strategia rozwoju turystyki w regionie leszczyńskim
advertisement
PROGRAM ROZWOJU TURYSTYKI W REGIONIE LESZCZYŃSKIM Alina Zajadacz Joanna Śniadek Opracowanie na zlecenie Organizacji Turystycznej Leszno – Region Leszno 2007 PROGRAM ROZWOJU TURYSTYKI W REGIONIE LESZCZYŃSKIM Spis treści ………………………………………………………………………………… str. 2 Wstęp …………………………………………………………………………………….. 4 A. CZĘŚĆ ANALITYCZNA - DIAGNOZA 1. Położenie i zakres przestrzenny Regionu Leszczyńskiego ………………………… 2.Walory turystyczne Regionu Leszczyńskiego ………………………………………. 2.1. Przyrodnicze walory turystyczne …………………………………………………. 2.1.1. Rezerwaty przyrody ……………………………………………………………….. 2.1.2. Przemęcki Park Krajobrazowy ……………………………………………………. 2.1.3. Obszary chronionego krajobrazu i Natura 2000 …………………………………... 2.1.4. Pomniki przyrody oraz zabytkowe parki ………………………………………….. 2.2. Kulturowe walory turystyczne ……………………………………………………. 2.2.1. Historia Regionu …………………………………………………………………... 2.2.2. Dziedzictwo materialne …………………………………………………………… 2.2.2.1. Gmina Leszno …………………………………………………………………... 2.2.2.2. Gmina Rydzyna ………………………………………………………………… 2.2.2.3. Gmina Krzemieniewo …………………………………………………………… 2.2.2.4. Gmina Osieczna ………………………………………………………………… 2.2.2.5. Gmina Lipno ……………………………………………………………………. 2.2.2.6. Gmina Święciechowa …………………………………………………………... 2.2.2.7. Gmina Włoszakowice …………………………………………………………… 2.2.2.8. Gmina Wijewo …………………………………………………………………. 2.2.2.9. Gmina Przemęt …………………………………………………………………. 2.2.3. Dziedzictwo duchowe …………………………………………………………….. 2.2.3.1. Legendy …………………………………………………………………………. 2.2.3.2. „Duch miejsca”, znane osoby …………………………………………………… 2.2.3.3. Kultura ludowa ………………………………………………………………….. 2.2.3.4. Miejsca kultu religijnego ………………………………………………………... 2.2.4. Współczesne życie kulturalne ……………………………………………………... 2.2.5. Walory zdrowotne …………………………………………………………………. 2.2.6. Walory sportowe …………………………………………………………………... 2.3. Przyrodniczo-kulturowe walory turystyczne (na szlakach) ……………………... 3.3.1. Szlaki piesze ………………………………………………………………………. 3.3.2. Szlaki tematyczne …………………………………………………………………. 3.3.2.1 Szlaki tematyczne piesze ………………………………………………………... 3.3.2.2. Szlaki tematyczne pieszo – rowerowe …………………………………………... 3.3.2.3. Szlaki tematyczne rowerowe ……………………………………………………. 3.3.2.4. Szlaki tematyczne dla zmotoryzowanych ………………………………………. 3.3.3. Szlaki kajakowe …………………………………………………………………… 2.4. Ocena atrakcyjności turystycznej Regionu Leszczyńskiego …………………….. 3. Infrastruktura materialna dla rozwoju gospodarki turystycznej w Regionie Leszczyńskim ……………………………………………………………………………. 3.1. Baza noclegowa ……………………………………………………………………... 3.2. Baza żywieniowa ……………………………………………………………………. 3.3. Dostępność komunikacyjna i transport ……………………………………………… 3.4. Biura podróży ……………………………………………………………………….. 3.5. Informacja turystyczna ……………………………………………………………… 8 11 11 11 13 14 16 18 19 26 26 27 29 31 33 34 35 36 36 37 37 42 43 45 45 46 46 50 50 50 50 55 59 60 66 66 79 80 82 83 85 2 3.6. Obiekty sportowo-rekreacyjne ………………………………………………………. 3.7. Obiekty i urządzenia kulturalno-rozrywkowe ………………………………………. 4. Uwarunkowania rozwoju turystyki w Regionie Leszczyńskim …………………… 4.1. Uwarunkowania przyrodnicze ……………………………………………………. 4.1.1. Lokalizacja, geneza i charakter rzeźby terenu …………………………………….. 4.1.2.Wody powierzchniowe …………………………………………………………….. 4.1.3. Gleby ……………………………………………………………………………… 4.1.4. Klimat ……………………………………………………………………………... 4.1.5. Szata roślinna i świat zwierzęcy …………………………………………………... 4.1.6. Formy ochrony przyrody ………………………………………………………….. 4.1.7. Stan środowiska przyrodniczego ………………………………………………….. 4.1.7.1. Jakość wód ………………………………………………………………………. 4.1.7.2. Jakość powietrza atmosferycznego ……………………………………………… 4.1.7.3. Hałas …………………………………………………………………………….. 4.1.7.4. Odpady ………………………………………………………………………….. 4.2. Uwarunkowania społeczno – ekonomiczne i organizacyjne rozwoju turystyki ... 5. Ruch turystyczny na terenie Regionu Leszczyńskiego …………………………….. 5.1. Struktura ruchu turystycznego ………………………………………………………. 5.1.1. Krajowy ruch turystyczny …………………………………………………………. 5.1.2. Zagraniczny przyjazdowy ruch turystyczny ………………………………………. 6. Rynki konkurencyjne dla Regionu Leszczyńskiego ……………………………….. 7. Analiza SWOT ……………………………………………………………………….. B. CZĘŚĆ STRATEGICZNA 8. Wizja, misja i cele strategiczne rozwoju turystyki w Regionie Leszczyńskim …… 9. Koncepcja markowych produktów turystycznych Regionu wraz z określeniem działań dla ich rozwoju …………………………………………………………………. 9.1. Kajakowy Szlak Konwaliowy ………………...…………………………………….. 9.2. Żużel …………………………………………………………………………………. 9.3. Pod Niebem Leszna …….…………………………………………………………… 9.4. Konferencje w Regionie Leszczyńskim ……………………………………………... 9.5. Leszczyńskie Smaki …………………………………………………………………. 9.6. Leszczyńskie po Królewsku ………………………………………………………… 9.7. Piękno Ukryte w Drewnie …………………………………………………………… 9.8. W Krainie Ptasiego Śpiewu …………………………………………………………. 9.9. Leszczyńskie Rowerostrady ………………………………………………………… 9.10. Szlak Konny Króla Stanisława …………………………………………………….. 10. Wsparcie rozwoju produktów turystycznych Regionu Leszczyńskiego ………… 10.1. Źródła finansowania rozwoju produktów turystycznych Regionu Leszczyńskiego .. 10.2. Monitoring prowadzonych działań ………………………………………………… Zakończenie ……………………………………………………………………………... Literatura ……………………………………………………………………………….. Spis tabel ………………………………………………………………………………… Spis rycin ………………………………………………………………………………... Aneks …………………………………………………………………………………….. 85 86 87 91 91 91 92 94 94 95 97 103 103 105 106 106 107 112 114 114 119 121 123 126 131 133 136 138 139 140 142 148 150 154 156 159 158 160 162 163 165 166 168 3 WSTĘP Turystyka jest jedną z najdynamiczniej rozwijających się dziedzin życia społecznego i gospodarczego współczesnej cywilizacji. Europejska i światowa gospodarka turystyczna odnotowują stały, dynamiczny rozwój pomimo wielu niekorzystnych zjawisk, takich jak wzrost cen ropy naftowej, czy akty międzynarodowego terroryzmu, a globalne wpływy z turystyki międzynarodowej wciąż rosną, osiągając w roku 2005 wartość 680 miliardów USD. Systematycznie zwiększa się udział szeroko rozumianej gospodarki turystycznej w światowym produkcie brutto, obecnie wynosi on około 8%, a według szacunków WTTC do roku 2014 osiągnie wartość prawie 11%. Gospodarka turystyczna jest potężnym pracodawcą – na całym świecie w turystyce pracuje ponad 220 mln osób, co stanowi ponad 8% ogółu miejsc pracy. Także w Polsce, turystyka staje się jedną z ważniejszych dziedzin gospodarczych, stale zwiększając swój udział w produkcie krajowym brutto i zatrudniając coraz większa liczbę osób. W 2005 roku Polskę odwiedziło prawie 65 mln cudzoziemców (w tym ponad 15 mln turystów), a wpływy dewizowe z tego tytułu wyniosły 6 230 mln USD. Szeroko pojęta gospodarka turystyczna wygenerowała 7,6% PKB oraz stworzyła prawie 8% miejsc pracy w gospodarce narodowej. Turystyka, dzięki swojej interdyscyplinarności wpływa na rozmaite dziedziny życia – gospodarkę, społeczeństwo, środowisko, kulturę, integrując przedsiębiorców, samorządy lokalne, instytucje, grupy społeczne; turystyka rozwija się lokalnie, a oddziaływuje ponadregionalnie. Dla wielu społeczności, regionów czy krajów już od dawna jest ona źródłem dobrobytu, instrumentem skutecznej walki z bezrobociem, motorem napędowym przedsiębiorczości oraz koniunktury w innych, współdziałających z branżą turystyczną sektorach np. w handlu, transporcie, przemyśle, rolnictwie, albowiem w wyniku rozwoju turystyki powstają efekty mnożnikowe, spowodowane napływem pieniądza z zewnątrz do regionu. Szczególnym wyzwaniem związanym z rozwojem turystyki, a wynikającym z jej specyfiki jako działalności horyzontalnej – międzysektorowej jest jednak konieczność zapewnienia wielostronnej, systematycznej współpracy instytucji (szczególnie władz samorządowych i podległych im jednostek) oraz podmiotów gospodarczych (partenariat publiczno-prywatny). Region Leszczyński z racji posiadanych walorów krajobrazowych, przyrodniczych i kulturowych oraz niezwykle korzystnego położenia stwarza szerokie możliwości dla rozwoju turystyki i rekreacji na swoim obszarze. Harmonijne wykorzystanie walorów naturalnych i antropogenicznych oraz optymalne zagospodarowanie Regionu w synergii z racjonalną polityką turystyczną władz samorządowych może nawet uczynić turystykę siłą napędową 4 jego dalszego rozwoju społeczno-gospodarczego, a tym samym służyć podniesieniu poziomu życia mieszkańców. Warunkiem niezbędnym dla uzyskania pożądanych rezultatów jest prowadzenie działań zgodnie z opracowaną i społecznie zaakceptowaną strategią rozwoju turystyki. Podstawowym celem strategii będzie wskazanie takich produktów i działań, które zaspokajają potrzeby turystów, służą wzmocnieniu regionalnej gospodarki, przynoszą korzyści lokalnemu środowisku społecznemu i przyrodniczemu. Dzięki niej możliwe będzie skupienie uwagi na priorytetach, koordynowanie działań tych, którzy w ten rozwój są i/lub powinni być zaangażowani, ukazanie wagi zagadnień i korzyści związanych z rozwojem gospodarki turystycznej w Regionie, a także dostarczenie argumentów w procesie pozyskiwania źródeł finansowania projektów. Realizacja założonych w strategii celów powinna zapewnić: polepszenie wizerunku Regionu jako miejsca atrakcyjnego turystycznie i rekreacyjnie zwiększenia konkurencyjności Regionu oraz kształtowania jego pozytywnego wizerunku, jako obszaru bezpiecznego oraz atrakcyjnego także pod względem kulturowym i gospodarczym zwiększenie liczby turystów przyjeżdżających do Regionu wzbogacenie oferty usługowej Regionu i podniesienie poziomu jej jakości zmniejszenie negatywnego wpływu turystyki na środowisko naturalne i społeczne rozwój współpracy publiczno-prywatnej w zakresie turystyki. Proponowane w ramach Strategii działania będą także sprzyjać: rozwojowi miejscowego handlu, usług, rolnictwa, rzemiosła i drobnego przemysłu. zwiększeniu świadomości turystycznej mieszkańców Regionu (zwłaszcza dzieci i młodzieży), wraz z kształtowaniem właściwych postaw wobec turystyki, rekreacji, środowiska przyrodniczego, dziedzictwa kulturowego Regionu pobudzaniu przedsiębiorczości mieszkańców Regionu i zwiększeniu ich zaangażowania w jego sprawy, w tym wskazanie możliwości aktywizacji środowiska wiejskiego i uzyskiwania dochodów z działalności pozarolniczej (agroturystyka, gastronomia), propagowaniu idei Europy Obywateli i państwa Obywatelskiego. Celem niniejszego opracowania jest rozpoznanie potencjału turystycznego Regionu Leszczyńskiego oraz wskazanie możliwości wykorzystania go dla rozwoju turystyki na tym obszarze wraz z koncepcją regionalnych produktów turystycznych. Zakres przestrzenny opracowania stanowi umowny Region Leszczyński, wyznaczony jako obszar dziesięciu 5 jednostek terytorialnych, stowarzyszonych w Organizacji Turystycznej Leszno – Region, tj.: Miasto Leszno, Powiat Leszczyński, Miasto i Gmina Rydzyna, Miasto i Gmina Osieczna, Gmina Krzemieniewo, Gmina Lipno, Gmina Święciechowa, Gmina Wijewo, Gmina Włoszakowice oraz Gmina Przemęt. Zakres czasowy opracowania obejmuje lata od 2000 (w części diagnostycznej) do 2013 (w części strategicznej). W pracy wykorzystano dostępne publikacje książkowe (zwłaszcza z zakresu krajoznawstwa), opracowania statystyczne (GUS, Instytut Turystyki), materiały niepublikowane, dokumenty urzędowe oraz wyniki badań własnych, przeprowadzonych na obszarze Regionu. Dla potrzeb niniejszego opracowania posłużono się ogólną metodą badawczą, jaką jest metoda indukcji, polegająca na formułowaniu ocen i wniosków na podstawie szczegółowej analizy zjawisk. Przeprowadzona analiza dotyczyła w szczególności zasobów Regionu ( w tym walorów turystycznych, regionalnej infrastruktury turystycznej i towarzyszącej, determinant rozwoju turystyki w Regionie), ruchu turystycznego w Regionie oraz otoczenia marketingowego Regionu ( w tym tendencji i trendów w turystyce krajowej i zagranicznej, czynników ekonomicznych, społecznych, kulturowych, technicznych, prawnych i demograficznych). Dla potrzeb opracowania przeprowadzono zarówno analizę elementarną, jak i analizę przyczynową (funkcjonalną), natomiast zastosowanymi metodami szczegółowymi były: metoda opisowa, metody statystyczne, metody wnioskowania, metody prognozowania. Opracowanie strategii rozwoju turystyki w Regionie wymagało także wykorzystania metod budowania założeń strategicznych, tj. metody aktywnego planowania strategicznego oraz metody analizy eksperckiej. Techniki badawcze wykorzystywane w badaniach to przede wszystkim: obserwacja, wywiad bezpośredni oraz techniki ankietowe. Badania ankietowe objęły trzy grupy respondentów, tj. przedstawicieli władz wszystkich samorządów terytorialnych Regionu Leszczyńskiego, gestorów usług turystycznych prowadzących działalność gospodarczą w Regionie oraz turystów krajowych przyjeżdżających na teren Regionu1. ZAŁOŻENIA DO STRATEGII 1. okres planowania: lata 2007 – 2013 2. Strategia jest opracowywana i konsultowana z przedstawicielami wszystkich gmin – członków Organizacji Turystycznej Leszno-Region (miasto Leszno, Powiat Badania ankietowe turystów zrealizowane zostały przez Centrum Badań Stosowanych ULTEX ANKIETER Sp. z oo w Poznaniu, na zlecenie Urzędu Miasta w Lesznie. Badania przeprowadzono na losowo dobranej grupie 796 osób w okresie czerwiec – sierpień 2006. 1 6 Leszczyński, Miasto i Gmina Rydzyna, Miasto i Gmina Osieczna, Gminy: Krzemieniewo, Lipno, Święciechowa, Wijewo, Włoszakowice oraz Przemęt) oraz członków wspierających (Muzeum Okręgowe w Lesznie, Centrum Konferencji i Rekreacji „Akwawit” SA, Zamek w Rydzynie, WODR w Lesznie, PWSZ w Lesznie) 3. decyzje zawarte w Strategii będą służyły zrównoważonemu rozwojowi turystyki na obszarze działania Organizacji 4. Strategia jest zbieżna ze Strategią Rozwoju Województwa Wielkopolskiego do roku 2020 i Strategią rozwoju turystyki w województwie wielkopolskim oraz priorytetami i zadaniami przyjętymi w innych, oficjalnych dokumentach związanych z zagospodarowaniem i rozwojem społeczno-gospodarczym powiatu leszczyńskiego oraz jego poszczególnych gmin (członków Organizacji) i miasta Leszna, w tym z Planem rozwoju lokalnego powiatu leszczyńskiego do roku 2013, Strategią rozwoju Miasta Leszna oraz Strategią Rozwoju Gminy Przemęt na lata 2004-2011 5. realizacją Strategii będą kierowały władze Organizacji przy współpracy władz samorządowych stowarzyszonych gmin oraz przedstawicieli członków wspierających 6. Strategia będzie narzędziem integrowania i koordynowania działań rozwojowych podejmowanych przez stowarzyszone gminy, jak również działań podejmowanych przez podmioty gospodarki turystycznej w Regionie 7. Strategia będzie służyła pozyskiwaniu środków zewnętrznych oraz tworzeniu warunków do inwestowania w turystykę w Regionie 8. dodatkowym zadaniem Strategii będzie ułatwienie kolejnym władzom samorządowym prowadzenia optymalnej polityki turystycznej i kontynuowania rozpoczętych działań. 7 A. CZĘŚĆ ANALITYCZNA DIAGNOZA Pierwszym etapem procesu formułowania strategii rozwoju turystyki dla każdego regionu jest diagnoza stanu istniejącego, która powinna obejmować następujące zagadnienia: położenie geograficzne walory turystyczne: naturalne oraz antropogeniczne (aktualnie istniejące oraz te zasoby, które potencjalnie mogłyby być walorami (atrakcjami) turystycznymi) infrastrukturę materialną (turystyczną i towarzyszącą) potencjał społeczno-demograficzny potencjał gospodarczy sytuację finansową inne elementy, istotne dla rozwoju turystyki np. dotychczasowe działania promocyjne regionu, organizacje i stowarzyszenia turystyczne, partenariaty krajowe i międzynarodowe, wielkość i struktura ruchu turystycznego na terenie regionu2. 1. POŁOŻENIE I ZAKRES PRZESTRZENNY REGIONU LESZCZYŃSKIEGO Region Leszczyński jest umownym regionem, wyznaczonym przestrzennie jako obszar dziesięciu jednostek terytorialnych, których samorządy zadeklarowały członkostwo w Organizacji Turystycznej Leszno-Region. Jednostki te, to: Miasto Leszno, Powiat Leszczyński, Miasto i Gmina Rydzyna, Miasto i Gmina Osieczna, Gmina Krzemieniewo, Gmina Włoszakowice, Gmina Lipno, Gmina Święciechowa, Gmina Wijewo oraz Gmina Przemęt3. Prawie wszystkie z wymienionych jednostek terytorialnie stanowią obszar powiatu leszczyńskiego, tylko gmina wiejska Przemęt wchodzi w skład powiatu wolsztyńskiego. Zgodnie z reformą administracyjną kraju (1998) miasto Leszno oraz okalające je gminy, a także cały powiat wolsztyński włączone zostały w skład województwa wielkopolskiego Potencjał społeczno-demograficzny, gospodarczy oraz sytuacja finansowa (przychody i wydatki budżetowe) jednostek terytorialnych wchodzących w skład Regionu Leszczyńskiego zostały szczegółowo scharakteryzowane w dokumentach takich jak: Strategia rozwoju miasta Leszna, Plan rozwoju lokalnego powiatu leszczyńskiego do roku 2013 oraz Strategia rozwoju gminy Przemęt na lata 2004-2011, dlatego też w niniejszym opracowaniu zagadnienia te nie zostały uwzględnione. 3 Organizacja Turystyczna Leszno-Region została powołana do życia w dniu 2 sierpnia 2002 roku. 2 8 (Leszno jako powiat grodzki oraz siedem gmin jako powiat ziemski). Wśród powiatów ziemskich Wielkopolski, powiat leszczyński zajmuje 16 miejsce pod względem powierzchni wynoszącej 804,7km2 i 30 miejsce pod względem liczby ludności wynoszącej 49.850 mieszkańców. Powiat obejmuje siedem jednostek administracyjnych: 2 gminy miejskowiejskie z miastami: Osieczna i Rydzyna oraz 5 gmin wiejskich: Krzemieniewo, Lipno, Święciechowa, Wijewo i Włoszakowice. Miasto Leszno jest najmniejszym powiatem grodzkim Wielkopolski pod względem powierzchni (31,9km2), jak i pod względem liczby ludności (63.634). Łącznie powierzchnia Regionu Leszczyńskiego wynosi 1060,9km2 i jest zamieszkana przez prawie 127 tysięcy osób (tabela 1). Tab.1.Powierzchnia, ludność i gęstość zaludnienia jednostek terytorialnych Regionu Leszczyńskiego. Jednostka Powierzchnia km2 31,9 804 Leszno miasto Powiat leszczyński, w tym: Osieczna Rydzyna Krzemieniewo Lipno Święciechowa Wijewo Włoszakowice Powiat wolsztyński gmina Przemęt Liczba ludności 63456 49850 Średnia gęstość zaludnienia 69 61 Rodzaj jednostki Powiat grodzki Powiat ziemski 129 136 113 103 135 61 127 8582 7917 8518 5698 7106 3468 8561 66 58 75 54 52 56 66 Gmina miejsko-wiejska Gmina miejsko-wiejska Gmina wiejska Gmina wiejska Gmina wiejska Gmina wiejska Gmina wiejska 225 13597 60 Gmina wiejska Źródło: dane GUS. Region Leszczyński graniczy od południa z powiatem rawickim i góreckim (woj. dolnośląskie), od zachodu z powiatem wschowskim (woj. lubuskie) i wolsztyńskim, od północy z kościańskim i od wschodu z powiatem gostyńskim. Położenie Regionu w relatywnie niedużej odległości od wielkich aglomeracji miejskich: poznańskiej (około 80km) i wrocławskiej (około 100km) oraz na przecięciu ważnych szlaków komunikacyjnych drogowych oraz kolejowych należy uznać za czynnik istotnie sprzyjający rozwojowi turystyki. Zgodnie z regionalizacją fizyczno - geograficzną, Region Leszczyński usytuowany jest na styku dwóch wielkich podprowincji: Niziny Środkowopolskiej oraz Pojezierzy Południowobałtyckich, na terenie regionu Nizina Południowowielkopolska, w skład której wchodzi mezoregion Wysoczyzna Leszczyńska oraz regionu Pojezierze Wielkopolskie, obejmującego mezoregiony: Pojezierze Sławskie i Krzywińskie4. 4 J.Kondracki, Geografia fizyczna Polski, PWN, Warszawa 1988, s. 250-253 9 PR ZEMĘT W ŁO SZAKO WICE LIPNO OSIECZ NA WI JEWO LESZNO KR ZEMIENI EWO ŚWIĘCIECH OWA RYD ZYNA Ryc.1. Obszar objęty działalnością organizacji turystycznej Leszno Region na tle podziału administracyjnego Wielkopolski. Źródło: opracowanie własne. 10 2. WALORY TURYSTYCZNE REGIONU LESZCZYŃSKIEGO Walory turystyczne stanowią wszystko to, co leży w sferze bezpośredniego zainteresowania turysty i w większości przypadków decyduje o wyborze miejsca spędzania czasu wolnego poza obszarem zamieszkania i codziennej penetracji. Ze względu na genezę wśród walorów turystycznych wyróżniamy przyrodnicze i kulturowe (antropogeniczne). Natomiast biorąc pod uwagę sposób wykorzystania walorów, ich funkcje, dzielimy je na walory wypoczynkowe, krajoznawcze oraz specjalistyczne. Walory turystyczne rozpatrywane są także pod kątem charakteru (wymiaru) miejsca, stosowana jest wówczas klasyfikacja na walory miejsca (site) i walory wydarzeń (event). Analiza walorów turystycznych badanego obszaru została przeprowadzona w oparciu o kryterium genezy, ponieważ ta klasyfikacja w największym stopniu spełnia zasadę rozłączności wydzielanych grup obiektów, czy ich cech. 2.1. Przyrodnicze walory turystyczne Do głównych walorów przyrodniczych Regionu należą liczne, malownicze jeziora Pojezierza Sławskiego i Krzywińskiego, urozmaicona rzeźba terenu w strefie pojezierzy, duże kompleksy leśne w jego północno-zachodniej części oraz czyste powietrze. Wiele obszarów i obiektów, ze względu na unikalne walory przyrodnicze i krajobrazowe objętych zostało ochroną prawną w formie rezerwatów, parku krajobrazowego, obszarów chronionego krajobrazu, obszarów Natura 2000 oraz pomników przyrody. Atutem jest także możliwość wędkowania, polowania oraz obserwacji ptactwa wodnego. 2.1.1. Rezerwaty przyrody W Regionie powołano pięć rezerwatów, dwa kolejne zostały zaprojektowane. Rezerwat florystyczny Dolinka (gmina Lipno, Goniembice, powierzchnia 1,77 ha) jest najliczniejszym stanowiskiem pełnika europejskiego z dotychczas objętych ochroną w Wielkopolsce. Ponadto występują w nim jaskry, kuklik, ostrożen i kaczeńce. Rezerwat Ostoja Żółwia Błotnego położony jest w Leśnictwie Drzeczkowo (gmina Osieczna) i zajmuje powierzchnię 4,32 ha (w tym powierzchni leśnej 3,45 ha). Rezerwat utworzony został w celu zachowania jednego z bardzo nielicznych w Polsce stanowisk żółwia błotnego (Emys orbicularis). Ze względu na charakter rezerwat nie jest udostępniony do zwiedzania. Rezerwat Wyspa Konwaliowa (powierzchnia 20,15 ha) położony jest na wyspie znajdującej się na plosie Radomierskim Jeziora Przemęckiego Północnego (gmina Przemęt). 