program nauczania (format doc)
advertisement
Stanisław Kandulski Krzysztof Moraczewski Wiedza o kulturze Program nauczania dla liceów i techników Wydawnictwo eMPi2 Poznań 2012 Wydawnictwo eMPi2 s.c. 61-749 Poznań, ul. św. Wojciech 28 tel. 61-851-76-61, fax 853-06-76 www.empi2.pl [email protected] 2 Spis treści Wprowadzenie 4 1. Cele edukacyjne 5 1.1. Ogólne cele edukacyjne 5 1.2. Cele wychowawcze 5 1.3. Szczegółowe cele edukacyjne według układu treści nauczania 6 2. Procedury osiągania celów dydaktycznych 16 4. Przewidywane osiągnięcia ucznia 17 5. Ewaluacja 17 Aneks 18 3 Wprowadzenie Niniejszy program przedmiotu „wiedza o kulturze” opracowany został z uwzględnieniem podstawy programowej dla tego przedmiotu, opublikowanej w rozporządzeniu Ministra Edukacji Narodowej z dnia 23 grudnia 2008 r. w sprawie podstawy programowej wychowania przedszkolnego oraz kształcenia ogólnego w poszczególnych typach szkół (DzU z 2009 r. nr 4 poz. 17) i spełnia wymogi merytoryczne nią regulowane. Program koresponduje z treścią podręcznika K. Moraczewskiego i St. Kandulskiego Picasso, krzyżowcy i afrykańscy czarownicy Wydawnictwa eMPi2. Podręcznik składa się z trzech części poświęconych zagadnieniom z teorii kultury, historii sztuki XX wieku oraz kulturowym problemom współczesnego świata. O ile jednak podręcznik podzielony został na trzy części, o tyle program składa się z dwóch. Jest to przykra konsekwencja regulowanego podstawą programową przydziału godzinowego, braku poszerzonej wersji przedmiotu, przy jednocześnie szerokich wymaganiach merytorycznych. Problem ten autorzy programu rozwiązują poprzez skupienie się na teorii kultury oraz historii sztuki XX wieku, przy założeniu, że treści zawarte w tematyce problemowej zostaną potraktowane jako komentarz do poszczególnych tematów teoretycznych i artystycznych. Należy pamiętać, że wiedza niezbędna do prowadzenia zajęć z wiedzy o kulturze wykracza poza ramy podręcznika i treści w nim zawartych. W czasie prowadzenia lekcji szanowni Czytelnicy niejednokrotnie stwierdzą, że aby sprostać pytaniom uczniów, odpowiedzi będą musiały wykraczać poza treść programu oraz samego podręcznika. W czasie tworzenia Picassa, krzyżowców i afrykańskich czarowników, to właśnie ta intuicja kierowała autorami. Niejednokrotnie chcąc uczynić dane zjawisko bardziej zrozumiałym, autorzy zmuszeni byli do wyjścia poza ramy przedmiotu i tłumaczenia zagadnień z szerszej perspektywy, obejmującej nadwyżkowe treści (co szczególnie dobrze jest widoczne w omówieniach części artystycznej). Nauczyciele chcący w niniejszym skrypcie widzieć coś więcej niż tylko inspirację, mogą spotkać się u uczniów z brakiem podstawowej wiedzy faktograficznej oraz teoretycznej z zakresu nauk o kulturze i sztuki. Sugerowanym rozwiązaniem tego problemu jest stopniowe przygotowywanie z wyprzedzeniem przez uczniów kolejnych zagadnień omawianych na lekcjach. Metoda ta powinna dostarczyć pewnych intuicji oraz minimum wiedzy, jaka przydać się może w czasie dyskusji czy zadań klasowych. Osobnym zagadnieniem jest problematyka dzieł artystycznych (film, muzyka, teatr). Nierzadko zdarza się przecież, że utwór muzyczny trwa ponad czterdzieści minut, film zaś powyżej stu dwudziestu. Być może dobrym rozwiązaniem byłoby wskazanie ich jako lektur dodatkowych bądź materiałów mogących służyć uzupełnieniu wiedzy ucznia w czasie pozaszkolnym (znakomita większość klasyki dostępna jest w otwartych serwisach internetowych; informacje szczegółowe znajdą Państwo w aneksie). Kłopotów pod tym względem nastręczać mogą zwłaszcza spektakle zespołów alternatywnych, których całościowe ekranizacje są dziś trudne do zdobycia – wiąże się to z zakupem kopii z archiwów TVP lub Cricot2, czy też poprzez stosowną współpracę z ośrodkiem Grotcenter. 4 1. Cele edukacyjne 1.1. Ogólne cele edukacyjne Zaznajomienie ucznia z podstawowymi sposobami rozumienia pojęcia „kultura” w ich światopoglądowym oraz terytorialnym zróżnicowaniu. Znajomość podstawowych terminów oraz kategorii funkcjonujących w ramach badań kulturowych. Rozumienie kwestii interdyscyplinarności nauk o kulturze. Zapoznanie ucznia z paletą przykładów wskazujących na kulturowe zróżnicowanie świata. Ukazanie wielokulturowości oraz rozmaitości form recepcji świata. Zaprezentowanie mediów kultury, relacji wewnątrzkulturowych oraz ich wpływu na kształt społeczeństw. Wskazanie i uświadomienie roli kultury regionalnej dla rozwoju społeczeństwa. Znajomość problematyki kulturowej środków masowego przekazu. Analiza i świadomy odbiór tekstów kultury. Znajomość, rozróżnianie i świadome obcowanie z mediami kultury. Umiejętne wykorzystywanie teorii kultury oraz pojęć