MIĘDZYNARODOWE STANDARDY

MIĘDZYNARODOWE STANDARDY
DLA ŚRODKÓW FITOSANITARNYCH
ISPM Nr 23
WYTYCZNE W SPRAWIE INSPEKCJI
(2005)
Wydane przez Sekretariat Międzynarodowej Konwencji Ochrony Roślin
FAO 2006
SPIS TREŚCI
ZATWIERDZENIE
WSTĘP
ZAKRES
MATERIAŁY ŹRODŁOWE
DEFINICJE
SKRÓTOWY OPIS WYMAGAŃ
WYMAGANIA
1. Wymagania podstawowe
Cele kontroli
Założenia dotyczące prowadzenia kontroli
Odpowiedzialność za kontrolę
Wymagania jakie powinni spełniać inspektorzy
Inne uwarunkowania kontroli
Kontrola w odniesieniu do analizy zagrożenia agrofagiem
2. Wymagania specjalne
Kontrola dokumentów towarzyszących przesyłce
Sprawdzenie tożsamości i integralności przesyłki
Ocena wizualna
Agrofagi
Zgodność z wymaganiami fitosanitarnymi
Metody kontroli
Wynik kontroli
Przegląd systemów kontroli
Przejrzystość
2
ZATWIERDZENIE
Niniejszy standard został zatwierdzony przez Tymczasową Komisję do spraw Środków
Fitosanitarnych w kwietniu 2005 roku.
WSTĘP
ZAKRES
Niniejszy standard opisuje procedury kontroli przesyłek roślin, produktów roślinnych i innych
przedmiotów podlegających przepisom importowym i eksportowym. Kładzie się w nim
nacisk na ustalenie zgodności z wymaganiami fitosanitarnymi, w oparciu o ocenę wizualną,
kontrolę dokumentów oraz kontrolę tożsamości i integralności.
MATERIAŁY ŹRÓDŁOWE
System certyfikacji eksportowej, 1997. ISPM Nr 7, FAO, Rzym.
Słownik terminów fitosanitarnych, 2004. ISPM Nr 5, FAO, Rzym.
Wytyczne w sprawie systemu nadzoru fitosanitarnego nad importem, 2004. ISPM Nr 20,
FAO, Rzym.
Wytyczne w sprawie programów eradykacji, 1998. ISPM Nr 9. FAO, Rzym.
Wytyczne w sprawie notyfikacji niezgodności i akcji natychmiastowej, 2001. ISPM Nr 13,
FAO, Rzym.
Wytyczne w sprawie wykazów organizmów podlegających przepisom, 2003. ISPM Nr 19,
FAO, Rzym.
Wytyczne w sprawie świadectw fitosanitarnych, 2001. ISPM Nr 12, FAO, Rzym.
Międzynarodowa Konwencja Ochrony Roślin, 1997. FAO, Rzym.
Analiza zagrożenia agrofagami kwarantannowymi, włączając analizę zagrożeń dla
środowiska, oraz żywymi organizmami zmodyfikowanymi, 2004. ISPM Nr 11, FAO, Rzym.
Analiza zagrożenia agrofagami niekwarantannowymi podlegającymi przepisom, 2004. ISPM
Nr 21, FAO, Rzym.
Zasady kwarantanny roślin w odniesieniu do obrotu międzynarodowego. 1995. ISPM Nr 1,
FAO, Rzym.
Agrofagi niekwarantannowe podlegające przepisom: pojęcie i zastosowanie, 2002. ISPM Nr
16, FAO, Rzym.
Zastosowanie zintegrowanych środków w systemowym podejściu do zarządzania ryzykiem
związanym z agrofagiem, 2002. ISPM Nr 14, FAO, Rzym.
DEFINICJE
Definicje terminów fitosanitarnych stosowanych w niniejszym standardzie podane są w ISPM
Nr 5 (Słownik terminów fitosanitarnych).
SKRÓTOWY OPIS WYMAGAŃ
Krajowe Organizacje Ochrony Roślin są odpowiedzialne za „kontrolę przesyłek roślin i
produktów roślinnych będących w obrocie międzynarodowym oraz, o ile ma to zastosowanie,
kontrolę innych przedmiotów podlegających przepisom, w szczególności w celu zapobieżenia
3
wprowadzeniu i/lub rozprzestrzenieniu się agrofagów” (Artykuł IV.2c Międzynarodowej
Konwencji Ochrony Roślin, 1997).