11 Na zalesionej wyspie, w drzewostanie dominują dęby bezszypułkowe w wieku około 150 lat, miejscami z domieszką sosny. Występują tu roślinny rzadkie i chronione, w tym także łanowo konwalia majowa w formie zwanej różową, ponadto kokoryczka wonna, lilia złotogłów i buławik czerwony. Na wyspie gnieździ się i występuje wiele ciekawych gatunków ptaków: kania czarna i kania rdzawa, czapla siwa, kilka gatunków dzięciołów (np. czarny i zielony), szpak i gołąb siniak. Rezerwat, ze względu na ochronę ptactwa jest zamknięty dla ruchu turystycznego. Rezerwat Torfowisko nad Jeziorem Świętym (obejmuje powierzchnię 7,59 ha), znajduje się w kompleksie leśnym po zachodniej stronie Jeziora Przemęckiego Środkowego (gmina Przemęt). Obejmuje niewielki zbiornik wodny – Jezioro Święte o powierzchni około 1 ha, otoczony jest piaszczystymi wałami wydm porośniętych borem sosnowym. Rezerwat stanowi torfowisko przejściowe z charakterystyczną najciekawszych roślin rosnących w rezerwacie należą: dla niego roślinnością. Do rosiczka okrągłolistna, żurawina błotna, bobrek trójlistkowy, bagnica torfowa oraz tojeść bukietowa. Jest on objęty ochroną ścisłą – co wyklucza użytkowanie turystyczne. Rezerwat Jezioro Trzebidzkie obejmuje powierzchnię 90,71 ha, położony jest w granicach gminy Przemęt. Ogólna powierzchnia gruntów leśnych wynosi 8,88 ha (wody – 30 ha, łąki – 0,65 ha, nieużytki (trzcinowisko) – 51,18 ha). Celem ochrony jest zachowanie ze względów naukowych, dydaktycznych i krajobrazowych zeutrofizowanego zbiornika wodnego z roślinnością wodną i szuwarową, stanowiącego ostoję oraz miejsca lęgowe ptaków, a także zachowanie środowiska żyznej buczyny pomorskiej. Gnieżdżą się tu gęsi gęgawy, łabędzie nieme, kaczki krzyżówki, głowienki i czernice, licznie występują łyski. Osobliwością Regionu są także dwa zaprojektowane rezerwy przyrody. Zbiornik Wonieść (Gmina Osieczna) – rezerwat ornitologiczny o powierzchni 919 ha, usytuowany w rynnie polodowcowej jezior tworzących zbiornik Wonieść. Na obszarze tym żerują i bytują 232 gatunki ptaków, z tego 128 gatunków lęgowych. Z zagrożonych wyginięciem występują tutaj m. in: gągoł, żuraw zielonka oraz rybitwa zwyczajna. Kwaśna Dąbrowa w Lasach Włoszakowickich (Gmina Włoszakowice) – rezerwat leśny o powierzchni 190 ha (a wraz z otuliną około 630 ha), chroniący unikatową kwaśną dąbrowę, zharmonizowaną z siedliskiem na dużej powierzchni. Gatunkiem dominującym w drzewostanie jest dąb bezszypułkowy. Runo jest ubogie w gatunki, co jest cechą charakterystyczną dla kwaśnych dąbrów. Przeważa w nim borówka czarna z towarzyszącymi płatami trzcinnika leśnego. 12 2.1.2. Przemęcki Park Krajobrazowy Silny magnes przyciągający turystów do regionu stanowi Przemęcki Park Krajobrazowy. Został on utworzony w celu ochrony jednego z najciekawszych fragmentów pojeziernego krajobrazu Wielkopolski, o wysokim stopniu naturalności i bogactwie form rzeźby polodowcowej. Charakterystyczne elementy krajobrazu Parku tworzą niezbyt wysokie wzgórza moreny czołowej, falista morena denna oraz rozległe obniżenia i rynny, zajęte przez jeziora i torfowiska (w większości przekształcone w łąki). Wyższe wzniesienia sięgające 120 m n.p.m., znajdują się w południowo – wschodniej części Parku, mają one swoje nazwy, jak np. Góry Karpaty. Park położony jest w dorzeczu Obry, której skanalizowana odnoga, zwana Południowym Kanałem Obry, płynie wzdłuż jego północnej granicy. Ciekawy jest współczesny układ sieci hydrograficznej, na który składają się szerokie, płaskie rynny jeziorne. Na terenie Parku znajdują się 24 większe jeziora. Największą powierzchnię obejmuje Jezioro Przemęckie, złożone z kilku połączonych akwenów, czasami uznawanych za odrębne jeziora: Błotnickie, Przemęckie, Radomierskie, Górskie i Osłonińskie. Do większych jezior należy także Dominickie i Wieleńskie z Jeziorem Trzytoniowym. Akweny wodne powiązane są ze sobą systemem rowów i cieków, co stwarza doskonałe warunku dla kajakarstwa. Jeziora położone są malowniczo wśród wzgórz morenowych, w otulinie pól, łąk, lasów i torfowisk. Dzięki dostępności linii brzegowej i leśnemu otoczeniu jeziora: Dominickie, Wieleńskie, Osłonińskie, Górskie, Olejnickie oraz Radomierskie są wykorzystywane do celów rekreacyjnych. Większość pozostałych jezior to zbiorniki mniejsze o na ogół bagnistych i niedostępnych brzegach, otoczonych torfowiskami i łąkami5. Lasy zajmują ponad 40% powierzchni Parku. Dominują wśród nich sosnowe bory świeże oraz bory mieszane dogodne dla wszystkich form wypoczynku. Na terenie Parku występują ciekawe gatunki roślin chronionych. Zróżnicowana jest także fauna, zwłaszcza awifauna, licząca 198 gatunków ptaków lęgowych. W granicach Parku wyodrębniono dwa rezerwaty przyrody: krajobrazowy – Wyspa Konwaliowa oraz torfowiskowy – Torfowisko nad Jeziorem Świętym. W pobliżu leśniczówki Krzyżowiec wytyczono rowerową ścieżkę dydaktyczną o długości 12 km. Dwie ścieżki przyrodniczo-leśne (8 i 5 km) rozpoczynają się przy parkingu w Olejnicy (gmina Przemęt). Główną miejscowością wypoczynkową Parku, a 5 G. Rąkowski (red.), Parki krajobrazowe w Polsce. Instytut Ochrony Środowiska, Warszawa, 2002, s. 205 13 zarazem Regionu Leszczyńskiego jest Boszkowo (gmina Włoszakowice). W Boszkowie rozpoczyna się „Szlak Konwaliowy”. Prowadzi on przez kilkanaście jezior, jego długość wynosi ponad 40 km. Popularna wersja szlaku biegnie od Boszkowa przez Olejnicę do Boszkowa. Jest to szlak stosunkowo krótki, ale ze względu na wyjątkowe walory krajoznawcze oraz wypoczynkowe, zaliczany jest do grupy najpiękniejszych tras kajakowych w Polsce (por. rozdz. 3.3.3). Widokowo można go z pewnością porównać do niektórych fragmentów Kanału Augustowskiego, a nawet Czarnej Hańczy. Na terenie Parku występują wszystkie ważniejsze gatunki zwierząt łownych: jelenie, sarny leśne i polne, dziki, lisy, zające, bażanty oraz kuropatwy. Powołanie Parku nie zmieniło w zasadniczy sposób gospodarki łowieckiej, prowadzonej na podstawie odpowiednich przepisów o hodowli, ochronie zwierząt łownych i prawie łowieckim. 2.1.3. Obszary chronionego krajobrazu i Natura 2000 Terenem dogodnym dla wypoczynku pobytowego są obszary chronionego krajobrazu (por. tabela 27). Przemęcko-Wschowski i kompleks leśny Włoszakowice Krzywińsko-Osiecki wraz z zadrzewieniami gen. Dez. Chłapowskiego i Kompleksem Leśnym Osieczna Kompleks leśny Śmigiel-Święciechowa. Obszary Natura 20006 są przedmiotem zainteresowania przede wszystkim miłośników awifauny. Obszar Natura 2000 - Zachodnie Pojezierze Krzywińskie wchodzi w skład m.in. gmin: Krzemieniewo i Osieczna. Obejmuje ważne dla Europy typy siedlisk przyrodniczych (Dyrektywa Siedliskowa), w tym siedliska priorytetowe: śródlądowe słone łąki, pastwiska i szuwary (Glauco-Puccinietalia część - zbiorowiska śródlądowe) starorzecza i naturalne eutroficzne zbiorniki wodne ze zbiorowiskami z Nympheion, Potamion naturalne, dystroficzne zbiorniki wodne nizinne i podgórskie rzeki ze zbiorowiskami włosieniczników Ranunculion fluitantis zmiennowilgotne łąki trzęślicowe (Molinion) 6 http://natura2000.mos.gov.pl/natura2000/pl/proste.php 14 ziołorośla górskie (Adenostylion alliariae) i ziołorośla nadrzeczne (Convolvuletalia sepium) niżowe i górskie świeże łąki użytkowane ekstensywnie (Arrhenatherion elatioris) torfowiska nakredowe (Cladietum marisci, Caricetum buxbaumii, Schoenetum nigricantis) górskie i nizinne torfowiska zasadowe o charakterze młak, turzycowisk i mechowisk grąd środkowoeuropejski i subkontynentalny (Galio-Carpinetum, Tilio-Carpinetum) łęgi wierzbowe, topolowe, olszowe i jesionowe (Salicetum albo-fragilis, Populetum albae, Alnenion glutinoso-incanae, olsy żródliskowe). Na obszarze tym występują liczne, ważne dla Europy gatunki zwierząt (Dyrektywa Siedliskowa i Dyrektywa Ptasia), w tym gatunki priorytetowe (łącznie 19). W strefie tej ochroną prawną jest objęty także obszar Krzywińsko-Osiecki (obszar chronionego krajobrazu). Ochroną objęty jest Zbiornik Wonieść – wchodzący częściowo w skład gminy Osieczna. Jest to zbiornik wodny powstały w wąskiej dolinie Wonieści, na obszarze zajętym dawniej przez pięć jezior. Obszary przyległe stanowią mozaikę lasów, pól uprawnych i łąk. Prowadzona jest tu intensywna gospodarka rolna. Podmokłe lasy i trzcinowiska zostały zniszczone, kiedy dolina została zatopiona przy wypełnianiu zbiornika. Drugi Obszar Natura 2000 - Wielki Łęg Obrzański (powierzchnia całkowita 23352 ha) stanowi obszar specjalnej ochrony ptaków (Dyrektywa Ptasia) wchodzi w skład m.in. gminy Przemęt. Obszar leży na wysokości od 61 do 77 m n.p.m. Obejmuje on najszerszą część doliny Środkowej Obry. Rzeka płynie tutaj trzema korytami, które przecinają teren ostoi ze wschodu na zachód. Dolina jest pocięta siecią kanałów i rowów. Teren pokryty jest mozaiką łąk, bagien, lasów zalewowych oraz lasów mieszanych porastających piaski polodowcowych wyniesień. Miejscami bardzo dobrze zachowały się łęgi jesionowo-olszowe starodrzew z licznymi pomnikowymi okazami jesionów i dębów szypułkowych oraz rozległe połacie łąk, zarówno ekstensywnie użytkowane, jak i zarastające. Spotyka się tu także cenne rośliny chronione. Obszar jest ostoją ptaków o randze europejskiej. Występuje tu co najmniej 17 gatunków z Załącznika I Dyrektywy Ptasiej. Szczególne znaczenie mają populacje gatunków takich jak: błotniak zbożowy, kania czarna i kania ruda, bocian biały oraz pustułka. Lasy zajmują 21% obszaru, siedliska łąkowe i zaroślowe - 54%, siedliska rolnicze - 25%. Z wyjątkiem obszarów zabagnionych, teren jest intensywnie uprawiany, głównie w formie użytków zielonych. Do istniejących form ochrony przyrody na tym obszarze należy także Pojezierze Przemęcko-Wschowskie (obszar chronionego krajobrazu). 15 Ważne w skali Europy, występujące na tym obszarze, typy siedlisk przyrodniczych (Dyrektywa Siedliskowa), w tym siedliska priorytetowe to: ciepłolubne, śródlądowe murawy napiaskowe (Koelerion glaucae) zmiennowilgotne łąki trzęślicowe (Molinion) ziołorośla górskie (Adenostylion alliariae) i ziołorośla nadrzeczne (Convolvuletalia sepium) niżowe i górskie świeże łąki użytkowane ekstensywnie (Arrhenatherion elatioris) grąd środkowoeuropejski i subkontynentalny (Galio-Carpinetum, Tilio-Carpinetum) łęgi wierzbowe, topolowe, olszowe i jesionowe (Salicetum albo-fragilis, Populetum albae, Alnenion glutinoso-incanae, olsy źródliskowe). Na terenie tym występują także liczne, ważne dla Europy gatunki zwierząt (Dyrektywa Siedliskowa i Dyrektywa Ptasia), w tym gatunki priorytetowe (łącznie 17). Obszar ostoi cechują specyficzne walory przyrodnicze, co sprzyja rozwojowi ekoturystyki, której amatorzy odwiedzać mogą: Przemęcki Park Krajobrazowy (21450 ha) oraz Obszar Chronionego Krajobrazu Pojezierze Przemęcko-Wschowskie. Spotyka się tu również licznie występujące pomniki przyrody (głównie Quercus robur). 2.1.4. Pomniki przyrody i zabytkowe parki Do najciekawszych spośród pomników przyrody (por. tabela 28) w Regionie należą w gminie: Leszno: trzy lipy drobnolistne przy kościele p.w. Św. Jana i dąb szypułkowy na Placu Metziga; Osieczna: dwa dęby szypułkowe i wierzba krucha w parku w Jeziorkach oraz platan klonolistny w parku w Witosławiu; Rydzyna: aleja lipowa w parku w Rydzynie, dąb szypułkowy koło leśniczówki Nowy Świat oraz cis pospolity w parku w Jabłonnej; Krzemieniewo: 4 głazy narzutowe im. A. Mickiewicza i 10 dębów szypułkowych w parku w Luboni oraz lipa drobnolistna w parku w Pawłowicach; Lipno: dąb szypułkowy w pobliżu leśniczówki w Smyczynie; Przemęt: głaz narzutowy w Nowej Wsi, cis pospolity, składający się z 13 pni w parku w Popowie Starym, lipa drobnolistna w parku w Buczu oraz jesion wyniosły z kwitnącym bluszczem w Przemęcie koło kościoła; 16 Święciechowa: 11 lip drobnolistnych przy kościele w Święciechowie, aleje z Trzebin do Długich Starych (94 drzew), klon pospolity w parku wiejskim w Święciechowe i sosna czarna w parku w Gołanicach; Wijewo: dąb i wiąz szypułkowy w parku w Wijewie. Włoszakowice: 3 lipy drobnolistne przy kościele we Włoszakowicach, platan klonolistny w parku we Włoszakowicach oraz lipa drobnolistna w parku w Zbarzewie. Malownicze parki zabytkowe, dworskie i pałacowe, występują w wielu miejscowościach Regionu (tabela 2). Tab.2.Wybrane parki zabytkowe Regionu Leszczyńskiego. Gmina Krzemieniewo Krzemieniewo Lipno Osieczna Przemęt Rydzyna Święciechowa Włoszakowice Miejscowość Brylewo Garzyn Lubonia Mierzejewo Pawłowice Górka Duchowna Żakowo Drzeczkowo Jeziorki Kąkolewo Osieczna Barchlin Bucz Siekowo Jabłonna Rydzyna Gołanice Krzycko Małe Trzebiny Boguszyn Krzycko Wielkie Włoszakowice Zbarzewo Rodzaj parku dworski pałacowy dworski dworski pałacowy pałacowy dworski pałacowy dworski pałacowy pałacowy dworski dworski pałacowy pałacowy pałacowy dworski dworski pałacowy dworski dworski pałacowy dworski Powierzchnia w [ha] 3,70 1,97 7,95 3,95 11,97 5,87 4,04 7,60 5,40 2,60 2,15 1,60 3,80 16,29 4,23 6,94 2,98 1,55 3,44 5,60 3,86 15,68 4,74 Wiek powstania XIX XIX XVIII XIX XVIII XIX XIX XVIII XIX XIX XVIII XIX XX XIX XIX XVIII XIX XIX XVIII XIX XVIII XVIII XIX Źródło: opracowanie własne w oparciu o: G. Lorek., S. Kuźniak., M. Dobroń., J. Karg, J. Schubert,W. Wilk, Przewodnik przyrodniczy po Ziemi Leszczyńskiej. Wydział Rolnictwa i Ochrony Środowiska Urzędu wojewódzkiego w Lesznie, Leszno, 1998 Jeziora Regionu zarówno w strefie Pojezierza Sławskiego, jak i Krzywińskiego są bardzo atrakcyjne dla wędkarstwa. Popularne łowiska stanowi około 30 jezior. Występują w nich m. in. takie gatunki jak: leszcz, płoć, lin, krąp, wzdręga, sandacz, węgorz, ukleja oraz szczupak7. 7 www.leszno-region.pl/?redir=it/lowiska.htm 17 2.2. Kulturowe walory turystyczne Region leszczyński posiada unikalne walory kulturowe. Należą do nich piękne zabytkowe budowle - dzieła wybitnych europejskich architektów, jakich jak: Jan Catenazzi, Józef Szymon Belloti, Pompeo Ferrari. Zamek w Rydzynie i historyczne założenia tej miejscowości uznane są za perłę polskiego baroku. Ratusz w Lesznie o klasycystycznobarokowej formie jest wymieniany wśród najpiękniejszych w Polsce. W Regionie tym znajduje się także monumentalny zespół pałacowy w Pawłowicach oraz oryginalny w formie zamek Sułkowskich we Włoszakowicach i także należący do tej rodziny pałac w Lesznie. Ponadto liczne dworki, mniejsze zamki oraz pałace otoczone zazwyczaj zabytkowymi parkami tworzą niepowtarzalne dziedzictwo materialne południowo-zachodniej części Wielkopolski. Osobliwością są także wiatraki - koźlaki w Osiecznej, Lesznie i Rydzynie. Z zamierzchłą historią osadnictwa wiążą się liczne podania i legendy, „duch miejsca”- lokalny koloryt tworzony przez miejscowe społeczności, w tym jednostki wybitne, takie jak: Jan Amos Komeński, Jan Jonson, przedstawiciele rodu Leszczyńskich i Sułkowskich, Anna Memorata, Karol Kurpiński, Stanisław Grochowiak, czy Alfred Smoczyk. Leszno jako jedno z nielicznych miast w kraju dało Polsce króla (Stanisław Leszczyński), a Francji królową (Maria Leszczyńska). Ślady działalności rodu Leszczyńskich, ich mecenatu odnajdujemy nie tylko w Regionie, ale także w Lotaryngii, w Dolinie Loary - w najokazalszym z tamtejszych zamków – Chambord. Historia Regionu jest doskonałym przykładem, jak tolerancyjność i współpraca między odmiennymi grupami społecznymi, religijnymi, narodowymi może zaowocować rozwojem gospodarczym i dobrobytem. Współcześnie, oprócz walorów historycznych, o atutach Regionu, w tym szczególnie Leszna decydują także nowoczesne ośrodki sportowe (m.in. AKWAWIT, Stadion im. A. Smoczyka, Lotnisko Szybowcowe – największe w Europie), które stanową bazę do licznych mistrzostw, zawodów, imprez. W Lesznie, jako jedynym mieście w Polsce odbywały się trzykrotnie Światowe Mistrzostwa w Szybownictwie, do tradycji należą niezwykle malownicze zawody balonowe. Powszechnie znany jest także KS Unia Leszno z drużyną żużlową „leszczyńskie byki”. 18 2.2.1. Historia Regionu8,9,10 Najstarsze ślady penetracji człowieka w okolicach Leszna sięgają wczesnych stadiów późnego glacjału i związane są z łowcami reniferów, którzy koczowali na tych ziemiach, pokrytych wówczas tundrą11. Ślady osadnictwa (wióry łuskane) pochodzą z epoki kamienia (10000-1400 p.n.e.)12. Tab.3. Ślady osadnictwa w Regionie Leszczyńskim. Lokalizacja: miejscowość/gmina Leszno Zaborowo/Leszno Strzyżewice/Leszno Dąbcze/Rydzyna Kłoda/Rydzyna Kałowo/Krzywiń Bielawy/Krzemieniewo Osieczna Kleszczewo/Osieczna Święciechowa Włoszakowice Grotniki/ Włoszakowice Ujazdowo/ Włoszakowice Dłużyna/Włoszakowice Zborówiec/Wijewo Leszno Tworzanki/Rydzyna Moraczewo/Rydzyna Drzeczkowo/Osieczna Świerczyna/Osieczna Ziemnice/Osieczna Miąskowo/Osieczna Górka/Osieczna Kąty/Osieczna Gołanice/Święciechowa Grotniki/Włoszakowice Bukówiec/Włoszakowice Ujazdowo/Włoszakowice Dłużyna/Włoszakowice Leszno Zaborowo/Leszno Strzyżewice/ Leszno Znaleziska Epoka kamienia i początki epoki brązu neolit - kultura pucharów lejkowatych; neolit - kultura ceramiki sznurowej; pierwszy okres epoki brązu neolit - kultura pucharów lejkowatych, pierwszy okres epoki brązu, drugi okres epoki brązu neolit - kultura ceramiki sznurowej mezolit, neolit, - kultura pucharów lejkowatych neolit - kultura pucharów lejkowatych mezolit neolit – kultura ceramiki wstęgowej drugi okres epoki brązu drugi okres epoki brązu mezolit neolit - kultura pucharów lejkowatych, neolit - kultura ceramiki sznurowej, pierwszy okres epoki brązu mezolit, neolit - kultura pucharów lejkowatych, neolit - kultura ceramiki sznurowej neolit - kultura ceramiki wstęgowej mezolit mezolit, neolit - kultura ceramiki sznurowej, drugi okres epoki brązu kultura łużycka IV okres epoki brązu, V okres epoki brązu V okres epoki brązu epoka żelaza - Hallstatt V okres epoki brązu epoka żelaza – kultura grobów podkloszowych epoka żelaza - Hallstatt IV okres epoki brązu epoka żelaza - Hallstatt epoka żelaza - Hallstatt , epoka żelaza – kultura pomorska V okres epoki brązu IV okres epoki brązu, V okres epoki brązu epoka żelaza – kultura pomorska IV okres epoki brązu epoka żelaza - Hallstatt Koniec epoki wspólnoty pierwotnej osadnictwo z epoki wspólnoty pierwotnej osadnictwo z epoki wspólnoty pierwotnej osadnictwo z epoki wspólnoty pierwotnej w oparciu o: J. Topolski (red.), Historia Leszna. Wyd. Urząd Miasta Leszna, 1997 w oparciu o: A. Piwoń (red.), Kalendarium miasta Leszna. Wyd. Urząd Miasta Leszna, 1996 10 w oparciu o: J. Deresiewicz, Ziemia Leszczyńska. PWN, Warszawa 1966 11 A.Wędzicki, w J. Topolski (red.), Historia Leszna. Wyd. Urząd Miasta Leszna, 1997 12 A. Piwoń (red.), Kalendarium miasta Leszna. Wyd. Urząd Miasta Leszna, 1996 8 9 19 Rydzyna Lubonia/Krzemieniewo Krzemieniewo Górzno/Krzemieniewo Belęcin/Krzemieniewo Gronówko/Lipno Żakowo/Lipno Smyczyna/Lipno Kąkolewo/Osieczna Łoniewo/Osieczna Grodzisko/Osieczna Osieczna Wojnowice/Osieczna Miąsowo/Osieczna Górka/Osieczna Drzeczkowo/Osieczna Zaborówiec/Wijewo Grotniki/Włoszakowice osadnictwo z okresu wczesnośredniowiecznego osadnictwo z okresu wczesnośredniowiecznego osadnictwo z okresu wczesnośredniowiecznego osadnictwo z okresu wczesnośredniowiecznego osadnictwo z okresu wczesnośredniowiecznego osadnictwo z epoki wspólnoty pierwotnej osadnictwo z okresu wczesnośredniowiecznego osadnictwo z epoki wspólnoty pierwotnej osadnictwo z epoki wspólnoty pierwotnej osadnictwo z epoki wspólnoty pierwotnej osadnictwo z epoki wspólnoty pierwotnej i okresu wczesnośredniowiecznego osadnictwo z epoki wspólnoty pierwotnej osadnictwo z okresu wczesnośredniowiecznego osadnictwo z epoki wspólnoty pierwotnej osadnictwo z epoki wspólnoty pierwotnej osadnictwo z okresu wczesnośredniowiecznego osadnictwo z epoki wspólnoty pierwotnej cmentarzyska szkieletowe Źródło: zestawienie własne, w oparciu o: J. Deresiewicz, Ziemia Leszczyńska. PWN, Warszawa 1966 Najstarsza zachowana wzmianka o Lesznie (wsi nazywanej wówczas Leszczno) pochodzi z 1393 roku. Pierwotna nazwa oznaczała teren porośnięty leszczyną. Przypuszcza się, iż wieś powstała już w XIII wieku, kiedy na skutek zmian klimatycznych następowała migracja ludności z niżej położonych terenów zalewowych. W końcu XIV wieku wieś Leszno stanowiła siedzibę jednowioskowej parafii. Z tego czasu pochodzi pierwsza informacja o niewielkim, ceglanym kościele św. Mikołaja. Prawdopodobnie już wówczas istniała obronna siedziba właścicieli Leszna. Jego mieszkańcami, obok Wielkopolan, byli przybysze z pobliskiego Śląska i z Łużyc. Po 1516 roku osiedli nieliczni jeszcze protestanccy bracia czescy z Czech. W końcu XIV wieku wieś była w zarządzaniu m.in. Stefana z Karmina koło Śmigla, herbu Wieniawa, protoplasty Leszczyńskich. Po 1520 roku Leszno odziedziczył Rafał IV Leszczyński, dzięki jego staraniom Leszno otrzymało prawa miejskie (1547 r.), a także przywilej tranzytowego handlu ze Śląskiem oraz prawo do produkcji sukna. Handel i sukiennictwo przez trzy kolejne stulecia stanowiły podstawę rozwoju gospodarczego miasta. W okresie reformacji miasto było schronieniem emigrantów z Czech. Wyznanie braci czeskich zaczęło dominować w Lesznie po 1565 roku, kiedy miasto przejął Rafał V, dworzanin króla Zygmunta Starego. Po przyjęciu religii braci czeskich stał się ich głównym protektorem i obrońcą w Polsce. Andrzej Leszczyński, syn Rafała V (uczeń Galileusza), był rektorem miejscowej szkoły na wzór gimnazjum w Strasburgu. Jego syn, Rafał VII podniósł ją do rangi gimnazjum akademickiego, położono w ten sposób podwaliny pod rozwój leszczyńskiego szkolnictwa. 