związanych z refleksją nauk o kulturze oraz historii sztuki. Zapoznanie uczniów z głównymi nurtami i przedstawicielami sztuki XX wieku. Ukazanie funkcji oraz historycznej zmienności sztuki i jej znaczenia. Zbudowanie świadomości kulturowego i historycznego uwikłania dzieła sztuki. Przedstawienie sztuki polskiej jako integralnej części sztuki europejskiej. Znajomość XX-wiecznych dzieł sztuki oraz związków pomiędzy nimi. 1.2. Cele wychowawcze Przygotowanie do świadomego uczestnictwa w XX-wiecznej kulturze artystycznej. Wyrobienie poczucia wartości europejskiego dziedzictwa kulturowego. Uświadomienie stałego miejsca kultury polskiej w ramach kultury europejskiej. Ukształtowanie postawy otwartej względem sztuki nowoczesnej. Uświadomienie możliwości harmonijnego współistnienia różnych systemów wartości. Wyrobienie zdolności do osądu estetycznego. Wyrobienie postawy krytycznej względem wartościowań konwencjonalnych. Wykształcenie aktywnej postawy względem kultury. Uwrażliwienie własnej odpowiedzialności za kształt kultury. Wykształcenie tolerancji dla odmienności kulturowych. Wykształcenie postawy krytycznej względem komunikatów kulturowych. Budowanie wrażliwości i poczucia estetyki ucznia. 5 1.3. Szczegółowe cele edukacyjne według układu treści nauczania Szczegółowe cele edukacyjne według układu treści nauczania Treści nauczania Brak tematów przewidzianych do realizacji w klasach o rozszerzonym zakresie godzinowym przedmiotu wynika z ograniczenia przedmiotu do wersji podstawowej. Jest to zestaw oparty na pełnej liście treści nauczania. Poszczególne cele mogą zostać uszczegółowione przez odniesienie do odpowiednich punktów treści nauczania. PIERWSZY BLOK: Zagadnienia ogólne z wiedzy o kulturze Lekcja organizacyjna Uczeń: – zna historię pojęcia „kultura”, – potrafi wskazać różne definicje pojęcia kultura, – widzi i rozumie różnice pomiędzy kulturą a cywilizacją, – potrafi przedstawić naukowe sposoby klasyfikowania kultury ze względu na obejmowane przez nią sfery, – rozumie znaczenie dorobku nauk o kulturze w ramach poznawania odmienności kulturowych, – wie, na czym polega interdyscyplinarność nauk o kulturze, – potrafi wymienić nauki zajmujące się kulturą, – sprawy organizacyjne, – historia pojęcia „kultura”, – definicje kultury: potoczna, historyczna; różnice i podobieństwa, – rozróżnienie i relacje pomiędzy kulturą a cywilizacją, – nauki o kulturze a relacja interdyscyplinarności, – rola obrazów świata w postrzeganiu kultury Kultura a natura Uczeń: – wie i rozumie, na czym polega doniosłość koncepcji Wilhelma Diltheya dla specyfiki nauk o kulturze, – potrafi zrelacjonować, na czym polega rozróżnienie pomiędzy naturalizmem metodologicznym a antynaturalizmem metodologicznym, – wie, na czym polega specyfika dyfuzjonizmu i ewolucjonizmu w ramach nauk o kulturze, – rozumie, na czym polega i jaka jest różnica pomiędzy socjalizacją i enkulturacją, – prezentacja rodowodu nauk humanistycznych, – relacja między kulturą a naturą; prezentacja teorii Wilhelma Diltheya i wagi wprowadzonego przez niego podziału nauk na Geisteswissenschaften i Naturwissenschaften, – prezentacja tez naturalizmu i antynaturalizmu metodologicznego, – ukazanie problemu adaptacji teorii ewolucji i dyfuzji w świetle powyższych rozstrzygnięć, – nabywanie kompetencji kulturowych (socjalizacja i enkulturacja), – wskazanie na zależność pomiędzy rozwojem społeczności a jej solidarności (solidarność mechaniczna, solidarność organiczna), – ukazanie historycznego wymiaru kultury (długie trwanie, pamięć) i jej wewnętrznego podziału (ze względu na wiedzę, władzę, klasy). 6 – wie, na czym polega historyczna relatywność kultury, – rozumie problem relacji władza – wiedza oraz solidarność mechaniczna – organiczna. Media kultury Uczeń: – potrafi zdefiniować i wymienić rozmaite media kultury, – zna z różnych społeczności przykłady funkcjonowania mediów kultury, – wie, na czym polega teoria Sapira–Whorfa, – rozumie problem interpretacji i kontekstualizmu oraz ich miejsca w ramach nauk o kulturze, – potrafi krótko omówić strukturalistyczną definicję kultury. – wprowadzenie koncepcji medium kulturowego i ukazanie jego roli w procesach kulturowych, – charakterystyka podstawowych mediów kultury (język, pismo, obraz, dźwięk, ciało) oraz ich zróżnicowania, – wprowadzenie teorii Sapira–Whorfa, – prezentacja teorii tekstów kultury (w tym semiotyki i znaku), intertekstualności, kontekstualizmu oraz interpretacji (hermeneutyka), – kultura jako struktura (strukturalizm). Uwaga: sugerowane połączenie tematu z treściami podrozdziału „Nie rodzimy się kobietami, stajemy się nimi!” – płeć jako medium kultury, – historia