Cz2. Wersja w formacie

KORZEŃ:
System palowy korzenia:
forma wzrostu korzeni rozpowszechniona wśród nagozalążkowych i dwuliściennych. System
palowy składa się z korzenia głównego rosnącego pionowo w dół i z korzeni bocznych. Korzeń
główny rozwija się z korzenia zarodkowego, jest przedłużeniem pędu głównego w dół, może
się również rozdzielać na kilka korzeni. System palowy może osiągnąć znaczną długość i
dotrzeć do głęboko położonych warstw podłoża, zawierających większe ilości wody, a nawet
do poziomu wody gruntowej. Palowy system korzeniowy występuje u wszystkich młodych
drzew i krzewów rozmnażanych z nasion. Najczęściej jednak ulega on szybko znacznym
deformacjom pod wpływem rozsadzania nasion w szkółkach, w wyniku niekorzystnych
warunków glebowych lub uszkodzenia przez szkodniki. System palowy zachowuje się dość
długo u niektórych drzew i krzewów, które wyrosły z nasion w warunkach naturalnych,
zwłaszcza na miejscach suchych(np. u sosny)
przykłady roślin: rutwica, rzepak, fasola, łubin, mak, pomidor, papryka, nasturcja, malwa,
bób.
System wiązkowy korzenia:
System korzeni wiązkowych - w tym systemie wszystkie korzenie są równorzędne. System ten
jest charakterystyczny dla roślin zielonych które rosną na glebie średnio bogatej i średnio
wilgotnej. System korzeniowy wiązkowy pochodzenia łodygowego występuje u wszystkich
paprotników i roślin jednoliściennych, a także u różnych roślin dwuliściennych, które tworzą
pędy podziemne (kłącza) lub pędy płożące się (rozłogi).
Przykłady roślin: truskawka, jaskier rozłogowy, koniczyna biała.
Strefy korzeniowe:
- strefa wzrostu z czapeczką : czyli merystem wierzchołkowy. Odpowiada za wzrost korzenia
na długość. Stożek wzrostu budują delikatne komórki inicjalne dlatego są one okryte
czapeczką.
- strefa wydłużania : odcinek pędu nadziemnego lub podziemnego występujący w
sąsiedztwie stożka wzrostu. Komórki strefy wydłużania ulegają intensywnemu wydłużaniu, co
powoduje przyrost na długość nie wynikający z podziałów komórkowych. Równocześnie ze
wzrostem komórek następuje ich różnicowanie w tkanki, w związku z czym strefę tę określa
się również strefą różnicowania komórek.
- strefa włośnikowa : strefa różnicowania się dojrzałych (stałych) tkanek korzenia, w której
liczne komórki skórki tworzą włośniki.
- strefa korzeni bocznych : korzeń wytwarza tu liczne korzenie boczne, rozgałęzia się,
przytwierdzając roślinę silniej do podłoża. Strefową budowę mają też korzenie boczne.
Budowa pierwotna korzenia:
Skórka – epiblema– wytwarza bardzo liczne włośniki pobierające wodę i sole mineralne z
podłoża.
Kora pierwotna – tworzą ją komórki miękiszowe, żywe, cienkościenne z dużymi
przestworami komórkowymi; jej wewnętrzną warstwę tworzy śródskórnia (endoderma);
komórki endodermy ściśle przylegają do siebie i mają ściany zbudowane z ligniny, często
suberyny, z czasem stają się martwe; na przekroju poprzecznym mają one charakterystyczny
kształt litery U. Żywe w śródskórni pozostają tylko komórki leżące naprzeciw pasm drewna,
umożliwiają one przenikanie wody do wnętrza korzenia. Są to tzw. komórki przepustowe.
Walec osiowy – zajmuje centralną część korzenia, jego najbardziej zewnętrzna warstwa to
okolnica (perycykl), która składa się z jednej lub kilku warstw komórek miękiszowych oraz
sklerenchymatycznych. W perycyklu zawiązują się najczęściej korzenie boczne, odbywa się
to w ten sposób, że w pewnym miejscu komórki miękiszowe ulegają odróżnicowaniu i
zaczynają się dzielić, tworząc zespół komórek merystematycznych. W walcu osiowym
rozmieszczone są charakterystycznie wiązki przewodzące, które tworzą układ
naprzemianległy promienisty. Pasma ksylemu i floemu nie przylegają do siebie, są
poprzedzielane pasmami miękiszu walca osiowego. Wiązki drewna rozwijają się często w
kierunku centrum walca osiowego i łączą się ze sobą, tworząc charakterystyczną formę
gwiazdy.
