Wstęp do filozofii wykład 5

Wstęp do filozofii
wykład 5:
Style myślenia filozoficznego –
filozofia analityczna
dr Mateusz Hohol sem. zimowy 2014/2015 Początki
•  Choć filozofia analityczna rodzi się na początku XX wieku, wielu wcześniejszych filozofów uważanych jest za prekursorów myślenia i metod analizy (np. D. Hume, G.W. Leibniz) •  Powstanie filozofii analitycznej wiąże się bezpośrednio ze sprzeciwem wobec brytyjskiego idealizmu, nawiązującego do filozofii G.W.F. Hegla – oto przykłady: –  Francis Herbert Bradley: tym co rzeczywiście istnieje, nie jest świat naturalny, ale nieujmowalny w żadnych pojęciach Absolut („Poza duchem nie ma i być nie może żadnej rzeczywistości”) •  Umowna data powstania f. analitycznej: 1903 rok, gdy ukazały się: –  artykuł George’a Edwarda Moore’a The Refuta*on of Idealism –  książka Bertranda Russella The Principles of Mathema*cs Czym nie jest filozofia analityczna?
Nie jest tzw. filozofią kontynentalną (ale nie chodzi tu o region geograficzny, tylko o styl myślenia…), do przedstawicieli której należą m.in.: Jacques Derrida G.W.F. Hegel Marcn Heidegger Józef Tischner Henri Bergson Czym nie jest filozofia analityczna?
•  „Filozofia analityczna to nie jest szkoła! Między nami macie wszystko, co chcecie” •  Filozofowie analityczni to „Bardzo skłócone towarzystwo, z jednym wszakże wyjątkiem. Jak się pojawi ktoś z zewnątrz, stary pozytywista, taki z brodą, od Comte’a, albo neotomista starej szkoły, to my tworzymy od razu wspólny front: jesteśmy gotowi bić ich po głowie; taka jest przepaść metodologiczna między nami a tymi starymi. Ale jak jesteśmy między sobą, to w straszny sposób się spieramy”. Józef Maria Bocheński Różne oblicza filozofii analitycznej
•  Szkoła Oxfordzka Rudolf Carnap John L. Auscn, Gilbert Ryle, Peter Strawson… •  Szkoła z Cambridge George Edward Moore*, Ludwig Wikgenstein, Bertrand Russell •  Koło Wiedeńskie Rudolf Carnap, Moritz Schlick, Oko Neurath John L. Auscn W.V.O. Quine •  Amerykański neopragmatyzm (trudno mówić o jednolitej szkole) W.V.O. Quine, Hilary Putnam, Wilfrid Sellars •  Szkoła Lwowsko-­‐Warszawska Kazimierz Twardowski, Jan Łukasiewicz, Kazimierz Ajdukiewicz •  Koło Krakowskie* Kazimierz Twardowski Józef Maria Bocheński, Jan Salamucha, Jan Drewnowski o. Józef Maria Bocheński Józef Maria Bocheński, Filozofia analityczna, [w:] Sens życia i inne eseje, Philed, Kraków 1993, s. 136-147.
Cztery hasła określające filozofię
analityczną (wg J.M. Bocheńskiego)
•  Analiza •  Język •  Logika •  Przedmiot Analiza
•  Analiza polega na przekładzie jednych zdań na drugie –  Przekład opierać musi się o kryteria intersubiektywne –  Wyrażenia złożone rozkładane są na prostsze; ujawnia się związki pomiędzy nimi •  Odrzucenie „globalnej” syntezy – tendencji do tworzenia systemów metafizycznych –  Bocheński: „Dla nas, analityków, filozofowie, którzy fabrykują wielkie, wszechogarniające syntezy, są zabobonnymi filozofami, chcą robić rzeczy, których zrobić niepodobna (…). Normalny filozof analityczny uważa czasy nowożytne, od Kartezjusza do połowy XIX w., za ciemne stulecia, w których filozofowie zamiast prowadzić analizy przeważnie fabrykowali światopoglądy (…)”. –  Argument za odrzuceniem globalnej syntezy: „Nasz świat jest straszliwie złożony, że to nie jest taka prosta rzecz, jak niektórzy sobie wyobrażają”. –  To, że „globalna” synteza nie jest możliwa nie znaczy, że nie jest możliwa synteza „lokalna” (koncepcje filozoficzne to syntezy „lokalne”) Język
•  Polem pracy filozofa jest język –  Bocheński: „Analiza językowa jest, zdaniem analityków, podstawowym warunkiem każdej porządnej roboty filozoficznej. To nie znaczy, żeby filozofia była tylko analizą językową, ale nie ma innego dostępu do pojęć niż poprzez słowa (…). Zarówno nasza filozofia antyczna i średniowieczna, jak i dwie fazy filozofii hinduskiej – buddyjska i bramańska – zawsze oparte są na analizie językowej”. –  Za wagą języka w filozofii stoi przekonanie, że „stosunek myśli do mowy jest mniej więcej taki, jak stosunek duszy do ciała według błogosławionej pamięci Arystotelesa, że to się jedno z drugim łączy”. Logika