ruchów emancypacyjnych, – rozróżnienie i specyfika sex – gender, płeć kulturowa, – społeczne pochodzenie nierówności, – seksizm, patriarchalizm. Ideacyjna koncepcja kultury Uczeń: – potrafi zdefiniować ideacyjną teorię kultury i podać związane z nią pojęcia, – wie, na czym polega związek teorii kultury z koncepcjami Wilhelma Diltheya oraz Ernsta Cassirera. – historyczne wprowadzenie do społeczno-regulacyjnej teorii kultury; związek omawianej teorii z rozróżnieniami wprowadzonymi przez Wilhelma Diltheya, – wprowadzenie terminologii składającej się na społecznoregulacyjną teorię kultury: norma, dyrektywa, kompetencja kulturowa, interpretacja humanistyczna, założenie o racjonalności, kultura techniczno-użytkowa, kultura symboliczna, wartości i przekazy światopoglądowe, – wytłumaczenie pojęcia „ideacyjna koncepcja kultury”, wskazanie różnic pomiędzy potocznymi i historycznymi formami rozmienia pojęcia „kultura”, – związek ustaleń Ernsta Cassirera (symbol, system form symbolicznych) z koncepcją Jerzego Kmity, – różnica między kulturą symboliczną a techniczno-użytkową. Magia – religia – obyczaj – nauka Uczeń: – umie zdefiniować i rozpoznać oznaki myślenia magicznego, – wie, na czym polega funkcjonowanie i istota instytucji społecznych, – potrafi porównać i zdefiniować pojęcia magii, religii, nauki i – magia i jej działanie, – zasada przyległości, zasada homeopatyczności, – funkcjonowanie instytucji społecznych, ich rola i definicja (czarownik, kapłan, ksiądz, szaman itp.), – rola religii w kształtowaniu społeczności, – tradycja, funkcje obyczaju i zwyczaju, spuścizna, ludyczność, – rozróżnienie na światopogląd, filozofia, ideologia. 7 obyczaju, popierając swą wypowiedź stosownymi przykładami, – rozumie rolę tradycji i obyczaju dla funkcjonowania społeczeństw. Procesy cywilizacyjne Uczeń: – rozumie problematykę wewnętrznych i zewnętrznych relacji kulturowych, – wie, na czym polegają i jakie są różnice pomiędzy relatywizmem etycznym a poznawczym, – zna podstawowe teorie i procesy cywilizacyjne, – rozumie wpływ rozwoju społecznego na kulturę z uwzględnieniem zakresu regionalnego i narodowego. – wewnętrzne i zewnętrzne relacje kulturowe: wojna, komunikacja, wymiana, hybrydyzacja i synkretyzm kulturowy, – dwa rodzaje relatywizmu: etyczny i poznawczy, – wprowadzenie i objaśnienie terminów „nowoczesność” oraz „ponowoczesność”, – wskazanie problematyki rozwoju oraz teorii postępu społecznego, – przedstawienie wpływu koncepcji Maksa Webera na ogląd rozwoju społeczeństw (odczarowanie świata), – określenie przełomowości rewolucji przemysłowej oraz narodzin industrializmu, – wpływ rozwoju społecznego na kulturę z uwzględnieniem zakresu regionalnego i narodowego. Uwaga: sugerowane połączenie tematu z treściami podrozdziału „Kulturowe konsekwencje globalizacji” – definicja zjawiska globalizacji i przykłady, – metafora „globalna wioska” i jej krytyka, – historyczne przykłady działań o charakterze globalizującym, – informacja, transport, sieć wobec globalizacji, – władza w dobie globalizacji, – alterglobalizm, antyglobalizm, zasada zrównoważonego rozwoju – reakcje na globalizację. Sprawdzian DRUGI BLOK: Sztuka XX wieku Wprowadzenie do zagadnień sztuki XX wieku Uczeń: – wie, na czym polega metaestetyczna rola sztuki, – wie, czym jest i jaka jest geneza metasztuki, – rozumie problem uwikłania sztuki w problematykę społeczną, – wie, na czym polega autonomiczny charakter sztuki i jakie są jej funkcje, – zna malarstwo postimpresjonistyczne i narodziny sztuki nowoczesnej: Georges Seurat, Paul Gauguin, – strategia metaestetyczna i kategoria meta sztuki, – społeczna misja sztuki awangardowej, – podstawowe funkcje sztuki, – autonomiczny charakter sztuki, – malarstwo postimpresjonistyzne i narodziny sztuki nowoczesnej: Georges Seurat, Paul Gauguin, Vincent Van Gogh, Paul Cézanne. 8 Vincent Van Gogh, Paul Cézanne. Awangardowe „-izmy” (1) Uczeń: – zna podstawowe ruchy awangardowe oraz ich reprezentantów, – rozumie nowatorskie potraktowanie koloru przez fowistów, – wie, na czym polega polityczne zaangażowanie ekspresjonistów, – rozumie rolę i koncepcję abstrakcji w dziełach Wasyla Kandinskiego, – potrafi wskazać i krótko omówić alternatywne surowce artystyczne (np. kartony, sznury, elementy przemysłowe, organiczne) i ich specyfikę, – potrafi zreferować rozwój kubizmu na przykładzie dzieł Pabla Picassa, – zna założenia suprematyzmu oraz surrealizmu i ich reprezentantów. – wyzwolenie koloru i gwałtowny zwrot antyakademicki w malarstwie fowistów, – kategoria ekspresji oraz artystyczne i polityczne znaczenie działań ekspresjonistów, – narodziny malarstwa abstrakcyjnego: Wasyl