A – budowa pierwotna, B – budowa wtórna
- W budowie wtórnej korzenia pojawiają się dość istotne zmiany:
Przyrost wtórny nie występuje u większości roślin jednoliściennych.
U roślin nagozalążkowych i okrytozalążkowych dwuliściennych korzenie przyrastają na
grubość dzięki merystemom wtórnym bocznym – kambium i fellogenowi.
Merystematyczne pasma kambium pojawiają się między drewnem a łykiem w postaci
falistego płaszcza i tworzą do środka elementy drewna wtórnego (po wewnętrznej stronie
pierścienia kambium), a na zewnątrz elementy łyka wtórnego (po stronie zewnętrznej
kambium).
Równocześnie z tworzeniem drewna i łyka wtórnego zakłada się pierścień tkanki
korkotwórczej – fellogenu, który powstaje z odróżnicowujących się komórek miękiszu
pierwotnego, czasem okolnicy lub skórki wewnątrz walca osiowego. Cały więc przyrost
korzenia na grubość realizowany jest w obrębie walca osiowego, który rozrastając się,
rozrywa warstwy kory pierwotnej i ryzodermę. Proces ten powoduje łuszczenie się
pierwotnych zewnętrznych warstw korzenia i tworzenie się wtórnej tkanki okrywającej –
korka wysyconego nieprzepuszczalną dla wody i gazów suberyną.
Przyrost drewna wtórnego jest zdecydowanie większy niż łyka wtórnego, dlatego wyrośnięty
korzeń składa się głównie z drewna.
Podstawowe funkcje korzenia:
- zaopatrywanie rośliny w wodę
- rozpuszczanie w niej sole mineralne czerpane z gleby
- przytwierdzanie rośliny do podłoża
- utrzymanie rośliny w pozycji pionowej
- starsze partie korzeni pełnią funkcje magazynów związków zapasowych
- niektórym roślinom korzenie służą do wegetatywnego rozmnażania
- korzenie oddechowe
- korzenie chłonące wodę i parę wodną z powietrza
- u niektórych roślin pełni jeszcze inne dodatkowe funkcje, np.: u burak, marchwi lub dalii
jest organem spichrzowym, w którym roślina gromadzi substancje zapasowe
- korzeń pewnych storczyków mających bardzo silnie zredukowane liście spełnia rolę organu
asymilacyjnego
- u lian bywa on organem czepnym
- korzenie kurczliwe, spotykane, np.: u lilii, mają zdolność- kurczenia się, wskutek czego
mogą wciągać- roślinę głębiej w glebę.
Modyfikacje korzeni:
Korzenie czepne
Korzenie przybyszowe wyrastające z łodygi pnączy i ułatwiające wspinanie się ku górze.
Obecne są np. u bluszczu pospolitego.
Korzenie asymilacyjne
Korzenie przybyszowe, które przyjęły funkcję organów asymilacyjnych. Są one taśmowate
lub płatowate. Najczęściej spotykane u epifitów (form wykorzystujących inne rośliny jako
podłoże), np. u przedstawicieli storczykowatych.
Korzenie powietrzne
Spotykane głównie u epifitów w dżungli tropikalnej. Służą do pobierania pary wodnej z
atmosfery. Są pokryte welamenem - tkanką wspomagającą gromadzenie wody. Spotykane u
wielu przedstawicieli storczykowatych. Korzenie powietrzne niektórych drzew po zetknięciu
się z glebą pełnią funkcje podporowe np. u figowców.
Korzenie kurczliwe
Skracają one swoją długość poprzez zmianę turgoru, co powoduje zagłębianie rośliny w
podłożu. Obecne są np. u kokoryczy.
ŁODYGA:
Rodzaje łodyg:
zielne – ( u roślin jednorocznych, dwuletnich oraz u bylin czyli roślin które na zimę tracą
części nadziemne) zachodzi u nich tylko wzrost pierwotny tzn. nie przyrastają one na grubość.
