Wstęp do kognitywistyki swoistość wyjaśnień w

Marcin Miłkowski
WSTĘP DO KOGNITYWISTYKI
ROLA EKSPLANACYJNA
REPREZENTACJI. PODEJŚCIE
KLASYCZNE
O czym będzie mowa
 Klasyczna wizja poznania
 Koncepcja języka myśli
 Eksternalizm i internalizm
 Debata o wrodzoności
Klasyczna wizja poznania
 Poznanie = przetwarzanie
reprezentacji poznawczych
 Reprezentacje są symboliczne, tzn.
mają arbitralną formę (składnię).
 Są amodalne, tzn. nie są dostępne
w postaci postrzeżeniowej.
 np. PRAWDA, SPRAWIEDLIWOŚĆ
Klasyczna wizja poznania
 Takie same zachowanie może być
wynikiem diametralnie różnych
procesów poznawczych.
 Można biec z powodu:





udziału w maratonie,
pościgu za przestępcą,
chęci spalenia zbędnych kalorii,
uciekając przed Chuckiem Norrisem,
spiesząc się na randkę...
Klasyczna wizja poznania
 Te same procesy poznawcze mogą być
wynikiem różnych procesów
fizjologicznych:
 Biegać można równie dobrze po
zjedzeniu sera i pasztetu.
 Różnice związane z
neuroplastycznością mózgu nie
przekładają się na różnice poznawcze.
Klasyczna wizja poznania
 Dlatego właściwe wyjaśnienia
zachowania opierają się na
reprezentacjach poznawczych.
 To odróżnia kognitywistykę od
behawioryzmu i neurofizjologii.
 Na poziomie reprezentacji poznawczych
chęć spalenia kalorii może wiązać się
blisko z chęcią udziału w
maratonie...
Zenon Pylyshyn: argument
z uogólnienia
 Pylyshyn (1986): wyjaśnienia
reprezentacyjne działania są
 bardziej ogólne od wyjaśnień
fizjologicznych,
 bardziej szczegółowe od wyjaśnień
behawioralnych.
 Pojęcie reprezentacji jest
potrzebne tylko do wyjaśnień.
Klasyczna wizja a Marr
 Pylyshyn utożsamia poziom
semantyczny wyjaśnienia z poziomem
1 Marra (tzw. poziomem
obliczeniowym).
 Poziom przetwarzania symboli, zwany
przez Pylyshyna poziomem architektury
funkcjonalnej to poziom algorytmów i
reprezentacji (rozumianych czysto
składniowo).
Poznanie = reprezentacje +
obliczanie
 Klasyczny komputacjonizm
Pylyshyna: reprezentacje
symboliczne są poznawcze, gdyż
umysły są komputerami
(realizacjami maszyny Turinga).
Teoria języka myśli (Mentalese)
 Pylyshyn – współpracownik
Jerry’ego Fodora, filozofa, twórcy
hipotezy języka myśli (1975)
 Ludzie mają wrodzony,
symboliczny, amodalny kod,
który służy do myślenia.
 Zdania w języku myśli
odpowiadają postawom
propozycjonalnym.
Postawy propozycjonalne (wobec
sądów)
 Weźmy prawdziwy sąd „Krowa macha
ogonem”.
 Mogę zajmować wobec niego różne
postawy:
 Chcieć, aby krowa machała ogonem.
 Pragnąć, aby…
 Wierzyć, że krowa macha ogonem.
 Zapomnieć, że krowa machała ogonem…
 itd., itp.
Postawy propozycjonalne wg
Fodora
 Zajmowanie postawy wobec sądu =
zajmowanie postawy wobec zdania w
języku myśli [wewnętrznego,
uniwersalnego kodu]
 Myślenie = obliczanie, czyli
przetwarzanie symboli
uniwersalnego kodu języka myśli
Hipoteza wrodzoności
 Pojęcia podstawowe nie mają
definicji. Nie wiadomo, jak
zdefiniować pojęcie takie jak
KROWA, KSIĄŻKA, PRAWDA lub GAŹNIK.
 Te pojęcia są po prostu wrodzone.
GAŹNIK też.
 Pojęcia złożone składają się z
pojęć wrodzonych (np. BIAŁA KARTKA
to złożenie pojęć BIAŁY i KARTKA).
 Kompozycjonalność!
Co to znaczy, że coś jest
wrodzone?
 W biologii i kognitywistyce
„wrodzoność” ma wiele sensów.
 Zdroworozsądkowe ujęcia są
niewystarczające.
 Najbardziej przekonujące: „coś, co
jest pierwotne psychologiczne, tzn.
nie jest nabywane w trakcie
normalnych procesów rozwojowych”.
 Język naturalny jest normalnie
nabywany, ale zmysł równowagi – nie.