Kandinsky, – rola kolażu i technik alternatywnych w sztuce (Kurt Schwitters, Władimir Tatlin, Aleksander Archipenka), – rozwój kubizmu: prekubizm, kubizm analityczny i kubizm syntetyczny, – surrealism: Salvador Dalí, André Masson, Joan Miró, Yves Tanguy, – problem mimetyzmu i abstrakcji: Mikalojus Čiurlionis, František Kupka, Wasyl Kandinski, – założenia suprematyzmu Kazimierza Malewicza i ich zmiana w działaniach El Lissitzkiego. Awangardowe „-izmy” (2) Uczeń: – jest w stanie wykazać zależności i wzajemne inspiracje malarstwa i rzeźby awangardowej, – wie, na czym polegał przewrót i manifest futurystów, – rozumie idee funkcjonalizmu i konstruktywizmu oraz ich społeczne pobudki, – potrafi wskazać przykłady sztuki kinetycznej i jej przedstawicieli, – rozumie znaczenie twórczości Marcela Duchampa i jego wpływ na istotę sztuki. – wpływ malarstwa awangardowego na twórczość rzeźbiarską, – inspiracje kubistyczne w rzeźbie, – znaczenie manifestu Filippo Marinettiego i sztuka futurystyczna, – konstruktywizm: Władimir Tatlin, Naum Gabo, Antoine Pevsner, Georges Vantongerloo, – działalność edukacyjna i artystyczna Bauhausu, – funkcjonalizm w architekturze; narodziny i rozwój stylu międzynarodowego, – znaczenie poczynań Lászlá Moholy-Nagya dla narodzin sztuki kinetycznej, – holenderska grupa De Stijl i neoplastycyzm: Piet Mondrian, – sztuka nowoczesna w Stanach Zjednoczonych: Man Ray, – znaczenie twórczości Marcela Duchampa Szczyt i schyłek awangardy Uczeń: – potrafi wskazać i omówić społeczne zaangażowanie – ekspresjonizm abstrakcyjny w malarstwie amerykańskim i informel w Europie, – różne odcienie pop-artu i jego kontynuacja u Jeffa Koonsa, 9 twórców awangardowych i poprzeć swą wypowiedź przykładami, – wie, na czym polega związek ekspresjonizmu abstrakcyjnego w USA i Europie, – rozumie specyfikę twórczości Josepha Beuysa, – potrafi wskazać teatralne nawiązania twórców awangardy, – rozumie nowsze tendencje o rodowodzie awangardowym: sztuka ziemi, sztuka ciała, sztuka wideo i sztuka mediów – nowsze tendencje o rodowodzie awangardowym: sztuka ziemi, sztuka ciała, sztuka wideo i sztuka mediów, – parateatralne formy awangardowe: happening i performance, – Bridget Riley i rozwój sztuki optycznej, – realizm (Francis Bacon). Sztuka wobec społeczeństwa Uczeń: – zna powiązania i rozumie polityczno-ideologiczne zaangażowanie artystów względem europejskich reżimów totalitarnych XX wieku, – wie, na czym polega specyfika i estetyka twórczości postmodernistycznej, – wskazuje powiązania postmodernizmu w sztuce i teorii kultury. – awangarda wobec bolszewizmu – Aleksander Rodczenko, – sztuka w służbie III Rzeszy, sztuka zdegenerowana, – socrealizm, – podstawowe kategorie związane ze sztuką postmodernistyczną: intertekstualność, wielokrotne kodowanie – znaczenie Johna Bartha i Charlesa Jencksa, – tendencje postmodernistyczne w architekturze. Awangarda w Polsce Uczeń: – zna inspiracje impresjonistyczne w malarstwie młodopolskim, – wymienia polskie grupy i ruchy awangardowe, – rozumie formistyczne zaangażowanie Leona Chwistka oraz Stanisława Ignacego Witkiewicza, – wie, na czym polega specyfika twórczości Tadeusza Kantora, – zna neodadaistyczne przykłady twórczości Władysława Hasiora, – wie, na czym polega rozróżnienie pomiędzy sztuką społecznie zaangażowaną a sztuką krytyczną. – inspiracje impresjonistyczne w malarstwie młodopolskim: Leon Wyczółkowski, Józef Pankiewicz, Władysław Podkowiński i Olga Boznańska, – ekspresjonistyczny „Bunt”, – postulaty formizmu w działalności Leona Chwistka oraz Stanisława Ignacego Witkiewicza, – kolorystyczne tendencje kapistów na przykładzie Tadeusza Piotra Potworowskiego, – od „Bloku” do grupy „a.r.” – wpływy polskiej awangardy konstruktywistycznej: Henryk Berlewi, Karol Hiller, – kontynuacja osiągnięć polskiej awangardy przez Grupę Krakowską, – od teatru do asamblażu, – działalność artystyczna Tadeusza Kantora, – neodadaizm Władysława Hasiora, – polska współczesna sztuka krytyczna: Zbigniew Libera, Katarzyna Kozyra. Sprawdzian 10 Sztuka XX wieku – muzyka Początki muzycznej awangardy Uczeń: – zna podstawowe terminy obowiązujące w muzyce, – zna historyczne początki awangardy oraz ruchy, z jakich się wywodziła, – rozumie znaczenie twórczości Claude’a Debussy’ego dla muzyki XX wieku oraz potrafi wskazać artystów inspirujących się jego muzyką, – wie, na czym polega specyfika ekspresjonizmu Aleksandra Skriabina. – zna utwór Claude’a Debussy’ego „Preludium do Popołudnia Fauna”. – wprowadzenie podstawowych terminów oraz intuicji niezbędnych dla zrozumienia tematyki muzycznej, m.in. harmonia, rytm, artykulacja, – znaczenie twórczości Claude’a Debussy’ego