20 Gwałtowny przyrost ludności Leszna miał miejsce w okresie wojny trzydziestoletniej, kiedy po zajęciu Czech i Śląska przez Habsburgów, wyznawcy różnych odmian protestantyzmu masowo opuszczali swe dotychczasowe siedziby. W 1628 roku przybyła do Leszna z Moraw i Czech grupa około 1500 braci czeskich, którym przewodził duchowny Jednoty, znany pedagog Jan Amos Komeński. Przez kilka kolejnych lat napływali uchodźcy z miast śląskich. Szacuje się, iż przybyło wówczas do Leszna około 2000 luteran. W 100 lat po lokacji, Leszno urosło do rangi drugiego po Poznaniu miasta w Wielkopolsce. Podstawą gospodarki był handel, sukiennictwo, młynarstwo oraz produkcja prochu. Postawy tolerancji oraz wspólny interes materialny, zarówno mieszczan różnych narodowości i wyznań (luteranie, bracia czescy, kalwini, katolicy, Żydzi) jak i właścicieli miasta owocowały jego harmonijnym i ekonomicznych rozwojem. W 1639 roku Leszno opasano nowymi obwałowaniami i fosami. Ukształtowane one zostały w oparciu o nowatorskie w tym czasie rozwiązania holenderskie. Do obwałowań przylegały od wschodu rozległe tereny cmentarne. Miasto otaczały liczne wiatraki. W pierwszej połowie XVI wieku Leszno stało się ważnym ośrodkiem życia intelektualnego. Międzynarodowym uznaniem cieszyły się prace pedagogiczne Jana Amosa Komeńskiego oraz działalność naukowa Jana Jonstona. Obaj związani byli z miejscowym gimnazjum, które za rektoratu Komeńskiego zasłynęło z niezwykle wysokiego poziomu nauczania. Do elity intelektualnej ówczesnego Leszna należeli też uznani poeci: Anna Memorata, jedyna w ówczesnej Polsce kobieta publikująca wiersze i pastor kościoła luterańskiego Jan Hermann oraz znakomity matematyk i kartograf Maciej Głoskowski. Jan Dekan, radny miejski i wicerektor gimnazjum wsławił się tłumaczeniem „Archelii albo nauki o strzelbie", obszernego podręcznika artylerii. Miasto łączące pomyślność gospodarczą z osiągnięciami na polu edukacji i nauki było w ówczesnej Polsce zjawiskiem rzadkim. „Złoty okres" rozwoju Leszna zakończył się w czasie najazdu wojsk szwedzkich na Polskę. W drugim roku wojny, 28 kwietnia 1656 roku miasto zostało spalone z powodu odmowy otwarcia bram i zbrojnego przeciwstawienia się wojskom Rzeczypospolitej przez załogę szwedzką wspomaganą przez braci czeskich. Łączyli oni ze zwycięstwami Szwedów nadzieję na powrót do swej ojczyzny. Po wojnie odbudowano ratusz, dwa zbory protestanckie oraz synagogę, jedynie kościół św. Mikołaja, formalnie odzyskany przez katolików z rąk braci czeskich pozostawał w ruinie. Na jego miejscu Bogusław II i Rafał Leszczyńscy po 1680 r. ufundowali świątynię, która do dzisiaj, jest jednym z najpiękniejszych kościołów barokowych Wielkopolski. 21 W pobliskiej Rydzynie Rafał Leszczyński wzniósł monumentalny zamek, rodową siedzibę Leszczyńskich. Dzięki artystycznemu mecenatowi Leszno i okolice stały się terenem działalności najwybitniejszych wówczas architektów w Polsce, Jana Catenazziego, Józefa Szymona Bellotiego, Pompeo Ferrariego. Bezpowrotną stratę stanowiło zahamowanie tradycji intelektualnych, które przynosiły Lesznu zasłużoną sławę. Ostatnim męskim potomkiem rodu Leszczyńskich, był Stanisław Leszczyński - król Polski (od 1704 do 1709 i od 1733 do 1736 roku), który po interwencji cara Rosji Piotra Wielkiego utracił panowanie. W 1707 r. roku jego miasto zostało spalone przez carskie wojska. Stanisław Leszczyński opuścił Polskę. Leszno i jego wielkopolskie dobra zostały oddane pod administrację saską. Miasto szybko odbudowano. Jego ustabilizowanego życia nie zakłóciły wydarzenia związane z ponownym powołaniem Stanisława Leszczyńskiego na tron Polski w 1733 roku. Po interwencji Rosji polska korona przypadła synowi Augusta Mocnego, Augustowi III. Stanisław Leszczyński otrzymał w dożywocie księstwo Lotaryngii i Baru, gdzie zasłynął jako władca dobroczynny, mecenas uczonych i artystów. Był rezydentem (1724 – 1733) renesansowego zamku Chambord – największego i najbardziej zabytkowego z zamków w dolinie Loary13 (zamek ten stanowił rezydencję władców Francji: Ludwika XIII i Ludwika IV). Jego córka Maria w 1725 roku poślubiła króla Francji Ludwika XV. Legenda głosi, iż zwykła była używać wyłącznie obuwia słanego do Wersalu przez szewców z Leszna. Stanisław Leszczyński w 1738 roku sprzedał dobra rodowe oraz dobra posażne swej żony Katarzyny z Opalińskich hrabiemu Aleksandrowi Józefowi Sułkowskiemu, generałowi wojsk i ministrowi w rządzie saskim. Zakupione ziemie obejmowały kilkanaście tysięcy hektarów, osiem miast i ponad trzydzieści wsi. W Lesznie mieściła się centralna administracja dóbr zwana hrabstwem leszczyńskim. W orientacji gospodarczej miasta nie nastąpiły istotne zmiany. Śląsk nadal był odbiorcą mąki i produktów rolnych, zaś ziemie Rzeczypospolitej i Rosja stanowiły chłonny rynek zbytu dla produkcji sukienniczej. W czasach saskich Leszno znalazło się na szlaku handlowym łączącym Drezno i Warszawę. Aleksander Józef Sułkowski przyczynił się do rozwoju gospodarczego miasta. (sukiennictwo, młynarstwo, handel zbożem). Jego syn, Antoni Sułkowski spowodował zadłużenie miasta. Nieumiejętne gospodarowanie wywołało konflikty społeczne. Ponadto pożary (1767 i 1790 r.) wpłynęły na upadek miasta. 13 J. Warszyńska (red.), Geografia turystyczna świata, cz. I, Wyd. Naukowe PWN, 2000, s.55 22 Po drugim rozbiorze Polski, w 1792 roku Leszno wraz z całą Wielkopolską zostało przyłączone do Prus. Wysokie cła na towary przewożone do ziem należących do zaboru rosyjskiego zahamowały, a następnie przyniosły upadek sukiennictwa. Okresu stagnacji gospodarczej nie przełamała przynależność Leszna do Księstwa Warszawskiego, ustanowionego w 1807 roku w następstwie traktatu pokojowego pomiędzy Napoleonem i carem Aleksandrem I. Przemarsze wojsk napoleońskich szlakiem warszawskodrezdeńskim wyniszczały miasto. W lutym 1813 roku zostało ono zajęte przez wojska rosyjskie, postępujące za wojskami Napoleona ciągnącymi w odwrocie spod Moskwy. Ich pobyt przedłużały walki o twierdzę w Głogowie, Leszno pełniło wówczas rolę zaplecza aprowizacyjnego i sanitarnego. Po traktacie wersalskim w 1815 roku Wielkopolska znalazła się ponownie pod panowaniem pruskim, w granicach Wielkiego Księstwa Poznańskiego. Kontakty gospodarcze z podległym Rosji Królestwem Polskim nadal były utrudnione. Wielu leszczyńskich sukienników przeniosło się m.in. do Łodzi. Współtworzyli tam ośrodek przemysłu włókienniczego, rozwijający się w oparciu o rynki wschodnie. Wzrosła natomiast intensywność eksportu na zachód. Wielkopolska przekształciła się w obszar rolniczy, stała się spichlerzem dla Prus. W 1833 r. Leszno otrzymało nowy statut, zaś Antoni Paweł Sułkowski w zamian za odszkodowanie pieniężne zrzekł się prawa własności. Po niemal trzech stuleciach Leszno przestało być miastem prywatnym. Trudności gospodarcze Leszna XVIII/XIX wieku pociągnęły za sobą upadek miejscowego szkolnictwa. Korzystna zmiana nastąpiła dopiero w 1821 roku, kiedy po połączeniu gimnazjów wyznaniowych, kalwińskiego i luterańskiego, utworzono państwowe Gimnazjum Królewsko-Pruskie. W pierwszej połowie XIX wieku Leszno stało się drugim po Poznaniu ośrodkiem wydawniczym w Wielkopolsce, szeroko znanym z publikacji w języku polskim. Powstawały one dzięki współpracy przybyłego z Głogowa w 1832 roku księgarza i typografa Ernesta Günthera. Największy rozgłos uzyskał wydawany w latach 1834-1849 „Przyjaciel Ludu", pierwszy polski tygodnik regularnie zamieszczający ilustracje. W 1850 roku Leszno zamieszkałe było przez 4767 ewangelików, 2205 katolików, 2478 Żydów. Po upadku sukiennictwa wiodącym przemysłem stało się garbarstwo. Do ożywienia gospodarczego miasta i regionu przyczyniło się otwarcie w 1835 roku szosy z Poznania przez Leszno do Wrocławia oraz linii lejowej z Poznania do Wrocławia (18561857), a następnie kilku linii lokalnych. W końcu XIX wieku Leszno zyskało rangę drugiego po Poznaniu węzła kolejowego. W 1865 roku uruchomiono miejską gazownię, w 1872 roku powstał 23 duży młyn parowy, w 1879 roku rozpoczął działalność zakład oczyszczania spirytusu późniejszy „Akwawit". W 1899 roku Leszno otrzymało wodociąg, rozpoczęła się kanalizacja budynków mieszkalnych. W 1908 roku uruchomiono miejską elektrownię. Miasto w 1887 roku zostało podniesione do rangi miasta powiatowego, uprzednio należało do powiatu wschowskiego. W powiecie leszczyńskim znalazły się Rydzyna, Osieczna i Święciechowa. W okresie od 1871 r. do I wojny światowej nastąpiła rozbudowa miasta. Z tego czasu pochodzi większość zabudowy centrum oraz stylowe wille na jego ówczesnych obrzeżach. Potrzeba nowych przestrzeni spowodowała, iż w 1875 r. zlikwidowano ostatnią z bram miejskich oraz pozostałości fos i obwałowań. Na ich miejscu powstały szerokie trakty spacerowe i komunikacyjne nazwane promenadami. Od lat 70. XIX wieku silnie wzmagał się nacisk germanizacyjny wobec ludności polskiej. Ludność miejscowa walczyła o język i poszanowanie prawa do polskości. Pielęgnowanie tradycji niepodległościowych postawiły sobie za główny cel liczne towarzystwa polskie, jak Towarzystwo Przemysłowców, Towarzystwo Gimnastyczne „Sokół", Towarzystwo Czytelni Ludowych, towarzystwa śpiewacze i sportowe. W czasie Powstania Wielkopolskigo (1918 r.) Leszno nie zostało objęte walkami, gdyż ludność polska stanowiła tu wówczas mniejszość zaś miasto było siedzibą silnego garnizonu wojskowego. Grupę polskich działaczy narodowościowych prewencyjnie internowano. Wielu leszczynian wzięło jednak udział w walkach toczących się w okolicach miasta. Leszno powróciło do granic Odrodzonej Polski po traktacie wersalskim z 1919 roku. W dniu 17 stycznia 1920 roku wkroczyły na leszczyński rynek pierwsze polskie oddziały wojskowe. Dzień później nastąpiło uroczyste przejęcie Leszna przez władze polskie. Za czasów II Rzeczpospolitej Leszno było stolicą powiatu, który na odcinku 70 km. graniczył z Niemcami. Miasto dzieliło od granicy państwowej zaledwie 7 km. Następowała jego szybka repolonizacja. W 1923 roku parafia ewangelicko unijna św. Krzyża liczyła 1800 wiernych, zaś parafię ewangelicko reformowaną św. Jana tworzyło 500 osób. W lipcu 1928 r. Leszno posiadało 18317 mieszkańców, z czego 94% stanowili Polacy, 5% ludność narodowości niemieckiej oraz 0,9% Żydzi. Pomimo ogólnego kryzysu gospodarczego, sytuacja ekonomiczna Leszna była stosunkowo dobra. Największym zakładem przemysłowym był młyn parowy spółki akcyjnej Schneider-Zimmer. W rękach przemysłowców polskich znajdowały się zakłady „Akwawit" oraz Fabryka Pomp, założone w końcu XIX wieku. Do nowo utworzonych należała fabryka cukierków spółki akcyjnej „Kanold" uruchomiona w 1926 r., spółka „Linum" produkująca len oraz zatrudniająca ponad dwieście osób fabryka papy i przerobu surowców wtórnych. 24 Przygraniczne Leszno było siedzibą dużego garnizonu wojskowego, tworzonego przez 17 Pułk Ułanów Wielkopolskich im. Króla Bolesława Chrobrego i 55 Poznański Pułk Piechoty. O znaczeniu miasta świadczą wizyty ówczesnych dostojników państwowych. W 1925 roku przebywał w Lesznie prezydent Stanisław Wojciechowski. Dwukrotnie odwiedzał je prezydent Ignacy Mościcki. W l928 roku nadano godność obywatela honorowego Leszna marszałkowi Józefowi Piłsudskiemu, który przebywał w Lesznie w grudniu 1921 r. W maju 1939 roku defiladę żołnierzy przyjmował naczelny wódz, marszałek Edward Rydz Śmigły. W okresie dwudziestolecia międzywojennego Leszno kontynuowało rolę centrum edukacyjnego i kulturalnego dla południowo zachodniej Wielkopolski. Przez trzy sezony miasto posiadało stały teatr zawodowy, organizowano koncerty orkiestr wojskowych leszczyńskich pułków. Życiu kulturalnemu i społecznemu Leszna przewodzili nauczyciele gimnazjalni (zakładano organizacje społeczne, publikowano artykuły w miejscowej prasie). Po wybuchu II wojny światowej, w październiku 1939 roku miasto, noszące niemiecką nazwę Lissa, zostało włączone do kręgu Kraju Warty. Eksterminacja ludności polskiej rozpoczęła się od masowych aresztowań osób znaczących w mieście i regionie. Dwudziestu pośród uwięzionych zostało rozstrzelanych w dniu 21 października 1939 roku. Wykonywane w okolicznych lasach egzekucje więźniów trwały przez cały okres okupacji hitlerowskiej. Wielu leszczynian trafiło do obozów koncentracyjnych, wielu zostało zamordowanych w poznańskim Forcie VII. Liczne ofiary pochłonęły obozy pracy przymusowej, organizowane w Lesznie (w rejonie północnego krańca ulicy Narutowicza) i w okolicy miasta dla Polaków i Żydów. W Gronowie istniał obóz pracy dla jeńców wojennych z Norwegii i Europy Zachodniej. Już w 1939 roku rozpoczęły się wysiedlenia ludności polskiej do Generalnego Gubernatorstwa. Do 1943 roku w Lesznie i okolicy osiedliło się ponad 4 tysiące osób narodowości niemieckiej. Hitlerowskie zbrodnie i prześladowania wzmagały czynny opór grup konspiracyjnych, organizowanych przez byłych żołnierzy zawodowych i nauczycieli oraz działaczy harcerskich. Najliczniej reprezentowane były ugrupowania działające w strukturach Armii Krajowej. Jak w całej okupowanej Polsce, znaczna część leszczyńskiej młodzieży była objęta tajnym nauczaniem szkolnym. W okresie okupacji żadna ze szkół średnich nie była dostępna dla Polaków. Nauczanie w szkołach podstawowych odbywało się w bardzo ograniczonym zakresie. Życie religijne miało podziemny charakter. Miasto zostało wyzwolone 31 stycznia 1945 roku i stało się ponownie miastem powiatowym w województwie poznańskim. Pełniło rolę lokalnego ośrodka przemysłu, handlu i szkolnictwa. Znacząca zmiana w życiu miasta nastąpiła w 1975 roku, kiedy w wyniku 25 reformy administracyjnej stało się ono stolicą województwa leszczyńskiego. Centralne Dożynki zorganizowane w Lesznie w 1977 roku przyczyniły się do licznych, korzystnych dla miasta inwestycji. Jednocześnie utrwaliły zasłużony obraz miasta gospodarnego i dobrze zorganizowanego. Po reformie administracyjnej Polski w 1999 roku województwo leszczyńskie włączono w skład Wielkopolskiego. Współcześnie Leszno jest miastem powiatowym, znaczącym ośrodkiem gospodarczym i oświatowym Wielkopolski14. 2.2.2. Dziedzictwo materialne 15,16 2.2.2.1. Gmina Leszno Do najcenniejszych zabytków Leszna należy barokowo-klasycystyczny ratusz w staromiejskim rynku, zaliczany do najpiękniejszych w Polsce. Jego budowę rozpoczęto w 1637 r. Był on dwukrotnie palony i odbudowywany. W obecnym kształcie jest dziełem włoskiego architekta Pompeo Ferrariego. Cennym walorem jest także zespół barokowych, bogato zdobionych kamieniczek Starego Miasta z XVII i XVIII w. Na uwagę zasługuje zwłaszcza dom pod nr 16 zdobiony rzeźbą łabędzia. Natomiast kamienica z podcieniami pod nr 29 uznawana jest za najstarszy budynek w mieście. W centrum miasta, przy Pl. Kościuszki, zachował się w doskonałym stanie, piękny barokowy pałac - dawna siedziba Sułkowskich (właścicieli Leszna). Pałac ten wznosi się prawdopodobnie na miejscu lokacji pierwszej rezydencji rodu Leszczyńskich. Istniał już w XV w. Zniszczony w 1656 roku został odbudowany w początkach XVIII w. pod kierunkiem Pompeo Ferrariego. Kolejną przebudowę przeszedł na zlecenie księcia A. Sułkowskiego w latach 1750-60 pod kierunkiem Karola M. Frantza. Obecnie mieści się w nim siedziba delegatury Wielkopolskiego Urzędu Wojewódzkiego. Przykładem kunsztownej sztuki barokowej jest kościół farny p.w. św. Mikołaja. Poprzednią budowlę, która wznosiła się na tym miejscu zniszczył pożar w 1656 r. W 1682 r. rozpoczęto budowę obecnego kościoła według projektu J. Catenazziego. Świątynia ta przez ponad sto lat była kościołem przybyłych tu braci czeskich. Posiada bogatą w sztukaterię kopułę, dziesięć bocznych ołtarzy oraz pięknie zdobioną ambonę. Nieco młodszą i równie piękną świątynią jest kościół p.w. św. Krzyża – dawny zbór luterański wzniesiony, podobnie jak ratusz, według projektu Pompeo Ferrariego w latach 1711-20. Przy świątyni, w lapidarium – miejscu rzadko już dziś spotykanym – zgromadzone 14 w oparciu o: Z. Moliński, Przewodnik po Lesznie i okolicach. Wyd. Urząd Masta Leszna, 1999 op. cit. 16 w oparciu o: B. Kucharski, B. Zgodziński, Leszno i okolice. Przewodnik, Wyd. Poznańskie, Poznań, 1990 15 26 są płyty nagrobne z dawnego cmentarza kalwińskiego. Najstarsze z nich pochodzą z roku 1620. Barokowy budynek pastorówki z I połowy XVIII w. zajmuje obecnie Muzeum Okręgowe, w którym prezentowane są wystawy stałe i czasowe. Placówka posiada cenne zbiory związane z dziejami miasta Leszna i ziemią leszczyńską, a ponadto ciekawy dział etnograficzny, unikalny w skali świata zbiór portretów trumiennych z XVIII w. oraz wspaniałą kolekcję malarstwa polskiego o tematyce wiejskiej. W odnowionej synagodze mieści się dział judaistyczny muzeum. Cennym zabytkiem jest również kościół p.w. Św. Jana Chrzciciela – dawny zbór braci czeskich. Zbudowano go w latach 1652-54, odbudowano po pożarze w latach 1714-16. Jest to budowla w stylu późnogotyckim z barokowym wystrojem wnętrza. Wieża kościoła jest kwadratowa, nakryta hełmem baniastym z latarnią. W jego murach znajduje się pięć płyt nagrobnych z XVII i XVIII w. Ciekawostką jest umieszczony na przyporze zegar słoneczny z 1613 r. Na peryferiach miasta, przy ul. Strumykowej zachowały się dwa wiatraki koźlaki. Jeden pochodzi z 1705 r., druki datowany jest na połowę XVIII w. 2.2.2.2. Gmina Rydzyna Miasto Rydzyna założone zostało na początku XV wieku przez rycerza Jana z Czerniny Rydzyńskiego ze śląskiego rodu Wierzbnów. Własność Rydzyńskich i ich spadkobierców, po 1680 roku została wykupiona przez Leszczyńskich, którzy przenieśli do Rydzyny swą rodową rezydencję. Miastem - rezydencją była Rydzyna również za Sułkowskich, od 1738 roku do pierwszej połowy XIX wieku jako ich miasto prywatne, do 1909 roku jako siedziba rodowej rezydencji. Po II rozbiorze Polski w 1793 roku Rydzyna znalazła się w granicach zaboru pruskiego. W latach 1807-1815 należała do Księstwa Warszawskiego. Ponownie w granice państwa polskiego włączona została od 1920 roku, na mocy postanowień traktatu wersalskiego. W okresie międzywojennym gmina Rydzyna bezpośrednio graniczyła z Niemcami. Współcześnie, z uwagi na liczne zabytki oraz zachowany układ przestrzenny z drugiej połowy XVIII wieku miasto nazywane jest „perłą polskiego baroku". Do najokazalszych obiektów zabytkowych należy Zamek Leszczyńskich i Sułkowskich wzniesiony w latach około 1685-1695 na murach zamku gotyckiego z początku XV wieku (dzieło stołecznego architekta Józefa Szymona Belottiego). Fasada zachodnia przebudowana została około 1700 roku przez Pompeo Ferrariego. W rezydencji tej wychował się i spędził młodość król Stanisław Leszczyński. Zamek czasowo był w posiadaniu Augusta II 27 Mocnego, króla Polski i Saksonii. Po zakupie Rydzyny przez Aleksandra Józefa Sułkowskiego, architekt Karol Marcin Frantz zmienił kształt dachów i wystrój elewacji zewnętrznych oraz dobudował od północy nową klatkę schodową. Po wygaśnięciu rydzyńskiej linii książąt Sułkowskich, w 1909 roku Zamek i dobra rydzyńskiej Ordynacji Sułkowskich przejął skarb państwa pruskiego. W okresie pierwszej wojny światowej mieścił się w nim niemiecki obóz jeniecki dla Rosjan i Francuzów. W latach 1928-1939 był on siedzibą męskiego internatowego Gimnazjum i Liceum im. Sułkowskich, szeroko znanego dzięki wysokiemu poziomowi nauczania i nowatorskim metodom wychowawczym. Podczas drugiej wojny światowej Zamek mieścił szkołę „hitlerjugend". W końcu stycznia 1945 roku został spalony. W latach 1970-1989 budowlę zrekonstruowało Stowarzyszenie Inżynierów i Techników Mechaników Polskich (SIMP). Za odbudowę i pieczołowitą rekonstrukcję wystroju wnętrz reprezentacyjnych Zamek w Rydzynie otrzymał w 1994 roku międzynarodowe wyróżnienie Europa Nostra. Obecnie mieści centrum konferencyjne z ogólnodostępnym hotelem, restauracją i zespołem sal konferencyjnych. Zamek dostępny jest do zwiedzania po uprzednim uzgodnieniu. Otacza go fosa i zadbany park. Park przyzamkowy założony został około 1820 roku na miejscu ozdobnego ogrodu francuskiego z XVII wieku. Z formy pierwotnej zachował się układ dwuczęściowy z fosą poprzeczną. Basen ozdobny w parku zrekonstruowano po 1970 roku. Pośród drzewostanu występują m.in. pomnikowe dęby, czarne sosny i buk czerwonolistny. Osobliwość stanowi także bluszcz kwitnący. Dawne oficyny to dwa zespoły budynków z drugiej połowy XVIII wieku półkoliście zamykające dziedziniec honorowy. Położone są symetrycznie po obu stronach dawnego dojazdu do Zamku. Pierwotnie mieściły m.in. ujeżdżalnie, stajnie i wozownie oraz salę redutową. Obecnie mieści się w nich siedziba szkoły dla dzieci o specjalnych potrzebach edukacyjnych. Przed oficynami rosną pomnikowe okazy platana klonolistnego i czarnej sosny. Na wschód od oficyn zachowały się relikty Pomarańczarni (mieścił się tam znany teatr dworski Sułkowskich). Przetrwał także rzadko spotykany w zespołach pałacowych pawilon strzelnicy dworskiej z 1773 roku. Odbudowany staraniem SIMP mieści letnią kawiarnię. Użytkownikiem przyległego terenu strzelnicy jest rydzyńskie Bractwo Kurkowe. Rynek miejski ma zachowane rozplanowanie z czasu lokacji miasta. Pierwotna zabudowa spłonęła w 1707 roku. Najstarsze budynki pochodzą z pierwszej połowy XVIII wieku. Ratusz odbudowany został w 1761 roku przez K.M. Frantza z fundacji Aleksandra Józefa Sułkowskigo. Z tego samego okresu pochodzi figura Trójcy Świętej z tzw. słupem 28 morowym, upamiętniającym epidemię dżumy z 1709 roku. Z rynku roztacza się widok na fasadę zachodnią Zamku. Perspektywę ku północy zamyka bryła kościoła poewangelickiego, adaptowanego współcześnie na salę koncertową. Kościół św. Stanisława zbudowany został w 1751 roku przez K. M. Frantza z fundacji Aleksandra Józefa Sułkowskiego. Prezentuje wybitne dzieło architektury późnego baroku, powstałe pod wpływem twórczości czeskich architektów Dientzenhoferów. Zachowany został oryginalny wystrój wnętrza. Ołtarze w nawie ufundowane zostały przez księży pijarów, na przełomie XVIII/XIX wieku prowadzących w Rydzynie znaną szkołę średnią. W obejściu za głównym ołtarzem znajduje się cenna płyta nagrobna Jana z Czerniny, wykonana po 1423 roku. Pod prezbiterium mieści się krypta grobowa rydzyńskiej linii książąt Sułkowskich. W kościele złożono 12 trumien, m.in. gen. Antoniego Pawła Sułkowskiego, znanego uczestnika wojen napoleońskich i jego żony Ewy z Kickich, ilustratorki „Śpiewów Historycznych" J.U. Niemcewicza. W Dąbczu do zabytkowych należy kościół parafialny św. Katarzyny Aleksandryjskiej z 1668 roku. Stanowi on najlepiej zachowany w regionie leszczyńskim kościół o konstrukcji szkieletowej (wiązania ciesielskie wypełniono gliną i cegłą). Zachowane jest także oryginalne wyposażenie wnętrza. Jabłonna, wieś położona na terenie historycznego Śląska, w czasach średniowiecza należała do opactwa cystersów w Lubiążu. Przed 1939 rokiem położona była na granicy z Niemcami. Zachowany jest w niej dom polskiej straży granicznej. Na murze kościoła znajdują się cenne płyty nagrobne z XVII wieku z wizerunkami rodziny von Stosch w strojach z epoki. Pałac z 1901 roku z zabudowaniami folwarcznymi, otoczony jest parkiem krajobrazowym z cennymi okazami drzew, m.in. cisów. W Kaczkowie zachowany jest Kościół drewniany z 1729 roku. Ponadto dwór neobarokowy i zabudowania folwarczne z drugiej połowy XIX wieku oraz cmentarz poewangelicki. W Przybiniu – Tworzanicach zobaczyć można zabytkowe zespoły pałacowofolwarczne. 