HISTORIA STOSUNKÓW MIĘDZYNARODOWYCH I SEMESTR I
advertisement
HISTORIA STOSUNKÓW MIĘDZYNARODOWYCH I SEMESTR I ROKU AKADEMICKIEGO 9/10. Ameryka anglosaska i łacińska w okresie międzywojennym. 1) Polityka Stanów Zjednoczonych wobec pozostałych państw kontynentu amerykańskiego. - polityka izolacjonizmu – początki w wypowiedziach J. Waszyngtona i T. Jeffersona; J. Q. Adams – stworzenie doktryny Monroe’a (brak wpływów europejskich w Ameryce Łacińskiej w zamian za wycofanie się polityczne USA z Europy); USA zależało na pozbyciu się wpływów europejskich w Ameryce Południowej – dzięki temu Stany Zjednoczone pozyskały nowe rynki zbytu; wyjątki od polityki izolacjonizmu – pakt Brianda-Kellogga, Liga Narodów i inne - konferencja waszyngtońska (1921 r.) – zrównanie tonażu floty brytyjskiej i amerykańskiej; stosunek tonażu flot – 5 : 5 : 3 : 1,6 (Wielka Brytania, USA, Japonia, Francja) - dyplomacja kanonierek – W. Wilson; interwencjonizm wojskowy wobec słabszych państw Ameryki Łacińskiej; wymuszenie na owych państwach decyzji korzystnych dla USA poprzez pokaz siły zbrojnej (zwłaszcza w przypadku niewypłacalności adresatów dyplomacji kanonierek); USA zastosowała tę politykę wobec Meksyku i Nikaragui; inny przykład dyplomacji kanonierek – Wielka Brytania wobec Egiptu - dyplomacja dolarowa – F. D. Roosevelt (1904 r.); stosowana była przez USA wobec słabszych państw Ameryki Łacińskiej; polegała na interwencjonizmie finansowym, tj. kupowaniu przyjaźni południowoamerykańskich reżimów poprzez pożyczki i kredyty, czy zalewie obcych rynków produktami amerykańskimi; wykształcenie systemu klienckiego poprzez uzależnienie gospodarcze (współcześnie – Libia, Egipt i Tunezja) - USA stosowały politykę niebezpośredniej siły; interwencjonizm gospodarczy, protekcyjny i zbrojny; posunięcia USA w tym zakresie zawsze podejmowane były pod konkretnym pretekstem – obrony niepodległości państw Ameryki Łacińskiej, stabilizacji ich sytuacji wewnętrznej, czy szerzenia idei panamerykanizmu (jedności amerykańskiej) 2) Polityka dobrego sąsiedztwa (założenie, cele, skutki i reakcja międzynarodowa). - lata dwudzieste XX wieku – szczytowy okres dominacji USA w Ameryce Środkowej i na Karaibach; sześć formalnie niepodległych państw regionu (Puerto Rico, Kuba, Panama, Nikaragua, Haiti i Dominikana) znajdowało się pod nieformalnym protektoratem USA; interwencje zbrojne i dłuższa lub krótsza okupacja tych państw – kryzys w relacjach amerykańskich - pierwsze symptomy zmian – za prezydentury Herberta Hoovera (1929-1933); deklaracja rezygnacji USA z roli „starszego brata” na półkuli zachodniej; rezygnacja ze stosowania doktryny Wilsona o uznawaniu państw 3) Ruch panamerykański między wojnami (geneza, konferencje, założenia i efekty). - panamerykanizm – od łacińskiego „pan”, czyli „wszech” - polegał on na jednoczeniu i współpracy na forum amerykańskim oraz o przekonaniu o własnej wyższości kulturowej - doktryna Drago – państwo-wierzyciel nie może użyć siły do zmuszenia państwa-dłużnika do spłaty długu; doktryna Wilsona - panamerykanizm Blaine’a (1881 r.); 1889 r. – międzynarodowa konferencja państw amerykańskich; powołanie MURA, która potem przekształciła się w OPA - USA wysunęły swoją kandydaturę do roli arbitra, policjanta (tzw. „starszy brat”) i protektora - doktryna Wilsona o uznawaniu państw - panamerykanizm doprowadził do nawiązania pozytywnych relacji dyplomatycznych i konsularnych między USA a krajami Ameryki Łacińskiej; dzięki zbliżeniu ekonomicznemu – nowe rynki zbytu dla USA 4) Traktat Gondry (znaczenie dla kontynentu amerykańskiego). 