dla muzyki XX wieku, na podstawie „Preludium do Popołudnia fauna”, – następcy Debussy’ego: ewolucja barw Maurice Ravela, kolorystyka Manuela de Falli, – ekspresjonizm Aleksandra Skriabina. Rekomendowane nagrania1 Claude Debussy – „Preludium do Popołudnia fauna”, Cleveland Orchestra Szmer i rytm Uczeń: – wie, na czym polega twórcza rola szmeru w muzyce, – potrafi wskazać i omówić przykłady twórczości futurystycznej w muzyce, – wie, na czym polega nowatorstwo Edgara Varèse’a, – rozumie grę tradycji i nowoczesności w „Pietruszce” Igora Strawińskiego, – wie, na czym polega rewolucyjność „Święta wiosny” Igora Strawińskiego, – rozumie rolę polimetrii i polirytmii w muzyce Igora Strawińskiego. – zna utwory: „Święto wiosny” Igora Strawińskiego i „Ionisation” Edgara Varèse’a. – twórcza rola szmeru w muzyce, – futuryzm w muzyce w wykonaniu Luigi Russolo i Francesco Pratelli, – perkusyjne adaptacje nowych idei – Edgar Varèse „Ionisation”, – Igor Strawiński: tradycja i nowoczesność – comedia dell’arte w „Pietruszce”, – „barbarzyński” witalizm – rewolucyjność „Święta wiosny”, – rola polimetrii i polirytmii w muzyce Igora Strawińskiego. Rekomendowane nagrania Igor Strawiński – „Święto wiosny”, London Symphony Orchestra, dyr. Claudio Abbado Edgar Varèse – „Ionisation”, Chicago Symphony Orchestra, dyr. Pierre Boulez Z tradycją w nowoczesność Uczeń: – potrafi wytłumaczyć i podać przykłady twórczej inspiracji – twórcza rola tradycji na przykładzie Béli Bartóka „Kwartety smyczkowe”, – neoklasycystyczny spór z romantyzmem: Igor Strawiński, Siergiej Wszystkie proponowane nagrania można odnaleźć w różnych wykonaniach w wyszukiwarce serwisu Youtube (www.youtube.com). 1 11 motywami folklorystycznymi, – rozumie istotę sporu neoklasycyzmu z romantyzmem, – zna utwór Béli Bartóka „Kwartet smyczkowy No. 4”, I– II. Prokofiew, Paul Hindemith, Krzysztof Meyer, Andrzej Paufnik, Wojciech Kilar), Rekomendowane nagrania Béla Bartók – „Kwartet smyczkowy No. 4”, Emerson String Quartet Pozamuzyczne inspiracje kompozytorów Uczeń: – rozumie i potrafi opisać specyfikę utworu „Księżycowy Pierrot” Arnolda Schönberga, – potrafi scharakteryzować nowatorskie elementy opery w koncepcji Albana Berga, – wie, czym jest muzyczny aforyzm i punktualizm, – rozumie wkład Theodora Adorno w kształtowanie nowej muzyki, – wie, na czym polegał wpływ totalitaryzmów na rozwój muzyki, – potrafi scharakteryzować specyfikę twórczości wielkiej trójki awangardy: Pierre’a Bouleza, Luigi Nono i Karlheinza Stockhausena. – powstanie i rozwój niemieckiego ekspresjonizmu muzycznego oraz dodekafonii: „Księżycowy Pierrot” Arnolda Schönberga, – nowa postać opery: koncepcja Albana Berga, – muzyczny aforyzm oraz punktualizm Antona Weberna, – oddziaływanie „Filozofii nowej muzyki” Theodora Adorno na twórczość muzyczną i jej koncepcje, – wpływ totalitaryzmów na rozwój muzyki: narodowy socjalizm oraz socrealizm, – formy muzyki dodekafonicznej po II wojnie światowej – serializm: trójka Pierre’a Bouleza, Luigi Nono i Karlheinza Stockhausena oraz kompozytorzy amerykańscy. Rekomendowane nagrania Arnold Schönberg – „Księżycowy Pierrot”, Marianne Pousseur and the Ensemble Musique Oblique, dyr. Philippe Herreweghe Aleatoryzm i formy otwarte Uczeń: – rozumie związek serializmu i aleatoryzmu, – wie, na czym polega rewolucyjność twórczości Johna Cage’a, – zna ideę aleatoryzmu kontrolowanego, potrafi podać przykłady utworów, – rozumie ideę sonoryzmu na przykładzie twórczości Krzysztofa Pendereckiego, – potrafi scharakteryzować muzykę elektroniczną, – zna utwory: Johna Cage’a „Music of Changes”, Krzysztofa Pendereckiego „Tren ofiarom Hiroszimy”, Karlheinza Stockhausena „Studium II”. – powiązanie serializmu oraz aleatoryzmu, – pionierskość wystąpień Johna Cage’a – „Music of Changes”, – związki matematyki i muzyki – twórczość Iannisa Xenakisa, – aleatoryzm kontrolowany w realizacjach Witolda Lutosławskiego, – sonoryzm w twórczości Krzysztofa Pendereckiego: „Tren ofiarom Hiroszimy”, – muzyka elektroniczna, – Karlheinz Stockhausen – przykład radykalnej awangardy: „Studium II”. Rekomendowane nagrania John Cage – „Music of Changes”, wyk. Joseph Kubera Krzysztof Penderecki – „Tren ofiarom Hiroszimy”, Narodowa Orkiestra Symfoniczna Polskiego Radia, dyr. Krzysztof Penderecki Karlheinz Stockhausen – „Studium II” (utwór elektroniczny) 12 Rozmaitość stylów i nawiązań Uczeń: – rozumie i potrafi przytoczyć pozaartystyczne i pozaeuropejskie inspiracje twórczości Oliviera Messiaena, – potrafi wskazać parateatralne koneksje happeningu muzycznego w dziełach Bogusława Schaeffera, – rozumie przełomowość i specyfikę utworu Johna Cage’a 4’33” oraz partytur