Inspektorzy ustalają zgodność przesyłki z wymaganiami fitosanitarnymi, w oparciu o ocenę
wizualną mającą na celu wykrycie agrofagów i przedmiotów podlegających przepisom, oraz
kontrolę dokumentów, kontrolę tożsamości i integralności. Na podstawie wyniku kontroli
inspektor powinien być w stanie podjąć decyzję w sprawie zatwierdzenia, zatrzymania lub
odrzucenia przesyłki, lub dotyczącą konieczności dalszego badania.
Krajowe Organizacje Ochrony Roślin mogą ustalić, że z przesyłek w czasie kontroli należy
pobrać próbę. Metodologia próbobrania powinna być uzależniona od konkretnych celów
kontroli.
WYMAGANIA
1. Wymagania podstawowe
Krajowa Organizacja Ochrony Roślin jest odpowiedzialna za „kontrolę przesyłek roślin i
produktów roślinnych będących w obrocie międzynarodowym oraz, o ile ma to zastosowanie,
kontrolę innych przedmiotów podlegających przepisom, w szczególności w celu zapobieżenia
wprowadzeniu i/lub rozprzestrzenieniu się agrofagów” (Artykuł IV.2c Międzynarodowej
Konwencji Ochrony Roślin, 1997).
Przesyłki mogą obejmować jeden lub kilka towarów lub partii. Jeśli na przesyłkę składa się
więcej niż jeden towar lub partia, kontrola w celu ustalenia zgodności może obejmować kilka
oddzielnych ocen wizualnych. W niniejszym standardzie zastosowanie ma termin
„przesyłka”, ale należy zauważyć, że wytyczne w sprawie przesyłek mogą mieć w równym
stopniu zastosowanie do indywidualnych partii w obrębie przesyłki.
Cele kontroli
Celem kontroli przesyłek jest potwierdzenie zgodności z przepisami importowymi lub
eksportowymi w odniesieniu do agrofagów kwarantannowych lub niekwarantannowych
podlegających przepisom. Często służy ona sprawdzeniu skuteczności innych środków
fitosanitarnych mających zastosowanie na wcześniejszym etapie.
Kontrola eksportowa ma zastosowanie w celu zapewnienia, że przesyłka w czasie kontroli
spełnia określone wymagania fitosanitarne kraju importującego. Kontrola eksportowa
przesyłki może zakończyć się wystawieniem świadectwa fitosanitarnego dla danej przesyłki.
Celem kontroli importowej jest sprawdzenie zgodności z fitosanitarnymi przepisami
importowymi. Kontrola może być również przeprowadzona zasadniczo w celu wykrycia
organizmów, w przypadku których ryzyko fitosanitarne nie zostało jeszcze określone.
Procedura kontroli może być połączona z pobieraniem prób do badań laboratoryjnych lub do
celów identyfikacji agrofaga.
Kontrola może być stosowana jako procedura zarządzania ryzykiem.
4
Założenia dotyczące prowadzenia kontroli
Jako że kontrola całej przesyłki nierzadko jest niewykonalna, w konsekwencji kontrola
fitosanitarna często prowadzona jest w oparciu o próbobranie1.
Stosowanie kontroli jako środka mającego na celu wykrycie w przesyłce obecności agrofaga
albo określenie lub sprawdzenie poziomu porażenia przesyłki przez agrofaga, opiera się na
następujących założeniach:
- agrofagi, czy też ich oznaki lub symptomy przez nie powodowane, są możliwe do
wykrycia drogą oceny wizualnej,
- kontrola jest możliwa do zastosowania w praktyce,
- dostrzeżono pewne prawdopodobieństwo niewykrycia agrofaga.
Istnieje pewne prawdopodobieństwo niewykrycia agrofaga podczas kontroli. Powodem jest
to, że kontrola jest zwykle prowadzona w oparciu o próbobranie, które nie zawsze wiąże się
z oceną wizualną całej partii lub przesyłki. Ponadto, skuteczność kontroli w zakresie
wykrywania określonego agrofaga w przesyłce lub badanych próbach nie jest stuprocentowa.