5) Konflikty na kontynencie amerykańskim (wojna o Gran Chaco i Letycję). - nastroje antyamerykańskie – konflikt USA-Meksyk o wydobycie ropy naftowej; 1930 r. – doktryna Estrady; 1868 r. – doktryna Calvo (cudzoziemcy podlegają prawu państwa, na terenie którego przebywają) - hegemonia USA – interwencje zbrojne i czasowa okupacja w 6 formalnie niepodległych państwach (Puerto Rico, Kuba, Haiti, Dominikana, Nikaragua i Panama); memorandum o doktrynie Monroe’a (J. R. Clark); potwierdzenie hegemonii gospodarczej USA (Smoot-Harley); przewodniczącym MURA/OPA może być tylko przedstawiciel USA; na konferencje państw amerykańskich mogą być zaproszane jedynie państwa, które zostały oficjalnie uznane przez USA; poprawka Orvilla-Platta (Kuba) - jedność amerykańska – polityka dobrego sąsiedztwa F. D. Roosevelta; system panamerykański; inicjatywy pokojowe (traktat antywojenny z Rio de Janeiro z 1933 r.; deklaracja zasad solidarności i współpracy międzyamerykańskiej z Buenos Aires z 1935 r.; traktat Gondry) - brak jedności amerykańskiej – konflikty o Gran Chaco i Letycje - relacje USA-Meksyk - w 1920 r. władzę w Meksyku objął Alvaro Obregón, który uważany był w USA za komunistę; USA obawiały się, że Meksyk wprowadzi w życie jeden z artykułów swojej nowej konstytucji, który mówił o możliwości nacjonalizacji własności zagranicznej w Meksyku; USA uzależniły uznanie rządu Obregona od podpisania przez Meksyk traktatu o przyjaźni i handlu (nacjonalizacja miała nie dotyczyć własności i uprawnień nabytych w Meksyku przed 1917 r.) - Meksyk – potentat w zakresie wydobycia ropy naftowej; Meksyk miał tylko ok. 1% udziałów w wydobyciu ropy naftowej na swoim własnym terytorium; konflikt z zagranicznymi koncernami naftowymi – zwiększenie podatku od eksportu ropy; rząd meksykański poszedł na ustępstwa pod groźbą interwencji amerykańskiej – podpisanie układu finansowego, regulującego kwestie spłaty zadłużenia zagranicznego Meksyku; konsekwencją podpisania owego układu były traktaty z Bucareli z 1923 r. (kwestie reklamacji szkód, poniesionych przez USA podczas rewolucji meksykańskiej; kwestie agrarne, związane z odszkodowaniami dla Amerykanów, wywłaszczonych podczas rewolucji; kwestie naftowe – własności i koncesje nabyte przed 1917 r. nie będą objęte nacjonalizacją) - ponowne nawiązanie stosunków dyplomatycznych pomiędzy USA i Meksykiem - pogorszenie się stosunków między tymi państwami za prezydentury Plutarco Eliasa Callesa (19241928); uchwalenie w 1925 r. nowego prawa naftowego; wszystkie zasoby naturalne kraju znajdują się w jego bezpośrednim władaniu, a podmioty zagraniczne, chcące je wydobywać, muszą złożyć odpowiedni wniosek; koncesje, nabyte przed 1917 r. wymagają potwierdzenia przez rząd meksykański; protesty koncernów naftowych i USA; interwencja USA była tak realna, że w przypadku zbliżania się obcej armii, wojsko meksykańskie miało podpalić wszystkie pola naftowe; Meksyk zmuszony był znowu ustąpić – prawa cudzoziemców, nabyte przed 1917 r., mają charakter „aktu pozytywnego”, a więc nie mogą podlegać rewizji repatriacja; stosunki z III Rzeszą; konflikt o ropę naftową; doktryna Estrady; ruch panamerykański; rywalizacja; Roosevelt-Cardenas 6) Brazylia w stosunkach międzynarodowych w okresie międzywojennym. - nie było tego na zajęciach 7) Argentyna w stosunkach międzynarodowych w okresie międzywojennym. - nie było tego na zajęciach 8) Kanada i jej miejsce na półkuli zachodniej. - Kanada – dominium brytyjskie od 1867 r.; niezależne państwo – daty graniczne to 1926 r., 1931 r. i 1982 r. - trójkąt północnoatlantycki – USA, Wielka Brytania i Kanada; rywalizacja brytyjsko-amerykańska o Kanadę (np. w czasie wojny secesyjnej); Kanada okazywała swój szacunek wobec Korony brytyjskiej przez cały XIX w. i początek XX w. - 1926 r. – premier Kanady wystąpił z wnioskiem o zlikwidowanie urzędu generalnego gubernatora 11. Bliski Wschód i Afryka w okresie międzywojennym cz. I. 1) Arabia Saudyjska – stosunki z Irakiem i Kuwejtem oraz rola ruchu wahabickiego w polityce państwa. - na