Są organami nietrwałymi, obumierającymi pod koniec każdego sezonu wegetacyjnego.
Można podzielić je na:
- rosnące ku górze pionowo (rozwinięta dobrze wzmacniająca tkanka);
- płożące (wykształcona słabo tkanka wzmacniająca),
- wijące się (wrażliwe na dotyk; najczęściej mają wąsy za pomocą których mogą owinąć się
wokoło przedmiotów)
zdrewniałe - u roślin wieloletnich czyli u drzew i krzewów. Zachodzi u nich przyrost wtórny
tzn. przyrastają one na grubość. Dzięki temu powstaje pień mogący udźwignąć gałęzie.
Modyfikacje łodyg:
bulwy – jadalna część ziemniaka. Pełni funkcje spichrzowe i do rozmnażania bezpłciowego (
wiosną z tzw .“oczek“ wyrastają nowe pędy nadziemne). Składa się z miękiszu soichzowego.
Magazynuje substancje odżywcze w postaci skrobi.
Rozłogi – np. u poziomek. Są to odgałęzienia dolnej części pędu. Mają wydłużone
międzywęźla. W węzłach mogą się rozwijać rośliny potomne, mogą też służyć do
rozmnażania bezpłciowego. Powstające rośliny są identyczne jak macierzysty.
Ciernie – np. u śliwy tarniny służą do ochrony soczystych owoców prze roślinożercami.
Przyjmują postać sztywnych, ostro zakończonych igieł. Podobnie jak u innych łodyg centrum
każdego ciernia stanowi wiązka przewodząca.
Łodygi czepne- są bardzo cienkie dlatego mogą owijać się dookoła podpór np. pni drzew.
Występuje np. u fasoli. U innych roślin łodyga pnie się ku górze, utrzymując swój ciężar za
pomocą odgałęzień tzw. wąsów czepnych. np. winorośl.
Budowa pierwotna łodygi:
Opis: Budowa pierwotna łodygi: A - roślin dwuliściennych i nagonasiennych, B –
jednoliściennych
Budowa pierwotna łodygi jest inna u jedno i dwuliściennych.
Dwuliścienne:
*skórka
*kora pierwotna
I warstwa to komórki kolenchymy
II warstwa: komórki miękiszowe (chloroplasty)
III warstwa: śródskórnia (endoderma). komórki te gromadzą skrobię dlatego nazywamy je
pochwą skrobiową albo miękiszem skrobiowym. Śródskórnia jest wyraxna u nagonasiennych
u dwuliściennych nie zawsze występuje.
*walec osiowy: może występować okolnica. Główną część walca osiowego stanowią wiązki
przewodzące skupione wokół rdzenia. Tworzą one u dwuliściennych pierścień. Wiązki są od
siebie oddzielone promieniami rdzeniowymi.
Jednoliścienne: brak kory pierwotnej i walca osiowego. Wiązki są typu kolateralnego i są
rozmieszczone nierównomiernie. Łodyga jednoliściennych nie przyrasta na grubość z
pewnymi wyjątkami (palmowate).
Budowa wtórna łodygi:
Łodygi starsze, mające zdolność przyrostu wtórnego na grubość, mają tzw. budowę wtórną,
charakteryzującą się obecnością w wiązkach przewodzących tkanki twórczej (miazgi), której
działalność powoduje odkładanie się drewna (do wewnątrz łodygi) i łyka (na zewnątrz
łodygi). Wtórny przyrost na grubość nie zachodzi u roślin jednoliściennych. Zdrewniałe pnie
pokryte są korą, powstającą dzięki działalności miazgi korkotwórczej(korek).
Podstawowe funkcje łodygi:
- utrzymuje liście, owoce, kwiaty
- przewodzi wodę i sole mineralne od korzenia do liścia
- przewodzi pokarm od lisci do korzenia
- może pełnic funkcę spichrzową (np. ziemniak, burak, cebula, kalarepa, seler).
