logos mythos - Instytut Filozofii UJ

Filozofia dla socjologów
Miłowit Kuniński
Przed powstaniem filozofii największy
wpływ na świat Greków miał Homer,
Poeta, sławny autor Iliady i Odysei, żyjący
w VIII lub w VII w. p.n.e. Adresaci
poematów
arystokracja
i
szlachta,
ostatecznie wszyscy wolni Grecy.
Innym poetą, które wpłynął znacząco na
grecką kulturę i myśl był Hezjod (chłopskie
pochodzenie). Rozkwit: ok. 800 r. lub 700 r.
p.n.e.
Homer
Hezjod
Hezjod
Główne poematy:
Narodziny bogów (Theogonia)
- uporządkowanie wielu wątków mitologicznych
- objaśnienie wzajemnych relacji pośród bogów i
między bogami a ludźmi
Prace i dni (Érga kai hemérai)
- opis i pochwała pracy fizycznej (głównie na roli)
- wskazanie na jej praktyczne i sakralne
znaczenie
Hezjod
- 5 pokoleń ludzi (epok, wieków)):
złote, srebrne, brązowe, mężów-herosów,
żelazne
Zalążek filozofii historii.
Wpływ na filozofię okresu klasycznego: Platon.
Homer
• Iliada opowiada historię wojny trojańskiej.
– na ślub Tetydy i Peleusa nie została zaproszona
bogini Eris (bogini niezgody).
– by się zemścić, rzuciła na stół jabłko z napisem
„dla najpiękniejszej”. Hera, Afrodyta i Atena
chciały je wziąć dla siebie.
– spór na mocy decyzji Zeusa miał rozstrzygnąć
Parys.
Obietnice bogiń:
Hera (żona Zeusa) - panowanie nad całą Azją i
bogactwo]
Atena (bogini mądrości i odwagi w boju) wiedza i waleczność
Afrodyta (bogini miłości) - Helenę,
najpiękniejszą kobietę, córkę Zeusa, żonę
Menelaosa, brata słynnego Agamemnona.
Parys porwał i wywiózł ją do Troi. Tak rozpoczęła
się wojna Greków z Trojanami.
Homer
• Mapa ilustruje położenie Myken, siedziby Agamemnona oraz Troi, siedziby
Priama.
• Wykopaliska archeologiczne wiążą Troję opisaną przez Homera z VII
warstwą miasta.
Mykeny, Lwia Brama
Mykeny, Lwia Brama
Tzw. Grób Agamemnona
Skarbiec Atreusza
Tzw. Grób Agamemnona
Skarbiec Atreusza
Tzw. Grób Agamemnona
Skarbiec Atreusza
Maska Agamemnona
Troja
Patroklos i Achilles
Co wniosły poematy Homera (szczególnie
Iliada) do greckiej kultury i mentalności
W przeciwieństwie do sztuki ludów pierwotnych, która
skupiała się na tym, co odrażające i szpetne, czyli na swój
sposób wyjątkowe i przyciągające uwagę
poezję Homera cechuje :
• poczucie harmonii, proporcji, granicy i miary, a
więc kwestie
podejmowane w późniejszej
filozofii greckiej
• przedstawianie przyczyn, szukanie racji,
charakterystyka
związków
przyczynowoskutkowych, a nie jedynie ciągu zdarzeń,
również obecne później w filozofii greckiej
Co wniosły poematy Homera (szczególnie
Iliada) do greckiej kultury i mentalności
• zainteresowanie
całością
rzeczywistości,
widoczne wyraźnie już w filozofii jońskiej
(przedsokratejskiej)
• przedstawianie
upersonifikowanych
przykładów podstawowych wzorców życia i
postaw etycznych ludzi, co wpłynęło na ich
utrwalenie się na wiele stuleci w antycznej
greckiej kulturze i mentalności.
mythos i logos
mythos – słowo, mowa, opowieść, wiadomość,
rozmowa  polskie słowo: mit
mythos i logos
Przeciwieństwem mythos jest logos
logos
– myślenie, myśl
– racja, cel, zasada, sens, uzasadnienie, nauka
– sąd, przesłanka, wniosek, argument,
– rozum, umysł, intelekt, myślenie racjonalne
logos
W kulturze zachodniej, ukształtowanej pod
wpływem judaizmu i chrześcijaństwa oraz
myśli grecko-rzymskiej, istotne jest znaczenie
logos jako słowa.
Ewangelia wg św. Jana zaczyna się od zdania:
„Na początku było Słowo, a Słowo było u
Boga, i Bogiem było Słowo.”
W grece (zapisanej alfabetem łacińskim):
En archē en ho Logos, kai ho Logos en pros ton
Theon, kai Theos en ho Logos.
(Ἐν ἀρχῇ ἦν ὁ Λόγος, καὶ ὁ Λόγος ἦν πρὸς τὸν Θεόν, καὶ Θεὸς ἦν ὁ
Λόγος.)
Proszę również zwrócić uwagę na słowa:
archē i theos,
które odgrywały istotną rolę w filozofii greckiej,
a następnie w teologii i filozofii chrześcijańskiej.
Początkowe zdanie z prologu Ewangelii
wg św. Jana jest najbardziej filozoficznym
sformułowaniem, jakie występuje w Nowym
Testamencie, ze względu na jego związki z
terminologią i siatką pojęciową filozofii greckiej.
Św. Jan pisał po grecku.
Logos
Co charakteryzuje logos?
– myślenie za pomocą pojęć ogólnych
– sfera ludzka i boska zostają oddzielone
– związki przyczynowo-skutkowe dają się pojąć:
wyjaśnianie, wiedza dostępna dla każdego
– samoświadomość: człowiek jako podmiot poznaje
siebie i coś, a więc przedmiot
– słowo logos zyskało filozoficzny sens po raz
pierwszy u Heraklita (VI/V w. p.n.e.): porządek w
zmiennej rzeczywistości  harmonia, dynamiczna
równowaga
Przy okazji warto uświadomić sobie
wieloznaczność słownictwa klasycznej greki
i trudność jaką sprawiają tłumaczom teksty
filozoficzne powstałe w tym języku. Dlatego
tak istotną rolę pełnią interpretacje tych
tekstów i ciągłe powracanie do nich w celu
ich lepszego zrozumienia. Stąd wiele wersji
przekładów dzieł np. Platona czy
Arystotelesa, jakie wydawane są w
głównych językach europejskich.
7 mędrców
Tales z Miletu
Pittakos z Mityleny
Biasz Priene
Solon Ateńczyk
Kleobulos z Lindos
Myzon z Chene
Chilon ze Sparty
Filozofia w starożytnej Grecji
Dyscypliny filozoficzne i powiązane z nimi nauki
szczegółowe
P. Kunzmann, Fr.-P. Burkard, Fr. Wiedmann, Atlas filozofii, Poznań 1999
Oś czasu – starożytność
P. Kunzmann, Fr.-P. Burkard, Fr. Wiedmann, Atlas filozofii, Poznań 1999