•  Logika jest pomocna w rekonstrukcji problemów filozoficznych –  Perzanowski: „Jeśli koncepcja filozoficzna faktycznie jest głęboka, to po trafnym sformalizowaniu widzimy to jasno i w pełni. Formalizacja nie głębi szkodzi, lecz mętniactwu” •  Logika traktowana jest jako symbol racjonalności i narzędzie myślenia – „Logika to etyka myśli i mowy” (Jan Łukasiewicz) –  Bocheński: „nie wierzymy w możność stosowania metod irracjonalnych” –  Filozofia analityczna odrzuca zwykle „wgląd” czy „intuicję” –  Za wagą logiki/racjonalności stoi to, że „trzeba używać rozumu, ruszać mózgiem, a nie zdawać się na uczucie (…). Poza logiką jest (…) nonsens, bełkot”. Przedmiot
•  Filozofia analityczna jest, podobnie jak nauka, zorientowana intersubiektywnie: patrzy krytycznie na opieranie się na wewnętrznych stanach podmiotu (np. uczuciach) –  Bocheński: „Analitycy odrzucają wszystkie subiektywizmy i równocześnie z tym wszelki bełkot. Bełkot to doskonała rzecz do wyrażania uczuć, ale nie do komunikowania obiektywnej rzeczywistości”. –  „Za odrzuceniem subiektywizmu kryje się pogląd, że mowa ma dwie funkcje: z jednej strony wyraża pewne stany, z drugiej strony komunikuje pewne treści. –  „Jesteśmy przekonani, że w nauce, a myślimy, że filozofia jest nauką, nie osiąga się niczego przez bełkot. O bełkocie…
„Często można spotkać się z utyskiwaniem na niejasny i zawiły sposób, w który filozofowie niekiedy wyrażają swe myśli. [...] Wielu sądzi tedy, że czasem nawet jasno myślący filozof, pragnący wyrazić swe myśli jak najjaśniej, przecież nie zdoła tego dokonać, gdyż nie pozwala mu na to zawiłość omawianych przezeń spraw i kwesci. [...] Nie wiadomo jednak na czym opiera się zdanie, iż o pewnych sprawach i kwescach filozoficznych nie podobna jasno pisać. [...] Stąd rodzi się przypuszczenie, że niejasność stylu niektórych filozofów nie jest nieuchronnym następstwem czynników tkwiących w przedmiocie ich wywodów, lecz ma swe źródło w mętności i niejasności ich sposobu myślenia. [...] Za takim poglądem przemawia niezmiernie ścisły związek zachodzący między myślą a mową, związek tym ściślejszy, im bardziej abstrakcyjną myśl mowa wyraża”. Kazimierz Twardowski Jaki język?
•  Język potoczny
(analiza miękka)
–  jest to narzędzie
codziennej komunikacji i
myślenia,
–  języka nie trzeba
„reformować”, trzeba go
„opisywać” (badać)
–  filozof ma badać
potoczne użycie
wyrażeń
–  przewodnikiem powinien
być zdrowy rozsądek
(common sense)
–  G.E. Moore, Szkoła
Oksfordzka
•  Język formalny
(analiza twarda)
–  język potoczny jest
nieprecyzyjny,
wieloznaczny, jego
logika jest ukryta;
–  zadaniem filozofii jest
„reforma” języka; trzeba
uściślić język naturalny
(docierając do ukrytej
formy logicznej)
–  problemy filozoficzne
powinno się formułować
i rozwiązywać w języku
formalnym
–  Koło Wiedeńskie, Quine
Paradoks analizy
•  Analiza nie może być jednocześnie poprawna i nietrywialna –  analiza jest poprawna wtw., gdy człony analizowany i analizujący są równoznaczne –  od działalności filozoficznej oczekujemy nowej wiedzy, a jeśli analiza przeprowadzona jest poprawnie to jest trywialna (bo tautologiczna), z kolei jeśli wyniki są nietrywialne to analiza przeprowadzona została niepoprawnie Jedno z rozwiązań paradoksu analizy:
Russell i wczesny Wittgenstein