graficznych, – wskazuje na kulturową rolę i powiązania postmodernizmu muzycznego, – zna utwór Oliviera Messiaena „Symfonia Turangalila”. – nawiązania mistyczne i religijne, inspiracje muzyką pozaeuropejską na przykładzie twórczości Oliviera Messiaena: „Symfonia Turangalila”, – parateatralne koneksje happeningu muzycznego w dziełach oraz Bogusława Schaeffera, – analiza sensu i definicji dzieła sztuki na podstawie utworu Johna Cage’a 4’33” oraz partytur graficznych, – kulturowa rola i powiązania postmodernizmu muzycznego. Rekomendowane nagrania Olivier Messiaen „Symfonia Turangalila”, Yvonne Loriod, Jeanne Loriod, Bastille Opera Orchestra, dyr. Myung-Whun Chung Muzyka dziś Uczeń: – zna i rozumie idee spektralizmu, – zna pochodzenie minimal music i repetitive music, – potrafi krótko scharakteryzować twórczość kompozytorów polskich. – sens polistylistyki i intertekstualności, – zależności harmoniczne spektralizmu, – minimal music i repetitive music, – współczesna twórczość kompozytorów polskich. Jazz Uczeń: – referuje społeczne pochodzenie jazzu i bluesa, – wie, na czym polegają jazzowe wariacje oraz improwizacje big bandów, – potrafi przedstawić różnorodność nurtów jazzu nowoczesnego, – wskazuje na afrykańskie, południowoamerykańskie i indyjskie inspiracje jazzmanów, – wie, na czym polega doniosłość twórczości Jerzego Matuszkiewicza i Leszka Możdżera, – zna utwory Milesa Daviesa „So what” i Johna Zorna „Khebar”. – społeczne pochodzenie jazzu i bluesa, – narodziny dixielandu na przykładzie działalności Scotta Joplina, – jazzowe wariacje oraz improwizacje big bandów, – różnorodność jazzu nowoczesnego, – afrykańskie, południowoamerykańskie i indyjskie inspiracje jazzmanów, – Jerzy Matuszkiewicz i Leszek Możdżer wobec wyzwań yassu. Rekomendowane nagrania Miles Davies So what John Zorn Khebar 13 Sprawdzian Kontrkultura i muzyka popularna Uczeń: – zna pochodzenie rocka, – wie, czym była i co kontestowała kontrkultura, – potrafi rozróżnić i wskazać na krytyczną i popularną rolę muzyki rockowej, – wie, na czym polega społeczne zaangażowanie reggae, – potrafi scharakteryzować główne subkultury i ich znaczenie kulturowe, – wie, na czym polega polityczno-społeczne zaangażowanie punk rocka, – rozumie rolę koncertów w Woodstock i Jarocinie oraz ich wpływ na kształtowanie postaw społecznych, – wie, na czym polega związek poezji śpiewanej i rocka. – jazzowe i bluesowe pochodzenie rocka, – znaczenie i rola kontrkultury, – dwa nurty rozwoju muzyki: społeczno-krytyczny oraz popularny, – udział reggae i Boba Marleya w twórczości kontrkulturowej, – artystyczne tendencje rocka progresywnego i symfonicznego: Frank Zappa, Mike Oldfield, – subkultury wobec zwrotu w muzyce, – British new wave i lata 80.: Metallica, Iron Maiden, Slayer, – polityczno-społeczne zaangażowanie punk rocka, – kulturotwórcza rola koncertów: Woodstock, Jarocin, – narodziny rocka alternatywnego: The Cure, System of a Down, – nietypowa para – poezja i rock: Republika, Marek Grechuta, Ewa Demarczyk, Dezerter. Uwaga: sugerowane połączenie tematu z treściami podrozdziału „Problemy z kontrkulturą” – społeczne zaangażowanie kontrkultury, – znaczenie terminów: kultura, kontrkultura, kultura alternatywna, subkultura, – światopoglądowe uwikłanie subkultur, – polityczne zaangażowanie punk rocka. Teatr XX wieku (1) Uczeń: – rozumie kontynuacje, nawiązania i zerwanie teatru XX wieku z tradycją, – wie, czym była i na czym polegała Wielka Reforma teatru, – rozumie i zna teorię „Nadmarionety”, – wie, czym był naturalizm w realizacjach Konstantego Stanisławskiego. – XX wiek wobec tradycji teatralnej, – Wielka Reforma teatru, – aktor jako „Nadmarioneta” (Edward Craig), – naturalizm Konstantego Stanisławskiego. Teatr XX wieku (2) Uczeń: – rozumie ideę teatru okrucieństwa, – potrafi zaprezentować główne ruchy awangardowe w teatrze XX wieku, – wie, na czym polegała artystyczna rywalizacja Jerzego Grotowskiego z Tadeuszem Kantorem, potrafi przedstawić ich kluczowe idee i porównać je, – tzw. Teatr okrucieństwa (Antonin Artaud), – awangardowe wyzwania teatralne od Oskara Schlemmera do Juliusza Osterwy, – nieustanny spór – znaczenie teatrów Cricot2 i Laboratorium, – kontrkultura wobec teatru (The Living Theatre, Bread and Puppet Theater, Pomarańczowa alternatywa). 