OPIS ZJAWISKA Inflacja to trwały wzrost ogólnego poziomu cen rynkowych na towary i usługi nabywane przez ludność. Jej miarą jest stopa inflacji, którą jest procentowy roczny wzrost ogólnego poziomu cen. Inflacja = oczekiwania + szoki. To stan gospodarki wynikający z nadwyżki globalnego popytu nad globalną podażą w warunkach niemożności łatwego zwiększenia podaży. Stopa inflacji- jest wielkością zmienną w czasie - ciągniona przez popyt ( popyt znacznie przewyższa podaż) - pchana przez koszty ( wzrost kosztu wytworzenia),Ukryta ( administracyjnie regulowane ceny) - pełzająca 0-10% - umiarkowana powyżej 10% - galopująca 50-100% ( rocznie) – hiperinflacja powyżej 1000%, - jednocyfrowa 0-9% 35. KRZYWA PHILIPSA. Wymienność między inflacją a bezrobociem Opisuje zależność między stopą bezrobocia a stopą inflacji. Jest to zależność typu coś za cośschodzenie z bezrobociem prowadzi do wzrostu inflacji, wzrost bezrobocia tłumi inflację. Kształt krzywej Philipsa, sugeruje, że w polityce makroekonomicznej można wybierać między wyższą stopą inflacji a niższym bezrobociem lub odwrotnie. Jeśli państwo chce zmniejszyć bezrobocie, to musi zwiększyć wydatki, złagodzić restrykcje finansowe, aby ułatwić dostęp do taniego pieniądza i zwiększyć skłonność do inwestowania. Te działania sprzyjają nakręcaniu inflacji. Chcąc jednak ograniczyć inflację, państwo zwiększa wydatki budżetowe, zaś BC a za nim banki komercyjne zaczynają prowadzić restrykcyjną politykę pieniężną. Te posunięcia prowadzą do recesji gospodarczej i wzrostu bezrobocia typu koniunkturalnego. 36. ROLA OCZEKIWAŃ INFLACYJNYCH Inflacja na ogół jest taka, jakiej się spodziewamy. Nasze oczekiwania przekładają się na nasze zachowania. Zarówno rząd, banki, konsumenci uzależniają swoje zachowania od spodziewanej inflacji ( rząd zechce zwiększyć wpływy na pokrycie przyszłej inflacji, banki uwzględniają ją w stopach %). Gdy spodziewamy się 7% inflacji, to nasze oczekiwania dotyczące płac- zwiększyć przynajmniej o 7%. Pracodawcy- to, co składa się na ich koszty też wzrośnie o 7%, będą, więc chcieli zwiększyć swoje ceny o ok. 8%. Wtedy banki „wmontują” te 7% w stopy %. Budżet państwa- gdy wszystkie ceny wzrosną o 7% to musi tak zaprojektować budżet, aby ściągnąć 7% więcej podatku. 37. SZOKI POPYTOWE I PODAŻOWE Są to nagłe i nieoczekiwane zdarzenia ekonomiczne wpływające na globalny popyt lub podaż. Wywołane przez: - nieoczekiwana zmiana cen surowców, kursów walut - klęski żywiołowe, urodzajów, wojna - stopy procentowe - decyzja władz publicznych - dodatkowe wymagania ochrony środowiska - wynalazki, nowe technologie Szoki podażowe- czynniki wpływające na koszty działania przedsiębiorstwa. Mogą obniżać lub podwyższać koszty. Przedsiębiorcy muszą utrzymać jedną regułę, na dłuższą metę przedsiębiorstwa muszą pokryć swoje koszty w cenie. Gdy wszystkie koszty rosną, to produkcja musi podrożeć i pchną cenę w górę. Gdy wszystkie koszty spadają to ceny spadają również, ze względu na konkurencję. Szoki popytowe- prowadzą do krzywej Philipsa 38. SKUTKI FINANSOWANIA DEFICYTU BUDŻETOWEGO PRZEZ MONETYZACJĘ I ZACIĄGANIE DŁUGU PUBLICZNEGO Monetyzacja- metoda potencjalnie inflacyjna, pojawia się nowy pieniądz na rynku. Potocznie się mówi, że to taki