początku XVIII wieku powstał i rozprzestrzenił się na Półwyspie Arabskim fundamentalistyczny ruch muzułmański wahabitów; w efekcie nastąpiło zjednoczenie plemion arabskich i utworzenie państwa wahabitów, którego władcą został Nadżdu-Muhammad ibn Saud, założyciel panującej do dziś dynastii saudyjskiej; pod koniec XIX wieku (ok. 1887 r.) państwo wahhabitów przestało istnieć wskutek walk wewnętrznych oraz interwencji Imperium Osmańskiego; Nadżd został zajęty przez panujących w Dżabal Szammar emirów z dynastii Raszydytów, Saudowie zaś udali się na wygnanie do Kuwejtu - odrodzenie Saudów zapewnił Abdul Aziz Bin Abdul Rahman Al-Saud, zwany Ibn Saud, który w 1902 r. powrócił do Ar-Rijadu, a do 1906 r. objął kontrolę nad rejonem Nadżdu; mimo starań i nacisków Wielkiej Brytanii oraz Turcji podczas I wojny światowej Nadżd zachował neutralność; po wojnie kontynuował podboje, zajmując również Hidżaz; w latach 1929-1930 stłumił bunty plemienne, po czym ostatecznie rozwiązał bractwa wahabitów; w 1932 r. ogłosił utworzenie Królestwa Arabii Saudyjskiej; wydobycie ropy naftowej – prowadzone w 1945 r. badania geologiczne wykazały, że Arabia Saudyjska dysponuje ogromnymi zasobami ropy naftowej - wahabizm, islamski ruch religijny opierający się fundamentalizmie (powrót do źródeł, czyli pierwotnej czystości islamu, prostoty i surowości obyczajów); wahabizm jest szczególnie popularny w Arabii Saudyjskiej, gdzie w XVIII wieku wahabici zawarli sojusz z dynastią Saudów, co wywarło znaczny wpływ na późniejszy kształt tego najbardziej konserwatywnego z państw muzułmańskich; ponieważ wahhabici sprzeciwiali się zazwyczaj wprowadzaniu innowacji technologicznych i modernizacji, od dziesięcioleci trwa w tym państwie spór między ortodoksyjną i reformatorską frakcją elit saudyjskich; spotkać można stwierdzenia, że idee wahabickie stanowią trzon ideologii Braci Muzułmańskich 2) Transformacja turecka oraz reakcja państw zachodnich na sekularyzację państwa. - sytuacja na obszarze Imperium Osmańskiego w końcowym okresie wojny była szczególnie złożona; na mocy układu Sykes-Picot (1916 r.) dokonano rozbioru istniejącego państwa; agresja grecka na terytorium Imperium Osmańskiego (okręg Izmiru); rozejm w Mudros (1918 r.) – okupacja Stambułu i cieśnin przez aliantów - rozpadowi państwa próbował zapobiec generał Mustafa Kemal Pasza, organizując oddziały zbrojne do walki z inwazją i zbierając siły polityczne; formalnie władzę wciąż sprawował sułtan, z którym alianci podpisali w 1920 r. traktat pokojowy w Sèvres (likwidacja Imperium Osmańskiego, odebranie temu państwu ok. 3/4 dotychczasowego terytorium, głównie na rzecz państw ościennych) - obalenie sułtana i przejęcie władzy przez Kemala Paszę; nowy ośrodek władzy – Ankara; nowe władze w Ankarze odmówiły uznania traktatu z Sèvres, zapowiadając walkę o jego zniesienie; poparcie tych starań przez Rosję Radziecką – rosyjsko-turecki układ o przyjaźni i granicach (1921 r.); wojna grecko-turecka, wygrana ostatecznie przez siły Kemala Paszy; przywrócenie kontroli tureckiej nad cieśninami Bosfor i Dardanele - 1923 r. – Kemal Pasza Atatürk zostaje wybrany prezydentem republiki; 1924 r. – oficjalne zniesienie kalifatu - nowy traktat pokojowy z Lozanny (1923 r.) – przywrócenie suwerenności Turcji nad całą Anatolią i Tracją Wschodnią; likwidacja autonomii Kurdystanu; konwencja w sprawie cieśnin – zasada wolności żeglugi przez cieśniny, która może ulec ograniczeniu w przypadku stanu wojennego w Turcji; bezwarunkowa wolność żeglugi dla statków państw neutralnych; ustanowienie cieśnin strefą zdemilitaryzowaną pod nadzorem międzynarodowym (ograniczenie suwerenności tureckiej); konwencja z Montreux (1936 r.) – rewizja owego ograniczenia suwerenności Turcji na jej korzyść (m.in. zniesienie strefy zdemilitaryzowanej) - przeprowadzono