Jeśli kontrola jest prowadzona jako procedura zarządzania ryzykiem, istnieje również pewne
prawdopodobieństwo, że agrofag obecny w przesyłce lub partii może zostać niewykryty.
Wielkość próby do celów kontroli jest zwykle określana w odniesieniu do określonego
agrofaga w powiązaniu z konkretnym towarem. Trudniejsze może być określenie wielkości
próby w przypadkach gdy kontrola przesyłki jest ukierunkowana na kilka lub wszystkie
agrofagi podlegające przepisom.
Odpowiedzialność za kontrolę
Za kontrolę odpowiedzialne są Krajowe Organizacje Ochrony Roślin. Kontrole są
przeprowadzane przez Krajowe Organizacje Ochrony Roślin lub z ich upoważnienia (dalsze
informacje podano w rozdziale 3.1 ISPM nr 7: System certyfikacji eksportowej; rozdziale
5.1.5.2 ISPM Nr 20: Wytyczne w sprawie systemu nadzoru importu; Artykułach IV. 2a, IV. 2c
oraz V.2a Międzynarodowej Konwencji Ochrony Roślin, 1997).
1.4.
Wymagania jakie powinni spełniać inspektorzy
Jako upoważnieni urzędnicy lub przedstawiciele Krajowej Organizacji Ochrony Roślin,
inspektorzy powinni posiadać:
- władzę w zakresie wykonywanych obowiązków i ponosić odpowiedzialność za swoje
działania,
- kwalifikacje techniczne i kompetencje, szczególnie w zakresie wykrywania
agrofagów,
- wiedzę w zakresie identyfikacji agrofagów, roślin i produktów roślinnych oraz innych
przedmiotów podlegających przepisom, lub dostęp do niej,
- dostęp do odpowiednich warunków do prowadzenia kontroli, narzędzi i wyposażenia,
- wytyczne na piśmie (takie jak przepisy, podręczniki, karty informacyjne
o agrofagach),
- wiedzę na temat działalności innych agencji nadzorujących, o ile ma to zastosowanie,
- obiektywność i bezstronność.
1
Wytyczne w sprawie próbobrania będą przedstawione w standardzie ISPM (w trakcie przygotowania).
5
Od inspektora można wymagać przeprowadzenia kontroli przesyłki w celu:
- ustalenia zgodności z określonymi wymaganiami importowymi lub eksportowymi,
- wykrycia określonych agrofagów podlegających przepisom,
- wykrycia organizmów, w przypadku których ryzyko fitosanitarne nie zostało jeszcze
określone.
1.5. Inne uwarunkowania kontroli
Decyzja odnośnie zastosowania kontroli jako środka fitosanitarnego wymaga uwzględnienia
wielu czynników, w szczególności wymagań fitosanitarnych kraju importującego oraz
konkretnych agrofagów. Wśród innych czynników, które należy wziąć pod uwagę należy
wymienić:
- środki minimalizujące podjęte przez kraj eksportujący,
- czy kontrola jest jedynym środkiem, czy też jest połączona z innymi środkami,
- rodzaj towaru i jego przeznaczenie,
- miejsce/obszar produkcji,
- wielkość przesyłki i jej ukształtowanie,
- wielkość, częstotliwość i termin transportu,
- wcześniejsze doświadczenia z przesyłkami pochodzącymi z danego miejsca czy od
danego nadawcy,
- środek transportu i opakowanie,
- dostępne środki finansowe i techniczne (łącznie z możliwościami diagnostyki
agrofaga),
- wcześniejsze działania dotyczące towaru (przeładunek, magazynowanie) i
przetwarzanie,
- cechy modelu próbobrania niezbędne dla osiągnięcia celów kontroli,
- trudności w wykrywaniu agrofaga w określonym towarze,
- doświadczenie i wyniki poprzednich kontroli,
- stopień trwałości towaru (dodatkowe informacje w Artykule VII.2e Międzynarodowej
Konwencji Ochrony Roślin, 1997),
- skuteczność procedury kontroli.
