Finanse – notatki
advertisement
Finanse – notatki 22.02.2008 Katedra: 517D Egzamin: test1 Literatura: 1. „podstawy finansów i bankowości” Flejterski, Świecka 2. Federowicz: „podstawy finansów” 3. Owsiak, Majchrzycka, Guzowska Temat: Organizacja emisji i obiegu pieniądza Formy obiegu pieniądza: ˗ Gotówkowa ˗ Bezgotówkowa Prawa emisji pieniądza gotówkowego ma tylko bank Centralny! Zasady jego emisji pieniądza zawarte są w: ˗ Ustawie o Narodowym Banku Polskim ˗ Prawie bankowym Pieniądz gotówkowy występuje w postaci: ˗ Banknotów – pieniądz papierowy drukowany na papierze, niewymienialny na kruszec, który na mocy decyzji władzy państwowej ma na określonym terytorium charakter prawnego środka płatniczego ˗ Bilonu – drobne znaki pieniężne, bite z metali pospolitych, posiadające pełną lub ograniczoną moc zwalniania od zobowiązań, przeznaczone do obsługi drobnego obrotu płatniczego ˗ Monet – znak pieniężny mający wartość numizmatyczną o określonych wymiarach, kształcie, ciężarze i próbie. Moneta posiada ˗ Wartość nominalna – liczba jednostek pieniężnych, na jaką pieniądz opiewa ˗ Parytet – przypadająca na jednostkę pieniądza ustawowego ustalona liczba jednostek wagowych kruszcu z którego monetę wykonano ˗ Próba – zawartość czystego kruszcu w monecie Pieniądze metalowe maja swój kształt i ciężar. Opatrzone są najczęściej symbolem władzy państwowej, napisem i wzorem plastycznym. Awers – strona główna monety z jej treścią (reszka) Rewers – strona odwrotna monety (godło) Do egzaminu można przystąpić bez wpisu z zaliczenia ale po wpis z egzaminu tylko z pozytywnym wpisem z zaliczenia 1 Emisja gotówki nakłada na bank centralny obowiązek ustalenia: ˗ Wzorów i wartości nominalnej banknotów ˗ Wzorów i wartości nominalnej bilonu ˗ Wzorów i wartości nominalnej i parytetu monet ˗ Sposobów zabezpieczenia banknotów, bilonu i monet przed fałszerstwem ˗ Proporcji między nominałami banknotów, bilonu i ewentualnie monet ˗ Wielkości emisji niezbędnej dla prawidłowego funkcjonowania gospodarki ˗ Zasad regulowania (kontroli) obiegu pieniężnego z uwzględnieniem całkowitej podaży pieniądza, łącznie z pieniądzem bezgotówkowym Pieniądz bezgotówkowy zwany jest pieniądzem: ˗ Żyrowym ˗ Wkładowym ˗ Księgowym ˗ Bankowym ˗ Elektronicznym Na pieniądz bezgotówkowy składają się: ˗ Depozyty bankowe a vista (na każde żądanie) ˗ Lokaty terminowe Pieniądz bezgotówkowy nie jest prawnym środkiem płatniczym, ze względu na wygodę i bezpieczeństwo powszechne, wykorzystywane są w obrocie za pomocą instrumentów rozliczeń bezgotówkowych. Ze względu na pochodzenie wyróżnia się pieniądz: ˗ Banku centralnego ˗ Emitowany przez pozostałe banki Pieniądz banku centralnego pochodzi z: ˗ Wkładów lokowanych przez instytucje publiczne i banki ˗ Obniżania stopy rezerw obowiązkowych banków komercyjnych ˗ Udzielanie kredytów lombardowych ˗ Operacji otwartego rynku. Pieniądz banków komercyjnych stanowią depozyty: ˗ Gospodarstw bankowych ˗ Przedsiębiorstw ˗ Instytucji publicznych ˗ Instytucji finansowych Które pomniejszone o wartość rezerwy obowiązkowej i powiększone o mnożnik kreacji depozytów stanowi podstawę kreacji kredytów. Pieniądz w wąskim znaczeniu – baza monetarna Gotówka i rezerwy banków komercyjnych w banku centralnym w postaci depozytów, które w każdej chwili mogą być wymienione na gotówkę. Pieniądz w szerokim znaczeniu – dodatkowo obejmuje surogaty pieniądza (lokaty bankowe, sztabki złota, monety, weksle i obligacje) czyli wszelkiego rodzaju udokumentowane lub nieudokumentowane wierzytelności pieniężne. Jakość surogatów pieniądza wyznaczają: ˗ Stopień płynności – możliwość i czas przekształcenia na pieniądz ˗ Ryzyko utraty wartości w czasie przekształcania w pieniądz ˗ Wysokość oprocentowania Emisja pieniądza bezgotówkowego odbywa się przez jego wprowadzenie i wycofanie z obiegu za pomocą kredytu bankowego. Emisja polega na: ˗ Przekraczaniu salda na rachunku klientów ˗ Tworzenie wkładów na żądanie o wartości przewyższającej poziom rezerw gotówkowych zgromadzonych w skarbcach banków. Ograniczenia w zakresie swobodnej emisji pieniądza bankowego: ˗ Stopa rezerw obowiązkowych ˗ Utrzymanie części pieniężnych w gotówce. Relacja gotówki (G) do kredytu (K) jest określana jako stopa preferencji gotówki (b) i odzwierciedla sposoby regulowania zobowiązań przez podmioty spoza sektora bankowego. W warunkach gospodarki otwartej dodatkowym źródłem wprowadzania pieniądza do obiegu jest: ˗ Monetyzacja – zamiana zagranicznych środków płatniczych na krajowe po obowiązującym kursie ˗ Demonetyzacja – zamiana krajowych środków płatniczych na zagraniczne po obowiązującym kursie. 29.03.2008 Podaż pieniądza w danym czasie determinują: ˗ Saldo bilansu obrotów bieżących – wartościowe ujęcie przepływu dóbr i usług pomiędzy danym krajem a zagranicą oraz pozostałych płatności netto z zagranicy (saldo dodatnie – źródło podaży pieniądza) ˗ Saldo bilansu długoterminowych obrotów kapitałowych – wielkość transakcji dotyczących inwestycji (aktywów) danego kraju z zagranicą – inwestycje netto danego kraju ˗ Saldo bilansu krótkoterminowych obrotów kapitałowych – wielkość krótkoterminowych należności i zobowiązań różnych inwestycji wobec ich partnerów zagranicznych z tytułu inwestycji krótkoterminowych ˗ Spekulacyjne przepływy pieniądza – podobnie jak wyżej Nominalna podaż pieniądza – całkowity zasób środków pieniężnych. Prędkość obiegu pieniądza mierzoną stosunkiem produktu społecznego brutto (PNB) do podaży pieniądza (M) nazywa się dochodową prędkością obiegu pieniądza i mierzy się PNB ilorazem . M Polityka pieniężna banku centralnego (monetaryzm) w szerszym znaczeniu – przedsięwzięcia mające na celu kształtowanie ustroju (systemu) monetarnego kraju. Podmiotami systemowej polityki pieniężnej są: ˗ Parlament ˗ Bank centralny ˗ Rząd ˗ Inne organy (np.: Rada Polityki Pieniężnej) Polityka pieniężna w węższym znaczeniu: ˗ Sterowanie procesem gospodarowania pieniądzem ˗ Charakteryzuje się zmianami podaży pieniądza i popytu na pieniądz w czasie ˗ Realizacja jej polega na utrzymywaniu równowagi bieżącej za pomocą instrumentów finansowych Cele polityki pieniężnej: ˗ Strategiczne – kształtowanie ogólnych warunków gospodarowania kraju ˗ Pośrednie – skonkretyzowanie celów strategicznych o Podaż pieniądza (mierzona agregatami pieniężnymi) o Poziom i struktura stóp procentowych o Limity kredytowe itp. ˗ Operacyjne – uszczegółowienie celów pośrednich w postaci wyznaczenia jednego celu pośredniego jako wiodącego w polityce banku centralnego, np.: o Baza monetarna o Kształtowanie poziomu stopy procentowej o Poziom inflacji (w Polsce – max 2,5; +/- 1 punkt procentowy) Istota i zakres finansów Definicja finansów – ogół zjawisk