reformy mające na celu modernizację państwa (całkowite oddzielenie religii od państwa); zamknięcie szkół religijnych, rozwiązanie bractw religijnych i skonfiskowanie ich majątków, nowe kodeksy: prawa cywilnego – znoszącego m.in. poligamię, karnego i handlowego – oparte na wzorach zachodnich, przyznanie kobietom praw wyborczych i wprowadzenie alfabetu łacińskiego na miejsce arabskiego; ustrój polityczny Turcji, mimo systemu parlamentarnego, był dyktaturą Kemala Paszy i utworzonej przez niego w 1923 r. Partii Ludowo-Republikańskiej; w 1937 r. parlament turecki zaakceptował 6 zasad polityki państwa, czyli 6 strzałów kemalizmu (republikanizm – charakter autorytarny, władza oparta na armii – dyktatura wojskowa; nacjonalizm; rewolucjonizm; etatyzm, czyli rozwój nieprotekcyjnej gospodarki opartej na przemyśle, niezależnej id innych państw; populizm; sekularyzm); w 1938 r. prezydentem republiki tureckiej został Ismet Inönu; w polityce zagranicznej do połowy lat trzydziestych Turcja usiłowała być na uboczu konfliktów międzynarodowych; w 1932 r. przystąpiła do Ligi Narodów, a w 1934 r. do Ententy bałkańskiej 3) Afryka Wschodnia w okresie międzywojennym. - nie było tego na zajęciach 4) Kwestie problemowe Afryki Południowej. - nie było tego na zajęciach 5) Polityka mocarstw wobec Afryki (podsumowanie). - nie było tego na zajęciach 6) Problem Kurdystanu w okresie międzywojennym. - nie było tego na zajęciach 12/13. Bliski Wschód i Afryka w okresie międzywojennym cz. II. 1) Sytuacja polityczna na Bliskim Wschodzie po I wojnie światowej. - patrz – punkt 2. 2) Mandaty brytyjskie i francuskie na Bliskim Wschodzie. - sprawę podziału mandatów omawiano na konferencji pokojowej w Wersalu (1919 r.); struktura systemu mandatowego (mandaty typu A, B, C) – artykuł 22 Paktu Ligi Narodów - ziemie arabskie, wchodzące dotychczas w skład Imperium Osmańskiego, zaliczono do mandatów typu A; konferencja aliantów w San Remo (1920 r.) – Wielka Brytania będzie sprawować mandat nad Irakiem (Mezopotamią), Palestyną i Transjordanią, a Francja – nad Syrią i Libanem - Arabia Saudyjska; Hidzaż (niemandatowa ziemia arabska) uzyskał niepodległość już w 1916 r.; w latach 1924-1926 Ibn Saud, sułtan Nadżdu (ziem środkowej części Półwyspu Arabskiego) podbił terytorium Hidżazu (Said Husajn Ibn Ali z dynastii Haszymidów) i ogłosił się królem obydwu terytoriów; w 1927 r. Ibn Saud podpisał z Wielką Brytanią traktat przyjaźni i uznania granic jego dwuczłonowego państwa; 1932 r. – pełne zjednoczenie państwa i powstanie Arabii Saudyjskiej - Irak (Mezopotamia); ogłoszenie mandatu brytyjskiego nad tym terytorium wywołało w 1920 r. powstanie; po jego stłumieniu Brytyjczycy postanowili złagodzić swoją dominację nad Irakiem – osadzenie na tronie Fajsala I, syna władcy Hidżazu; polityka zagraniczna – Wielka Brytania, sprawy wewnętrzne – król Fajsal I; Irak był niepodległym państwem o ograniczonej suwerenności; przyjęcie Iraku do Ligi Narodów w 1932 r. - Syria i Liban; podział tego terytorium na pięć jednostek administracyjnych, z których Liban cieszył się największą autonomią – uznanie jego ograniczonej suwerenności przez Francję w 1936 r.; stary, kolonialny styl sprawowania rządów w Syrii budził niechęć mieszkańców; w 1925 r. Druzowie, buntowniczy górale, rozpoczęli zbrojne powstanie przeciwko Francuzom – duże sukcesy i nieporadność Francuzów w radzeniu sobie z zaistniałą sytuacją; walki ustały dopiero w 1927 r., a powołany przez Syryjczyków rząd tymczasowy przeprowadził wybory do Zgromadzenia Narodowego; Francja nie uznała jednak uchwalonej przez Zgromadzenie Narodowe konstytucji, narzucając Syrii własną ustawę zasadniczą; w toku dalszych rozmów dopiero w 1936 r. podpisano traktat, który dawał Syrii niepodległość; była to jednak ograniczona suwerenność – obecność