1.6. Kontrola w odniesieniu do analizy zagrożenia agrofagiem
Podstawę dla technicznego uzasadnienia importowych wymagań fitosanitarnych stanowi
analiza zagrożenia agrofagiem (PRA). PRA dostarcza również środki umożliwiające
opracowanie wykazów agrofagów podlegających przepisom, wymagających stosowania
środków fitosanitarnych, oraz określa te agrofagi, dla których kontrola jest stosowna, i/lub
ustala towary, które podlegają kontroli. Jeśli w czasie kontroli wykryte zostaną nowe
agrofagi, można podejmować akcje natychmiastowe, o ile jest to właściwe. Jeśli
podejmowane są akcje natychmiastowe, do oceny tych agrofagów oraz opracowania zaleceń
dotyczących odpowiednich dalszych akcji, o ile jest to konieczne, powinna być wykorzystana
PRA.
Jeśli kontrolę traktuje się jako opcję zarządzania ryzykiem oraz podstawę dla podejmowania
decyzji fitosanitarnych, ważne jest uwzględnienie zarówno technicznych, jak i operacyjnych
czynników związanych z konkretnym rodzajem i poziomem kontroli. Taka kontrola może być
wymagana w celu wykrycia określonych agrofagów podlegających przepisom na
6
wymaganym poziomie zaufania uzależnionym od ryzyka z nimi związanego (dodatkowe
informacje ISPM Nr 11: Analiza zagrożenia agrofagami kwarantannowymi, włączając
analizę zagrożeń dla środowiska, oraz żywymi organizmami zmodyfikowanymi, 2004, oraz
ISPM Nr 21: Analiza zagrożenia agrofagami niekwarantannowymi podlegającymi
przepisom).
2.
Wymagania specjalne
Wymagania techniczne odnośnie kontroli wiążą się z trzema odrębnymi procedurami, które
powinny być sporządzone mając na uwadze konieczność zapewnienia poprawności
technicznej, z jednoczesnym uwzględnieniem funkcjonalności operacyjnej. Do procedur tych
należą:
- ocena dokumentów towarzyszących przesyłce,
- sprawdzenie tożsamości i integralności przesyłki,
- ocena wizualna pod kątem obecności agrofagów oraz spełniania innych wymagań
fitosanitarnych (takich jak nieobecność gleby).
Niektóre aspekty kontroli mogą się różnić w zależności od celu (cele związane
z importem/eksportem lub sprawdzeniem/zarządzaniem ryzykiem).
2.1. Kontrola dokumentów towarzyszących przesyłce
Dokumenty związane z importem i eksportem są kontrolowane w celu zapewnienia, że są
one:
- kompletne,
- spójne,
- dokładne,
- ważne i niesfałszowane (dodatkowe informacje podane są w dziale 1.4 standardu
ISPM Nr 12: Wytyczne w sprawie świadectw fitosanitarnych).
Poniżej podane są przykłady dokumentów, które mogą być związane z certyfikacją
importową i/lub eksportową:
- świadectwo fitosanitarne lub świadectwo fitosanitarne dla re-eksportu,
- manifest (dokumenty załadunkowe, faktura),
- zezwolenie importowe,
- dokumenty dotyczące zabiegów/certyfikaty, znaki (takie jak przewidziane
w standardzie ISPM Nr 15: Wytyczne w sprawie przepisów dla drewna
opakowaniowego będącego w obrocie międzynarodowym) lub inne wskaźniki
dotyczące zabiegów,
- świadectwo pochodzenia,
- świadectwo kontroli polowej/ raporty,
- dokumenty producenta/ miejsca pakowania,
- dokumenty programu certyfikacji (np. programów certyfikacyjnych sadzeniaków
ziemniaka, dokumentacja obszaru wolnego od agrofaga),
- raporty z kontroli,
- faktury handlowe,
- wyniki badań laboratoryjnych.
7
Napotykane problemy dotyczące dokumentacji importowej lub eksportowej, o ile jest to
właściwe, zanim zostaną podjęte dalsze działania, powinny być wyjaśniane w pierwszej
kolejności ze stronami dostarczającymi dokumenty.
2.2. Sprawdzenie tożsamości i integralności przesyłki
Kontrola pod kątem tożsamości i integralności ma na celu zapewnienie, że przesyłka jest
zgodna z opisem w towarzyszących jej dokumentach. Celem kontroli tożsamości jest
sprawdzenie czy rodzaj rośliny lub produktu roślinnego lub gatunek są zgodne z otrzymanym
lub mającym być wystawionym świadectwem fitosanitarnym. Kontrola integralności polega
na sprawdzeniu czy przesyłka jest łatwa do zidentyfikowania oraz czy ilość i status są zgodne
z deklarowanymi w świadectwie fitosanitarnym otrzymanym lub mającym być wystawionym.