LIŚĆ:
Liście zróżnicowane są na:
blaszkę liściową - wykazuje duże zróżnicowanie kształtu u różnych gatunków
ogonek liściowy - nie występuje u roślin jednoliściennych
nasadę liściową - często wytwarza pochwę lub przylistki
Blaszka liściowa może mieć różny kształt, np. równowąski, pierzasty, okrągły. Brzeg blaszki
również wykazuje zróżnicowanie: liście całobrzegie, karbowane, ząbkowane, piłkowane.
Układ liści na łodydze nazywa się ulistnieniem. Wyróżnia się trzy zasadnicze typy ulistnienia:
skrętoległe, naprzeciwległe i okółkowe.
Nerwacja (użyłkowanie) może być: równoległa - u roślin jednoliściennych lub siatkowata u
roślin dwuliściennych
Budowa anatomiczna liścia:
pokryty jest skórką (epidermą), w której na spodniej stronie liścia występują aparaty
szparkowe. Epiderma wydziela kutikulę, która chroni liście przed nadmiernym parowaniem
wody. Zazwyczaj wytwarza różnego rodzaju włoski
wnętrze liścia wypełnione jest przez miękisz fotosyntetyzujący. Pod górną epidermą leżą
wydłużone, ściśle przylegające do siebie komórki miękiszu palisadowego. Wewnątrz liścia
znajduje się miękisz gąbczasty, którego komórki rozmieszczone są luźno i nieregularnie
w miękiszu biegną wiązki przewodzące, zwane nerwami.
Ustawienie liści:
- naprzeciwległe
- skrętoległe
- okółkowe
Szczyt liścia:
- tępy
- ucięty
- zaostrzony
Nasada liścia:
- winowata
- owalna
- niesymetryczna
Brzeg liścia
- całobrzegi
- karbowany
- ząbkowany
- pikowany
Modyfikacje liści:
Zmiany w budowie liści umożliwiają roślinie przystosowani do różnych środowisk życia.
liście czepne- kreślone części liści przekształciły się w wąsy czepne. Służą one do
przczepiania wiotkiej łodygi do roślin z najbliższego sąsiedztwa. Np. u groszku (liście są
niezwyle giętkie dzięki czemu mogą owijać się dookoła podpór )
liście wabiące – ich zadaniem jest wabienie zwierząt zapylających kwiaty np. poisencja
wytwarza barwne liście, gdyż jej kwiaty są niepozorne i nie przyciągają uwagi kolibrów.
Liście pułapkowe – u roślin owadożernych. Rośiny te posiadają chlorofil, są więc zdolne do
fotosytezy. Jednak o wiele lpiej rosną gdy uzupełniają swój pokarm składnikami pochodzenia
zwierzęcego. Łapią zdobych w pułapki utwozone z liści przypominające urny lub dzbanki.
Ich wewnętrzne ściany są pokryte gruczołami wytwarzjącymi enzymy trawienne. Na dnie
tych liści znajduje się płyn, w którym owady topią się, zwabione barwą pułapki lub
wydzielanym przez nią zapachem.
Ciernie –odstrazają zwierzęta i ograniczają parowanie wody np. kaktus (to łodygi
przeprowadzają fotosyntezę i magazynują wodę).
Funkcje liści:
Czepne. Liście niektórych roślin (np. groszku) przekształcone są w wąsy, które podobnie, jak
ogonki liściowe powojników mogą owijać się wokół różnych przedmiotów.
Spichrzowe. Na przykład łuski cebuli.
Magazynujące wodę. Występują np. u "żywych kamieni" - Lithops.
Obronne. Liście przekształcone w ciernie (np. u kaktusa) lub kolce (np. u róży).
Wabiące. Zwabiają zwierzęta zapylające kwiaty.
Pułapkowe. Występują u roślin owadożernych, "trawiących" owady służące im za źródło
azotu.
Rośliny żyjące w tropikach wytworzyły szereg przekształceń chroniących przed silnymi
opadami - np. wylistki (ostre zakończenia blaszki liściowej spełniające funkcję "rynny"
odprowadzającej wodę), otwory (dzięki nim woda nie gromadzi się na liściu) i wzmocnienia
w postaci grubej warstwy kutykuli.
Również zbyt silny wiatr stanowi zagrożenie dla liści, więc rośliny takie, jak np. palmy
wykształciły liście podzielone na fragmenty.