wojsk francuskich na ziemiach syryjskich 3) Relacje żydowsko-arabskie w Palestynie. - Palestyna była mandatem brytyjskim – tworzenie na tym terytorium cywilnej administracji mandatowej - deklaracja Balfoura z 1917 r. obiecywała ustanowienie w Palestynie siedziby narodu żydowskiego bez naruszania jakichkolwiek praw Arabów; było to zasadniczo niemożliwe – rozpaczliwe usiłowania Wielkiej Brytanii, aby pogodzić sprzeczne ze sobą interesy - Wielka Brytania wprowadziła dla Żydów kwoty imigracyjne, które jednak były regularnie przekraczane; pierwsze starcia arabsko-żydowskie w 1920 r.; próby uspokojenia sytuacji – tzw. biała księga Churchilla (kontrolowanie imigracji żydowskiej i dostosowywanie jej do możliwości osiedleńczych) - dalsze nasilenie się imigracji żydowskiej po dojściu Hitlera do władzy w Niemczech; w ciągu pięciu lat ludność żydowska podwoiła się i w 1935 r. stanowiła ponad 29% ludności Palestyny; wybuch powstania arabskiego w 1936 r. i stłumienie go przez Brytyjczyków - zbadanie sprawy przez komisję Peela; z jej raportu wynikało, że należy na terenie Palestyny utworzyć dwa państwa – żydowskie i arabskie, a zarząd na Jerozolimą i miejscami świętymi pozostawić w rękach brytyjskich; próby dalszego skłonienia Żydów i Arabów do rozmów i negocjacji - 1939 r. – konferencja w Londynie, na którą przybyli przedstawiciele społeczności żydowskich i arabskich z całego świata; zupełne niepowodzenie obrad – strony nie chciały nawet zasiąść wspólnie w jednej Sali - po wybuchu II wojny światowej, Żydzi (a dokładniej Chaim Weizmann i syjoniści) opowiedzieli się jednoznacznie po stronie Wielkiej Brytanii, a Arabowie wstrzymali się od oficjalnych deklaracji, gdyż część z nich sympatyzowała z państwami Osi; Brytyjczycy nadal kontrolowali imigrację żydowską do Palestyny – silne naciski lokalnych organizacji syjonistycznych, aby Brytyjczycy opowiedzieli się po stronie żydowskiej; Żydzi dopuszczali się aktów terroru na Wielkiej Brytanii (Hagana, Irgun i Lehi, czyli Banda Sterna) - ruch syjonistyczny podjął starania o uzyskanie większego poparcia w USA; w 1942 r., pod patronatem Amerykańskiej Organizacji Syjonistycznej, zwołano konferencję w Hotelu Biltmore w Nowym Jorku; uchwalenie „Programu z Biltmore”, w którym zwyciężyły koncepcje Dawida Ben Guriona, szukającego porozumienia z Arabami; dążenia Żydów znalazły poparcie wśród polityków brytyjskich i amerykańskich, zwłaszcza w obliczu kryzysu arabskiego ruchu narodowego; próby ratowania sytuacji poprzez podjęcie się przez nowopowstałą Ligę Państw Arabskich reprezentowania dążeń Arabów palestyńskich 4) Iran – rządy Rezy Szaha oraz ich implikacje na stosunki międzynarodowe. - Persja; od 1935 r. Iran - o wpływy rywalizowały ze sobą przede wszystkim Wielka Brytania i Rosja (ale także Turcja i Niemcy); w wyniku I wojny światowej i rewolucji bolszewickiej, Rosja Radziecka utraciła swoją pozycję w Persji; konflikt pomiędzy wspomnianymi wyżej państwami koncentrował się wokół wielkich złóż ropy naftowej; po zakończeniu I wojny światowej Wielka Brytania, na mocy traktatu z 1919 r., została faktycznym protektorem Persji - w 1921 r. – wojskowy zamach stanu, zorganizowany przez oficera perskiego, Rezę Chana; został on mianowany najpierw ministrem obrony, potem premierem, a w 1926 r. koronował się na cesarza (szacha), ustanawiając nową dynastię – Pahlawi; następcą tronu został jego syn, Mohammad Reza Pahlawi - wielkie zmiany w polityce perskiej; wprowadzenie rządów absolutnych; reformy, mające na celu unowocześnienie państwa i społeczeństwa; zwiększenie niezależności Persji w polityce zagranicznej – anulowanie umowy brytyjsko-perskiej z 1919 r. i podpisanie nowego traktatu radziecko-perskiego; centralizacja władzy w ręku szacha; powstawanie zrębów przemysłu narodowego (np. centralna linia kolejowa); zmiana