Może to wymagać fizycznego zbadania przesyłki w celu potwierdzenia tożsamości i
integralności, łącznie ze sprawdzeniem pieczęci, zabezpieczeń i innych istotnych,
z fitosanitarnego punktu widzenia, fizycznych aspektów dotyczących transportu. Działania
podjęte w oparciu o uzyskane wyniki będą uzależnione od skali i natury napotkanego
problemu.
2.3. Ocena wizualna
Aspekty oceny wizualnej dotyczą jej zastosowania w celu wykrycia agrofaga i potwierdzenia
zgodności z wymaganiami fitosanitarnymi.
2.3.1 Agrofagi
W celu ustalenia czy agrofag jest obecny w przesyłce/próbie, lub czy przekracza określony
poziom przeprowadza się próbobranie. Zdolność wykrycia obecności agrofaga podlegającego
przepisom w stały sposób, na pożądanym poziomie zaufania, wymaga uwzględnienia
czynników praktycznych i statystycznych, takich jak prawdopodobieństwo wykrycia
agrofaga, wielkość partii, wymagany poziom zaufania, wielkość próby i intensywność
kontroli (dodatkowe informacje w standardzie ISPM dotyczącym próbobrania – w trakcie
opracowywania).
Jeśli kontrola jest ukierunkowana na wykrycie określonych agrofagów podlegających
przepisom w celu spełnienia wymagań importowych, wtedy metoda próbobrania powinna być
oparta o prawdopodobieństwo wykrycia agrofaga, co jest zgodne z odpowiednimi
wymaganiami fitosanitarnymi.
Jeśli celem kontroli jest sprawdzenie ogólnych warunków fitosanitarnych przesyłki/partii,
w takich przypadkach gdy:
- nie został wykryty żaden z określonych agrofagów podlegających przepisom,
- nie stwierdzono określonego poziomu porażenia przez agrofagi podlegające
przepisom,
- celem jest wykrycie agrofagów, gdy środek fitosanitarny był nieskuteczny,
wtedy metodologia próbobrania powinna odzwierciedlać te uwarunkowania.
Przyjęta metoda próbobrania powinna opierać się o jasne kryteria techniczne i operacyjne
oraz powinna być stosowana w sposób stały (dodatkowe informacje zawarte są w standardzie
ISPM Nr 20: Wytyczne w sprawie systemu nadzoru fitosanitarnego nad importem).
8
2.3.2. Zgodność z wymaganiami fitosanitarnymi
Kontrola może mieć zastosowanie w celu sprawdzenia zgodności z pewnymi wymaganiami
fitosanitarnymi. Oto przykłady:
- zabieg,
- stopień przerobu,
- nieobecność zanieczyszczeń (np. liści, gleby),
- wymagane stadium wzrostowe, odmiana, kolor, wiek, stopień dojrzałości itp.,
- nieobecność niedopuszczalnych roślin, produktów roślinnych i innych przedmiotów
podlegających przepisom,
- opakowanie przesyłki i wymagania dotyczące transportu,
- pochodzenie przesyłki/partii,
- punkt wwozu.
2.4. Metody kontroli
Metoda kontroli powinna być skonstruowana tak by umożliwić zarówno wykrycie
określonych agrofagów podlegających przepisom w towarze będącym przedmiotem kontroli,
jak i na potrzeby ogólnej kontroli na obecność organizmów, w przypadku których ryzyko
fitosanitarne nie zostało jeszcze określone. Inspektor ocenia wizualnie poszczególne części
próby do momentu wykrycia agrofaga, pod kątem którego kontrola jest prowadzona lub
innego agrofaga, albo badanie kończy po dokonaniu przeglądu wszystkich części przesyłki.
Jednakże, jeśli Krajowa Organizacja Ochrony Roślin uzna za konieczne zebranie
dodatkowych informacji na temat agrofaga i towaru, np. w przypadku gdy agrofaga nie
można zaobserwować, natomiast widoczne są jego oznaki lub symptomy, może zostać
przebadana dodatkowa próba. Inspektor może również mieć dostęp do innych niewizualnych
narzędzi, które mogą być stosowane łącznie z procesem kontroli.