14 – rozumie, zna i krótko omawia idee teatrów kontrkulturowych. Film (1) Uczeń: – zna początki kina i wkład braci Lumiére w jego rozwój, – rozumie społeczną symbolikę ekspresjonizmu niemieckiego, – rozumie przełomowość twórczości satyrycznej Charlie Chaplina, – wie, na czym polegał wkład Siergieja Eisensteina w rozwój kinematografii, – krótko charakteryzuje filmową poetykę impresjonizmu francuskiego, – zna idee i realizacje surrealistycznych postulatów w kinie hiszpańskim, – rozumie charakter społecznej reakcji włoskiego neorealizmu. – początki kina (bracia Lumiére), – społeczne zaangażowanie ekspresjonizmu niemieckiego (Friedrich Murnau), – smutne komedie Charliego Chaplina, – rewolucja oczyma Rosjan (Aleksandr Dowżenko, Siergiej Eisenstein), – filmowy impresjonizm Jeana Renoira, – surrealistyczne adaptacje Luisa Buñuela, – neorealizm jako konsekwencja faszyzmu (Vittorio De Sica, Federico Fellini). Film (2) Uczeń: – potrafi wskazać przykłady filmowego zaangażowania Michelangela Antonioniego i Akiry Kurosawy, – potrafi scharakteryzować twórczość: Andrieja Tarkowskiego, Ingmara Bergmana, Wernera Herzoga, – rozumie doniosłość twórczości polskiej szkoły filmowej i kina moralnego niepokoju, – zna głównych przedstawicieli francuskiej Nowej Fali, – rozumie idee postmodernizmu w kinie. – literackie zaangażowanie kina (Michelangelo Antonioni, Akira Kurosawa), – wielkie indywidualności kina europejskiego (Andrzej Tarkowski, Ingmar Bergman, Werner Herzog), – polska szkoła filmowa oraz tzw. kino moralnego niepokoju, – rola francuskiej Nowej Fali, – film amerykański oraz kino nowej przygody, – postmodernizm (Peter Greenaway, Quentin Tarantino). Internet Uczeń: – wie, czym była ARPA i jakie były początki Internetu, – zna genezę powstania Doliny Krzemowej i potrafi ukazać jej rolę w kontekście nowych technologii, – omawia społeczne i – ARPA i rozwój sieci, – rola sieci w wyścigu zbrojeń, – powstanie Doliny Krzemowej, – społeczne i ekonomiczne funkcje sieci, – znaczenie Internetu w procesach globalizacyjnych. 15 ekonomiczne funkcje sieci, – rozumie wpływ Internetu na kształtowanie procesów globalizacyjnych. 30. Sprawdzian 2. Procedury osiągania celów dydaktycznych Wiedza o kulturze stanowi przedmiot, który ze względu na doświadczenie życiowe uczniów utworzył już pewien fundament w ich umysłach. Jako aktywni uczestnicy życia społecznego zetknęli się z różnego rodzaju instytucjami, takimi określeniami, jak „kultura” czy „cywilizacja”. Uczniowie są też świadomi globalnych uwarunkowań społecznych. Z drugiej strony szkoła rzadko daje możliwość pogłębienia refleksji nad wspomnianym doświadczeniem, co ostatecznie powoduje powstanie zaledwie intuicji lub zdroworozsądkowego namysłu wychowanków nad kulturą. Wobec powyższego, nauczyciele powinni na lekcjach wychodzić od doświadczeń uczniów, konstruować wnioski i generalizować je do postaci teorii, którą wyjaśniałyby i ilustrowały odpowiednie przykłady. Inaczej mówiąc, dobrze skonstruowane zajęcia wiedzy o kulturze (zwłaszcza dotyczące ogólnych zagadnień) powinny zawierać wszystkie cztery wymienione powyżej elementy, pozwalając nie tylko na zaczepienie się w umysłach uczniów treści przez przywołanie własnych intuicji, ale również przez rozwinięcie ich w dyskusji i stosowne nakierowanie na teorie i sposoby tłumaczenia świata. Podstawa programowa przedmiotu koncentruje się jednak nie tylko na teoretycznej refleksji nad kulturą, ale również na twórczości artystycznej, z którą to uczniowie muszą jak najczęściej obcować, interpretować oraz w uargumentowany sposób oceniać. Autor chciałby tutaj zwrócić Czytelnikom uwagę na konieczność osadzenia wypowiedzi uczniowskiej w kontekście historycznym oraz artystycznym, która nie powinna posiłkować się tylko wewnętrznymi odczuciami. Odpowiedzialne wypowiedzi pojawią się tylko przy odpowiednim obyciu ucznia ze sztuką i jej rozmaitymi reprezentacjami. Skuteczną metodą może okazać się ukazywanie dzieł malarskich czy komentarzy muzycznych nie tylko w ramach wiedzy o kulturze, ale również na lekcjach plastyki, języka polskiego, wiedzy o społeczeństwie czy historii. W ramach zajęć uczniów należy w miarę możliwości aktywizować, np. poprzez prasówkę, lekcje muzealne, czytanie dodatkowych artykułów, obcowanie z oryginalnym dziełem sztuki lub reprodukcją, udział w projektach lokalnych organizacji pozarządowych itp. Trudno oczekiwać, żeby po tak ograniczonym czasowo kursie jego uczestnicy dokonywali własnych badań czy podejmowali przełomowe decyzje. Ważne jest jednak, aby zaszczepić w nich zainteresowanie tematem, które charakterystyczne jest dla aktywnych społecznie osób, orientujących się w podstawowych wydarzeniach kulturalnych oraz aktualnych trendach. Skoro bowiem liczba lekcji jest zbyt mała, aby dogłębnie móc nauczyć przedmiotu, to może lepiej wywołać ciekawość świata, pozwalającą na indywidualne zgłębianie tematu. Szczegółowe metody oraz sposoby realizacji celów dydaktycznych zostały omówione w Książce nauczyciela wiedzy o kulturze napisanej pod kątem publikacji Picasso, krzyżowcy i afrykańscy czarownicy. Znajdą tam Państwo uwagi poświęcone poszczególnym częściom podręcznika oraz dodatkowo dział dedykowany nowym technikom stosowanym w pedagogice. Konkretne przykłady tego typu realizacji Czytelnicy odnaleźć mogą na stronie internetowej Wydawnictwa eMPi2, gdzie zostaną zamieszczone przykładowe scenariusze lekcji. 