nazwy kraju w 1935 r. - dążenie szacha do umacniania związków regionalnych; stworzenie wielostronnego układu regionalnego, tzw. Ententy bliskowschodniej; 1937 r. – podpisanie polityczno-obronnego paktu Saadabad z udziałem Turcji, Iranu, Iraku i Afganistanu; współpraca w akcjach przeciwko ugrupowaniom, mającym na celu obalenie istniejących rządów (niebezpieczeństwo rebelii kurdyjskich) - najważniejsze były wciąż kontakty między Persją a Wielką Brytanią; walka o pełne równouprawnienie obydwu podmiotów; wywalczenie przez Persję autonomii w ustalaniu taryf celnych; 1932 r. – spór o wydobycie ropy naftowej przez Anglo-Persian Oil Company, APOC (potem – Anglo-Iranian Oil Company, AIOC); państwu szacha udało się ustalić korzystniejsze dla siebie zasady wydobywania przez Brytyjczyków ropy naftowej - zbliżenie Iranu z Trzecią Rzeszą; współpraca na gruncie gospodarczym i handlowym 5) Stosunki Anglia-Egipt po I wojnie światowej. - nie było tego na zajęciach 6) Pozycja Bractwa Muzułmańskiego w okresie międzywojennym oraz ich wpływ na politykę państw regionu. - Bractwo Muzułmańskie zostało założone przez Hasana al-Banę w 1928 r.; Bracia Muzułmańscy sprzeciwiają się świeckim tendencjom w krajach muzułmańskich; odrzucają wpływy zachodnie oraz żądają powrotu do zasad Koranu i szariatu; Bractwo, powstałe w Egipcie, szybko znalazło podatny grunt w innych krajach muzułmańskich, m.in. w Syrii, Transjordanii (późniejszej Jordanii), Palestynie i Arabii Saudyjskiej - Egipt – początkowo Bractwo Muzułmańskie było egipską organizacją młodzieżową, której celem była moralna i społeczna reforma kraju w duchu islamu; w latach 30. XX wieku Bractwo ulegało stopniowemu upolitycznieniu; stworzyło tajne grupy paramilitarne, mierząc zarówno w skorumpowane instytucje feudalne, jak i zachodni imperializm - Syria – syryjska gałąź Bractwa powstała w latach 30. XX wieku; tworzyli ją syryjscy studenci, którzy wracali z Egiptu przesiąknięci ideami al-Banny; po kilkunastu latach działalności organizacja została zdelegalizowana, gdy Syria połączyła się w 1958 r. z Egiptem, tworząc Zjednoczoną Republikę Arabską (ZRA) - Jordania – lepiej powodziło się jordańskiej gałęzi Bractwa, która wspierała i broniła jordańskiego króla Husajna przed zakusami opozycji politycznej oraz próbami jego obalenia przez Nasera; w zamian za pomoc, król nie zakazał działalności Bractwa, tak jak to zrobił z innymi partiami 14. Daleki Wschód i Azja Środkowa w okresie międzywojennym. 1) Relacje radziecko – japońskie. - normalizacja wzajemnych stosunków mimo niepowodzenia planów Japonii, związanych z Republiką Dalekiego Wschodu - problemy ze strony radzieckiej – okupacja przez Japonię zasobnego w ropę naftową północnego Sachalinu - problemy ze strony japońskiej – podział elit politycznych Japonii na gruncie kształtu relacji ze Związkiem Radzieckim; część polityków była nastawiona antykomunistycznie i nie chciała jakiegokolwiek porozumienia z ZSRR; część polityków główne zagrożenie widziała w USA - podjęcie oficjalnych pertraktacji pomiędzy Japonią a ZSRR w 1924 r. w Pekinie; w 1925 r. podpisano Konwencję o podstawowych zasadach stosunków wzajemnych pomiędzy ZSRR a Japonią (traktat pekiński); konwencja przywracała stosunki dyplomatyczne pomiędzy sygnatariuszami; przyjęto zobowiązanie niemieszania się w sprawy wewnętrzne drugiej strony i niepodejmowania jakiejkolwiek działalności przeciwko sobie wzajemnie; ZSRR umożliwiło Japonii staranie się o koncesje na eksploatację bogactw mineralnych i lasów na radzieckim terytorium - protokoły do traktatu pekińskiego; protokół A – zobowiązanie do opuszczenia przez Japonię północnego Sachalinu do 15 maja 1925 r.; protokół B – dawał Japonii prawo do eksploatacji zasobów ropy naftowej na Sachalinie w ciągu 40-50 lat - przyjęto go jako sukces