6 - Konspekty

6.10.2010.
Temat lekcji: Potrzeby pokarmowe człowieka – składniki odżywcze.
Godzina: 8.00 i 13:25
Imię i nazwisko prowadzącego: Sandra Kobrzeniecka
Klasa: If i Id
Cele lekcji:
Uczeń powinien zapamiętać:
 sposoby odżywiania się organizmów (autotrofizm, heterotrofizm)
 definicję odżywiania
 podział składników pokarmowych na organiczne i nieorganiczne
 podział soli mineralnych na makro i mikroelementy
 funkcje wybranych witamin i skutki ich niedoboru, podział na rozpuszczalne w
wodzie i rozpuszczalne w tłuszczach
 ogólną budowę, podział i funkcje cukrów, białek i tłuszczów
 budowę aminokwasów (grupa aminowa, grupa karboksylowa, wiązanie peptydowe)
 przykłady źródła białek, tłuszczów, węglowodanów, soli mineralnych i witamin w
pokarmie
Uczeń powinien zrozumieć:
 dlaczego składniki odżywcze pełnią ważne funkcje w organizmie
 znaczenie prawidłowego odżywiania w rozwoju organizmu
Uczeń powinien posiąść umiejętność:
 wskazania w budowie aminokwasu wiązania peptydowego, grupy aminowej, grupy
karboksylowej
 wyjaśnienia zasady działania enzymów
Uczeń zdobywa postawy w zakresie:
 szanowania zdrowia i świadomość znaczenia odżywiania dla prawidłowego
funkcjonowania organizmu
 poszerzania wiadomości na temat zdrowego trybu życia – uczeń widzi związek
pomiędzy sposobem odżywiania a rozwojem i stanem zdrowia
Środki dydaktyczne:
 podręcznik do biologii
 prezentacja multimedialna:
- plansze przedstawiające budowę cukrowców, białek i tłuszczów, budowa
aminokwasów, schemat działania enzymów,
- tabele: znaczenie witamin, znaczenie wybranych soli mineralnych
Metody nauczania:
 pogadanka,
 wykład
 praca z podręcznikiem
 dyskusja
Strategia nauczania: A
Forma organizacji lekcji: zbiorowa.
Literatura:
 Podręcznik Biologia cz.1 – zakres podstawowy, wyd. Operon
W.Lewiński, J.Prokop, G.Skirmuntt, J.Walkiewicz,
 Repetytorium dla kandydatów na Akademie Medyczne, cz 1. J.Danowski,
Oficyna Wydawnicza Medyk, Warszawa 2002
 poradnik metodyczny dla nauczyciela
Plan lekcji:
I. Część wstępna lekcji:
a. Powitanie uczniów.
b. Sprawdzenie obecności.
II. Pogadanka wstępna i podanie tematu lekcji.
III. Opracowanie nowego materiału.
IV. Usystematyzowanie i utrwalenie zdobytych wiadomości
V. Podanie pracy domowej.
Tok lekcji:
Nauczyciel, podaje i zapisuje temat lekcji:
Potrzeby pokarmowe człowieka – składniki odżywcze.
Przypomnienie wiadomości na temat odżywiania:
Nauczyciel nawiązuje do wiadomości znanych uczniom i zadaje pytania:
Co jest celem odżywiania się? – uczniowie przypominają, że celem odżywania się jest
dostarczenie związków odżywczych do każdej komórki.
Nauczyciel zwraca się do uczniów, jak można podzielić organizmy ze względu na sposób
odżywiania się? Uczniowie odpowiadają, że na organizmy samożywne i cudzożywne.
Na czym polega samożywność organizmów?
Organizmy samożywne mają zdolność wytwarzania w swych komórkach związków
organicznych z prostych związków nieorganicznych: dwutlenku węgla i wody.
Wykorzystują do tego energię światła słonecznego.
Jak nazywamy to zjawisko? – fotosyntezą.
Które organizmy są samożywne? Organizmy zielone, dzięki obecności chlorofilu w
chloroplastach.
A jak wygląda odżywianie u organizmów cudzożywnych?
- pobierają one związki organiczne z otoczenia, ponieważ nie mają zdolności ich wytwarzania
ze związków nieorganicznych.
Co rozumiemy pod pojęciem odżywiania się mając na myśli odżywianie się człowieka i
większości zwierząt?