2.2.2.3. Gmina Krzemieniewo Pawłowice to duża wieś położona 13 km na wschód od Leszna, przy drodze do Ponieca. Wzmiankowana była już w 1310 r. W pocz. XV w. należała do Jana z Czerniny. Od 1693 do 1939 r. stanowiła własność rodu Mielżyńskich. Obecnie mieści się w niej Siedziba Zootechnicznego Zakładu Doświadczalnego i Krajowego Centrum Hybrydyzacji Trzody 29 Chlewnej, prowadzącego eksperymenty i badania mające na celu uzyskanie nowych odmian drogą krzyżowania osobników różnych ras. Głównym walorem Pawłowic jest przepiękny zespół pałacowy wzniesiony w latach 1779-83, w stylu klasycystycznym. Inicjatorem jego budowy był Maksymilian Mielżyński, pisarz wielki koronny, a projekt wykonał Karol Gotthard Langhans. Twórcami elementów rzeźbiarskich byli rzemieślnicy z Rydzyny, Leszna i Rawicza, pracujący pod kierunkiem rzeźbiarza Bohma. Budowla jest trzykondygnacyjna, trzynastoosiowa, połączona ćwierćkolistymi galeriami z dwiema analogicznymi oficynami. Od frontu wznoszą się cztery wysokie kolumny jońskie zwieńczone attyką, na której umieszczono cztery alegoryczne posągi kobiece. Korpus pałacu, galerie, oficyny i domki odźwiernych wytyczają wielki dziedziniec z klombem zieleni i szpalerami kwiatowymi. Wnętrza zaprojektował architekt królewski Jan Christian Kamsetzer. Wystrojem wyróżnia się sala balowa. Wzdłuż ścian ustawiono 24 marmurowe kolumny o kapitelach korynckich, wspierających belkowanie otaczające całą salę. W centrum ulokowano rozetę. Okna znajdują się w głębokich wnękach, wystroju dopełniają: kryształowe lustra na ścianach, trzy wiszące świeczniki kryształowe z końca XVIII w., bogata dekoracja stiukowa oraz inkrustowana posadzka. Bogatą dekorację ma także salon zielony z wiszącym kryształowym świecznikiem i białym marmurowym kominkiem. Salon jedwabny ma ściany wyłożone jedwabną, haftowaną tkaniną, meble w stylu Ludwika XVI, dekoracyjne lustra, świeczniki z brązu i kominek. Salon okrągły — wyróżnia się dekoracją stiukową oraz posadzką z mahoniu i klonu. W hallu podziwiać można rzeźby dłuta Władysława Marcinkowskiego, z około 1900 r. Wokół pałacu roztacza się park o powierzchni 12 ha z lat 1783 - 85, z okazami lip, topoli, dębów, wiązów i grabów. W Pawłowicach wznosi się Kościół z 1597 r. Był on kilkakrotnie restaurowany. Jest to budowla salowa z kwadratową wieżą i kartuszem z datą 1772. W ołtarzu głównym umieszczono obraz „Matka Boska z Dzieciątkiem”. W miejscowości Drobnin znajduje się pałac z pierwszej połowy XIX wieku otoczony parkiem krajobrazowym oraz kościół parafialny z 1936 roku, projektowany przez Franciszka Morawskiego. W latach 1902-1939 właścicielami Drobnina byli Stanisław i Stefan Ponikiewscy, wybitni rolnicy i działacze gospodarczy w Wielkopolsce. Do rodziny Ponikiewskich należała również wieś Brylewo. Zachowały się tam okazały dwór z drugiej połowy XIX wieku, zabudowania gospodarcze oraz park krajobrazowy. W Garzynie zachowany jest zespół dworski z pałacem z 1907 roku, jego użytkownikiem jest Ośrodek Hodowli Zarodowej Sp. z o.o. Górzno. 30 W Górznie, w pałacu z 1912 roku otoczonym rozległym parkiem, mieści się sanatorium dziecięce MSW. Ponadto zobaczyć tu można dwór z drugiej połowy XIX wieku z parkiem i zabudowaniami gospodarczymi oraz m.in. budynek dawnej mączkarni. W miejscowości Lubonia jest dwór z przełomu XVIII/XIX wieku z dobudowaną kaplicą neogotycką. W tym samym stylu są utrzymane zabudowania gospodarcze. W Oporowie istnieje dwór z końca XVIII wieku, rozbudowany 1902 roku przez architekta Rogera Sławskiego, otoczony parkiem. Ponadto wznosi się kościół parafialny o konstrukcji szkieletowej z 1640 roku z wieżą z początku XIX wieku. Przy kościele zachowały się liczne nagrobki zasłużonej dla Wielkopolski rodziny Morawskich, właścicieli Luboni i Oporowa (m.in nagrobek gen. Franciszka Morawskiego, znanego poety oraz kaplica grobowa Ponikiewskich). 2.2.2.4. Gmina Osieczna Osieczna to miasto położone 10 km na północny wschód od Leszna, przy drodze do Śremu. Od południa graniczy z rozległym Jeziorem Łoniewskim. Zalążkiem miejscowości była dawna osada na szlaku z Krzywinia do Święciechowy. Prawa miejskie nadane zostały osadzie około 1370 roku przez Wojsława Borka z Gryżyny. Następnie była w posiadaniu Górków, Czarnkowskich, Przyjemskich, Opalińskich, Mycielskich oraz Skoroszewskich. Majętność i pałac do 1939 roku należały do niemieckiej rodziny Heydebrandtów. Kościół parafialny pod wezwaniem Św. Trójcy wzniesiony został w 1540 roku z fundacji rodziny Górków. Staraniem Mikołaja Skoraszewskiego przebudowano go w stylu barokowym w 1777 roku (informuje o tym tablica na zewnętrznym murze prezbiterium). W ołtarzu głównym przedstawiono adorację Trójcy Świętej. W tej części kościoła zachowane jest późnogotyckie sklepienie gwiaździste. W kaplicy południowej znajdują się epitafia Przyjemskich, Jana Olbrachta i jego żony Anny Konstancji z Grudzińskich. Zachowały się także wykonane z czarnego marmuru, malowane na blasze portrety trumienne. Zabytkiem jest również barokowa brama, z datą 1904 i monogramem „XRL", który odnosi się do proboszcza Romana Leszczyńskiego. Nad wejściem zamieszczono herby fundatora kościoła i jego żony. W kruchcie znajdują się tablice informujące o dziejach dzwonów kościelnych z ich autentycznymi fragmentami oraz o odbudowie kościoła po pożarze z 1859 roku. Wschodnia część placu kościelnego przylega do ulicy która doprowadza do zespołu klasztornego franciszkanów. Klasztor prowadzi nowicjat zakonny, jest Sanktuarium Matki Boskiej Bolesnej. 31 Reformaci (gałąź zakonu franciszkańskiego, powstała w 1532, w Polsce od 1622) sprowadzeni zostali do Osiecznej w 1622 roku przez Adama Olbrachta Przyjemskiego, właściciela Osiecznej i Miejskiej Górki, założyciela miasta Rawicza. Kościół klasztorny p.w. św. Walentego został wzniesiony w latach 1729-1733 przez Pompeo Ferrariego. Pod szczytem fasady zachodniej znajduje się kartusz z herbami fundatorów: po lewej „Dołęga" Józefa Mycielskiego, obok „Nałęcz" Karoliny z Małachowskich, jego żony. Cenne rokokowe wyposażenie wnętrza, wykonane jest w drewnie dębowym. Brązowo-biała kolorystyka nawiązuje do tradycji kultywowanej w zakonach franciszkańskich. W ołtarzu głównym znajduje się rzeźba Chrystusa Ukrzyżowanego, dzieło Antoniego Schultza z Rawicza, autora wystroju kościoła. Powyżej widnieje tarcza zegarowa ukazująca godzinę śmierci Ukrzyżowanego. W ołtarzach bocznych, przylegających do prezbiterium zawieszono obrazy malowane przez Franciszka Smuglewicza. W ołtarzu po lewej stronie widoczny jest wizerunek św. Anny z Marią, stanowiący zasłonę dla otoczonego kultem obrazu Matki Boskiej Osieckiej. Obraz przedstawia pełną niepokoju Madonnę ze spokojnie śpiącym Jezusem. Sugestywna wymowa obrazu opiera się na psychologicznym skontrastowaniu obu postaci. Wizerunek Madonny Osieckiej namalowany został w XVI wieku w oparciu o wzory włoskie. Koronowano go w 1979 roku. Kościół franciszkanów w Osiecznej zaliczony został do sanktuariów papieskich. Przy furcie klasztornej znajdują się dwa cenne freski z drugiej połowy XVIII wieku, ze scenami z życia św. Franciszka (konserwowane w 1986 roku). Przy północnym krańcu dziedzińca, za cmentarzykiem klasztornym jest ciekawa współczesna rzeźba przedstawiająca „Kazanie św. Franciszka do ptaków”. Zamek usytuowany jest w zachodniej części miasteczka, przy ujściu rzeczki Zgnilec (potocznie zwanej Samicą) do Jeziora Łoniewskiego. Mieści się tutaj dziecięcy ośrodek sanatoryjny. Na murze od północy widzimy tablice z inskrypcjami. Najstarsza (sprzed 1598 r.) upamiętnia przebudowę pierwotnego zamku obronnego przez Andrzeja Czarnkowskiego, kasztelana nakielskiego (monogram „AC CN"). Tablica pod szczytem podaje datę zakończeniu tej przebudowy. Poniżej tablica upamiętniająca odbudowę zamku po pożarze z 1665 roku, prowadzoną przez Jana z Bnina Opalińskiego, zięcia J.O. Przyjemskiego. Widnieje również tablica z herbem Heydebrandtów z około 1908 roku. Nad wejściem, w narożu dziedzińca wewnętrznego, zachował się manierystyczny portal z około 1600 roku z bogatą dekoracją rzeźbiarską. Powyżej kartusz z herbem Nałęcz i monogramem „AC" Andrzeja Czarnkowskiego. Na elewacji południowej dziedzińca, na wysokości pierwszego piętra, zamieszczono kartusze upamiętniające 32 Mikołaja Skoraszewskiego i jego żonę Teresę z Goetzendorfów Grabowskich. Część najstarszą zamku stanowią jego skrzydła północne i zachodnie. Ozdobione neoromańską wieżą skrzydło od strony jeziora posiada wystrój z przełomu XIX/XX w. Na wykuszu widoczne są herby rodziny Heydebrandtów, obok data 1900 r. Herby te powtórzone zostały w umieszczonym poniżej oknie witrażowym. Nieopodal miasta, na wzgórzu przy szosie do Leszna, znajdują się trzy zabytkowe wiatraki. Najstarszy pochodzi z 1729 r., sąsiednie są nieco młodsze, zostały zbudowane w 1761 r. i 1763 r.17 Po drugiej stronie ulicy znajduje się niewielki pomnik z napisem upamiętniającym „bitwę pod wiatrakami" z okresu Powstania Wielkopolskiego. W dniu 11 stycznia 1919 roku odziały powstańcze z Osiecznej, Krzywinia i Śmigla stoczyły tutaj zwycięską potyczkę z załogą pruskiego garnizonu z Leszna. Nieopodal, do stacji paliw przylega teren cmentarza poewangelickiego. Zachował się także grobowiec rodzinny Heydebrandtów z płytami nagrobnymi z lat 1895-1924. 2.2.2.5. Gmina Lipno W miejscowości Klonówiec zachował się dwór z połowy XVIII wieku przebudowany w 1914 roku przez rodzinę Cioromskich, ponadto park krajobrazowy oraz zabudowania folwarczne. Mórkowo to wieś lokowana przy średniowiecznym szlaku z Poznania do Głogowa. W nawie późnogotyckiego kościoła parafialnego zachowało się piękne sklepienie gwiaździste wsparte na dwu filarach. Można obejrzeć także renesansowe nagrobki dawnych właścicieli wsi. Od wschodu rozciąga się teren podworski z pałacem z końca XIX wieku. Od 1980 roku kościół jest siedzibą Towarzystwa Chrystusowego dla Polonii Zagranicznej. Radomicko także lokowane było na szlaku z Poznania do Głogowa, w XIII wieku nadane zostało benedyktynom z Lubinia. Obecny kościół wzniesiono w połowie XIX wieku. Wnętrze jest barokowe. Na murze zewnętrznym mieści się tablica żałobna z XIX wieku upamiętniająca proboszcza Marcina Włodarskiego, zasłużonego obrońcę polskości w okresie Kulturkampfu. Wilkowice to kolejna wieś lokowana przy szlaku z Poznania do Głogowa. Kościół parafialny pochodzi z XVI wieku. Na murze zewnętrznym widoczne są późnorenesansowe płyty nagrobne. Natomiast kościół poewangelicki zbudowany został na początku XX wieku. 17 Archiwum Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków, delegatura w Lesznie 33 2.2.2.6. Gmina Święciechowa Święciechowa to wieś gminna położona 6 km na zachód od Leszna. Jest jedną z najstarszych osad w rejonie Leszna. Powstała zapewne w XI wieku jako wieś targowa przy trakcie z Poznania do Głogowa. Prawa miejskie uzyskała na przełomie XIII/XIV wieku. Stanowiła wówczas własność klasztoru benedyktynów w Lubiniu, do dóbr klasztornych należała do 1710 roku. Miasto było w XVI i XVIII wieku znaczącym ośrodkiem płóciennictwa. Kilkakrotnie zniszczone pożarami, po upadku rzemiosł w okresie zaborów stopniowo przybierało charakter rolniczy. Pomimo protestów, prawa miejskie Święciechowa utraciła w 1934 roku. Zachowany jest dawny układ przestrzenny. Rynek wytyczony został w 1333 roku w zachodniej części ówczesnego placu targowego. Pomnik Powstańców Wielkopolskich stanowi rekonstrukcję oryginału z 1920 roku. Kościół parafialny p.w. św. Jakuba ufundowany był w XIII wieku przez benedyktynów Lubińskich. Część wieżowa kościoła z gotyckim portalem pochodzi z połowy XV wieku (zwieńczenie wieży z końca XVIII wieku). Nawa i barokowe prezbiterium jest z XVIII wieku. Z pierwotnego wystroju przetrwały m.in. ostrołukowe, ślepe okna od północy i fragment oszkarpowania w narożu. Wnętrze zachowało bogaty wystrój barokowy. Ołtarz główny pochodzi z 1798 roku. W polu centralnym znajduje się obraz Matki Boskiej Szkaplerznej, natomiast w nastawie wizerunek patrona świątyni. W części nawowej ulokowano 12 ołtarzy bocznych z obrazami, rzeźbami figuralnymi, na antepediach sceny z życia świętych. We wnętrzu i na murach zewnętrznych kościoła znajdują się interesujące epitafia z okresu od XVII do początku XIX wieku. W Trzebinach, w dawnym pałacu Gurowskich (z XVII wieku, przebudowanym w XIX wieku, restaurowanym w latach 80. XX wieku) mieści się Wielkopolski Ośrodek Studiów i Ochrony Środowiska Kulturowego. Ekspozycja stała ciekawie obrazuje pradzieje regionu leszczyńskiego. W jednej z sal oglądać można cenny zespół XVII-wiecznych polichromii na deskach, odkryty w trakcie remontu pałacu w Osieku koło Kościana w 1987 roku. Do pałacu przylega 5 ha park z okazami drzew i krzewów, ozdobiony rzeźbami ogrodowymi. We wsi Długie Stare znajduje się zabytkowy kościół parafialny z zachowanymi partiami murów z XV wieku. Przed kościołem jest okazały nagrobek rodziny Nieżychowskich z wizerunkami zmarłych, kartuszami herbowymi, rzeźbami figuralnymi i obszerną, wierszowaną inskrypcją. W położonym nad jeziorem Krzycku Małym wzniesiono w 1912 r. neogotycki kościół p.w. Matki Boskiej Śnieżnej. Jego wystrój częściowo pochodzi z XVIII wieku. Przy 34 kościele umieszczono zabytkowe nagrobki. Na murze przy kościele znajdują się także trzy figury przydrożne z XVIII i XIX wieku. W Krzycku Małym urodził się arcybiskup gnieźnieński i znany poeta Andrzej Krzycki (1482-1537). 2.2.2.7. Gmina Włoszakowice Włoszakowice w XIV wieku należały do rodu Junoszów, następnie do BorkówGryżyńskich. Od XV wieku były w posiadaniu rodu Opalińskich. W XVII wieku właścicielem Włoszakowic był Krzysztof Opaliński, wybitny przedstawiciel linii sierakowskiej tego rodu, znany też z tego, iż w czasie „potopu" poddał Wielkopolskę Szwedom. Dobra włoszakowickie przeszły w posiadanie Leszczyńskich w wianie Katarzyny Opalińskiej, poślubionej w 1696 roku przez Stanisława Leszczyńskiego. W 1738 roku zostały zakupione przez Aleksandra Józefa Sułkowskiego. Jego najmłodszy syn Franciszek, założyciel linii bielskiej książąt Sułkowskich, sprzedał Włoszakowice w 1782 roku księciu Karolowi Schöneich, który trzy lata później odsprzedał je księciu Karolowi Köthen von Anhalt. Pałac i dobra włoszakowickie pozostawały własnością książąt askańskich do 1919 roku. W okresie II Rzeczypospolitej stanowiły własność państwową. Pałac Sułkowskich to obecnie siedziba Urzędu Gminy. Zbudowany został w 1752 roku przez Karola Marcina Frantza dla Aleksandra Józefa Sułkowskiego na miejscu rezydencji Opalińskich. Rozplanowany na planie trójkąta (trianon), początkowo służył jako pałac myśliwski. Trójkątny kształt pałacu Sułkowskich wiązany jest z przynależnością fundatora do loży masońskiej. Nad wejściem głównym kuty w piaskowcu kartusz herbowy Sułkowskich. W przyziemiu ozdobna „grota" z dekoracją sztukatorską naśladującą ścianę skalną, roślinność i fragmenty architektury. W trójkątnym salonie na pierwszym piętrze (sala posiedzeń Rady Gminnej) oglądać można portret Karola Kurpińskiego. Pałac poprzedzają budynki dawnych oficyn z XVIII wieku, później przebudowane. W oficynie od południa, od 1873 roku mieściła się kaplica protestancka. Kościół parafialny pod wezwaniem Świętej Trójcy Zbudowany został w latach 1640-1643 z fundacji Krzysztofa Opalińskiego przez (prawdopodobnie) Krzysztofa Bonadurę starszego. Nad wejściem głównym widoczny jest kartusz herbowy książąt Sułkowskich. Ołtarz główny jest dziełem wybitnego krakowskiego rzeźbiarza Sebastiana Sali. W polu głównym Adoracja Trójcy Świętej przez świętych Wojciecha i Stanisława. Ołtarze boczne i bogate wyposażenie wnętrza pochodzą z XVII i XVIII wieku. Na murze zewnętrznym tablica poświęcona Karolowi Kurpińskiemu. Przy kościele rosną pomnikowe okazy lip drobnolistnych. Przed szkołą podstawową ustawiono pomnik Karola Kurpińskiego 35 z 1975 roku, dzieło ludowego rzeźbiarza Leona Dudka. Na miejscu domu rodzinnego kompozytora widnieje pamiątkowa tablica. Karol Kurpiński (ur. 6 marca 1785 - zm. 18 września 1857) to znany polski kompozytor i dyrygent. Urodził się we Włoszakowicach, w rodzinie organisty. Tworzył w Warszawie, gdzie był m.in. dyrygentem i dyrektorem sceny operowej Teatru Narodowego, nauczycielem Szkoły Muzyki i Sztuki Dramatu. Skomponował liczne opery o tematyce polskiej, wykorzystując melodie i tańce ludowe. Napisał wiele utworów instrumentalnych i pieśni, w tym Warszawiankę. Choć żył w okresie romantyzmu, w jego utworach wyraźne są wpływy klasyków wiedeńskich. W oficynie pałacu działa izba pamięci poświęcona m.in. jego twórczości. W położonym na terenie gminy Włoszakowice Krzycku Wielkim zachował się dwór alkierzowy z połowy XVIII wieku. Przybyszewo to wieś wzmiankowana w 1445 roku jako własność Przybyszewskich, Wilkowskich, Mycielskich. Majątek ziemski był od 1859 roku w posiadaniu właścicieli narodowości niemieckiej. Istniejący pałac wzniesiono około 1910 roku dla Hugona Lehmanna. Współcześnie poddany on został renowacji i adaptacji na ośrodek konferencyjno-hotelowy, należący do Wyższej Szkoły Marketingu i Zarządzania w Lesznie. Przy pałacu mieści się niewielki park krajobrazowy oraz zespół zabudowań folwarcznych. 2.2.2.8. Gmina Wijewo Przez Wijewo i teren sąsiedniej gminy Przemęt przebiega wielkopolski odcinek międzynarodowego szlaku cystersów. Ponadto w kościele w Wieleniu (1742 r.) zachował się rzeźbiony wizerunek Matki Boskiej z dzieciątkiem „Ucieczki Grzeszników" (XV wiek). 2.2.2.9. Gmina Przemęt Przemęt to wieś wzmiankowana w 1210 r. jako gród. Od 1244 r. do rozbiorów była ona siedzibą kasztelani. Natomiast od XIII w. do 1796 r. posiadała prawa miejskie. W 1408 r. Władysław Jagiełło nadał gród i okoliczne włości zakonowi cystersów z pobliskiego Kaszczoru. W XVI w. miał tutaj miejsce bunt chłopów przeciwko wyzyskowi cystersów. W okresie okupacji w 1943 r. w Przemęcie działał obóz pracy. Współcześnie zachowany jest barokowy kościół p.w. św. Jana, zbudowany w latach 1651 - 90 według projektu architekta włoskiego J. Catenazziego. Po pożarze w 1742 r. 36 odbudowany został w latach 1758 - 59. Budowla jest trzynawowa, bazylikowa, po bokach znajdują się dwie wieże nakryte ażurowymi hełmami z latarniami, zwieńczonymi krzyżami opackimi. We wnętrzu podziwiać można barokową polichromię z końca XVII w., odnowioną w XIX w. i w 1956 r. W prezbiterium mieści się iluzjonistyczna kopuła z latarnią. Okazały barokowy ołtarz główny pochodzi z 4 ćw. XVII w., z bogatą dekoracją rzeźbiarską i obrazem Wniebowzięcie Najświętszej Marii Panny z 1834 r. Ołtarze boczne w stylu barokowym z rzeźbami i obrazem Matka Boska Pocieszenia powstały w XVII w. W nawach bocznych znajdują się ołtarze rokokowe z ok. 1770 - 80 r. Wyróżniają się przepiękne i misternie rzeźbione stalle, tron opacki, konfesjonały, ławki oraz ambona wykonane z czarnego dębu. Wszystko to jest dziełem zakonników. Po klasztorze z początku XVII w. pozostał krużganek, ciągnący się wzdłuż ściany kościoła. Wiszą tutaj trzy barokowe obrazy z XVIII w. Barokowy budynek poklasztorny z XVII w. został później przebudowany. Ponadto na osiedlu o nazwie Przedmieście wznosi się stary, pierwotnie gotycki kościół cmentarny p.w. św. św. Piotra i Pawła, po przebudowie w XVII-XVIII w. ma cechy budowli późnorenesansowej. Wyposażenie wnętrza jest rokokowe. Z fundacji cystersów pochodzi również późnobarokowy kościół św. Wojciecha w Kaszczorze. Na cmentarzu przykościelnym zachowały się nagrobki z początku XIX wieku. 