przez obydwie strony; Japonia – sukces gospodarczy i umocnienie mocarstwowej pozycji Japonii; ZSRR – sukces polityczny (ukoronowanie polityki dalekowschodniej) 2) Agresja japońska na Mandżurię i utworzenie Mandżuko. - Mandżuria po wojnie 1904-1905 r. była strefą wpływów radzieckich i japońskich (linia podziału – Kolej Wschodniochińska i Kolej Południowomandżurska); mocarstwa, w tym USA, uznawały taki stan rzeczy - zmiana sytuacji po I wojnie światowej; opuszczenie Szantungu przez Japonię; rząd Czang Kaj-szeka (Kuomintangu) w Nankinie dążył do zjednoczenia całego państwa i zlikwidowania stref wpływów obcych mocarstw na terenie Chin; konflikt radziecko-chiński w 1929 r. – zapobieganie przez rząd w Nankinie umacnianiu panowania Rosjan nad Koleją Wschodniochińską - niepokoje w Japonii; posunięcia rządu Czang Kaj-szeka mogą zagrozić wpływom japońskim w Mandżurii; spór pomiędzy generalicją japońską (rozszerzanie ekspansji japońskiej w Chinach, budowa Wielkiej Japonii) a rządem; rzekome przeludnienie wysp japońskich, rosnące bezrobocie, załamanie gospodarcze wskutek Wielkiego Kryzysu - Mandżuria była istotna z gospodarczego punktu widzenia – zasoby bogactw mineralnych i rynek zbytu na towary japońskie - japońska Armia Kuantuńska, stacjonująca na obszarze Mandżurii, rozrosła się i stawała się coraz bardziej samodzielna; zmuszenie rządu do zdecydowanych działań (rozszerzanie ekspansji w Chinach) poprzez politykę faktów dokonanych - pretekst do agresji – drobny incydent graniczny; podbój przeprowadzony nadzwyczaj szybko – brak oporu zbrojnego i bierność rządu w Nankinie; zajęcie przez Japończyków niemal całych północnowschodnich Chin i tworzenie na tych terenach własnej administracji - w 1932 r. utworzono marionetkowe państwo Mandżuko z byłym cesarzem chińskim Pu-i na czele; w tym samym roku podjęto próbę zdobycia Szanghaju – zdecydowany opór wojsk chińskich, lecz finalny sukces Japończyków; Japonia wycofała się z Szanghaju pod wpływem zaangażowania się Wielkiej Brytanii - w 1933 r. Japonia zajęła prowincję w Mongolii Wewnętrznej, a następnie skierowała się w stronę Pekinu; rząd w Nankinie postanowił nie prowokować Japonii do dalszych walk – w 1933 r. zawarto układ rozejmowy w Tangku, ustanawiający strefę zdemilitaryzowaną na południe od Wielkiego Muru w prowincji Hopej 3) Reakcja międzynarodowa na wojnę w Mandżurii. - Liga Narodów – Chiny złożyły na forum Rady Ligi Narodów oficjalną skargę, dopominając się zastosowania artykułu 11 Paktu LN (przywrócenie status quo ante i ustalenie reparacji na rzecz Chin); bagatelizowanie sprawy przez delegata japońskiego – zajścia o charakterze lokalnym, interwencja wojskowa była uzasadniona zagrożeniem życia obywateli japońskich na tym terenie; Rada LN wystosowała bardzo łagodną rezolucję (przywrócenie normalnych stosunków pomiędzy państwami); w obliczu kontynuowania ofensywy japońskiej, Rada LN postanowiła skierować do Mandżurii komisję międzynarodową (komisja Lyttona), złożoną z przedstawicieli mocarstw; ponadto LN wystosowała do Japonii szereg apeli i rezolucji, które jednak pozostały bez odzewu; komisja Lyttona przedstawiła Radzie LN raport, w którym potwierdziła dokonanie agresji, ale nie domagała się żadnych sankcji wobec Japonii; Nadzwyczajne Zgromadzenie LN uznało, że Japonia naruszyła Pakt LN – brak realnych następstw poza wystąpieniem Japonii z LN w 1933 r.; bezsilność LN w sprawie Mandżurii była wyraźnym symptomem kryzysu tej organizacji, jak również ośmieliła Japonię do dalszej ekspansji w Chinach - USA – głębokie zaniepokojenie agresją japońską w Mandżurii; działanie na podstawie Paktu Brianda-Kellogga – wydelegowanie obserwatora amerykańskiego, którym został ambasador USA w Londynie, Charles G. Dawes; w związku z kontynuowaniem ofensywy japońskiej w 1931 r., USA podjęło bardziej