- uczniowie odpowiadają, że odżywianie dla większości zwierząt i człowieka to pobranie
pokarmu, następnie strawienie go, wchłonięcie i usunięcie niestrawionych resztek.
Nauczyciel przechodzi do realizacji tematu lekcji:
Nauczyciel zwraca uwagę, że pokarm, który przyjmujemy może być pochodzenia roślinnego
bądź zwierzęcego. Następnie wyświetla piramidę zdrowia przedstawiającą racjonalny sposób
żywienia, zwraca uwagę, że znajdują się w niej produkty pochodzenia zwierzęcego i
roślinnego. Nawiązując do tego rozpoczyna dyskusję – czy zdrowo jest być wegetarianinem i
nie jeść produktów pochodzenia zwierzęcego? Nawiązuje do dietetyki. Następnie uczniowie
dochodzą do wniosku, że najkorzystniej dla zdrowia jest spożywać różnorodne produkty.
Następnie nauczyciel prezentuje podział substancji odżywczych:
Zapis do zeszytu:
SUBSTANCJE ODŻYWCZE
związki organiczne
związki nieorganiczne
cukry
woda
białka
sole mineralne
tłuszcze
witaminy
Korzystając z prezentacji omawiane są poszczególne związki:
CUKRY – nauczyciel pyta uczniów jaką funkcję w organizmie pełni cukier? – funkcję
energetyczną, może tez pełnić funkcje zapasowe – glikogen
Prezentuje podział cukrów na proste (jednocukry) – ryboza, glukoza, fruktoza
i złożone (dwucukry – maltoza, sacharoza, galaktoza), (wielocukry – skrobia, celuloza i
glikogen)
Zapis do zeszytu : podział cukrów na proste i złożone i krótka charakterystyka.
Następnie nauczyciel omawia wybrane cukry i podaje przykłady występowania:
heksozy:
• - Glukoza - cukier gronowy. Znajduje się w sokach roślinnych, zwłaszcza
owocowych. Ilość glukozy w owocach zależy od ich gatunku i stanu dojrzałości.
Glukoza jest cukrem fizjologicznym - znajduje się w płynach ustrojowych.
• Fruktoza - cukier owocowy, występuje w owocach, soku z owoców, miodzie.
Fruktoza jest słodsza od sacharozy o 73%, rozpuszcza się w wodzie, smak w owocach
i miodzie.
dwucukry:
• Sacharoza - jest doskonałym konserwantem dla mleka i dżemów, ponieważ obniża
aktywność wodną w tych produktach, przez co hamuje wzrost pleśni
Glukoza + fruktoza = sacharoza
• Laktoza - występuje w mleku i produktach mlecznych.
• U osób z upośledzonym wytwarzaniem laktazy - enzymu, który bierze udział w
trawieniu laktozy, organizm nie toleruje tego cukru.
Glukoza + galaktoza = laktoza
•
Maltoza - składa się z dwóch cząsteczek glukozy. Występuje w piwie i produktach
piekarniczych. Maltoza jest wytwarzana w procesie fermentacji ziarna zbóż.
Glikoza + glukoza = maltoza
wielocukry:
• Skrobia- główny materiał zapasowy roślin. Dostarcza prawie 25% całkowitej
dziennej energii. Żywność zawierająca skrobię daje uczucie sytości i na długo
redukuje uczucie głodu. Zbudowana z glukozy.
• Celuloza - zwana jest potocznie błonnikiem pokarmowym (włóknem pokarmowym).
Nauczyciel zwraca uwagę, że zwierzęta nie potrafią trawić celulozy – roślinożerne mają w
przewodzie pokarmowym bakterie i pierwotniaki wytwarzające enzym celulazę, trawiący
celulozę.
 Glikogen –
wykorzystywany głównie do dostarczania energii wykorzystywanej podczas pracy
mięśni,
materiał zapasowy organizmów zwierzęcych i drożdży,
zawarty w wątrobie jest używany bezpośrednio jako źródło glukozy dla mózgu i
czerwonych ciałek krwi.
Glikogen powstaje w wątrobie z glukozy.
TŁUSZCZE
Omówienie tłuszczy nauczyciel rozpoczyna od charakterystyki – są nierozpuszczalne w
wodzie oraz ich funkcji - stanowią duży rezerwuar energetyczny, są składnikami błon
komórkowych, są substratami w syntezie hormonów.