2.2.3. Dziedzictwo duchowe 2.2.3.1. Legendy18,19 Założenie miasta Leszna związane jest z podaniem ludowym o rycerzu Wieniawie. W dawnych czasach rycerz ten, wraz z orszakiem Królowej Dąbrówki, zdążającej z Czech do Polski, przybył do położonej wśród lasów, małej osady nazywanej Leszczyną. Okolice osady pustoszył wówczas olbrzymi żubr, którego nie można było pokonać ani oszczepem, ani też strzałą. Dąbrówka słysząc o tym poleciła swym zbrojnym zastępom oswobodzić od tej plagi Leszczynę. Podjął się tego sam Wieniawa, który, by dać dowód swej odwagi i męstwa, wyruszył w poszukiwaniu żubra bez zbroi i broni. Ukryty za dębem w stosownej chwili chwycił żubra za rogi i powaliwszy na ziemię złamał mu kręgi. W dowód uznania siły rycerza, władczyni przydzieliła do herbu Wieniawy łeb żubra z pierścieniem u nozdrzy. Symbole męstwa rycerza Wieniawy są widoczne w herbie miasta Leszna, także nazwa Wieniawa widnieje na w oparciu o: B. Świderski Ilustrowany opis Leszna i Ziemi Leszczyńskiej. Nakład Księgarni A. Krajewicza, Leszno, 1928, s. 203 – 207 19 w oparciu o: E. Frankiewicz: Osieczna Zapis historyczny. Bezpłatny dodatek książkowy „Głosu”. Drukiem Drukarni Leszczyńskiej, Leszno 1939, s.98-111 18 37 współczesnej mapie miasta w odniesieniu do nowoczesnego osiedla mieszkaniowego oraz domu handlowego w centrum, natomiast określenie „leszczyńskie byki” kojarzone jest ze znaną w kraju drużyną żużlową. Według innego podania okolica, gdzie znajduje się dzisiejsze miasto Leszno była bagnista i bogata w dziką zwierzynę. Żył tam także straszny byk, który niepokoił mieszkańców tej ziemi. Mieczysław I, aby uwolnić okolice od potwora ogłosił, że ten, który go pokona otrzyma w posiadanie tę ziemię. Czynu tego, wymagającego wielkiej siły i odwagi dokonał Persten – rycerz przybyły z Czech razem z Dąbrówką. Chwycił on byka żywcem i przeciągnąwszy mu przez nozdrza żelazny pierścień, przyprowadził go przed króla i tam w obecności zgromadzonych uciął mu głowę toporem, przez co przeszedł w posiadanie tej ziemi. W herbie miasta Leszna widnieje głowa byka z pierścieniem w nozdrzach i topór. Przypuszcza się, iż te rekwizyty były powodem powstania podania. Znana legenda związana jest ze skarbem Jeziora Osieckiego (Łoniewskiego) i pochodzeniem nazwy Osieczna. Według podania osadę Wojnowo założył rycerz pospolicie zwany Wojną, który miał swoje włości na pograniczu marchii brandenburskiej. Gród obronny położony w pięknej okolicy nad jeziorem nazwano od miana rycerza Wojnowem. Osada rozrastała się pod rządami dobrego i zapobiegliwego gospodarza. Rycerz Wojna doświadczony w grabieżach i napadach obmyślił sposób na zabezpieczenie swoich skarbów. Zaplanował budowę tajemnego przejścia pod jeziorem. O pomoc poprosił O.O. Benedyktynów z Lubinia. Ojciec Romuald miał sprowadzić potrzebnych do wykonani robót ludzi. Od wnętrza grodu poczęto wykopywać ganek pod wodą wiodący, który dla bezpieczeństwa umocniono dębowymi blochami i kamieniami. Po skończeniu tunelu obcy górnicy, którzy nawet mowy miejscowej nie rozumieli i tajemnicy nie mogli wyjawić, szybko opuścili osadę. Mieszkańcy i dworzanie domyślali się ich roboty, ale gdzie i dokąd ganek wiedzie, nikt odgadnąć nie potrafił. Za czasów wojny husyckiej, na początku XV w. Husyci byli i w Wielkopolsce, a wieść o skarbie Wojny, stokrotnie, jak to bywa w ustach ludu powiększona, do nich doszła. Wojnowem władał wówczas wnuk dzielnego Wojny Wojnar, który ni siłą, ni wprawą rycerską dziadowi nie dorównywał. Zdawał sobie sprawę ze słabych sił w stosunku do wroga. Małżonka doradziła mu, aby donieść o zagrożeniu jej bratu Bożywojowi w Kąkolewie. Na posłańca, na ochotnika zgłosił się młody koniuszy. Zwinny i silny przebył strumień w bród, ale złapali go Husyci. Pomimo tortur nie wyjawił, jaka jest siła wojska grodu Wojnara. Zawisł na sośnie przy drodze. Zobaczył go żebrak, który szedł z Leszna do Wojnowa. Widząc też wojska Husytów starzec ten, czym prędzej, doniósł o wszystkim staroście w Kąkolewie 38 Bożywojowi. Zaczęto przygotowywać się do rozprawy z rabusiami. W czasie tym zawitał do Kąkolewa śpiewak, który okazał się być starym lirykiem rycerza Wojny. Prosił on usilnie o spotkanie z Bożywojem. Rozmawiając z nim wyjawił mu tajemnicę związaną z przejściem pod jeziorem, którą poznał od Wojny. Jako ulubiony śpiewak Wojny towarzyszył mu w ostatnich dniach życia. Rycerz ujęty jego śpiewem wyjawił mu, dokąd prowadzi tajemne przejście pod wodami jeziora, zaklinając, by nikomu o tym nie mówił. Ale w obliczu zagrożenia starzec postanowił tajemnicę wyjawić. Nazajutrz wróg oblegał Wojnowo z trzech stron. Husyci wtargnęli do miasta i już ich wódz miał ogłosić zwycięstwo, gdy nagle tłum rycerzy wyrósł jakby spod ziemi. Pomoc przyszła spod jeziora. Odsiecz, odsiecz nam przybyła! Wołali radośnie rycerze. Uratowani mieszkańcy Wojnowa dziękowali Bożywojowi za ocalenie. Szczęśliwy Wojnar, osadę od dziada jego Wojnowem zwaną, na pamiątkę takiej niespodziewanej i cudownej odsieczy nazwał „Odsieczną”. A na pomiątkę Wojnowa najbliższe sioło Wojnowicami mianowano. Odsieczna z biegiem lat rozwinęła się i przekształciła w miasto, a jej nazwa zmieniona została na Osieczną. Pod tą nazwą miasto istnieje do dziś. W okolicach Osiecznej, w lasach łoniewskich, jak podaje inna legenda związana także ze skarbem, pod najwyższą na Uroczu górą znajduje się wielki skarb, ukryty podczas dawnych wojen przez Twardowskiego. Do niego z Osiecznej można było dojść w dawnych czasach tylko podziemnym korytarzem od strony zamku. Po śmierci czarodzieja zapomniano o tym dojściu. Ale zły duch mistrza w postaci czerwonego koguta, czuwający nad górą bogactw, oznajmił mieszkańcom Osiecznej, iż pomoże mim skarb odnaleźć, jeżeli trzykrotnie udadzą się ku wyzwoleniu jego duszy, procesją na msze świętą z kościoła farnego do zamku w Osiecznej, nie zapominając niczego, coby było potrzebne do tego obrządku. Lecz, gdy osieczanie procesje urządzali, zawsze brak było jakiegoś niezbędnego przedmiotu (mszału, świętego obrazu, nożyc do przycinania knotów świec). Twardowski, skutkiem niedbalstwa mieszczan, uniesiony gniewem, w postaci diabła, otoczony bracią z piekieł, wśród grzmotów i piorunów, zatopił krużganek, by na zawsze odciąć Osieczną od skarbów, które im dotychczas tak łatwo były dostępne. Odtąd w lasach łoniewskich podczas wichrów i grzmotów zły duch czarodzieja w postaci strzelca upiora odbywa nocami swe harce diabelskie. Rybacy na jeziorze podczas swych wypraw nocnych często słyszą odgłosy trąbek, ujadanie ogarów oraz huk diabelskich strzelb myśliwskich. To ponoć Twardowski na ognistym rumaku bez łba i ogona, spłynąwszy z czarnej chmury, hula ze swa czeredą w Wydorze i pilnuje skarbów ukrytych, by z rana zniknąć w głębokim jarze, tak zwanym „Skoku diabelskim”. 39 Legenda głosi, iż na małej wysepce, w środku jeziora Łoniewskiego w Osiecznej stał niegdyś kościółek, który zapadł się w jeziorze. Podczas wielkiej nawałnicy zatonęła za dawnych lat w pobliżu tej wysepki, w falach wzburzonego jeziora, łódź z dwoma bezbożnymi mieszkańcami Osiecznej. Odtąd często o północy ukazuje się na jeziorze pusta łódź, z której dochodzą jęki zatopionych mężczyzn – topielców wśród grania organów i bicia dzwonów w głębinach jeziora. Kolejne podanie znane w Osiecznej związane jest z zamkiem i Białą Damą. Na początku XIX w. ksiądz Rogaliński zażegnał pokutującego w zamku, ducha niewiernej żony pana zamku, która - nieobecnego z powodu wyprawy na wojnę w celu obrony ojczyzny męża – zdradzała z lekarzem pochodzącym z Włoch. W pobliżu Włoszakowic wypływa źródełko, nad którym wznosi się dziś marmurowa kapliczka. Jest to źródło św. Jadwigi. Woda ze źródła jest używana przeciw chorobom oczu. Według podania królowa Jadwiga odbywała w towarzystwie kilku kobiet pielgrzymkę z okazji odpustu do Charbielina w ziemi Śmigielskiej. W czasie wędrówki zemdlała jedna z towarzyszących jej kobiet, a ponieważ w pobliżu nie było wody, wyżłobiła ta święta Pani w piasku piętą zagłębienie, z którego niebawem trysnęła woda, dotąd z tego miejsca wypływająca. Inna legenda związana jest z królem Władysławem Jagiełłą, który w 1410 r. prowadził hufce polskie na Krzyżaków pod Grunwald. Rycerze z powodu dużego upału znaleźli się w bardzo ciężkim położeniu, gdyż nie mieli ani kropli wody do picia. Wówczas zaczęli modlić się do swojej świętej królowej i nagle ujrzeli tryskające źródełko. Stąd pochodzi nazwa źródła do dziś dnia używana. We Włoszakowicach zamek owiany jest tajemnicą związaną z wolnomularstwem, czyli masonerią. Natomiast na północ od Włoszakowic jest góra zwana Winnicą, z którą związana jest legenda o śmiałym pastuszku. Za dawnych czasów, znajdowała się tu pokryta porostami głęboka otchłań, przypominająca studnię. Pasąca swą trzodę swawolna wiejska młodzież spuściła pewnego razu za pomocą rzemieni na dno otchłani chłopca matołka, który na jej dnie ujrzał w kryształowej wodzie cudnej urody dziewczynę, szyjąca białą sukienkę. Przerażona niespodziewanym gościem dziewczyna, chcąc pozbyć się natręta, napełniwszy mu czapkę błyszczącymi dukatami, pozwoliła bezkarnie opuścić czarodziejką siedzibę. Niebawem chłopiec znalazł się ze swym skarbem wśród towarzyszy. Widząc tyle złota zapragnęli oni również łatwym sposobem dojść do posiadania skarbów, w studni ukrytych. Lecz o dziwo, skoro tylko pierwszy śmiałek zapuścił się w ciemną otchłań góry, zapadły się wśród grzmotów jej ściany, grzebiąc na zawsze nieszczęsną ofiarę chciwości. 40 W Krzycku (gmina Święciechowa), w miejscu jeziora wznosiło się dawnymi czasy duże miasto, którego mieszkańcy byli nadzwyczaj bezbożni, za co Pan Bóg wielce ich ukarał. Prawdziwy potop, przypominający powódź zniszczył i zatopił im miasto. Jeszcze dziś na dnie jeziora dobry pływak zauważyć może szczątki zatopionej osady. Pewnego razu przy wydobywaniu sieci rybacy poczuli nadzwyczajny ciężar. Złorzecząc pracy ujrzeli nagle w sieci wielkich rozmiarów dzwon, dawniej już zatopiony, który dzwoniąc osunął się na dno jeziora. Jeszcze po dziś dzień wśród wichrów i burz słychać podziemny odgłos dzwonów zatopionego miasta. Ciekawa jest także legenda o tajemniczym pojawianiu się rok rocznie w pewnym dniu o północy Białej Damy w zamku w Rydzynie. Jej portret znajdował się w jednej z jego komnat. W zamierzchłych czasach dwór rydzyński zamieszkiwali potężni magnaci. Żądni zabaw i światowych uciech, spraszali oni z daleka najpiękniejsze damy, by móc urządzać hulaszcze i rozpustne biesiady. Jedna z kobiet szczególnie czarowała wszystkich swoja urodą. Przybyła ona z dalekich stron i nie znała obyczajów w zamku rydzyńskim. Z początku szanowano ją i obsypywano hołdami. Pozwolono jej spokojnie pędzić życie z dala od wesołości i zabaw. Lecz zły i gorszący przykład oraz namowy z czasem zrobiły swoje. Dama powoli zaczęła zbaczać z drogi cnoty, by w końcu stać się jedną z najwystępniejszych rozpustnic. Zawiedziona w końcu w miłości, otruła z zemsty jednego ze swych wielbicieli-kochanków, za co ją spotkała okrutna kara. Zamurowano ją żywcem w podziemiach zamku. W przeddzień wykonania egzekucji, spowiadając się księdzu w kaplicy zamkowej, zataiła świadomie, prawie w obliczu śmierci, jeden z najcięższych swych grzechów. Odtąd rok rocznie w dzień jej zgonu ukazuje się o północy w kaplicy zamkowej ksiądz w komży i doprawia Mszę św., a niewiasta w bieli, klęcząc u stóp ołtarza modli się żarliwie. Po Mszy, zbliża się Biała Dama do księdza, by mu wyjawić swój grzech śmiertelny i prosić o rozgrzeszenie. Lecz spowiednik, patrząc w jej piękne oblicze wskazuje na dwa blade celebrujące chłopięta i mówi grobowym głosem „nie czas jeszcze dziecko moje”. Biała Dama znika powoli, by modląc się i wzdychając w ciemnych krużgankach i komnatach niepokoić do rana mieszkańców zamku. Podanie doczekało się opracowania wierszem przez B. Karpińskiego. W innej wersji podania mowa jest bezpośrednio o zbrodni dzieciobójstwa (Biała Dama bezskutecznie błaga o rozgrzeszenie). W Przemęckim Parku Krajobrazowym osobliwością jest rezerwat „Wyspa konwaliowa”, na której konwalie mają oprócz koloru białego nitki pręcikowe zabarwione na różowo. Według podania barwa ta ma pochodzić od partyzantów Krzysztofa Legockiego, z 41 okresu „potopu” szwedzkiego, którzy tu, w niedostępnym miejscu leczyli swoje rany. Ich krew miała zabarwić pręciki kwiatów20. 3.2.3.2. „Duch miejsca”, znane osoby Trudna do uchwycenia, ale wyraźnie odczuwalna atmosfera danego miejsca, jego specyficzny koloryt decydują często o sile jego przyciągania. W przypadku Regionu Leszczyńskiego, a w szczególności Leszna o unikalnym genius loci decyduje historia, którą tworzyli i tworzą ludzie różnych religii i narodowości, potrafiący współpracować dla wspólnego dobra (tabela 4). Cechą, która wyraźnie rysuje się w historii miasta i której kontynuacja jest widoczna współcześnie jest nastawnie na rozwój intelektualny. Dbałość o szkolnictwo wyróżniała Leszno spośród siedemnastowiecznych miast nie tylko Wielkopolski, ale i Polski. To tutaj rozwinęła się nowatorska szkoła nauczania J. A. Komeńskiego. Na uznanie zasługuje dbałość za czasów Bogusława Leszczyńskiego o kształcenie dziewcząt, co było w XVII w. rzadkością. Przejawem równouprawnienia jest także twórczość Anny Memoraty jedynej kobiety w ówczesnej Polsce publikującej wiersze. Kolejną cechą jest tolerancyjność, umiejętność nie tylko współistnienia, ale także współdziałania grup różnych religii, co było ewenementem w siedemnastowiecznej Europie. W Lesznie żyły w tym okresie obok siebie gminy braci czeskich (niemiecka, czeska i polska), gmina luterańska, gmina żydowska oraz katolicy. „Należy podkreślić, iż owo zróżnicowanie nie przeszkadzało we wspólnym zajmowaniu się sprawami miejskimi oraz we wspólnym prowadzeniu gospodarki”21. Współpraca ta, a także znamienna dla protestantyzmu pracowitość i oszczędność owocowały rozwojem gospodarczym miasta, budową wielu okazałych obiektów stanowiących współcześnie dziedzictwo materialne Regionu. O uroku miejsca decyduje „namacalność” historii, niezmieniony układ urbanistyczny Leszna, widoczne na starych litografiach i w obecnej panoramie miasta te same wieże ratusza i kościołów. Optymalny jest układ przestrzenny miasta, zaplanowany na „miarę człowieka”. Kontynuacja spuścizny duchowej sprawia, iż współcześnie miasto wymieniane jest w przewodnikach turystycznych wśród najpiękniejszych w Wielkopolsce. Rozwój szkolnictwa wyższego powoduje, iż Leszno jest miastem ludzi młodych, promujących hasło, które przyjęło się już jako logo „Leszno- tu chce się żyć!” 20 21 W. Łęcki (red.), Wielkopolska. Nasz kraina. Wyd. Kurpisz, Poznań, 2004 J. Topolski (red.) Historia Leszna. Wyd. Urząd Miasta Leszna, 1997 42 Tab.4. Znane osoby związane z Regionem Leszczyńskim. Miejscowość/ gmina Leszno Postać Charakterystyka Przedstawiciele rodu Lszczyńskich, szczególnie: Bogusław I Leszczyński (1614-1659) Stanisław Leszczyński (1677-1766) Maria Leszczyńska (1703-1768) Przedstawiciele rodu Sułkowskich, szczególnie: Aleksander Józef Sułkowski (1695-1762) Jan Amos Komeński (1592-1670) Jan Jonson of Crageburn (1603-1675) Jan Popliński (1796-1839) Anna Memorata (1612 -) Dr Jan Metzig (1804-1868) Dr Bronisław Świderski (1873-1941) Nicefor Pierzyński (1881-1940) Ksiądz Teodor Korcz (1903-1981) Roman Maciejewski (1910-1998) Alfred Smoczyk (1927-1950) Osieczna Stanisław Grochowiak (1934-1976) Ksiądz Paweł Steinmetz Ksiądz Edward Paweł Frankiewicz (1905-1990) Górka Duchowna/Lipno Edmund Bojanowski (1814-1871) Włoszakowice Karol Kurpiński (1785-1857) Lubonia/ Krzemieniewo Adam Mickiewicz Jeden z najwybitniejszych właścicieli Leszna Król Polski, książe Lotaryngii Królowa Francji, żona Ludwika XV Jeden z najwybitniejszych właścicieli Leszna światowej sławy pedagog lekarz i uczony polonista, redaktor „Przyjaciela Ludu” poetka, jedyna kobieta w ówczesnej Polsce publikująca wiersze lekarz i filantrop, obrońca Polaków w czasie zaboru pruskiego lekarz, działacz narodowościowy i społeczny dyrektor i profesor gimnazjum im. Komeńskiego proboszcz parafii św. Mikołaja kompozytor żużlowiec, zawodnik Leszczyńskiego Klubu Motorowego poeta i dramaturg Działacz religijny i społeczny, organizator i uczestnik Powstania Wielkopolskiego, Filozof i historyk sztuki, przełożony klasztoru osieckiego Beatyfikowany, twórca ochronek wiejskich i zgromadzenia Sióstr Służebniczek Kompozytor, dyrektor Warszawskiej Opery Narodowej poeta, gościł w 1831 r. Źródło: opracowanie własne, w oparciu o: Z. Moliński: Przewodnik po Lesznie i okolicach. Wyd. Urząd Miasta Leszna, Leszno 1999 2.2.3.3. Kultura ludowa W Pawłowicach (gmina Krzemieniewo) – ludność przez długi czas wyróżniała się wyglądem i żyła w poczuciu swojej odrębności. Także w Bukówcu Górnym (gmina Włoszakowice) mieszkańcy różnili się charakterem od ludności wsi sąsiednich. Prawdopodobnie byli przybyszami, sprowadzonymi do wyrębu lasów w dawnych czasach, z dalekich stron. W tych dwóch miejscowościach najlepiej zachowały się stroje ludowe i dawne zwyczaje, które w innych wsiach już dawno zaginęły22. 22 S. Chmielowski, w: J. Deresiewicz J., Ziemia Leszczyńska. PWN, Warszawa, 1966 43 Pierwsza wzmianka o wsi Bukówiec Górny23 pochodzi z 1210 roku, wiadome jest jednak, że osada istniała tu już wiele lat wcześniej. Zachowane od końca XVI wieku księgi parafialne wskazują na wielowiekowe tradycje chłopskich rodów. Bukówiec Górny znany był z patriotyzmu. Przez cały okres zaboru pruskiego nie zdarzył się ani jeden przypadek osadnictwa niemieckiego, mieszkańcy wsi wzięli też liczny udział w Powstaniu Wielkopolskim. Pewna hermetyczność społeczności bukówieckiej w okresie zaboru miała duży wpływ na zachowanie się starych zwyczajów, obrzędów, strojów, tańca i śpiewu oraz tradycyjnego muzykowania na dudach i skrzypcach podwiązanych. W okresie międzywojennym w Bukówcu działało 14 organizacji społecznych i zespołów artystycznych. Obecnie działają tu: Zespół Regionalny, Kapela Dudziarska „Manugi”, Zespół Śpiewaczy przy Klubie Złotej Jesieni, Zespół Śpiewaczy przy Kole Gospodyń Wiejskich, kabaret „Dziura” (propagujący gwarę wielkopolską) oraz zespoły szkolne: Szkolny Zespół Regionalny, Zespół Gimnastyki Akrobatycznej „Sokolik” i Zespół Muzyczno-Teatralny. Bukówieckie organizacje (Towarzystwo Gimnastczne „Sokół”, Ochotnicza Straż Pożarna, Kółko Rolnicze) oraz Urząd Gminy i GOK Włoszakowice przygotowują co roku liczne imprezy, najbardziej znane to: Ogólnopolski Bieg „Sokoła”, Konkurs w Powożeniu Zaprzęgami im. J. Lipowego, Konkurs Kapel Dudziarskich im. Braci Ratajczaków, Międzywojewódzki Sejmik Teatrów Wiejskich, Dożynki Wiejskie, Jarmark Rolniczy połączony z Powiatową Wystawą Koni Hodowlanych. Miejscowa Szkoła organizuje ponadto Konkurs „Mówimy Gwarą”. W Bukówcu wciąż żywe są, rzadko gdzie indziej zachowane, zwyczaje i obrzędy: „chodzynie z nowym lotkiem”, „lotanie z klekotami”, „gwiozdory i gwiozdki”. Tu wciąż można zjeść żytni chleb wypieczony w domowym chlebowym piecu i powidła smażone w „koprowych” kotłach. Będąc w Bukówcu warto zobaczyć Izbę Regionalną (chałupę z XIX wieku z autentycznym wyposażeniem) oraz pracownię ludowego rzeźbiarza Jerzego Sowijaka (autora między innymi licznych monumentalnych drewnianych rzeźb o tematyce obyczajowej i sakralnej). 23 http://pl.wikipedia.org/wiki/Buk%C3%B3wiec_G%C3%B3rny 44 2.2.3.4. Miejsca kultu religijnego Górka Duchowna w gminie Lipno (nazywana niegdyś Lubińską, do połowy XIX wieku pod zarządem benedyktynów z Lubinia) stanowi miejsce kultu religijnego i turystyki pielgrzymkowej. W kościele parafialnym znajduje się Sanktuarium Matki Boskiej Pocieszenia, czczonej tu od XV wieku. W kaplicy bocznej jest otaczany kultem obraz Matki Boskiej z Dzieciątkiem, kopia obrazu pochodzi z XVII wieku. Srebrna sukienka wykonana została w 1965 roku w miejsce rokokowej, skradzionej rok wcześniej. Uroczystości odpustowe odbywają się na przełomie sierpnia i września. W kruchcie znajdują się tablice upamiętniające wybitnych kapłanów głoszących w tym kościele kazania. Celem licznych pielgrzymek jest także Wieleń (gmina Wijewo), a w nim kościół wieleński - Sanktuarium Maryjne. Także znanym ośrodkiem kultu jest Osieczna i Sanktuarium Matki Boskiej Bolesnej, które mieści się w klasztorze Franciszkanów. 2.2.4. Współczesne życie kulturalne W Regionie Leszczyńskim organizowanych jest co roku kilkadziesiąt imprez o charakterze kulturalnym, rozrywkowym, sportowym i rekreacyjnym. W 2004 roku, w samym Lesznie odbyło się 65 imprez, a rok później liczba ta wynosiła już 98. Dominują wśród nich zawody sportowe i rajdy o randze ogólnopolskiej (34 imprezy krajowe w 2004 r., 46 – w 2005 r.). Do wydarzeń o największym zasięgu – międzynarodowym należą zawody sportowe (tabela 5). Tab.5. Imprezy o randze międzynarodowej w Lesznie. Lp. 1. 2. 2 3 4 5 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 Rodzaj imprezy Międzynarodowe Zawody w Pływaniu Synchronicznym „AKWAWIT CUP' 2004 Konne Zawody Międzynarodowe CSI-C IX Turniej Kręglarski im. St. Krzymińskiego i B. Nowackiego dzieci, młodzieży i juniorów XXIX Międzynarodowe Szybowcowe Mistrzostwa Polski w kl. Otwartej XIX Międzynarodowe Szybowcowe Mistrzostwa Polski kobiet w klasie Standard i Club 54 Memoriał im. A. Smoczyka II Międzynarodowy Turniej Tenisa Ziemnego 49 Międzynarodowe Szybowcowe Mistrzostwa Polski w klasie Standard Puchar Świata we Florecie K i M do 20 lat EUROLIGA mężczyzn w kręglach - seniorzy Konne Zawody Międzynarodowe CSI-I XIII Turniej Szachowy „Dni Leszna” Międzynarodowy Tenisowy Turniej Amatorów Speedrowerowe Mistrzostwa Europu Drużyn Klubowych (Klubowy Puchar Europy) Mistrzostwa Świata w wędkarstwie rzutowym Wyścig Kolarski Tur de Pologne Puchar Świata we Florecie K i M do lat 20 Konne Zawody Międzynarodowe rok 2004 2004 2004 2004 2004 2004 2004 2004 2004 2005 2005 2005 2005 2005 2005 2005 2005 2005 Źródło: dane Informacji Turystycznej, Leszno 2006. 45 W Lesznie, co roku odbywają się „Dni Leszna”. Jest to tydzień bogaty w wydarzenia kulturalne, sportowe, rozrywkowe. Wiele z nich ma miejsce w atrakcyjnej scenerii leszczyńskiej starówki. Turyści mogą skorzystać z usług przewodnickich młodych leszczynian, którzy na zasadzie wolontariatu oprowadzają po ciekawych zakątkach swojego miasta. Leszczyński Rynek to także miejsce Międzynarodowych Dni Muzyki i Folkloru, odbywających się we wrześniu oraz Festiwalu Sztuki Ulicznej „Szlifowanie Bruku” (czerwiec), Lata z Folklorem (sierpień) i grudniowego koncertu kolęd. Do stałych wydarzeń należą ogólnopolski Turniej Recytatorski Twórczości Stanisława Grochowiaka oraz Juwenalia organizowane wspólnie przez leszczyńskie szkoły wyższe. Ponadto do wydarzeń kulturalnych o charakterze cyklicznym w Lesznie, Krzywiniu, Osiecznej, Rydzynie, Święciechowie oraz Włoszakowicach należą koncerty, konkursy i festiwale. Pozostałe imprezy kulturalno-rozrywkowe, które należą do stałych, szczególnie na obszarach wiejskich to dożynki, festyny gminne, odpusty oraz występy zespołów folklorystycznych. W Przemęcie organizowane są także plenery malarskie. 2.2.5. Walory zdrowotne Walory zdrowotne wiązane są z funkcjonowaniem specjalistycznych ośrodków opieki zdrowotnej w Osiecznej oraz Górznie. Sanatorium dla dzieci i młodzieży w Osiecznej zajmuje się leczeniem i rehabilitacją dzieci z następującymi schorzeniami: cukrzyca insulinozależna, otyłość, wady postawy, schorzenia reumatologiczne oraz rehabilitacją dzieci po urazach narządów ruchu. W Górznie, w gminie Krzemieniewo funkcjonuje Szpital Rehabilitacyjno-Profilaktyczny MSWiA dla Dzieci i Młodzieży. Profil leczenia obejmuje takie schorzenia jak: astma oraz schorzenia układu oddechowego, wady postawy, zaburzenia przemiany materii (wraz z cukrzycą), stany pourazowe i inne schorzenia narządu ruchu oraz porażenia mózgowe. 