pieniężnych powstających w związku z działalnością gospodarczą i społeczną człowieka. Finanse zajmują się opisywaniem obrotu środkami pieniężnymi, który powstaje w postaci wyniku kreacji, gromadzenia i wymiany pieniądza. Finanse są to pieniężne stosunki, formy, metody, instrumenty i mechanizmy podziału pieniądza. Finanse można określić jako naukę zajmującą się badaniem zjawisk tworzenia, gromadzenia, podziału i wymiany produktu społecznego za pomocą pieniądza Zjawiska finansowe są zawsze zjawiskami pieniężnymi ale nie wszystkie zjawiska pieniężne są zjawiskami finansowymi: ˗ Muszą bowiem pozostać w ruchu, czyli w obiegu ˗ Dotyczą więc wyłącznie pieniądza w postaci realnej Pieniądz w postaci idealnej ˗ Spełnia jedynie funkcję miernika wartości ˗ Wyraża się w cenie ˗ Nie należy do kategorii finansowych ˗ Ma zasadniczy wpływ na kształtowanie się zjawisk finansowych Funkcje finansów – ujęcie klasyczne ˗ Redystrybucyjna – wynika z samej definicji finansów, która wyraźnie podkreśla, że podział i wymiana dóbr i usług odbywa się za pomocą pieniądza ˗ Bodźcowa – polega na wykorzystaniu instrumentów i strumieni pieniężnych do sterowania gospodarką. Funkcja ta rozwija się w pełni tylko w gospodarce rynkowej, gdzie jedynym warunkiem przejmowania produktu społecznego jest pieniądz ˗ Kontrolna (informacyjna) – pozwala na uzyskanie informacji o przebiegu zjawisk gospodarczych na podstawie obserwacji strumieni pieniężnych. Funkcja kontrolna ma wadę taką że informacja jest ogólna, informuje nas o skutkach a nie o przyczynach zjawisk, zaletą jest to że jest bezpośrednia, szybka i tania. Funkcje finansów – nowoczesne ujęcie ˗ Alokacyjna – polega na przemieszczaniu się strumieni pieniężnych między podmiotami, będącymi stronami stosunku ekonomicznego; w szerszym rozumieniu alokacji za pomocą pieniądza podlega produkt społeczny ˗ Regulacyjna – polega na możliwości regulowania rynku przez zastosowanie odpowiednio dobranych instrumentów finansowych, takich jak: podatki, kredyty, kursy walutowe itp. ˗ Stabilizacyjna – wynika z funkcji poprzedniej i polega na utrzymaniu równowagi rynkowej, w tym przede wszystkim pieniężnej przez kształtowanie popytu i podaży na pieniądz. Zasoby finansowe i fundusze Zasoby finansowe są to środki zgromadzone przez określony podmiot bez konkretnego przeznaczenia. Fundusze stanowią zasoby pieniężne konkretnego podmiotu, zgromadzone w określonym celu. Klasyfikacja funduszy ˗ Własności o Publiczne o Prywatne ˗ Zasięg o Makroekonomiczne o Mikroekonomiczne ˗ Funkcje ekonomiczne podmiotów o Państwa (rządowe, samorządowe) o Banków, przedsiębiorstw o Zakładów ubezpieczeń o Funduszów inwestycyjnych i emerytalnych ˗ Przeznaczenie o Ogólnym o Specjalnym, celowy Klasyfikacja zjawisk finansowych ˗ Przedmiotem finansów jest pieniądz w ruchu czyli strumienie pieniężne ˗ Przyjmują one postać przychodów i wydatków ˗ Mają one różny charakter i pełnią w gospodarce różnorodne funkcje Klasyfikacja przedmiotowa zjawisk finansowych ˗ Materialne (pierwotne) ˗ Redystrybucyjne ˗ Emisyjne (kredytowe) Cechy przychodów i wydatków Cechy strumieni pieniężnych Materialne Związek z ruchem dóbr i usług Istnieje materialnych Miejsce Po obu stronach występowania transakcji strumieni Zmiany w funduszu nabywanym Trwałe podmiotu Odpłatność Odpłatne Zwrotność Bezzwrotne Przychody i wydatki Redystrybucyjne