Przedstawiając schemat budowy, nauczyciel informuje, że najczęściej powstają przez
połączenie glicerolu (trójwodorotlenowy alkohol) z kwasami tłuszczowymi (długie łańcuchy
węglowodorowe z grupą karboksylową)
Zapis do zeszytu – funkcje tłuszczów i budowa.
Zapis do zeszytu – podział tłuszczów – właściwe i złożone.
Nauczyciel prezentuje podział tłuszczów:
Tłuszcze właściwe
• tłuszcze roślinne – nienasycone, zawierają
•
wiązania nienasycone, w temp. pokojowej są
zazwyczaj substancjami płynnymi (oleje).
• tłuszcze zwierzęce – zawierają wiązania
nasycone, w temp. pokojowej – konsystencja
stała (smalec, masło)
Lipidy złożone
fosfolipidy – zawierają
reszty fosforanowe
BIAŁKA
Zapis do zeszytu:
• Podstawowymi jednostkami budulcowymi białek są aminokwasy
• Budowa aminokwasu - składają się z: grupy aminowej, grupy karboksylowej,
atomu wodoru oraz specyficznej dla każdego aminokwasu grupy R. Wszystkie te
elementy skupione są wokół atomu węgla.
•
•
Schemat budowy aminokwasu:
Aminokwasy łączą się ze sobą wiązaniami peptydowymi (grupa aminowa jednego
aminokwasu łączy się z grupą karboksylową drugiego aminokwasu). Powstają
wówczas białka (peptydy).
nauczyciel wskazuje wiązanie peptydowe
Następnie nauczyciel prezentuje powstawanie struktur białek:
Struktura pierwszorzędowa
Struktura drugorzędowa
Struktura trzeciorzędowa
Struktura czwartorzędowa
• Podział białek :
Białka proste – zbudowane wyłącznie z aminokwasów.
- miozyna (składnik mięśni),
- albumina (osocze krwi),
- kolagen (skł. tk.łącznych),
- kreatyna (składnik paznokci, włosów, naskórka)
Białka złożone – mogą zawierać w swej cząsteczce np.. grupy cukrowe (glikoproteidy)
albo barwniki – hem w hemoglobinie i mioglobinie
Nauczyciel zwraca się do uczniów by zastanowili się nad funkcją białek?
• budują komórki ciała (funkcja budulcowa)
• pełnią funkcje transportowe (hemoglobina – trasportuje O2 i CO2 )
• sterują procesami przemiany materii – enzymy – funkcja kataboliczna
• funkcja regulatorowa – związek z hormonami
• pełnią funkcję odpornościową (białka odpornościowe)
enzymy – nauczyciel zwraca się do uczniów by przeczytali w podręczniku na str. 56
wiadomości dotyczące enzymów, czym są enzymy, na jakiej zasadzie działają, na czym
polega specyficzność enzymów co to jest kompleks enzym – substrat, jakie istnieją rodzaje
enzymów?
• białka pełniące funkcje biokatalizatorów
• przyspieszają zachodzące w komórkach reakcje chemiczne
• podczas reakcji chemicznych tworzą kompleks: enzym – substrat (do jednego
centrum aktywnego enzymu pasuje tylko jeden rodzaj substratu – specyficzność
enzymów.)
• rodzaje enzymów – ligazy (syntetazy) – katalizują tworzenie nowych wiązań
chemicznych, hydrolazy – przyspieszają reakcje rozpadu
SUBSTRAT + ENZYM  KOMPLEKS E-S ENZYM + PRODUKT
Nauczyciel zwraca się do uczniów by podali przykłady źródła białka w pożywieniu:
Mleko, jaja, mięso przetwory mleczne.
SUBTANCJE NIEORGANICZNE:
WODA nauczyciel przedstawia kilka słów na temat wody:
• najbardziej rozpowszechniony związek chemiczny w przyrodzie
• ciecz bezbarwna, bez smaku i zapachu
• stanowi środowisko dla większości procesów biochemicznych w naszych komórkach
• zwykle bierna chemicznie, lecz może tez być substratem lub produktem ważnych
procesów.