2.2.6. Walory sportowe Leszno posiada bogatą bazę sportową, jak również sportowe tradycje. Do głównych ośrodków sportowych w tym mieście należą: Kompleks AKWAWIT, Lotnisko (największe lotnisko szybowcowe w Europie), Stadion im. A. Smoczyka, Tor Speedrowerowy, Pływalnia odkryta, Kręgielnia, Hala Trapez, Hala Sportowa "Trzynastka", Sala Szermiercza, Sala Ćwicznia, Korty tenisowe Akwawit, Siłownie i fitness kluby oraz Środowiskowa Pływalnia Edukacyjna. Do obiektów o randze ponadregionalnej należą: Pływalna Akwawit, lotnisko i Centralna Szkoła Szybowcowa oraz Stadion im. A. Smoczka (charakterystyka obiektów, patrz pkt. 3.6.). 46 Ze Stadionem im. A. Smoczka związany jest znany wśród kibiców, szczególnie sportów motorowych Klub Sportowy Unia Leszno, w skład którego wchodzą sekcja brydżowa, sekcja speedrowerowa oraz najbardziej popularna sekcja żużlowa (leszczyńskie byki). KS Unia Leszno założony został w 1938 roku. Na dobre rozwinął swoją działalność w latach powojennych. Legendą leszczyńskiego sportu żużlowego jest Alfred Smoczyk, najlepszy polski zawodnik końca lat 40. XX w. Leszczyński Klub Motorowy (LKM)24 powołano 8 maja 1938 r. z inicjatywy S. Ciesielskiego. Jego pierwszym prezesem został I. Dolata. Głównym celem działalności klubu było propagowanie sportu motorowego oraz organizacja imprez sportowych i wycieczek. Pierwszą imprezą klubową była wspólna wycieczka motorowa na Wyspę Konwaliową na Jeziorze Przemęckim (24 maja 1938 r.). Natomiast pierwsze zawody na stadionie Sokoła odbyły się 18 września 1938. W zawodach startowało 30 zawodników. Wybuch II wojny światowej pozbawił członków klubu motocykli i możliwości działania. Po wojnie LKM reaktywował swą działalność 2 maja 1946 roku. Prezesem klubu został L. Fabiańczyk. 23 czerwca 1946 roku klub zorganizował I Rajd Motocyklowy. Jego uczestnicy otrzymali mosiężne, pamiątkowe plakietki. Zorganizowano zawody na różnych trasach. ścigano się głównie na motorach niemieckich. W 1946 roku zaczęto ścigać się na torze żużlowym, jednak na normalnych motocyklach, tylko czasami specjalnie przygotowanych. Od roku 1948 LKM zaczął się specjalizować w wyścigach na torach żużlowych. To wtedy pierwszy raz rozegrano rozgrywki o Drużynowe Mistrzostwo Polski. Leszczyńska drużyna zajęła drugie miejsce i tym samym uzyskała prawo do startu w I lidze. Na zakończenie sezonu reprezentacja Polski spotkała się z Czechosłowacją. Polacy startujący na motocyklach Martin-Japp zwyciężyli. Bohaterem spotkania był Alfred Smoczyk, który wygrał wszystkie swoje biegi i uzyskał najlepszy czas dnia. Klub leszczyński stał się bezkonkurencyjny. W 1949 roku rozegrano pierwsze indywidualne i drużynowe mistrzostwa Polski na żużlu. Mistrzem drużynowym została UNIA LESZNO, a indywidualnym A. Smoczyk (23.X.49 r.). Nową nazwę klubu przyjęto 28 lipca 1949 r. w związku z powołaniem Zrzeszeń Sportowych. LKM przypadło zrzeszenie "Unia" i tak już pozostało. Lata 1949-54 to pasmo zwycięstw reprezentacji Unii Leszno, która przez 6 lat 24 http://www.unia.leszno.pl/zuzel/index.php?action=statystyki 47 zdobywała zaszczytny tytuł drużynowego mistrza Polski na żużlu. Alfred Smoczyk, Józef Olejniczak, Marian Kuśnierek, Stanisław Glapiak i Zdzisław Smoczyk należeli wówczas do najlepszych żużlowców w kraju. W latach 1953-60 stadion leszczyński podlegał modernizacji dzięki projektom T. Rozpendowskiego, L. Sternala, T. Schmidta oraz J. Olejniczaka. Po latach sukcesów, w latach 1955-58 nadeszły pierwsze porażki. Przybywało rywali. W tragicznych wypadkach zginęli: Franciszek Kutrowski (1953) i Stanisław Kowalski (1955) - wielka nadzieja Unii. W roku 1956 Unia została po raz pierwszy zdegradowana do II ligi. Przez 7 sezonów (1958-1964) zespół dobrze radził sobie z krajowymi rywalami, zajmując trzecie, szóste i czwarte miejsce w rozgrywkach I ligi. W latach 1963-1965 pogorszyła się atmosfera, co było spowodowane szczupłością środków finansowych. To spowodowało, że w 1965 r. pojawiła się realna groźba zawieszenia działalności sekcji żużlowej. W 1968 r. Unia na skutek awantur kibiców na meczu z Polonią Bydgoszcz otrzymała półroczny zakaz organizowania meczów żużlowych w Lesznie. W związku z zamknięciem toru w 1968 roku nie odbył się XVIII Memoriał im. A. Smoczyka. W roku 1970 drużyna Unii przystąpiła do rozgrywek I ligii tylko z 7 zawodnikami. Jesienią tego roku prezesem klubu został M. Grys. Rok 1976 rozpoczął nowy okres sukcesów historii klubu. W rozgrywkach o Drużynowe Mistrzostwo Polski drużyna zajęła III miejsce a Z. Dobrucki zdobył tytuł indywidualnego Mistrza Polski. Od września 1976 roku funkcję kierownika drużyny przejął J. Nowicki. Rok 1977 to kolejna modernizacja stadionu im. Alfreda Smoczyka, związana z Centralnymi Dożynkami w Lesznie. W 1984 roku Unia zdobyła Drużynowe Mistrzostwo Polski. Najlepszymi zawodnikami byli: R. Jankowski, Z. Kasprzak i M. Okoniewski. W tym samym roku na leszczyńskim torze odbyły się finały Drużynowych Mistrzostw świata z udziałem zespołów: Danii, Anglii, USA i Polski. Odtąd organizuje się tu imprezy o światowym znaczeniu. Rok 1987 to powrót Unii na pierwsze miejsce w tabeli i kolejny złoty medal dla zespołu, którego zawodnicy nie przegrali w 1987 roku żadnego meczu. Unia została mistrzem również roku 1989. W roku 1991 w wyniku problemów finansowych w klubie, jak również kontuzji zawodników Unia spadła do II ligii. W sezonie 1993 w składzie Unii jeździli zawodnicy zagraniczni: G. Hancock, Z. Tesar i R. Matousek. Drużyna zajęła VII miejsce w lidze. 28 listopada 1994 roku członkowie powierzyli funkcję prezesa klubu R. Sokołowskiemu, z którym łączono nadzieję, na poprawę sytuacji. W 1995 roku zabłysło dla zawodników, członków i kibiców światło nadziei. Zarząd klubu pozyskał bogatych sponsorów, spłacono poważną część długu. Roku 1997 był dla klubu pod wieloma względami bardzo łaskawy. Zwiększyły się w sposób znaczący dochody, co pozwoliło na prawidłową działalność. Drużyna prowadzona przez B. 48 Ossowskiego i B. Jądera zajęła 5 miejsce w I lidze żużlowej. Mistrzostwo Polski Juniorów zdobyli: A. Skórnicki, D. Baliński i A. Szymański. W Pucharze Polski leszczyńskie "Byki" zajęły II miejsce. W półwieczu istnienia ligi żużlowej Unię zaliczono do pierwszej czwórki drużyn w rankingu najlepszych. Alfred Smoczyk25 (ur. 11 października 1928 w Kościanie, zm. 26 września 1950) jest legendą nie tylko leszczyńskiego, ale i polskiego żużla. Był zawodnikiem LKM Unia Leszno oraz CWKS Warszawa, indywidualnym Mistrzem Polski na żużlu w 1949. Zginął tragicznie w wypadku motocyklowym na szosie Gostyń-Leszno. Od 1951 w Lesznie odbywa się turniej żużlowy - Memoriał Alfreda Smoczyka. Jest to turniej żużlowy poświęcony pamięci tragicznie zmarłego żużlowca. Zawody organizowane są przez Unię Leszno od 1951. Od początku zawody rozgrywane był według różnych systemów biegowych. Obecnie zawodnicy ścigają się według dwudziestobiegówki. Tab. 6. Osiągnięcia drużyny KS Unia Leszno. ROZGRYWKI Drużynowe Mistrzostwa Polski Młodzieżowe Drużynowe Mistrzostwa Polski Złote medale Srebrne medale Brązowe medale Suma Lata Suma Lata Suma Lata 1949, 1950, 1951, 1958, 1962, 1975, 1952, 1953, 1954, 1948, 1977, 11 5 7 1976, 1981, 1985, 1979, 1980, 1987, 1982, 1983, 2002 1986 1988, 1989 3 Indywidualne Mistrzostwa Polski 9 Młodzieżowe Indywidualne Mistrzostwa Polski 6 Mistrzostwa Polski Par Klubowych 6 Młodzieżowe Mistrzostwa Polski 3 Par Klubowych Łączny dorobek medalowy wraz z osiągnięciami poprzedników 83 1978, 1979, 2001 3 1949, 1950, 1963, 1976, 1978, 1980, 5 1981, 1988, 1990 1967, 1968, 1969, 5 1972, 1979, 1983 1980, 1984, 1987, 6 1988, 1989, 2003 1996, 1997, 2005 złotych: 38 1 1983, 1985, 2006 2 1996, 1997 1955, 1962, 5 1987, 1988, 1996 1961, 1982, 1987, 1988, 1996 1967, 1968, 5 1980, 1991, 2004 1978, 1982, 1985, 1991, 1994, 1999 1978, 1979, 1985, 1996, 2001 2004 1986 srebrnych: 25 1 brązowych: 20 Źródło: http://pl.wikipedia.org/wiki/Unia‗Leszno (20.10.2006) 25 http://pl.wikipedia.org/wiki/Memoria%C5%82_Alfreda_Smoczyka 49 2.3. Przyrodniczo-kulturowe walory turystyczne (na szlakach) 2.3.1. Szlaki piesze W Regionie Leszczyńskim oznakowano kilka turystycznych szlaków pieszych. Najbardziej długodystansowymi są szlaki: niebieski (136 km): Czempiń – Kościan – Osieczna – Poniec – Rawicz – Jutrosin – Kobylin; niebieski (134 km): Kaszczor – Włoszakowice – Leszno – Rydzyna – Góra – Wąsosz. Przez Leszno prowadzą ponadto szlaki: żółty (69 km) dalej przez Gostyń do Łowęcic oraz zielony (60 km) do Krobi i Smolic. W części północno - wschodniej Regionu przebiega szlak czarny (12 km) z Błotnicy przez Przemęt do Olejnicy oraz żółty na trasie: Włoszakowice – Charbielin – Boszkowo (22 km). Natomiast w części zachodniej został wyznaczony szlak czarny na odcinku: Śmigiel – Dębiec – Krzywiń (32 km). Ponadto wytyczono szlaki turystyczne tematyczne: piesze, rowerowe , pieszo-rowerowe, jak i dla motoryzowanych. 2.3.2. Szlaki tematyczne Przez Region przebiega dwadzieścia osiem turystycznych tras tematycznych. Dziedzictwo kulturowe przybliżają szlaki prowadzące po Lesznie (dwie trasy piesze) oraz cztery szlaki dla zmotoryzowanych o zasięgu regionalnym. Ponadto przygotowano pięć szlaków prezentujących osobliwe walory przyrodnicze regionu oraz siedemnaście tras rowerowych. 2.3.2.1 Szlaki tematyczne piesze „Leszno - miasto wielu religii”26 – to trasa po najstarszych historycznie częściach miasta związanych z jego religijną przeszłością. Na szlaku można podziwiać kościoły: św. Mikołaja – katolicki, użytkowany na przełomie XVI i XVII w. przez braci czeskich, w obecnej formie kościół należy do piękniejszych budowli barokowych w Wielkopolsce; św. Jana – dawny zbór wybudowany przez braci czeskich; św. Krzyża – pierwotnie zbór luterański, dzieło Pompeo Ferrariego; synagogę – największą w Wielkopolsce (obecnie odrestaurowana, jako część Muzeum Okręgowego w Lesznie pełni funkcję ekspozycyjno-kulturalną). K. Szymańska, M. Maćkowiak, Mapa turystyczna Leszno Region (1:85 000), wyd. Pietruska & Mierkiewicz, Poznań, 2005 26 50 Ślady obecności protestantów w Lesznie odnaleźć można w lapidarium, gromadzącym nagrobki z nieistniejących już cmentarzy. Żydów upamiętniają licznie zgromadzone macewy na terenie dawnego kirkutu. Świadectwo bogactwa duchowego i intelektualnego społeczności wyznaniowych dawnego Leszna eksponowane jest w zbiorach leszczyńskiego muzeum. Prezentuje ono m.in. portrety najwybitniejszych mieszkańców Leszna (np. J. A. Komeńskiego, J. Jonsona), ich dziedzictwo piśmiennicze oraz cenne naczynia liturgiczne i unikatowy w skali międzynarodowej zespół portretów trumiennych szlachty wyznania kalwińskiego pochodzący ze zboru św. Jana. „Leszno – miasto prywatne Leszczyńskich i Sułkowskich”27 – szlak ten wiedzie śladami dawnych właścicieli. Linię rodu Leszczyńskich związanych od początku z istnieniem miasta zakończył król Stanisław Leszczyński. W 1738 r. przebywający w Lotaryngii władca sprzedał Leszno i pozostałe dobra byłemu ministrowi saskiemu, Aleksandrowi Józefowi Sułkowskiemu. Efekt gospodarowania właścicieli o wysokich aspiracjach jest widoczny w układzie urbanistycznym Leszna i okazałych budowlach. Na szlaku znajdują się: barokowo-klasycystyczny ratusz – zaliczany do najpiękniejszych w Polsce – siedziba władz; pałac Sułkowski – XVIII wieczna rezydencja, dzieło Pompeo Ferrariego, wcześniej w tym miejscu znajdowała się budowla zamku Leszczyńskich; kościół farny św. Mikołaja z nagrobkami przedstawicieli rodu Leszczyńskich: Rafała (ojca króla) i Bogusława (biskupa) – zaliczane do najpiękniejszych pomników nagrobnych w Polsce, zaprojektowane prawdopodobnie przez Józefa Szymona Belottiego; Muzeum Okręgowe – eksponujące drzewo genealogiczne rodu Leszczyńskich oraz okazałe wizerunki przedstawicieli rodziny: Stanisława Leszczyńskiego, Marii Leszczyńskiej (żony Ludwika XV, króla Francji). Ponadto można się zapoznać z dokumentami świadczącymi o wkładzie tego rodu w powstanie i rozwój miasta – przywileje i statury dla cechów, a także potwierdzenie przywilejów dla Leszna nadane przez Króla Jana III Sobieskiego. „Ziemia pięknie rzeźbiona” – na szlaku można podziwiać urozmaicone ukształtowanie terenu, typowe dla krajobrazu młodoglacjalnego. Tan malowniczy krajobraz 27 z licznymi Op.cit. 51 wzniesieniami i jeziorami jest efektem działalności lądolodu. O jego atrakcyjności decydują także tereny leśne o zróżnicowanym składzie gatunkowym drzewostanu. Długość trasy to około 16,5 km. Szlak prowadzi do takich miejsc jak: Leszno (Grzybowo) – Trzebania – Stanisławówka – Jaworowy Jar – Jezioro Łoniweskie – Osieczna – Trzebania – Góra św. Jadwigi – Sandr Leszczyński – Grzybowo. Przemierzając szlak możemy podziwiać zróżnicowaną rzeźbę terenu powstałą w czasie ostatniego zlodowacenia nazywanego północnobałtyckim, bałtyckim lub wisły. Zlodowacenie to zaczęło się około 20 tys. lat temu, wkroczeniem lądolodu na ziemie Polskie, a skończyło jego ustąpieniem około 13,5 tys. lat temu. Miało miejsce w epoce nazywanej plejstocenem lub epoką lodowcową, która trwała od 1,87 mln lat do 10,25 tys. lat temu. Lądolód przesuwał się z północy Europy ku południu. Przyczyną28 formowania się i rozrastania na terenie Skandynawii czaszy lądolodu z centrum położonym w północnej części Zatoki Botnickiej były postępujące spadki średniej rocznej temperatury oraz wzrost sum rocznych opadów w postaci stałej. Lądolód objął swoim zasięgiem północną część Polski. Na podstawie datowania metodą 14 C można przyjąć, że odległość od pola tworzenia do linii maksymalnego swego zasięgu lądolód pokonał w ciągu 2000 lat. Linia ta przebiega w Polsce na osi: Sokółka – Nidzica – Płock – Konin – Leszno - Zielona Góra. Masa lodu zatrzymała się na północ od Leszna, stąd pochodzi nazwa fazy zlodowacenia – faza leszczyńska i dalej zaczęła ustępować, wytapiając się, ku północy, pozostawiając po sobie formy akumulacyjne w postaci widocznych w terenie pagórków, wałów, wzniesień (moreny, sandry, drumliny, ozy), jak i erozyjne: zagłębienia wypełnione wodami, czyli jeziora rynnowe, wytopiskowe oraz jary lub misy. W krajobrazie okolic Leszna linia maksymalnego zasięgu ostatniego zlodowacenia jest doskonale widoczna. Tereny położone na północ od miasta o zróżnicowanej rzeźbie, z licznymi jeziorami, jarami wyraźnie kontrastują z obszarami zlokalizowanymi na południe, pozbawionymi jezior, o charakterystycznym, płaskim, monotonnym ukształtowaniu. Jaworowy Jar – jest ciekawym przykładem zmian dokonanych w powierzchni terenu przez wody pochodzące z wytopionego lądolodu. Planuje się objęcie go ochroną w formie rezerwatu „Jaworowy Jar koło Osiecznej”. Prezentuje on także znaczne walory florystyczne. Na jego terenie występuje ponad 140 gatunków roślin naczyniowych. Jest miejscem gniazdowania wielu gatunków ptaków. Siedliska leśne są zróżnicowane J.E. Mojski, Ewolucja Środowiska w plejstocenie. [W]: Geografia Polski środowisko przyrodnicze. (red.) L. Starkel, PWN, Warszawa, s. 92-93 28 52 – stwierdzono tu 5 różnych zespołów leśnych. Osobliwością jest także występowanie chronionego gatunku grzyba o nazwie sromotnik bezwstydny. Góra św. Jadwigi (wysokość 150 m n.p.m.) to najwyższe wzniesienie w tej okolicy, doskonały punkt widokowy na cała rynnę polodowcową, którą spływające kiedyś wody nanosiły piaski tworzące Sandr Leszczyński. „W krainie ptasiego śpiewu”29 to szlak przebiegający przez Pojezierze Leszczyńskie. Charakterystyczne dla tego obszaru jest występowanie długich rynien polodowcowych wypełnionych najczęściej wodami – tworzącymi jeziora rynnowe. Jedną z najdłuższych rynien wypełniają wody pięciu jezior ciągnących się od Osiecznej w kierunku Kościana. W latach 1978-82 powstał na tym terenie Zbiornik „Wonieść” długości blisko 13 km i powierzchni 780 ha. Jego główną funkcją jest retencja wody dla potrzeb rolnictwa i ochrona przeciwpowodziowa. Otoczenie zbiornika stanowią różne typy siedliskowe lasów oraz łąki i pola. Wody i sąsiedztwo akwenu jest bardzo ważnym miejscem dla ptaków. Do tej pory na tym terenie stwierdzono występowanie ponad 250 gatunków ptaków, spośród których aż 140 się na nim gnieździ. Tak duże zróżnicowanie gatunkowe i występowanie przedstawicieli rzadkich gatunków powodują, że teren zbiornika został uznany za ostoję ptaków o randze europejskiej, objęty jest ochroną jako obszar Natura 2000. Długość trasy: 10 km. Szlak zaczyna się w Wojnowicach i dalej pozwala dojść do Jez. Witosławskiego, Jez. Wojnowickiego, Stawów w Glińcu i z powrotem do Wojnowic. Jez. Witosławskie jest otoczone gęstymi zaroślami wierzb. Można w nich spotkać ślady bobrów. Na jeziorze znajdują się dwie niewielkie wyspy, porośnięte drzewami, na których czasami przesiadują kormorany czarne lub czaple siwe. Wiosną i latem można tu zobaczyć drapieżnego błotnika stawowego. Ambona myśliwska jest dobrym punktem widokowym na nie użytkowany, silnie zarośnięty staw rybny. Oprócz mew śmieszek gnieździ się tu bardzo wiele innych ptaków wodno-błotnych. Na niewielkiej jeszcze niezarośniętej tafli wody pływają gęsi gęgawy z młodymi. Wśród trzcin często słychać także trzciniaka. Na wierzbach, wokół jeziora spotkać można gniazda remiza. W trzcinowisku gnieżdżą się także żurawie. Kanał łączący Jez. Witosławskie z Jez. Wojnowickim jest miejscem, w którym kwitną latem grzybienie białe i grążele żółte. 29 G. Lorek, Mapa turystyczna Leszno Region (1:85 000), wyd. Piertuska &Mierkiewicz, Poznań, 2005 53 W otoczeniu Jez. Wojnowickiego spotkać można wiele gatunków ptaków: kilka gatunków sikor, żerujące na pniach drzew kowaliki i dzięcioły, ponadto sójki oraz kruki. Stawy w Zglińcu (należą do Gospodarstwa Rybackiego Skarbu Państwa w Osiecznej) są miejscem występowania wielu ciekawych gatunków ptaków wodno – błotnych. Na uwagę zasługuje kilka gatunków lęgowych kaczek, kolonie mew śmieszek i rybitw rzecznych. Na stawach przez cały rok możemy spotkać polujące orły bieliki, których para od lat gnieździ się w rejonie zbiornika. Na groblach stawów można spotkać polującego zaskrońca, który świetnie pływa, polując na żaby. „Tam gdzie rosną rosiczki” – szlak wiedzie przez jeden z najciekawszych fragmentów krajobrazu polodowcowego w Wielkopolsce, chroniony jako Przemęcki Park Krajobrazowy. W Parku znajduje się ponad 20 jezior. Największe z nich - Jezioro Dominickie o powierzchni 344 ha, położone jest w centralnej części Parku. Jeziora Przemęckie, których poszczególne części noszą odrębne nazwy, mają łączną powierzchnię 652 ha i tworzą długą rynnę o przebiegu południkowym. Większość jezior położona jest wśród łąk i torfowisk oraz częściowo otoczona jest lasami. Długość trasy: 9 km. Przebieg trasy: Włoszakowice - Olejnica - leśna ścieżka dydaktyczna biegnąca brzegami j e z i o r Olejnickiego i Radomierskiego (długość 7,5 km), w najciekawszych jej miejscach zlokalizowano 11 stanowisk z dużymi tablicami informacyjnymi i wiele małych tablic opisujących gatunki drzew i krzewów. Stanowisko pierwsze przedstawia jeden ze sposobów przebudowy jednolitego drzewostanu sosnowego na bór mieszany poprzez zastosowanie tzw. rębni gniazdowej. Stanowisko nr 2 prezentuje skupisko żywotnika olbrzymiego, drzewa pochodzącego z Ameryki Północnej, a sprowadzonego do Polski około 1870 roku. Skupisko żywotnika koło Olejnicy należy do nielicznych w Polsce. Stanowisko trzecie to tzw. remiza, czyli ogrodzona powierzchnia, na której sadzi się np. gatunki nektarodajne oraz rozwiesza się skrzynki lęgowe dla ptaków owadożernych. Stanowisko nr 4 znajduje się nad Jeziorem Radomierskim, skąd roztacza się widok na objętą ochroną rezerwatową „Wyspę Konwaliową". Niedaleko, na śródleśnej polanie zbudowano drewniany wigwam, gdzie można odpocząć przy ognisku (po uprzednim zgłoszeniu tego w leśnictwie Perkowo lub w siedzibie nadleśnictwa). Stanowisko nr 5 przedstawia podsadzenie produkcyjne sadzonkami buka w wyłączonym sosnowym drzewostanie nasiennym. 54 Stanowisko nr 6 stanowi wyłączony sosnowy drzewostan nasienny. Stanowisko nr 7 to plantacja choinkowa. Stanowisko nr 8 przedstawia uprawę leśną o powierzchni ponad 3 ha. Głównym gatunkiem jest tutaj sosna, a dodatkowymi są brzoza i modrzew. Na stanowisku nr 9 poznajemy metody prognozowania wystąpień szkodliwych owadów i metod ich zwalczania. Leśną drogą dochodzimy do rezerwatu „Torfowisko nad Jeziorem Świętym". Stanowisko nr 10. Jest to rezerwat ścisły, dlatego wstęp do niego jest wzbroniony. Można się poruszać wyłącznie ścieżką wokół torfowiska, a na jego brzegu znajduje się pomost widokowy z tablicami informacyjnymi, pozwalającymi na zapoznanie się z interesującą roślinnością. Na jeziorze w gęstej, kilkucentymetrowej warstwie torfowców rośnie jedna z najciekawszych roślin rezerwatu - owadożerna rosiczka okrqgłolistna. W mszarze otaczającym jeziorko występują również inne rzadkie rośliny. Niewielki rezerwat jest bardzo malowniczy, a szczególnie efektownie wygląda tafla jeziorka, nad którego powierzchnią wystają okazałe, bo o kilkucentymetrowej średnicy, kwiaty grążela żółtego i grzybieni białych o dużych pływających liściach. Ostatnim przystankiem wycieczki jest wysoka dostrzegalnia przeciwpożarowa. 