Istotne jest, aby:
- ocenę próby przeprowadzać jak najszybciej po jej pobraniu oraz by próba była
reprezentatywna dla przesyłki/partii w możliwie największym stopniu,
- techniki próbobrania podlegały rewizji z uwzględnieniem dotychczasowych
doświadczeń dotyczących danej techniki, jak i nowych rozwiązań technicznych,
- procedury były przygotowywane do wdrożenia tak by zapewnić niezależność,
integralność, możliwość prześledzenia pochodzenia (tzw. „trace back”) i
zabezpieczenie prób dla każdej przesyłki/partii,
- wyniki kontroli były udokumentowane.
Procedury kontroli powinny być zgodne z PRA, o ile jest to właściwe, i powinny być
stosowane w sposób stały.
2.5. Wynik kontroli
Od wyniku kontroli uzależniona jest decyzja czy przesyłka spełnia wymagania fitosanitarne.
Jeśli wymagania fitosanitarne są spełnione, przesyłka przeznaczona na eksport może zostać
zaopatrzona w odpowiednie świadectwo, np. świadectwo fitosanitarne, a w przypadku
importu zostanie wydane zezwolenie na wwóz.
W przypadku gdy wymagania fitosanitarne nie są spełnione, można podjąć dalsze działania.
Działania te mogą być uzależnione od natury wykrycia, biorąc pod uwagę agrofaga
9
podlegającego przepisom lub inne cele kontroli, oraz konkretnych warunków. Działania
dotyczące niezgodności są szczegółowo opisane w standardzie ISPM Nr 20 (Wytyczne
w sprawie systemu nadzoru fitosanitarnego nad importem), rozdział 5.1.6.
W wielu przypadkach, zanim zostanie określony status fitosanitarny przesyłki, wykryte
agrofagi lub ich oznaki muszą zostać zidentyfikowane, poddane specjalistycznej analizie
laboratoryjnej lub ocenie przez eksperta. W przypadku wykrycia nowego lub nieznanego
wcześniej agrofaga może zostać podjęta decyzja w sprawie potrzeby zastosowania środków
natychmiastowych. Powinien funkcjonować system prowadzenia właściwej dokumentacji
oraz zachowywania prób i/lub okazów, który umożliwia powiązanie przypadku
z odpowiednią przesyłką (tzw. „trace back”) i ponowne przeanalizowanie wyników, jeśli jest
to niezbędne.
W przypadku stwierdzenia kolejnych niezgodności, oprócz stosowania innych działań można
zwiększyć intensywność i częstotliwość kontroli określonych przesyłek.
Jeśli agrofag zostanie wykryty podczas importu, raport z kontroli powinien być wystarczająco
szczegółowy, tak by umożliwić notyfikację niezgodności (zgodnie ze standardem ISPM Nr
13: Wytyczne w sprawie notyfikacji niezgodności i akcji natychmiastowej). Niektóre inne
wymagania dotyczące zachowywania zapisów mogą również opierać się na dostępności
odpowiednio sporządzonych raportów z kontroli (np. jak opisano w Artykułach VII i VIII
Międzynarodowej Konwencji Ochrony Roślin, ISPM Nr 8: Określanie statusu agrofaga na
obszarze, oraz ISPM Nr 20: Wytyczne w sprawie systemu nadzoru fitosanitarnego nad
importem).
2.6. Przegląd systemów kontroli
Krajowe Organizacje Ochrony Roślin powinny dokonywać okresowych przeglądów
systemów kontroli importowej i eksportowej w celu uzasadnienia ich stosowności i określenia
wszelkich potrzeb w zakresie ich modyfikacji, tak by zapewnić, że są one technicznie
poprawne.
W celu dokonania przeglądu systemów kontroli pod kątem ich stosowności powinny być
przeprowadzane audyty. Komponentem audytu może być dodatkowa kontrola.
2.7. Przejrzystość
Jako element procesu kontroli, informacje odnośnie procedur kontrolnych dotyczących
towaru powinny być udokumentowane i udostępnione na życzenie zainteresowanych stron
w ramach stosowania zasady przejrzystości (ISPM Nr 1: Zasady kwarantanny roślin
w odniesieniu do obrotu międzynarodowego). Informacje te mogą stanowić element
dwustronnych porozumień dotyczących fitosanitarnych aspektów obrotu towarami.
10