Emisyjne Nie istnieje Nie istnieje Po obu stronach transakcji Tylko po stronie kredytobiorcy Trwałe Czasowe Nieodpłatne* Bezzwrotne* Odpłatne Zwrotne 07.03.2008r Klasyfikacja podmiotowa zjawisk finansowych – ogniwa finansów ˗ Władzy państwowej (publiczne) ˗ Banków i instytucji rynku kapitałowego ˗ Przedsiębiorstw ˗ Ubezpieczeń ˗ Ludności Siła nabywcza pieniądza – ilość dóbr i usług jaką można nabyć za jednostkę pieniądza (np. za 1zł). Siła nabywcza ludności – ilość dóbr i usług, jaką poszczególne osoby lub społeczeństwa mogą nabyć za posiadane przez siebie środki pieniężne. Fundusz nabywczy ludności – środki przeznaczone przez osoby fizyczne na wydatki materialne. Wzór na fundusz nabywczy: WM=FN=PM+PR+PE-WR-WE-O FN – fundusz nabywczy PM – przychody materialne PR – przychody redystrybucyjne PE – przychody emisyjne (kredytowe) WM –wydatki materialne WR – wydatki redystrybucyjne WE – wydatki emisyjne (kredytowe) O – saldo oszczędności System finansowy ˗ Mechanizm współtworzenia i przepływu siły nabywczej między nie finansowymi podmiotami gospodarczymi, w skład którego wchodzą systemy finansowe, rynki finansowe, instytucje finansowe oraz zasady określające sposób ich finansowania ˗ Jest to zespół logicznie ze sobą powiązanych form organizacyjnych, aktów prawnych, instytucji finansowych i innych elementów umożliwiającym podmiotom nawiązanie stosunków gospodarczych. Funkcje systemu finansowego: ˗ Płatnicza – umożliwienie wzajemnych rozliczeń podmiotów ˗ Płynności – ułatwienie zamiany formy kapitału z rzeczowej na pieniężną i odwrotnie ˗ Oszczędności i akumulacji – umożliwienie dokonania odroczenia konsumpcji bieżącej i gromadzenie zasobów pieniężnych ˗ Kredytowa – umożliwienie skorzystania z kapitału obcego w przypadku zwiększonego zapotrzebowania na pieniądz Ogniwa systemu finansowego ˗ System finansowy władzy państwowej ˗ System bankowy i instytucji rynku kapitałowego ˗ System finansowy przedsiębiorstw ˗ System ubezpieczeń majątkowych osobowych Finanse jako dziedzina nauk finansowych Finanse przedstawiają relacje, jakie zachodzą w obrębie poszczególnych podmiotów gospodarczych i pomiędzy nimi, a wynikające z przepływu strumieni pieniężnych. Podstawę dla rozwoju finansów sanowi ˗ Teoria ekonomii (w tym mikro i makroekonomia) ˗ Teoria pieniądza i polityki pieniężnej Ścisłe zależności zachodzą między finansami a: ˗ Ekonomikami branżowymi ˗ Teorią zarządzania Wprowadzenie nowych skomplikowanych instrumentów finansowych wymaga zastosowania: ˗ Statystyki ˗ Ekonometrii Najbardziej zbliżone dyscypliny ekonomiczne: ˗ Rachunkowość ˗ Rachunkowość zarządcza Pozaekonomiczne dyscypliny naukowe wykorzystywane w nauce finansów: ˗ Matematyka – obliczanie wartości pieniądza w czasie ˗ Socjologia – oznaczenie zachowań i potrzeb społecznych umożliwiających tworzenie odpowiednich związków i operacji finansowych ˗ Psychologia – analizowanie zachowań rynku kapitałowego ˗ Etyka – uwzględnienie społecznych skutków decyzji ekonomicznych Dyscypliny finansowe ˗ Podstawy finansów ˗ Finanse publiczne ˗ Bankowość ˗ Finanse przedsiębiorstw ˗ Finanse ubezpieczeń ˗ Rynek pieniężny i kapitałowy ˗ Finanse międzynarodowe ˗ Analiza finansowa ˗ Matematyka finansowa ˗ Informatyka finansowa ˗ Inżynieria finansowa 14.03.2008 Temat: System bankowy Istota i rodzaje systemów bankowych W gospodarce znane są 