2.3.2.2. Szlaki rowerowe Region Leszczyński ma dobrze rozwiniętą sieć szlaków rowerowych. Przez Leszno przebiega międzynarodowy szlak Euro Velo nr 9, jeden z dwunastu szlaków tworzących sieć europejskich szlaków rowerowych Euro Velo, łączących najatrakcyjniejsze miasta i regiony turystyczne. Trasa nr 9 wiedzie po historycznym szlaku bursztynowym i biegnie z Puli (Chorwacja) do Gdańska. Na obszarze Wielkopolski przebiega przez Rawicz – Poniec – Leszno – Racot – Turew – Poznań – Gniezno. Region przecina także Ziemiański Szlak Rowerowy, który stanowi Element Wielkopolskiego Systemu Szlaków Rowerowych. Trasa jest zróżnicowana pod względem stopnia trudności. Długość szlaku to 245,4 km. Wiedzie on przez takie miejscowości jak: Mosina – Krosno – Drużyna – Pecna – Iłówiec – Czempiń – Słonin. Za Słoninem: wariant zachodni przebiega przez: Słonin– Racot – Kościan – Nacław – Nielęgowo – Wonieść –Jezierzyce – Adamowo – Popowo Wonieskie – Kopanin – Drzeczkowo – Osieczna –Trzebania – lasy Kąkolewo – Leszno Grzybowo – Nadleśnictwo Karczma Borowa – Nowy Świat –Dąbcze – Rydzyna – Kłoda – Miechcin – Janiszewo – Poniec 55 – Sowiny – Kawcze –Zakrzewo – Żołędnica – Łaszczyn – Rawicz – Sarnowa – Karolinki – Niemarzyn –Chojno – Golejewko – Pakosław; wariant wschodni: Słonin – Gorzyce – Stary Gołębin – Turew – Kopaszewo – Krzywiń – Wyganowo – Lubiń – Bieżyń – Mościszki – Cichowo – Łagowo – Dalabuszki – Kunowo – Skowronki – Ostrowo – Bogusławki – Głogówko k/Gostynia – Grabonóg – Bodzewo -Ziółkowo – Domachowo – Ludwinowo - Gębice – Pępowo – Sroki – Czeluścin – Rębiechów – Kobylin – Stary Kobylin – Smolice – Ochłoda – Pawłowo – Jutrosin – Szymonki – Dubin – Borek – Osiek – Pakosław. Warto zobaczyć w Regionie Leszczyńskim: Bieżyń – Krzywińska Kolej Drezynowa klasztory w Lubiniu i Osiecznej zamek w Rydzynie. We wschodniej części Regionu Leszczyńskiego oznakowano 17 tematycznych tras rowerowych (łącznie ponad 361 km długości). Przecinają one teren pięciu gmin (tabela 7). Przebieg szlaków przedstawiono na mapie30. Trwają prace nad oznakowaniem tras rowerowych w zachodniej części Regionu. Tab.7. Tematyczne szlaki rowerowe Regionu Leszczyńskiego. Nazwa 1. Szlakiem parków dworskich Długość [km] 23,0 Przebieg Mierzejewo – Krzemieniewo – Brylewo – Hersztupowo – Bojanice - Górzno Główne walory: malowniczy krajobraz leśno-rolniczy; Brylewo – wieś znana z najstarszej w Polsce hodowli owiec (data rejestracji 1919 r.) znajduje się w niej dwór z XIX w z zachowanym parkiem dworskim oraz osobliwość w postaci lodowni (jedna z 1890 r.); w Bojanicach zachował się stary folwark oraz rozległy park niegdyś przydworski, w którym są dwie ceglano – gipsowe kapliczki; w Górznie – pałac z 1912 r., dwukondygnacyjny, z trójkondygnacyjnym ryzalitem w środku, otoczony parkiem. Bardzo dobrze zachował się do dziś wystrój wnętrz. W sezonie letnim można się zatrzymać na kąpiel w jeziorze. 2. Szlakiem ziemiańskich siedzib 18,2 Oporowo – Robczysko – Pawłowice - Górzno Główne walory: lasy lubońskie; Oporowo: kościół parafialny z 1640 r. zbudowany z muru pruskiego oraz dwór s Pol. XVIII w. zbudowany dla rodziny Morawskich; Pawłowice: pałac rodu Mielżyńskich zb. w 1783 r. orz kościół parafialny z 1772 r.; Jez. Górnickie, w jego okolicy, w rejonie grodziska średniowiecznego tzw. „zamczyska” imponujący jest okazałych rozmiarów bluszcz porastający drzewo. W pobliżu jeziora położony jest neoklasycystyczny pałac – obecnie zajęty przez Szpital Rehabilitacyjno-Profilaktyczny MSWiA dla Dzieci i Młodzieży. 3. Szlakiem wiatraków 42,0 Poniec – Lubonia – Kociugi –Garzyn – Górzno – Świerczyna – Wojnowice – Osieczna – Nowa Wieś – Dąbcze - Rydzyna Główne walory: malowniczy krajobraz pól, jezior i lasów; Poniec : kościół gotycki z I poł. XV w., eklektyczny ratusz z 1843 r., domy szachulcowe z poł. XVIII i XIX w.; Lubonia: dwór z dwuspadowym dachem z końca XVIII w. U właściciela wsi Z. Morawskiego przebywał w 1831 r. A. Mickiewicz, co upamiętnia tablica na ścianie frontowej dworu, w parku ławka z kamieni narzutowych zwana ławka A. Mickiewicza; Górzno: pałac z 1912 r., i jezioro Górznickie z plażą; przy drodze w kierunku Świerczyny pozostałość wiatraka z XVIII w. 30 Leszno Region Mapa rowerowa (1: 55 000). Wyd. Pietruska & Mierkiewicz, Poznań, 2005 56 własność ostatniego żyjącego w tej okolicy młynarza; Świerczyna: kościółek, którego początki sięgają X w., według podania powstał w miejscu, gdzie zatrzymał się św. Wojciech; Osieczna: zamek, późnogotycki kościół parafialny, barkowy kościół klasztorny i wiatraki, pochodzące z XVIII w.; Dąbcze: pozostałość po dawnym wiatraku, kościół parafialny z 1666 r. kryty gontem; Rydzyna: wiatrak koźlak, jeden z najpiękniejszych tego typu obiektów w Polsce, znajduje się w nim Muzeum Rolnictwa i Młynarstwa. Unikalna jest także starówka i zamek. 4. Od pałacu do zamku 32,0 Rokosowo – Oporowo – Mierzejewo – Pawłowice – Kąkolewo – Karczma Borowa – Grzybowo - Osieczna Główne walory: Rokosowo: neogotycki pałac, zbudowany w latach 1846-54 dla J. Mycielskiego, stoi na miejscu renesansowego, murowanego dworu, otaczająca go z trzech stron fosa jest pozostałością dawnego założenia. Naprzeciwko pałacu znajduje się zespól zabudowań folwarcznych z gorzelnią, a wokół park krajobrazowy (pow. 3,2 ha); Pawłowice: pałac rodu Mielżyńskich z 1783 r., kościół parafialny z 1772 r.; Osieczna: zamek (z XV w.), późnogotycki kościół parafialny, barkowy kościół klasztorny i wiatraki, pochodzące z XVIII w. oraz jezioro. 5. Szlakiem królewskim 19,0 Krzemieniewo – Drobnin – Garzyn – Grodzisko – Boniewo – Osieczna Główne walory: Drobnin: neoromański kościół z 1936 r., klasycystyczny dwór z końca XVIII w., otoczony parkiem; Garzyn: pałac z XIX w.; po drodze widać rynnę jeziora Grodzisko i panoramę Osiecznej; Łoniewo: tutaj wiódł szlak, którym król Bolesław chrobry wiódł Ottona III, pokazując mu bogactwo natury oraz zasobność ludu zamieszkującego te ziemie. Przy jeziorze zachowały się pozostałości po grodziski, w który podjęto uczta królewskich gości; Osieczna: zamek (z XV w.), późnogotycki kościół parafialny, barkowy kościół klasztorny i wiatraki, pochodzące z XVIII w. oraz jezioro. 6. Przez jaworowy jar 10,5 Goniembice – Osieczna - Grodzisko Główne walory: malowniczy krajobraz wzgórz morenowych, zróżnicowane kompleksy leśne, pola, oraz jezioro Grodziskie; Stanisławówka: planowane jest powołanie rezerwatu florystycznego „Jaworowy jar” (11 ha, 5 zespołów leśnych, 142 gatunki roślin). 7. Do Sanktuarium Maryjnego 17,5 Osieczna – Drzeczkowo – Sulejewo – Górka Duchowna – Żakowo – Koronowo – Wolkowo - Osieczna Główne walory: Osieczna: zamek (z XV w.), późnogotycki kościół parafialny, barkowy kościół klasztorny i wiatraki, pochodzące z XVIII w. oraz jezioro; Drzeczkowo: w lesie znajduje się rezerwat żółwia błotnego, co świadczy o dobrej jakości środowiska przyrodniczego. Ponadto można zobaczyć późnobarokowy dwór z XVIII, otoczony parkiem oraz drugi dwór z XIX w. w stylu gotyku romantycznego, także budynek kuźni z 1845 r. oraz kościół o konstrukcji szkieletowej wypełnionej cegłą, z XV w.; Górka Duchowna – cel pielgrzymek, sanktuarium w skali Wielkopolski. Ze wzgórzem, które dało nazwę miejscowości związana jest legenda. Mieli zostać na nim pochowani wojowie i rycerze polegli w bitwie podczas najazdu czeskiego księcia Brzetysława na Wielkopolskę, po śmierci Mieszka II – drugiego króla Polski. Pierwsza wzmianka o miejscowości pochodzi z 1258 r. Warto zobaczyć kościół p.w. Matki Boskiej Pocieszenia i Anioła Archanioła, sprzed 1610 r. Świątynia pierwotnie późnogotycka rozbudowana została w XVIII w. Od co najmniej 1410 r. znajduje się w niej łaskami słynący obraz Matki boskiej Pocieszenia. Przywieziony został przez Benedyktynów z Lubinia i pozostał tam na stałe. W południowej części wsi znajduje się zabytkowy dwór z 1873 r. 8. Dla krótkodystansowców 7,2 Świerczyna – Miąsowo - Krzywiń Główne walory: Świerczyna: kościół św. Łukasza z 2 poł. XVII w. oraz dwór z XIX w.; Krzywiń: posiada prawa miejskie od 1257 r., w XIII w. był tu gród kasztelański. Można zwiedzić Kościół św. Mikołaja z 1450 r., dzwonnica z XVIII w. oraz dwa wiatraki z 1670 i 1698 r. 9. Wzdłuż lasów i jezior 7,2 Osieczna – Witosław - Zgliniec Główne walory: lasy i jeziora: Rzeczkowskie, Witosławskie, Wojnowickie, Jezierzyckie i Wonieść; Witosław: w eklektycznym pałacu Opitzów otoczonym parkiem działa Ośrodek Apifitoterapii (wykorzystuje w celach leczniczych substancje pochodzące od pszczół oraz zioła). 10. Osiecka Pętla Crossowa 43,0 Kąkolewo – Frankowo – Świerczyna – Ziemnice – Wojnowice – Popowo – Drzeczkowo – Wolkowo – Wyciążkowo - Kąkolewo Główne walory: trudna trasa po urozmaiconym terenie (wzgórza morenowe) przypominającym krajobrazy podgórskie, ostre zakręty dostarczają dodatkowych emocji. 11. Wśród leśnej przyrody 17,2 Leszno (Zaborowo) – Rydzyna – Tarnowa Łąka Główne walory: lasy, cisza, mikroklimat leśny; można spotkać Orła Bielika Rydzyna: Zamek Sułkowskich otoczony parkiem, unikalny układ urbanistyczny starówki, nazywany perłą baroku 12. Rydzyńska „Eska” 24,0 Robczysko – Dąbcze – Rydzyna – Moraczewo – Rojęczyn – Jabłonna – Czernina (Zamek) Główne walory: Dąbcze: pozostałość po dawnym wiatraku, kościół parafialny z 1666 r. kryty gontem; Rydzyna: Zamek Sułkowskich otoczony parkiem z jednym z największych w Wielkopolsce zbiorowisk 57 bluszczu kwitnącego, unikalny układ urbanistyczny starówki, nazywany perłą baroku, wiatrak koźlak, jeden z najpiękniejszych tego typu obiektów w Polsce, znajduje się w nim Muzeum Rolnictwa i Młynarstwa; Moraczewo: zabytkowa figura NMP; Jabłonna: odtworzony, uporządkowany cmentarz poewangelicki, zabudowania gospodarcze i dworek rodziny Von Stoschów, w parku okazy cisów objęte ochroną; Czernina: ruiny późnorenesansowego zamku obronnego, otoczone pozostałościami fosy i wałów obronnych, kościół gotycki z końca XV w z wierzą z XVII w., na tynku klasycystyczny ratusz z ok. 1800 r. wzniesiony na miejscu poprzedniej budowli z XVI/XVII w., obok dąb – pomnik przyrody. 13. Szlak zamkowy 15,6 Rydzyna (Zamek) – Moraczewo – Kaczkowo – Tarnowa Łąka – Czernina (Zamek) Główne walory: Rydzyna: Zamek – jedna z najwspanialszych rezydencji magnackich w Wielkopolsce, zbudowany dla Rafała Leszczyńskiego w latach 1685-1695. Był rezydencją króla Polski Stanisława Leszczyńskiego, następnie w posiadaniu Sułkowskich, otoczony parkiem z jednym z największych w Wielkopolsce zbiorowisk bluszczu kwitnącego, unikalny układ urbanistyczny starówki, nazywany perłą baroku; Moraczewo: zabytkowa figura NMP; na trasie Tarnowa Łąka – Czernina dawna granica Państwa Polskiego istniejąca do wybuchu II wojny światowej; Czernina: ruiny późnorenesansowego zamku obronnego, otoczone pozostałościami fosy i wałów obronnych, kościół gotycki z końca XV w z wierzą z XVII w., na tynku klasycystyczny ratusz z ok. 1800 r. wzniesiony na miejscu poprzedniej budowli z XVI/XVII w., obok dąb – pomnik przyrody. 14. Przez lasy, łąki i pola 13,5 Karczma Borowa (Polana) – Dąbcze – Rydzyna – Tworzanki - Robczysko Główne walory: malowniczy krajobraz rolno-leśny, Dąbcze: pozostałość po dawnym wiatraku, kościół parafialny z 1666 r. kryty gontem; Zamek – jedna z najwspanialszych rezydencji magnackich w Wielkopolsce, zbudowany dla Rafała Leszczyńskiego w latach 1685-1695. Był rezydencją króla Polski Stanisława Leszczyńskiego, następnie w posiadaniu Sułkowskich, otoczony parkiem z jednym z największych w Wielkopolsce zbiorowisk bluszczu kwitnącego, unikalny układ urbanistyczny starówki, nazywany perłą baroku, Przy drodze stoi wiatrak koźlak, jeden z najpiękniejszych tego typu obiektów w Polsce, znajduje się w nim Muzeum Rolnictwa i Młynarstwa; Robczyska: popiersie A. Mickiewicza w parku miejskim 15. Dookoła Leszna 25 Karczma Borowa – ul. Kameruńska – Miernicza – Topolowa – Sosnowa – Górowska – Andersa – Złotnicza – Szybowników – Kosmonautów – Święciechowska – Działyńskich – Chłapowskiego – Kossaka – Styki Spółdzielcza – Wilkowiska – Gronowska - Osiecka Główne walory: Leśna ścieżka dydaktyczna i ścieżka zdrowia w Nadleśnictwie Karczma Borowa; Lotnisko Centralnej Szkoły Szybowcowej – największe tego typu w Europie, trzykrotnie rozgrywano na nim Szybowcowe Mistrzostwa świata, w : 1958, 1968, 2003 r.; panorama Leszna. 16. Wśród pól do Lipna 25 Leszno – Święciechowa – Wilkowice – Mórkowo - Lipno Główne walory: urozmaicony krajobraz leśno – rolniczy; Leszno – Zakład Usług Rekreacyjnych Akwawit (pływalna, korty tenisowe, gabinety odnowy biologicznej); Święciechowa: w 1000 r. wiodła tędy droga Ottona III udającego się na spotkanie z Bolesławem Chrobrym w Gnieźnie. Jest to najstarsza osada w okolicach Leszna, posiadająca prawa miejskie już w 1333 (aż do 1934 r.). w XVII w. był to znany ośrodek płóciennictwa i młynarstwa; Leszno (Gronowo): budynki magazynów – w okresie okupacji hitlerowskiej był tu obóz jeniecki żołnierzy alianckich, widoczne są jeszcze resztki ogrodzenia z tych czasów. 17. W stronę Bukowego Jaru 23 Leszno (Gronowo) – Wilkowice – Mórkowo – Leśniczówka Błotkowo – Radomicko – Targowisko – Górka Duchowna Goniembice Główne walory: Leszno (Gronowo): budynki magazynów – w okresie okupacji hitlerowskiej był tu obóz jeniecki żołnierzy alianckich, widoczne są jeszcze resztki ogrodzenia z tych czasów; Górka Duchowna – cel pielgrzymek, sanktuarium w skali Wielkopolski. Ze wzgórzem, które dało nazwę miejscowości związana jest legenda. Mieli zostać na nim pochowani wojowie i rycerze polegli w bitwie podczas najazdu czeskiego księcia Brzetysława na Wielkopolskę, po śmierci Mieszka II – drugiego króla Polski. Pierwsza wzmianka o miejscowości pochodzi z 1258 r. Warto zobaczyć kościół p.w. Matki Boskiej Pocieszenia i Anioła Archanioła, sprzed 1610 r. Świątynia pierwotnie późnogotycka rozbudowana została w XVIII w. Od co najmniej 1410 r. znajduje się w niej łaskami słynący obraz Matki Boskiej Pocieszenia. Przywieziony został przez Benedyktynów z Lubinia i pozostał tam na stałe. W południowej części wsi znajduje się zabytkowy dwór z 1873 r. Źródło: Leszno Region Mapa rowerowa (1: 55 000). Wyd. Pietruska & Mierkiewicz, Poznań, 2005 58 2.3.2.3. Szlaki tematyczne pieszo – rowerowe „Życie lasu z bliska” to ścieżka o długości ścieżki: 9,5 km, czas przejścia: 3-4 h (krótsza trasa: 5,3 km lub 2,6 km). Przebieg szlaku jest następujący: Leszno (Nadleśnictwo Karczma Borowa) przy budynku nadleśnictwa rozpoczyna się: ścieżka sprawnościowa (2,5 km) z 11 stanowiskami do ćwiczeń oraz leśna ścieżka dydaktyczna (9,5 km, z możliwością skrócenia trasy do 5,3 km lub 2,6 km) - pozwala ona w formie aktywnego wypoczynku zapoznać się z fragmentem krajobrazu Wielkopolski, a zwłaszcza z działaniami leśników zmierzającymi do zachowania i ochrony zasobów leśnych. Przedstawia także zasady gospodarki leśnej w powiązaniu z ochroną środowiska. Na trasie ścieżki dydaktycznej zlokalizowano 13 stanowisk opisowych oraz omówiono kilkanaście gatunków drzew i krzewów. Dodatkowo urządzono 4 miejsca wypoczynku wyposażone w ławy i stoły. Pierwszy przystanek zlokalizowano przy plantacji świerka z przeznaczeniem na drzewka choinkowe. Stanowisko drugie znajduje się przy buku będącym pomnikiem przyrody. Okazałe drzewo ma obwód około 4 m. Na stanowisku trzecim zaprezentowano kilkudziesięcioletni drzewostan modrzewia europejskiego. Stanowisko czwarte to okazja do zapoznania się z gatunkami drzew sprowadzonymi z Ameryki Północnej: dębem czerwonym i daglezją zieloną. Kolejne stanowisko to drzewostan nasienny dębu bezszypułkowego. Stanowisko szóste wyjaśnia, w jaki sposób leśnicy orientują się w lesie - dzięki specjalnemu systemowi oddziałów i pododdziałów. Stanowisko siódme prezentuje paśnik dla zwierząt leśnych. Stanowisko ósme to kilka hektarów dawnego pogorzeliska, które obecnie jest już zalesione. Stanowisko 9 znajduje się przy okazałej szkółce leśnej, gdzie z zebranych wcześniej nasion „produkuje się” młode sadzonki drzew, które posłużą później do zalesień. Dużym problemem w jednolitych drzewostanach są masowe gradacje owadów mogących bardzo je uszkadzać. Jednym ze sposobów walki z owadami są specjalne pułapki prezentowane na stanowisku 10. Stanowisko 11 prezentuje uprawę leśną założoną w 1996 roku, a rosnące tutaj młode drzewa są chronione ogrodzeniem. Tablica informacyjna wyjaśnia też zasady ich pielęgnacji. 59 Na stanowisku 12 przedstawiono różne rodzaje skrzynek lęgowych wywieszanych w celu stworzenia miejsc do zakładania gniazd ptakom gnieżdżącym się w dziuplach, które odżywiając się głównie owadami i ich larwami pomagają w ten sposób kontrolować ich liczebność. Ostatnie, 13-te stanowisko prezentuje naturalne odnowienia dębu. Docieramy w ten sposób z powrotem do początku ścieżki skąd możemy wrócić do miasta. 2.3.2.4. Szlaki tematyczne dla zmotoryzowanych31 „Najpiękniejsze rezydencje” – szlak o długości 160 km, prowadzi do pięciu rezydencji w okolicach Leszna, powstałych w różnych okresach i stylach. Trasa ma charakter pętli, wiedze z Leszna przez Rydzynę – Rokosowo – Pawłowice – Racot – Włoszakowice do Leszna. W Rydzynie mieści się najpiękniejszy w Wielkopolsce barokowy zamek wzniesiony w latach ok. 1685-95 dla wojewody Rafała Leszczyńskiego według projektu architekta królewskiego Szymona Belottiego. Przy budowie wykorzystano fragmenty murów średniowiecznego założenia. Na kształt architektoniczny zamku mieli wpływ tacy artyści jak: Pompeo Ferrari, Karol Marcin Frantz i prawdopodobnie Dominik Merlini. W rezydencji tej dzieciństwo i młodość spędził późniejszy król Polski Stanisław Leszczyński. Pałac w Rokosowie zachował styl gotyku romantycznego. Zbudowany został według projektu Augusta Stülera dla Józefa Mycielskiego. Prace ukończono w 1847 r. Charakter budowli nawiązuje do klimatu średniowiecza, obecnego w utworach poetów romantycznych, takich jak Mickiewicz czy Byron. Klasycystyczny zespół pałacowy w Pawłowicach powstał dla Maksymiliana Mielżyńskiego w latach 1779-1783 według projektu Karola Gottharda Langhansa, twórcy m.in. Berlińskiej Bramy Brandenburskiej. Szczególnie okazała jest sala balowa na piętrze, zdobiona 24 wolno stojącymi kolumnami. Klasycystyczny zespół pałacowy w Racocie, wzniesiony dla Antoniego Barnaby Jabłonowskiego w latach 1780-85, ukończony i zamieszkały w 1791 r. Jego projektantem był prawdopodobnie Dominik Merlini – twórca warszawskich łazienek. 31 M. Gniazdowska, Mapa turystyczna Leszno Region (1:85 000), wyd. Piertuska & Mierkiewicz, Poznań, 2005 60 W pałacu za czasów Jabłonowskiego gościł Tadeusz Kościuszko i książę Józef Poniatowski. Od 1919 r. pałac pełni funkcję jednej z rezydencji prezydenta RP. Późnobarokowy pałac myśliwski we Włoszakowicach o oryginalnym założeniu architektonicznym na palnie trójkąta równobocznego o wklęsłych narożnikach. (prawdopodobnie kształt ten nawiązuje do symbolu wolnomularstwa – kielni) został wzniesiony około 1749-52 dla księcia Aleksandra Józefa Sułkowskiego. „Sala terrena” w przyziemiu była prawdopodobnie miejscem spotkań masonerii. A. J. Sułkowski był jednym z pierwszych polskich masonów. „W kręgu barokowych klasztorów” – szlak o długości 110 km pozwala poznać budowle sakralne powstałe w okresie kontrreformacji, kiedy sztuka była dla kościoła katolickiego także środkiem, aby olśnić, przekonać i pouczyć wiernych. Trasa prowadzi do najpiękniejszych w Wielkopolsce klasztorów, które łączy styl barokowy. Ma charakter pętli, wiedzie z Leszna przez Siciny - Wschowę – Przemęt – Osieczną – Lubiń – Gostyń do Leszna. Kościół parafialny pocysterski, p.w. św. Marcina w Sicinach. Zbudowany został w XVIII w. według projektu Marcina Franta w stylu barkowym. Obok kościoła budynek dawnego pałacu opackiego. Wieś od czasów średniowiecza należała do cystersów z Lubiąża. Kościół pobernardyński p.w. św. Józefa we Wschowie. Barokowy, zbudowany w latach 1629-1640 i 1750-1768. We wnętrzu na szczególną uwagę zasługuje polichromia poświęcona Trójcy Św. i św. Józefowi. We Wschowie znajduje się także lapidarium z przepięknymi płytami nagrobnymi na terenie cmentarza ewangelickiego. Jest to najstarsze w Polsce takie założenie ulokowane za murami miasta. Kościół pocysterski w Przemęcie, obecnie parafialny p.w. św. Jana Chrzciciela. Zbudowany w latach 1651-1690 i 1758-1759. przy budowie brali udział architekci Jerzy i Jan Catenazzi. We wnętrzu znajdują się m.in. bogato rzeźbione stalle, tron opacki, konfesjonały i ławki z bogata dekoracją rzeźbiarską wykonane z czarnego dębu. Kościół późnobarokowy, poreformacki p.w. św. Walentego w Osiecznej. Zbudowany w latach 1729-1733 i 1784-1787 z fundacji Jana z Bnina Opalińskiego, według projektu Pompeo Ferrariego. Rokokowe wyposażenie (ołtarze, ambona, konfesjonały) wykonał w latach 1784-1787 Antoni Schulz z Rawicza. Kościół klasztorny oo. Benedyktynów p.w. Narodzenia Najświętszej Marii Panny w Lubiniu jest jednym z najstarszych klasztorów na terenie Wielkopolski. Pierwotnie romański, rozbudowany w gotyku, przekształcony został w baroku w I połowie XVIII 61 w. We wnętrzu zwraca uwagę iluzjonistyczna polichromia z przedstawieniami o treści biblijnej i alegorycznej oraz barokowe stalle. Warto także obejrzeć romańsko-gotycki kościół p.w. św. Leonarda. Jeden z najpiękniejszych w Polsce, barokowy kościół i klasztor został zbudowany w Gostyniu w latach 1675 – 1728 dla Kongregacji Oratorium św. Filipa Nereusza. Ufundowany został przez Adama Konarzewskiego i jego żonę Zofię z Opalińskich, synowa Teofilę z Leszczyńskich i wnuczkę Weronikę z Konarzewskich Mycelską. Kościół wzorowany był na weneckiej świątyni Santa Maria della Salute. Przy budowie pracowali Jerzy i Jan Catenazzi. Czaszę kopuły wzniósł Pompeo Ferrari. We wnętrzu na uwagę zasługuje m.in. obraz Matki Boskiej z Dzieciątkiem malowany na desce, z umieszczonym tle widokiem Gostynia i kościółkiem na Świętej Górze z 1540 r. W czaszy kopuły freski Jerzego Wilhelma Neunhertza z 1746 r. przedstawiające sceny z życia św. Filipa Nereusza. W kościele odbywają się koncerty muzyki sakralnej. W Gostyniu warto obejrzeć także gotycki kościół p.w. św. Małgorzaty. „Piękno ukryte w drewnie” – szlak o długości 150 km, prezentuje ciekawe budowle drewniane i szachulcowe. Prowadzi z Leszna przez Śmigiel – Bronikowo – Niechłód – Rydzynę – Kaczkowo – Zakrzewo – Poniec – Oporowo – Osieczną do Leszna. Kościół filialny p.w. św. Wita w Śmiglu ma konstrukcję szkieletową wypełniona kamieniem i cegłą. Zbudowany został w 1769 r. W jego wnętrzu znajduje się późnogotycki ołtarz główny, tryptyk z 1506 r. w obramowaniu z 1645 r. w polu głównym ołtarza przedstawiono Wniebowzięcie Najświętszej Maryi Panny, a