Spór o wrodzoność
 Czy GAŹNIK jest wrodzony?
 Czy wrodzone mogą być wszystkie
pojęcia oznaczające przyszłe
wynalazki techniczne?
 Większość uważa, że twierdząca
odpowiedź Fodora świadczy, że jego
teoria ma konsekwencje nie do
przyjęcia.
Argument Fodora
 Nabywanie języka polega na
tworzeniu hipotez przez dziecko.
 Hipotezy można tworzyć tylko w
języku.
 A zatem dziecko musi mieć język
myśli, zanim opanuje język
naturalny. Język myśli musi
zawierać pierwotne, wrodzone
terminy.
Fodor a Chomsky
 Wizja Fodora wywodzi się z
refleksji nad teorią Chomsky’ego:
 gramatyka uniwersalna jest wrodzona,
ale niedostępna introspekcji; stąd
amodalne symbole;
 kompetencja językowa jest
najważniejsza w badaniach, stąd
akcent na obliczeniowo-formalny, a
nie neuronalny poziom teorii.
Chomsky: teoria lingwistyczna
 Teoria lingwistyczna ma opierać
się na intuicji gramatyczności
użytkowników.
 Rekonstruuje się kompetencję
językową.
 Niekiedy jest rozumiana
psychologicznie realistycznie, a
czasem czysto lingwistycznie.
 Wykonanie (realizacja) mniej
ważne.
Klasyczna wizja AI i poznania
 Poglądy Fodora i Pylyshyna wiążą
się z tzw. klasycznym podejściem
do modelowania poznania, tzw.
GOFAI (Good Old-Fashioned
Artificial Intelligence):
 przy użyciu metod logicznych,
odpowiadających dowodom;
 bez dbałości o realistyczność
neuronalną.
Klasyczna wizja AI i poznania
 Ciało jest tylko wejściem i
wyjściem. Nie ma większego
znaczenia dla procesów
poznawczych.
 Procesy poznawcze mogłyby być
realizowane przez wiele zupełnie
różnych substancji.
Wieloraka realizacja
 Teza o wielorakiej realizacji: te
same obliczenia (też poznawcze)
mogą być realizowane przez
potencjalnie bardzo wiele różnych
komputerów.
 Wiedza o mózgu jest kognitywistyce
potrzebna tak jak znajomość fizyki
kwantowej mechanikowi samochodowemu,
a chemii – ekonomiście.
Wieloraka realizacja: różne korkociągi,
a funkcja ta sama (?)
Fodor: solipsyzm metodologiczny
 Radykalizacja podejścia Fodora na
początku lat 1980:
 Psychologia nie powinna odwoływać się
do pojęcia odniesienia w teorii
reprezentacji, a jedynie do relacji
między reprezentacjami.
 Internalizm: znaczenie konstytuowane
jest wyłącznie przez czynniki
podmiotowe (a nie przez otoczenie).
Dwie Ziemie Putnama
 Jest dwóch Oskarów na dwóch
bliźniaczych Ziemiach. To czasy
sprzed istnienia chemii.
 Na jednej z nich „woda” oznacza pitny
płyn o strukturze H2O.
 Na drugiej z nich „woda” to pitny
płyn, który wygląda tak samo jak
woda, lecz ma strukturę XYZ.
 Wniosek Putnama: znaczenie nie jest
tylko w głowie, a zależy też od
otoczenia.
Eksternalizm i internalizm
 Eksternalizm: znaczenie jest
konstytuowane nie tylko przez
czynniki podmiotowe.
 Obecnie klasyczne stanowisko jest
zazwyczaj eksternalistyczne
(Fodora też).
Podsumowanie
 We współczesnych dyskusjach Fodor
jest bardzo często negatywnym
punktem odniesienia: kognitywiści
rzadko wierzą w klasyczną wizję
poznania
 Klasyczna wizja: nie ma poznania
bez obliczania; obliczanie to
przetwarzanie amodalnych symboli
Podsumowanie
 Uprzywilejowanie języka: myśli też
mają strukturę językową, a nie np.
obrazową
 Reprezentacjonizm: poznanie nie
jest możliwe bez reprezentacji
Dalsze lektury dla
zainteresowanych
 O wrodzoności:
 Samuels, Richard. 2004. Innateness in
Cognitive Science. „Trends in
Cognitive Sciences” 8 (3), s. 136–41.
doi:10.1016/j.tics.2004.01.010.
 O języku myśli:
 Fodor, Jerry A. 2011. Język myśli:
Lot 2. Tłum. Witold M. Hensel.
Warszawa, Wydawnictwo Naukowe PWN.
Chomsky
 Greene, Judith. 1977.
Psycholingwistyka: Chomsky a
psychologia. Tłum. Jacek Łaszcz.
Warszawa, Państwowe Wydawnictwo
Naukowe.