16 3. Przewidywane osiągnięcia ucznia Po ukończeniu kształcenia w zakresie wiedzy o kulturze uczeń powinien: – rozumieć rolę kultury w kształtowaniu otoczenia jego życia i wiedzieć, jakie nauki zajmują się jej badaniem, – znać aparaturę pojęciową i ustalane przez nią podstawowe rozróżnienia w ramach nauk o kulturze, – orientować się w historii sztuki XX wieku (architektura, sztuki plastyczne, muzyka, film, teatr) i sprawnie operować stosowanymi w niej podziałami chronologicznymi oraz aparatem pojęciowym, – umieć charakteryzować poszczególne nurty w sztuce XX wieku oraz wskazywać ich przedstawicieli, – rozumieć znaczenie wybitnych indywidualności w dziejach sztuki i umieć omawiać ich twórczość, – dostrzegać konsekwencje i powiązania pomiędzy sztuką, a społeczeństwem, – rozumieć zależność sztuki od panujących w nich światopoglądów i systemów wartości, – dostrzegać ciągłość kultury europejskiej i umieć określać w jej ramach miejsce kultury polskiej, – rozumieć zjawiska awangardowe i być przygotowanym do ich świadomego odbioru, – świadomie funkcjonować w świecie zdominowanym przez środki masowego przekazu. Mieć świadomość możliwości harmonijnego funkcjonowania i współistnienia rozmaitych światopoglądów. 4. Ewaluacja Podstawą ewaluacji powinna być wiedza merytoryczna wyniesiona z przedmiotu oraz stosownych lektur. W praktyce jednak ogrom materiału oraz limit czasu sprowadza tak rozumiane przedsięwzięcie do granic absurdu, uniemożliwiając nie tylko sumienną analizę materiału, ale również odpowiednią ocenę jego znajomości. Dlatego też autor programu uważa, że podstawą oceny ucznia powinny być w mniejszym stopniu sprawdziany, a w znacznie większym bieżąca aktywność na zajęciach i poza nimi. Na dobry stopień powinny składać się: – aktywność ucznia na zajęciach – umiejętność wypowiedzi ustnej i pisemnej, argumentacji i analitycznego myślenia – własne zaangażowanie w aktywność kulturalną (lektura książek, filmów, uczęszczanie do teatru czy galerii) – dodatkowe prace zlecane przez nauczyciela (szczególnie w przypadku osób zainteresowanych ocenami bardzo dobrymi bądź celującymi, np. poprowadzenie części lekcji, zreferowanie zagadnienia itp.) – wiedza faktograficzna zdobyta na bazie zajęć, podręcznika i materiałów dodatkowych 17 Aneks – materiały audio i wideo Niniejszy aneks ma za zadanie uzupełniać treści kształcenia artystycznego o stosowne dzieła sztuki. W wypadku filmu, muzyki oraz teatru wskazane utwory są jednoznacznie dziełami wybitnymi i absolutnie niezbędnymi (o ile w wypadku dzieł muzycznych poszczególne reprezentacje będę najprawdopodobniej obce uczniom, o tyle dzieła filmowe dobrane zostały spośród lektur szkolnych; stosunkowo łatwo jest autorowi zarekomendować dzieła teatralne, natomiast dostępność ich ekranizacji jest znikoma i wymaga bezpośredniego kontaktu z teatrami, np. pod adresem: sklep.cricoteka.pl/pl,category_tree,366). Utwory wyróżnione pogrubioną czcionką zostały przypisane poszczególnym tematom w programie. W programie celowo nie wymieniamy adresów internetowych poszczególnych dzieł plastycznych, zastępując każdorazowy przypis internetowy zbiorczym podaniem adresów galerii wirtualnych. Muzyka Claude Debussy – „Preludium do Popołudnia Fauna” – RMF Classic – Mistrzowska kolekcja – „Claude Debussy Morze. Preludium do Popołudnia Fauna” Igor Strawiński – „Święto wiosny” – Mistrzowska kolekcja – „RMF Classic Kolekcja – Strawinski: Ognisty Ptak, Święto Wiosny” Arnold Schönberg – „Księżycowy Pierrot” Bela Bartók – „String quartet No. 4”, I–II Edgar Varese – „Ionisation” Pierre Boulez – “Le Marteau Sans Maître” Karlheinz Stockhausen – „Studium II” Olivier Messiaen – „Symfonia Turangalila” Krzysztof Penderecki – „Tren ofiarom Hiroszimy” John Cage – „Music of changes” Witold Lutosławski – „Symfonia nr 4” Steve Reich – „Beginning” Arvo Paärt – „Magnificat” Miles Davies – „So what” John Zorn – „Khebar” John Coltrane – The Best Of John Coltrane - Atlantic/Warner Music, 1993 Film: Andrzej Wajda Piłat i Inni (ekranizacja Mistrza i Małgorzaty Michaiła Bułhakowa) Andrzej Wajda Wesele (ekranizacja dzieła Stanisława Wyspiańskiego) Akira Kurosawa Tron we krwi (ekranizacja Makbeta Williama Shakespeara) Wojciech Jerzy Has Sanatorium pod klepsydrą (ekranizacja dzieła Bruno Schulza) 18