•  Język posiada swoją „gramatykę logiczną” (formę logiczną, strukturę głęboką) •  Analiza filozoficzna ma na celu odsłonięcie logicznej formy języka, a nie poszukiwanie synonimu danego pojęcia •  Atomizm logiczny: –  logiczna struktura języka jest izomorficzna z ontologiczną strukturą świata (dlatego język i świat „pasują do siebie”) –  Forma logiczna prawdziwych zdań „odbija” strukturę faktów, do których odnoszą się te zdania •  Zatem: analiza języka może mówić coś o świecie Na bazie: J. Woleński, Filozofia analityczna, [w:] Z zagadnień analitycznej filozofii prawa, Aureus, Kraków 2013, s. 61-93
Wybrane metody filozofii
analitycznej
•  Eksplikacja •  Parafraza •  Presupozycja •  Argumentacja z przypadków wzorcowych Eksplikacja
•  Zdaniem Rudolfa Carnapa to: „transformacja mniej lub bardziej nieścisłego pojęcia w pojęcie ścisłe, czy też raczej zastąpienie drugiego przez pierwsze”. •  Słynny przykład (dyskusja Carnap versus Strawson): „gorącość” (pojęcie jakościowe, potoczne) eksplikowana jest jako „temperatura” (pojęcie ilościowe, naukowe) Parafraza
•  (1) „Obecny król Francji jest łysy” –  Prawdziwe? –  Nie. •  (2) „Obecny król Francji nie jest łysy” –  Prawdziwe? –  Nie. •  Paradoks: z jednej strony uznajemy zasadę mówiącą, że każde zdanie jest prawdziwe lub fałszywe, z drugiej okazuje się, że nie da się jej zastosować do niektórych skonstruowanych poprawnie zdań. •  Aby rozwiązać problem należy odnaleźć strukturę logiczną zdania na drodze parafrazy: okaże się jedno zdanie nie stanowi negacji drugiego – obydwa zdania są fałszywe z uwagi na to, że Francja nie jest monarchią •  Zdanie „Obecny król Francji jest łysy” nie jest zdaniem podmiotowo-­‐
orzecznikowym, tylko zdaniem złożonym z koniunkcji: „Istnieje dokładnie jedna osoba, która jest obecnie królem Francji i ta osoba jest łysa.” ∃𝑥{K(𝑥)∧∀𝑦(K(𝑦)→𝑦=𝑥)∧Ł(𝑥)} •  Podobnie zdanie „Obecny król Francji nie jest łysy” jest w istocie zdaniem złożonym z koniunkcji: „Istnieje dokładnie jedna osoba, która jest obecnie królem Francji i ta osoba nie jest łysa.” ∃𝑥{K(𝑥)∧∀𝑦(K(𝑦)→𝑦=𝑥)∧¬Ł(𝑥)} Presupozycja
•  Według Petera Strawsona: –  Zdanie B jest presupozycją zdania A wtw., gdy prawdziwość zdania B jest warunkiem koniecznym dla prawdziwości zdań A oraz ¬A •  Presupozycją zdania „Obecny król Francji jest łysy” (A) jest zdanie „Istnieje król Francji” (B). •  Jeśli zdanie „Istnieje król Francji” jest fałszywe, to problem prawdziwości/
fałszywości zdania „Obecny król Francji jest łysy” (lub jego negacji) nie pojawia się. •  Strawson stosuje wybieg: prawdziwość nie jest cechą zdania, tylko stwierdzenia •  By zdanie „Obecny król Francji jest łysy” było stwierdzeniem prawdą musi być, że „Istnieje król Francji”. Jeśli zdanie „Istnieje król Francji” jest fałszywe, to zdanie „Obecny król Francji jest łysy” nie jest stwierdzeniem, a co za tym idzie problem prawdziwości/fałszywości nie pojawia się Argumentacja z przypadków
wzorcowych
•  Za pomocą argumentacji z przypadków wzorcowych wykazuje się, że mimo zgłaszanych przez oponenta wątpliwości, dany obiekt jest X. –  Chodzi o to, aby wykazać, że pewne obiekty są typowymi obiektami, podpadającymi pod dany termin •  Proces argumentacyjny: (1) ktoś zgłasza wątpliwość, że X jest „X” (2) wykazujemy, że X jest typowym (potocznym) użyciem „X” -­‐-­‐-­‐-­‐-­‐-­‐-­‐-­‐-­‐-­‐-­‐-­‐-­‐-­‐-­‐-­‐-­‐-­‐-­‐-­‐-­‐-­‐-­‐-­‐-­‐-­‐-­‐-­‐-­‐-­‐-­‐-­‐-­‐-­‐-­‐-­‐-­‐-­‐-­‐-­‐-­‐-­‐-­‐-­‐-­‐-­‐-­‐-­‐-­‐-­‐-­‐-­‐-­‐-­‐-­‐-­‐-­‐-­‐-­‐-­‐-­‐-­‐-­‐-­‐-­‐-­‐-­‐-­‐-­‐-­‐-­‐-­‐-­‐-­‐-­‐-­‐-­‐-­‐-­‐-­‐ (3) X jest „X” Podsumowanie:
filozofia jako sztuka analizy i syntezy
„Im dziedzina trudniejsza, tym więcej trzeba precyzji. W mateczniku niejasności zaś potrzeba jej najwięcej. Prawdą jest też, że analizując, dzielimy. Fragmenty składają się jednak w całość. Wytworem metod formalnych są wszak teorie. Teorie zaś scalają” Jerzy Perzanowski, Jak filozofować? Dla osób, które chciałby dowiedzieć się
czegoś więcej o filozofii analitycznej i jej
przedstawicielach
Coming soon…
Fenomenologia i hermeneutyka