• bardzo dobry rozpuszczalnik dla wielu związków organicznych np. białek
• zawartośc w pokarmach różna, jej niedobór uzupełniamy pobierając płyny
Różna zawartość wody w organizmach żywych
( glony 85%, kości 20%)
SOLE MINERANE
Omówienie soli mineralnych:
Sole mineralne są niezbędne do prawidłowego funkcjonowania organizmu; można je
podzielić na makro i mikroelementy. Dzienne zapotrzebowanie na makroelementy przekracza
100mg, natomiast na mikroelementy nie przekracza 100mg.
Nauczyciel wyjaśnia czym są pierwiastki biogenne - azot, węgiel, wodór, tlen, fosfor –
informuje, że budują one podstawowe struktury biologiczne.
Omówienie funkcji poszczególnych soli mineralnych: np.
Sole wapnia, fosforu i magnezu wykorzystywane są do budowy kości i zębów. Wapń bierze
udział w procesie krzepnięcia krwi. Żelazo buduje hemoglobinę, fluor zabezpiecza zęby
przed próchnicą.
Niedostateczna ilość soli mineralnych w pożywieniu powoduje zaburzenia procesów
kostnienia i zniekształcenia w budowie szkieletu. Sole mineralne występują w pokarmach
roślinnych i zwierzęcych, np. ciemnym pieczywie, szpinaku, brokułach, mleku, jabłkach.
Rośliny pobierają sole mineralne z roztworu glebowego.
WITAMINY
Omówienie witamin:
•
Witaminy to związki organiczne, które nie są źródłem energii ani strukturalnymi
składnikami tkanek, są jednak niezbędne do zachowania zdrowia oraz normalnego
przebiegu procesów metabolicznych.
•
Części z nich jest niebiałkowym składnikiem ważnych enzymów, inne są
przeciwutleniaczami lub wzmagają wchłanianie jonów
•
Większość witamin musi być dostarczana do organizmu z pożywieniem, ale np.
witamina D może powstać w tkance podskórnej oraz na powierzchni skóry z
ergosterolu pod wpływem promieni ultrafioletowych.
•
Dzienne zapotrzebowanie na witaminy jest zróżnicowane. Niedobór lub całkowity
brak witamin w pożywieniu prowadzi do zaburzeń przemiany materii
charakterystycznych dla danej witaminy. Niedobór witamin nazywamy awitaminozą.
Nadmierne dostarczanie witamin do organizmu może prowadzić do hiperwitaminozy.
Nauczyciel zwraca uwagę, że badania wykazały, że ustrój najlepiej przyswaja witaminy
znajdujące się w produktach naturalnych, witaminy syntetyczne podawane w postaci
preparatów farmaceutycznych organizm wykorzystuje w niewielkim procencie. Uczniowie
dochodzą do wniosku, że lepiej jeść zdrowo niż łykać witaminy.
Następnie zadaje uczniom zadanie: na podstawie podanej charakterystyki, korzystając z tabel
z podręcznika dotyczących witamin i soli mineralnych odszukaj i podaj ich nazwę:
SOLE MINERALNE:
a) Składnik zębów i kości, chroni przed próchnicą - FLUOR
b) Składnik niektórych aminokwasów np.. metioniny, istotny element białek – SIARKA
c) Składnik hemoglobiny, wpływa na transport tlenu, niedobór powoduje anemię –
ŻELAZO
d) Składnik hormonów tarczycy regulujących metabolizm. Niedostatek powoduje
powiększenie tarczycy (wole) – JOD
e) Istotny składnik kości i zębów – WAPŃ
WITAMINY
a) Wpływa na gospodarkę wapniową, niedobór u dzieci prowadzi do krzywicy – Wit D
b) Bierze udział w krzepnięciu krwi, niedobór powoduje krwotoki – Wit K
c) Nazywana witaminą młodości, przeciwutleniacz – Wit E
d)
Należy do grupy koenzymów, niedobór powoduje chorobę beri-beri – WitB1
e) Wzmacnia odporność, ułatwia przyswajanie żelaza – Wit C
Na koniec nauczyciel systematyzuje wiadomości, prosząc uczniów o przypomnienie
najważniejszych wiadomości dotyczących białek, tłuszczów i cukrów, oraz witamin i soli
mineralnych. (budowa, funkcje, źródło pokarmowe)