sposób, który sprowadza się do drukowania dodatkowego ( pustego) 9 pieniądza. Rząd sprzedaje obligacje NBP. Wtedy NBP daje do dyspozycji określoną sumę pieniędzy rządowi. Pojawia się nowy, dodatkowy pieniądz w gospodarce. Monetyzacja jest w Polsce nie legalna. Dług publiczny- ekonomiści zalecają zaciąganie długu publicznego, ponieważ jest to sposób nie inflacyjny, ale może powodować recesją i wzrost bezrobocia, jeżeli jest zbyt duży. Dług publiczny nie może przekroczyć 60% PKB. Nadmierny dług publiczny jest problemem dla gospodarki. Gdy jest deficyt budżetowy minister Finansów może wypuścić papiery skarbowe. Ten, kto kupuje obligacje udziela kredytu. Ten, co sprzedaje otrzymuje kredyt. Jednak, gdy rząd zapożycza się, co roku – nie ma na spłatę. Zaciąga nowe pożyczki, żeby spłacić starejest to tzw. rolowanie długu. 39. SPOSOBY FINANSOWANIA DEFICYTU BUDŻTEOWEGO Gdy wydatki przekraczają wpływy wtedy mamy deficyt budżetowy. Dużo łatwiej jest wydawać niż gromadzić środki. Przy tworzeniu budżetu, przy pierwszym podejściu potrzeby są 3 razy większe. W następnej fazie następują „cięcia”. Gdy jesteśmy już przy tym realistycznym budżecie to dochodzimy do wydatków „sztywnych”. Są to: dotacja dla samorządów, finansowanie długu publicznego, dotacje do funduszu ubezpieczeń społecznych. Przez pewien czas deficyt budżetowy finansowany był przez sprzedaż majątku narodowego. - cięcia w wydatkach rządowych - zaciąganie kredytów w bankach komercyjnych - zaciąganie długu publicznego ( emisja obligacji, papierów wartościowych, bonów skarbowych) - monetyzacja- drukowanie dodatkowego ( pustego) pieniądza 40. PROGNOZA SAMOSPEŁNIAJĄCA SIĘ I SAMORUJNUJĄCA SIĘ Samospełniająca- np. z prasy czy radia dowiadujemy się,że bank, w którym ulokowaliśmy swoje oszczędności ma poważne kłopoty finansowe, niezależnie od tego czy ta informacja jest prawdziwa czy nie, wycofujemy swoje pieniądze, inni robią podobnie- to spowoduje, że bank naprawdę będzie miał kłopoty- prognoza zrealizuje się sama. Samorujnująca się- np. plantator szczawiu przeczytał w fachowej prasie, że w przyszłym roku będzie mała podaż szczawiu, jego ceny wzrosną zwiększając tym samym opłacalność plantacji. Efektem otrzymanej informacji będzie nad-podaż szczawiu, ponieważ wszyscy plantatorzy posieją szczaw- licząc na wysoki dochód. Prognoza sama się zrujnuje, ponieważ w przyszłym roku będzie za dużo szczawiu na rynku. Stopa redyskontowa- stopa % stosowana w przypadku redyskonta przez bank centralny weksli ( lub innych papierów wartościowych) zdyskontowanych przez banki komercyjne. Ustalana jest przez bank centralny Stopa dyskontowa- stopa % stosowana w r-ku zaktualizowanej wartości przyszłych strumieni pieniężnych ( płatności, dochodów). Praktyczne zastosowanie znajduje ona najczęściej w operacjach dyskonta terminowych papierów wartościowych ( np. weksli), a także w niektórych metodach r-ku efektywności inwestycji oraz wyceny kapitału rzeczowego i finansowego. Wysokość stopy dyskontowej jest ustalana przez banki komercyjne dokonujące dyskonta terminowych papierów wartościowych i jest zawsze wyższa od stopy redyskontowej banku centralnego. Produkt finalny- końcowy, ostateczny, zamykający. Nie podlegający dalszemu przetworzeniu w danej gospodarce. 10