zdecydowane kroki; doktryna Stimsona (Hoovera-Stimsona) – USA nie uznają żadnych zmian terytorialnych na obszarze Chin ani żadnych układów, które zmieniałyby postanowienia układu waszyngtońskiego, czy paktu Brianda-Kellogga, ochrona interesów i suwerenności Chin; USA zabiegały, aby inne mocarstwa uznały regulacje, zawarte w doktrynie Stimsona - Francja – brak zainteresowania tą sprawą - Wielka Brytania – początkowy brak zainteresowania tą sprawą; po zaatakowaniu Szanghaju, Japonia znalazła się niebezpiecznie blisko brytyjskiej strefy wpływów; porozumienie amerykańskobrytyjskie w sprawie zakończenia konfliktu japońsko-chińskiego; owo porozumienie skłoniło Japonię do opuszczenia Szanghaju w 1932 r. - ZSRR – państwo to de facto uznało Mandżuko, prowadząc z nim rokowania w sprawie sprzedaży Kolei Wschodniochińskiej - Mandżuko zostało formalnie uznane przez 10 państw (w tym Polskę) 4) Wojna chińsko-japońska (przyczyny i reakcja międzynarodowa). - po podpisaniu układu rozejmowego w Tangku; Japonia – umacnianie swojego panowania w Mandżurii; Chiny – walka z komunistami, przeprowadzanie niezbędnych reform, próba rozbudowy armii z pomocą oficerów niemieckich - rozpoczęcie wojny od niewielkiej potyczki, sprowokowanej przez Japonię (1937 r.); ofensywa w północnych Chinach – zajęcie Pekinu i Tientsinu; ofensywa w dolinie Jangcy – zacięte walki i opór armii chińskiej - nawiązanie współpracy między Kuomintangiem i komunistami chińskimi; wspólny opór przeciwko japońskiemu najeźdźcy; rozwój wypadków niepomyślny dla Chin – zajęcie Szanghaju i Nankinu; przeniesienie się rządu chińskiego w nowe miejsce - reakcja międzynarodowa na wojnę chińsko-japońską - USA – w początkowej fazie konfliktu USA nie zajęły żadnego stanowiska; dostawy broni i surowców dla obydwu walczących stron; z czasem jednak Roosevelt zaczął oskarżać Japonię o agresję – przede wszystkim w swoim słynnym Quarantine Speech (agresorów trzeba poddać „kwarantannie”) - Liga Narodów – ponowna skarga, wniesiona przez stronę chińską; sprawą zajęła się Komisja Doradcza do spraw Dalekiego Wschodu – potępienie Japonii za bombardowanie obiektów cywilnych w miastach chińskich i złamanie postanowień paktu Brianda-Kellogga; brak chęci do podejmowania zdecydowanych akcji przeciwko Japonii – ratowanie pokoju analogiczne do europejskich ustępstw wobec Niemiec; zwołanie konferencji dziewięciu sygnatariuszy traktatów waszyngtońskich w Brukseli, w której ostatecznie wzięło udział 19 państw (Japonia odmówiła wysłania swojego przedstawicielstwa); Chiny nalegały, aby zastosować wobec Japonii sankcje ekonomiczne (wysokie koszty prowadzenia wojny) – sprzeciw mocarstw; jedyny efekt konferencji brukselskiej – potępienie agresji japońskiej (przy sprzeciwie Włoch), brak jakichkolwiek sankcji - rosnące napięcie w stosunkach amerykańsko-japońskich – zbombardowanie przez lotnictwo japońskie okrętów brytyjskich i amerykańskich na rzece Jangcy; ofensywa japońska w 1938 r. – ogromne straty wśród chińskiej ludności cywilnej; USA – moralne embargo na dostawy sprzętu wojskowego do Japonii; udzielenie Chinom przez USA i Wielką Brytanię wysokich kredytów na cele wojskowe - zmiany w międzynarodowej strategii Japonii - twórca nowej doktryny – szef rządu, książę Fumimaro Konoe; nowym celem jest ustanowienie przez Japonię „nowego ładu w Azji Wschodniej”, opierającego się trójstronnym sojuszu pomiędzy Japonią, Chinami i Mandżuko (przy czym dwa ostatnie państwa były krajami satelickimi, silnie infiltrowanymi przez Japonię); ustawa o „powszechnej mobilizacji narodu” – umożliwienie militaryzacji gospodarki i przeznaczenie większości budżetu na cele wojenne; wypieranie z Chin obcego kapitału – hasło „Azja dla Azjatów” 5) Afganistan i Indie w okresie międzywojennym. - nie było tego na zajęciach 15. Kolokwium nr 2.