2 sposoby organizacji systemów bankowych: ˗ Jednoszczeblowy o Charakterystyczny jest dla gospodarki centralnie planowanej o Uprawnienia banku centralnego są znacznie ograniczone o Może mieć charakter systemu: Monobankowego – w państwie przyjmującym takie rozwiązanie, istnieje tylko 1 bank, wypełniający zarówno funkcje banku centralnego jak i banków operacyjnych Wielobankowego – dopuszcza się istnienie oprócz banku centralnego, banków operacyjnych podporządkowanych bankowi centralnemu, który oprócz zadań specjalnych dla tej instytucji wykonuje także normalne czynności operacyjne polegające na obsłudze klientów ˗ Dwuszczeblowy – istnieje wyraźne oddzielnie zadań banku centralnego, który pełni tylko określone funkcje zgodnie z opracowaną polityką pieniężną, od zadań niezależnych banków operacyjnych działających na zasadach komercyjnych Zmiany w polskim systemie bankowym po 1989r Przed 1989r ˗ System jednoszczeblowy wielobankowy ˗ Wszystkie formy własności banku ˗ Brak swobody wyboru banku ˗ Sztywne, niemodyfikowane stopy procentowe Po 1989r ˗ Oddzielenie NBP od reszty banków ˗ Banki komercyjne niezależne od NBP ˗ Wszystkie formy banków początkowo uniwersalne ˗ Pełna swoboda wyboru banku ˗ Stopy procentowe ustalane samodzielnie Banki w Polsce przed 1989r ˗ NBP ˗ Bank Gospodarki Żywnościowej (BGŻ) ˗ Bank Handlowy S.A. ˗ Bank Polska Kasa Opieki (PeKaO S.A.) ˗ Bank Rozwoju Eksportu S.A. (BRE) Konsolidacja i globalizacja banków – rozszerzenie zakresu działania lub siły ekonomicznej banku przez łączenie się z innymi bankami w tzw. grupy kapitałowe w celu zajęcia lepszej pozycji w stosunku do konkurencji. Banki zglobalizowane charakteryzują się: ˗ Bardzo dużym rozmiarem ˗ Wysokim stopniem umiędzynarodowienia struktur i prowadzonej działalności ˗ Dużą złożonością struktury organizacyjnej i zarządzania (grupy kapitałowe złożone nawet z kilkuset spółek o różnym systemach zarządzania) ˗ Różnym, nieraz bardzo złożonymi stosunkami własności Przyczyną połączeń polskich banków była konieczność obrony przed dużymi bankami zagranicznymi, stanowiącymi zbyt silną konkurencję dla rodzimego systemu bankowego. Powstanie dużych banków komercyjnych pozwoliło na: ˗ Zmniejszenie ryzyka upadłości ˗ Zróżnicowanie źródeł dochodów ˗ Lepszą analizę rynku ˗ Możliwość opłacenia wysokokwalifikowanych kadr ˗ Korzystanie z profesjonalnego doradztwa zewnętrznego ˗ Podejmowanie się kredytowania dużych przedsięwzięć gospodarczych ˗ Zwiększenie efektywności działania ˗ Rozszerzenie oferty produktów ˗ Lepsza obsługa klienta W systemie dwuszczeblowym bank centralny pełni specyficzną rolę polegającą na tworzeniu polityki pieniężnej. Podstawowy cel Narodowego Banku Polskiego – utrzymanie stabilnego poziomu cen, przy jednoczesnym wspieraniu polityki gospodarczej Rządu, o ile nie ogranicza to podstawowego celu NBP. Pozostałe cele MBP: ˗ Wyłączne prawo emitowania pieniędzy ˗ Organizowanie rozliczeń pieniężnych ˗ ˗ ˗ ˗ ˗ ˗ Prowadzenie gospodarki rezerwami dewizowymi Prowadzenie działalności dewizowej, w granicach określonych ustawami Prowadzenie bankowej obsługi budżetu państwa Regulowanie płynności banków oraz ich refinansowanie Kształtowanie warunków niezbędnych dla rozwoju systemu bankowego Opracowanie sprawozdawczego bilansu płatniczego oraz bilansów należności i zobowiązań zagranicznych państwa Funkcje NBP