po bokach Nawiedzenie, Hołd Trzech Króli, Zwiastowanie i Borze Narodzenie. Kościół parafialny p.w. św. Franciszka z Asyżu w Bronikowie to budowla drewniana o konstrukcji zrębowej, z unikalnymi w tym regionie ostatkami. Wybudowany w 1739 r. z drewna modrzewiowego. Wewnątrz barokowe ołtarze i obrazy z drugiej połowy XVII w. Kościół filialny p.w. Wszystkich Świętych w Niechłodzie jest drewniany, o konstrukcji zrębowej. Wewnątrz znajduje się pozorne sklepienie kolebkowe., elementy wyposażenia: obrazy i krucyfiksy są barokowe. Wiatrak Józef w Rydzynie. Znajduje się w nim Muzeum Rolnictwa i Młynarstwa. Przy wiatraku organizowane są plenerowe imprezy rekreacyjne i festyny. Niegdyś wokół Rydzyny wznosiło się około 30 takich drewnianych budowli. Kościół parafialny p.w. św. Marcina w Kaczkowie, wzniesiony został w 1674 r. staraniem rodziny Lessem – Stoschów jako budowla drewniana. W 1817 r. 62 wymieniono drewno na konstrukcje szkieletową, wypełniona cegłą. Podczas II wojny światowej był to jedyny dostępny dla Polaków kościół katolicki w promieniu 30 km. Kościół parafialny p.w. św. Klemensa w Zakrzewie to drewniana świątynia o konstrukcji zrębowej, wzniesiona około 1610 r. z dobudowaną w 1647 r. murowana kaplicą Pocieszenia Najświętszej Panny Marii i zakrystią. Najpiękniejszym elementem kościoła jest obejmująca całe wnętrze barokowa polichromia z 1730 r. Dom podcieniowy nr 31 w Poniecu. Niezwykle rzadko zachowany w miastach dom o konstrukcji szkieletowej, wypełnionej cegłą. Podcień wsparty jest na czterech słupkach z zastrzałami. Kościół parafialny p.w. Niepokalanego Poczęcia Najświętszej Marii Panny w Oporowie to świątynia o konstrukcji szkieletowej zbudowana w 1640 r. z fundacji Stanisława z Bnina Śmigielskiego, gruntownie restaurowany w 1870 r. Na uwagę zasługuje bogate, barokowe wyposażenie wnętrza składające się z ołtarzy oraz wiszącego świecznika. Drewniane wiatraki w Osiecznej znajdują się na wzgórzu, przy drodze do Leszna. Pochodzą one z XVIII wieku: 1761 r., 1763 r. oraz najstarszy z 1729 r.32 „W krainie dworów i pałaców” – szlak o długości 90 km, który prezentuje najciekawsze rezydencje w południowo-zachodniej części Wielkopolski. Trasa wiedzie z Leszna przez Garzyn – Drobnin – Górzno – Osieczną – Drzeczkowo – Trzebiny – Przybyszewo do Leszna. Pałac w Garzynie zbudowany w 1907 r., w ogólnej koncepcji nawiązuje do renesansowej willi włoskiej. Do piętrowego korpusu przylega czterokondygnacyjna wieża na planie sześcioboku. Podwyższony podjazd pod główne wejście zamknięty jest trzema arkadami. Dwór w Drobninie, wzniesiony w 1852 r. przez ówczesnego właściciela majątku, Władysława Rychłowskiego. W 1912 r. kolejny właściciel, Stefan Ponikiewski (wybitny działacz społeczny i poseł na sejm w 1920 r.) radykalnie rozbudował siedzibę. Powstał wówczas dwór flankowany piętrowymi ryzalitami i ozdobiony okazałym portykiem kolumnowym. Pałac w Górznie o formach klasycyzujących, zbudowany w 1912 r. dla Kurta Müllera. Zamek Borków w Osiecznej pochodzący z XV w., wielokrotnie przebudowywany stracił swój pierwotny charakter. Najważniejszymi, mającymi wpływ na charakter 32 Archiwum Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków, delegatura w Lesznie 63 architektoniczny były prace z lat 1598-1601, 1605 i ostatnia z 1890-1908. Obecnie zamek składa się z trzech nieregularnych skrzydeł zgrupowanych wokół otwartego dziedzińca. W manierystycznym portalu widoczny jest herb Nałęcz i litery A(Andrzej) C(zarnkowski). W ścianę skrzydła wschodniego wmurowane są kamienne tablice: z XVI w. z herbem Nałęcz i literami AC, tablice z napisem upamiętniającym zakończenie odbudowy zamku przez Andrzeja Czarnkowskiego z datą 1601, tablica marmurowa z łacińskim napisem odnoszącym się do odbudowy za Jana Opalińskiego w 1665 r. Według podania z zamku prowadzi sklepiony podziemny korytarz pod jeziorem na jego druga stronę (por. legendy o Osiecznej rozdz. 3.2.3.1). Na początku XIX w. ksiądz Rogaliński zażegnał pokutującego w zamku, ducha niewiernej żony pana zamku, która - nieobecnego z powodu wyprawy na wojnę w celu obrony ojczyzny męża – zdradzała z lekarzem pochodzącym z Włoch. Dwór w Drzeczkowie to okazały, neogotycki budynek. Został zbudowany w połowie XIX w. prawdopodobnie dla Józefa Objezierskiego. W Drzeczkowie, w kościele parafialnym warto także zobaczyć obraz z polowy XV w. przedstawiający Matkę Boską z Dzieciątkiem, adorowaną przez Rafała Leszczyńskiego, kasztelana przemęckiego i jego rodzinę. To najstarsze przedstawienie członków tego rodu. Pałac w Trzebinach zbudowany został w latach 1680-1690 dla zamożnej rodziny Gurowskich, być może według projektu włoskiego architekta Jana Catenazziego. W 1860 r. rezydencję gruntownie przebudowano, tworząc wewnętrzny dziedziniec. Pałac zbudowany na planie czteroboku flankują cztery niskie wieże. W pałacu można oglądać ekspozycje archeologiczną. Pałac elektyczny w Przybyszewie powstał około 1910 r. z fundacji Hugona Lehmanna. Jego ozdobą jest wieża w osi elewacji, poprzedzona arkadowym portykiem. „Milczący świadkowie” to trasa dla zainteresowanych pomnikami przyrody w Regionie Leszczyńskim. Można ją pokonywać także rowerem. Spośród kilkuset pomników przyrody znajdujących się na Ziemi Leszczyńskiej zaproponowano odwiedzenie kilkudziesięciu najciekawszych. Miasto Leszno Trzy lipy drobnolistne przy kościele p.w. św. Jana, ul Chrobrego o obwodzie 250, 300, 310 cm i wysokości 16-17 m. 64 Dąb szypułkowy na placu dr. Metziga o obwodzie 320 cm i wysokości 22 metry, liczy około 350 lat. Gmina Osieczna Platan klonolistny w parku w Witosławiu o obwodzie 560 cm i wysokości 20 m. Gmina Rydzyna Aleja lipowa w parku w Rydzynie składająca się z 59 drzew o obwodach od 80 do 540 cm. Dąb szypułkowy koło leśniczówki Nowy Świat o obwodzie 340 cm i wysokości 20 m. Cis pospolity w parku w Jabłonnej o obwodzie 320 cm i wysokości 13 m. Gmina Krzemieniewo 4 głazy narzutowe ułożone w kształcie ławki im. Adama Mickiewicza w parku w Luboni o obwodach od 400 do 550 cm i wysokości od 135 do 175 cm. 10 dębów szypułkowych w parku w Luboni o obwodach od 300 do 500 cm i wysokości 22 m. Lipa drobnolistna w parku w Pawłowicach o obwodzie 310 cm i wysokości 18 m. Gmina Lipno Dąb szypułkowy w pobliżu leśniczówki w Smyczynie o obwodzie 320 cm i wys. 20 m. Gmina Przemęt Jesion wyniosły z kwitnącym bluszczem w Przemęcie koło kościoła, obwód 510 cm, wys. 26 m. Gmina Święciechowa 11 lip drobnolistnych przy kościele w Święciechowie, obwody od 150 cm do 360 cm, wysokość 20 m. Aleja z Trzebin do Długich Starych składająca się z 94 drzew: lip, dębów, jesionów i kasztanowców. Obwody od 160 cm do 550 cm. Gmina Włoszakowice Platan klonolistny w parku we Włoszakowicach. Obwód 920 cm, wysokości 25 m Największe drzewo Ziemi Leszczyńskiej. 65 2.3.3. Szlaki kajakowe Najbardziej znanym szlakiem kajakowym w Regionie jest Szlak Konwaliowy przebiegający przez jeziora i kanały w Przemęckim Parku Krajobrazowym. Kajakarstwo można uprawiać także na Rowie Polskim, który przepływa na południe od Leszna oraz na Pojezierzu Krzywińskim, gdzie także oznakowano trasy turystyczne (tabela 8). Tab.8. Główne szlaki kajakowe w Regionie Leszczyńskim. Szlak Konwaliowy (Przemęcki Park Krajobrazowy) Szlak zlokalizowany jest na północny-wschód od Leszna i obejmuje 24 polodowcowe jeziora Przemęckiego Parku Krajobrazowego. Proponujemy go zacząć i zakończyć na największym jeziorze regionu - Jez. Dominickim. Długość szlaku Szlak ma długość ok. 42 km. Na jego przepłynięcie potrzeba od 4 do 5 dni. Charakterystyka szlaku Szlak konwaliowy uważany jest za najpiękniejszy w regionie. Przebiega on rynnowymi jeziorami polodowcowymi. Kanały i rowy charakteryzują się powolnym prądem. Na trasie nie ma wielu przeszkód wymagających wysiadania z kajaka. Na przeważającej części szlaku woda jest bardzo czysta. Znajduje się tu dużo miejsc do kąpieli i wiele miejsc biwakowych. Lokalizacja szlaku Rydzyna – Nowa Wioska (Rów Polski) Szlak zlokalizowany jest na Rowie Polskim, który przepływa na południe od Leszna. Proponujemy go zacząć w Alei Kasztanowej, nieopodal zamku w Rydzynie. Koniec szlaku znajduje się w Nowej Wiosce. Długość szlaku Szlak ten zaliczamy do krótkich - ok. 30 km. Czas efektywnego płynięcia wynosi ok. 4 godzin. Sugerujemy jednak przeznaczenie całego dnia, w celu dokładnego poznania walorów przyrodniczych. Charakterystyka szlaku Szlak bardzo łatwy o prądzie powolnym i nurcie bez zaburzeń. Znajduje się na nim mała ilość przeszkód wymagających wysiadania z kajaka. Przepływa przez teren ciekawy pod względem przyrodniczym i krajoznawczym. Lokalizacja szlaku Osieczna - Bonikowo Szlak przebiega w kierunku północnym przez jeziora i kanały zlokalizowane na północ od Leszna. Proponujemy go zacząć na jez. Łoniewskim, które położone jest najbliżej Leszna. Koniec szlaku znajduje się we wsi Bonikowo położonej nad kanałem Mosińskim. Długość szlaku Szlak ma długość ok. 32 km. Na jego pokonanie zaleca się przeznaczenie 2 dni. Charakterystyka szlaku Szlak bardzo łatwy o prądzie powolnym i nurcie bez zaburzeń. Jest jednak dość uciążliwy ze względu na dużą ilość przeszkód, zmuszających do wysiadania z kajaka. Teren jest ciekawy pod względem widokowym i krajoznawczym. Lokalizacja szlaku Źródło: http://www.leszno-region.pl/?redir=it/szlaki_kajakowe.htm (27.10.2006) 2.4. Ocena atrakcyjności turystycznej Regionu Leszczyńskiego Atrakcyjność turystyczna to siła, z jaką dane miejsce, obiekt lub zjawisko przyciąga odwiedzających lub potencjalnych odwiedzających. Obok istniejących obiektywnie warunków środowiskowych (przyrodniczych, społeczno-kulturowych i ekonomicznych), dużą rolę w jej ocenie odgrywa subiektywny czynnik psychologiczny – z zatem ma ona charakter 66 względny.33 Decyduje o niej zarówno ranga walorów turystycznych, dostępność komunikacyjna, jak i zdolność obsługowa urządzeń turystycznych. 34,35 Szczególne znaczenie w kreowaniu atrakcyjności odgrywa system informacji turystycznej. Analiza walorów turystycznych Regionu wykazała, iż do głównych osobliwości, które mogą stanowić rdzeń atrakcyjności turystycznej w skali międzynarodowej należą: walory sportowe Leszna: lotnisko szybowcowe, stadion im. A. Smoczka, kompleks sportowo-rekreacyjny Akwawit, imprezy organizowane na bazie tych obiektów; centra konferencyjne, kongresowe: Pałac w Rydzynie i w Pawłowicach; wybitne postaci: Jan Amos Komeński, król Polski Stanisław Leszczyński; szlaki tematyczne międzynarodowe: szlak cystersów (obejmujący znaczną część Europy), szlak baroku, szlak bursztynowy, trasa rowerowa Euro Velo nr 9 oraz szlaki kajakowe, w tym szczególnie Kajakowy Szlak Konwaliowy. Atrakcyjność turystyczną Regionu Leszczyńskiego rozpatrzono także w skali: krajowej, regionalnej oraz lokalnej (na tle subregionów turystycznych Wielkopolski). W skali kraju ocenę stopnia atrakcyjności turystycznej przeprowadzono pod kątem możliwości rozwoju dwóch głównych form turystyki: wypoczynkowej i krajoznawczej (tabela 9). Tab.9. Atrakcyjność jednostek terytorialnych Regionu Leszczyńskiego dla turystyki wypoczynkowej (w skali kraju). Jednostka terytorialna Atrakcyjność wypoczynkowa Leszno Krzemieniewo Lipno Osieczna Rydzyna Święciechowa Wijewo Włoszakowice Przemęt b. mała średnia b. mała b. mała średnia średnia średnia Udział lasów w pow. gminy [%] Udział walorów wypoczynko wych w pow. gminy [%] Pow. walorów wypocz. I kategorii [km2] Pow. walorów wypocz. II kategorii [km2] Pow. walorów wypocz. III kategorii [km2] Dominujący rodzaj walorów wypoczynkowych 7,6 12,8 20,3 22,8 24,4 32,6 16,3 36,5 26,1 0,0 0,0 19,4 69,8 29,4 22,2 65,6 70,9 22,2 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 20,0 10,0 30,0 0,0 0,0 80,0 0,0 0,0 0,0 20,0 30,0 20,0 las jeziora las jezioro, las jezioro jeziora, las jeziora, las Źródło: Bank danych gmina. Instytut Turystyki (www.intur.com.pl/) A. Zajadacz, Potencjał turystyczny miast na przykładzie wybranych miast Sudetów Zachodnich. Wyd. Naukowe Bogucki, Poznań, 2004, s. 74 34 O. Rogalewski, Podstawy gospodarki przestrzennej w turystyce. SGPiS „Ruch turystyczny” – Monografie, z. 13 35 J. Kaczmarek, A. Stasiak, B. Włodarczyk, Produkt turystyczny, albo jak organizować poznawanie świata?, Wyd. Uniwersytetu Łódzkiego, Łodź, 2002, s. 52 33 67 Tab. 9. Atrakcyjność jednostek terytorialnych Regionu Leszczyńskiego dla turystyki wypoczynkowej (w skali kraju) c.d. Jednostka terytorialna Jeziora I kat. nazwa i pow. jeziora w [ha] Jeziora II kat. nazwa i pow. jeziora w [ha] Leszno Krzemieniewo Lipno Osieczna - - Rydzyna Święciechowa - - Wijewo - - Dominickie 343 ha Lgińskie 68 ha Przemęckie Środkowe 182 ha; Przemęckie Północne 243 ha; Dominickie 343 ha - Włoszakowice Przemęt Dominujący rodzaj wypoczynku Główne miejscowości wypoczynkowe leśny wodny (łącznie z żeglarstwem), w formie wycieczek pieszych leśny leśny, wodny w ograniczonym zakresie form (bez możliwości uprawiania żeglarstwa), zimowy (bez narciarstwa zjazdowego), w formie wycieczek pieszych wodny (łącznie z żeglarstwem) w formie wycieczek pieszych leśny, wodny (łącznie z żeglarstwem), w formie wycieczek pieszych leśny, wodny (łącznie z żeglarstwem), w formie wycieczek pieszych Osieczna - - Boszkowo, Brenno, Włoszakowice Wieleń Zaobrzański, Olejnica Źródło: Bank danych gmina. Instytut Turystyki (www.intur.com.pl/.) Krzemieniewo Lipno Rynek z ratuszem barokowym z XVII w. o bogatym wyposażeniu; kościół św. Jana z XVII w.; kościół św. Krzyża, barokowy z XVII w.; pałac Sułkowskich, barokowy z XVIII w.; Centralna Szkoła Szybowcowa - 0,0 - średnia - - Pawłowice-pałac klasycystyczny z końca XVIII w.; park, kościół MB Śnieżnej z XVIII w. 0,0 - mała - - - 46,0 44,7 Obiekty o dużej atrakcyjności krajoznawczej - Obiekty o bardzo dużej atrakcyjności krajoznawczej duża Miejscowości o bardzo dużej atrakcyjności krajoznawczej Pow. o szczególnych walorach [%] pow. gminy Leszno Atrakcyjność krajoznawcza Jednostka terytorialna Pow. o szczególnych walorach przyrodniczych Tab. 10. Atrakcyjność jednostek terytorialnych Regionu Leszczyńskiego dla turystyki krajoznawczej (w skali kraju). 68 Osieczna średnia Rydzyna bardzo duża Święciechowa Wijewo Włoszakowice Przemęt - - Osieczna-kościół klasztorny z XVIII w.; rynek z kamieniczkami z XIX w.; zamek z XV w., przebudowany 98,41 76,3 Rydzyna – pałac Sulkowskic h, barkowy z XVIIXVIII w. i park; rynek z ratuszem i barkowymi kamieniczk ami z XVIII w.; kościół parafialny z XVIII w. - - 66,0 48,5 średnia średnia - - - 32,5 59,4 80,1 24,1 97,4 63,1 średnia - - 209,0 92,9 Włoszakowice-pałac myśliwski, barkowy z XVIII w., przebudowany; kościół renesansowobarkowy z XVII w. Przemęt- kościół barokowy z XVII w., pocysterski, pozostałości klasztoru Źródło: Bank danych gmina. Instytut Turystyki (www.intur.com.pl/) W klasyfikacji gmin polskich pod względem atrakcyjności turystycznej 36 atrakcyjność gmin Regionu oceniono: 1. dla turystyki wypoczynkowej jako: średnią, w przypadku takich gmin jak: Osieczna, Wijewo, Włoszakowice i Przemęt bardzo małą: Lipno, Rydzyna, Święciechowa 2. dla turystyki krajoznawczej jako: bardzo dużą: Rydzyna dużą: miasto Leszno średnią: Krzemieniewo, Osieczna, Święciechowa, Włoszakowice, Przemęt małą: Lipno. Natomiast w rankingu atrakcyjności inwestycyjnej miast (niewojewódzkich) Polski37 Leszno i powiat leszczyński zakwalifikowano do klasy B – jako bardzo atrakcyjne. Do grupy 36 Bank danych gmina. Instytut Turystyki: www.intur.com.pl/ 69 tej zaliczono obok leszczyńskiego także powiat: Gdynia, Kalisz, Legnica, Konin oraz Płock. Natomiast do atrakcyjniejszych (klasy A) zakwalifikowano jedynie dwa powiaty takie jak Bielsko Biała i Sopot. Ranking ten wykazuje bardzo wysoką pozycję Regionu pod względem potencjału inwestycyjnego na tle kraju. W skali regionalnej ocenie poddano atrakcyjność rekreacyjną jezior Regionu Leszczyńskiego. Została ona przedstawiona na tle całej strefy polskich pojezierzy. Wyniki oceny wykazały, iż Pojezierze Leszczyńskie, w kład którego wchodzą występujące na badanym obszarze pojezierza: Sławskie i Krzywińskie, w porównaniu z innymi, należy do mało atrakcyjnych38. Jeziora znajdują się w szerokich, płaskich rynnach o użytkowaniu łąkowym, są płytkie (średnia głębokość wynosi ok. 3 m), silnie eutroficzne, zanieczyszczone biologicznie i chemicznie (szczególnie nawozami i środkami ochrony roślin). Z przeprowadzonych badań terenowych wynika, iż strefy brzegowe jezior są w większości nieatrakcyjne zarówno pod względem plażowania – wąskie, podmokłe, zalesione półki abrazyjne – jak i nieatrakcyjne dla kąpieli (dno płaskie, ale piaszczysto-muliste), wody zanieczyszczone oraz szerokie strefy zarastania. Jeziora i ich strefy brzeżne są natomiast atrakcyjne dla wędkarstwa (liczne płycizny, punktowo dobra dostępność tafli jeziornej), a kompleksy jeziorno-leśne stanowią korzystny i atrakcyjny cel spacerów. Większość z tych jezior układa się w kilkudziesięciokilometrowe ciągi, łącząc się kanałami z Obrą i Wartą, co umożliwia wygodne kajakowanie, a jeziora Wieleńskie i Dominickie są dużą atrakcją dla żeglarstwa. W proponowanym39 modelu zagospodarowania rekreacyjnego badanego obszaru „słabość” oferty środowiska przyrodniczego pokonuje się poprzez kształtowanie wielofunkcyjnych kompleksów i ośrodków (dywersyfikację oferty turystycznej) 40. Powinny być rozwijane ośrodki specjalizujące się obsłudze wybranych form turystyki (np. centra ekoturystyki, agroturystyki, wędkarstwa, turystyki etnicznej), których oferta byłaby uzupełniona o działalność ośrodków wielofunkcyjnych w strefie wypoczynku pobytowego nad J. Dominickim, J. Radomierskim, Olejnickim, obsługujących także turystykę pieszą i kajakową. Specjalizacja kompleksów rekreacyjnych, równomierne ich rozmieszczenie i duże W. Dziemanowicz, Ranking atrakcyjności inwestycyjnej miast Polskich – refleksje po czterech edycjach badań. W: Prace i Studia Geograficzne. Wydział Geografii i Studiów Regionalnych Uniwersytetu Warszawskiego, t. 35. Wyd. Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa, 2005, s. 109-128 38 D. Sołowiej, Weryfikacja ocen integralnych atrakcyjności środowiska przyrodniczego człowieka w wybranych systemach rekreacyjnych. Wyd. Naukowe UAM, Poznań, 1992, s. 136 39 D. Sołowiej, op.cit. s. 136 37 70 wzajemne oddalenie zapewniają komfort „odczucia” przestrzeni oraz zapobiegają degradacji środowiska przyrodniczego. Bardziej szczegółowo rozpatrzono atrakcyjność turystyczną tych jezior Regionu, które z największą siłą „przyciągają” turystów, tj. położonych w obrębie Pojezierza Sławskiego. Wybrane jeziora ocenione zostały na tle obszaru młodoglacjalnego Polski PółnocnoZachodniej (tabela 11)41. Stopień ich atrakcyjności, na tle 60 akwenów zlokalizowanych w badanej strefie, określono jako: bardzo słabo atrakcyjne – jeziora: Lincjusz, Zapowiednik, Białe Miałkie, Brzeźne bardzo atrakcyjne – jezioro Dominickie. Tab.11. Przydatność wybranych jezior Regionu Leszczyńskiego dla programów rekreacyjnych. Nazwa jeziora 1 Zapowiednik Lincjusz Dominickie 0 0 1 Zapowiednik Lincjusz Dominickie 0 0 1 Numery programów* i ocena** 2 3 4 5 6 7 A – pobrzeże wodne + toń (akwen) 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 1 1 1 1 1 1 B – pobrzeże lądowe 0 1 0 0 0 0 0 0 1 0 0 0 0 1 1 0 0 1 Suma punktów 8 9 0 0 1 1 1 1 1 1 9 1 1 1 0 0 1 2 2 6 Pobrzeże wodne + ton (akwen)*: 1 – pływanie, 2 – nurkowanie, 3 – kajakarstwo, 4 – żeglarstwo, 5 – windsurfing, 6 – żeglarstwo lodowe, 7 – narty wodne, 8- sport motorowodny, 9 – wędkarstwo; Pobrzeże lądowe*: 1 – kąpiele słoneczne, 2 – brodzenie w wodnie (dzieci i starsi niepływający), 3 – spacery, 4 – gry i zabawy, 5 – gry sportowe, 6 – łucznictwo, 7- „ścieżki zdrowia”, 8 – wędkarstwo brzegowe, 9 – biwakowanie; ** 0 – nieprzydatny, 1 - przydatny Źródło: T. Dedio, Atrakcyjność jezior obszaru młodoglacjalnego dla rekreacji (na przykładzie jezior Polski Północno-Zachodniej). [W]: Przegląd Geograficzny t. LXI, z.1-2, 1989, s. 77-95 Wybrane Jeziora Pojezierza Sławskiego, położone na obszarze Przemęckiego Parku Krajobrazowego zostały poddane także ocenie w skali lokalnej, ze względu na możliwości rozwoju sportów wodnych42. Opracowaną typologię przydatności turystycznej zbiorników wodnych oparto na czterech porównywalnych miarach charakteryzujących walory turystyczno-rekreacyjne i użytkowe akwenu43. Do miar tych zaliczono wielkość jezior, średnią głębokość, stopień rozwinięcia linii brzegowej oraz stopień wydłużenia jeziora44. T. Dedio, Atrakcyjność jezior obszaru młodoglacjalnego dla rekreacji (na przykładzie jezior Polski PółnocnoZachodniej). [W]: Przegląd Geograficzny t. LXI, z.1-2, 1989, s. 77-95 42 T. Półkownik, Ocena przydatności jezior Przemęckiego Parku Krajobrazowego dla rozwoju sportów wodnych. Praca dyplomowa pod kier. A. Zajadacz. Materiały archiwalne PWSZ w Lesznie, 2004 43 W. Deja, Przydatność rekreacyjna strefy brzegowej jezior Polski. Wyd. Naukowe Bogucki, Poznań, 2001 44 por. op. cit. 41 71 Zapowiednik Wielkie Trzebidzkie Przemęckie Zachodnie Przemęckie Środkowe Przemęckie Północne Maszynek Małe Lincjusz Lgińsko Krzywce Brzeźnie 3 Breńskie 6 Dominickie 9 Białe-Miałkie liczba punktów 12 0 Jeziora bardzo atrakcyjne Jeziora średnio atrakcyjne Jeziora atrakcyjne Jeziora mało atrakcyjne Ryc.2. Ocena atrakcyjności jezior Przemęckiego Parku Krajobrazowego. Źródło: T. Pułkownik, Ocena przydatności jezior Przemęckiego Parku Krajobrazowego dla rozwoju sportów wodnych. Praca dyplomowa pod kier. A. Zajadacz. Materiały archiwalne PWSZ w Lesznie, 2004 W ocenie stopienia atrakcyjności rekreacyjnej jezior, uwzględniono także subiektywne opinie 100 losowo wybranych turystów przebywających na terenie Przemęckiego Parku Krajobrazowego w sezonie letnim 2003 r. (rycina 3, rycina 4). 30% respondentów 25% 20% 29% 15% 10% 23% 17% 15% 5% 3% 0% kajakarstwo sport bojerowy windsurfing 1% 4% pływanie sporty motorowodne żeglarstwo 14% 9% sport płetwonurkowy wędkarstwo żadne Ryc. 3. Rodzaje uprawianych sportów wodnych w Przemęckim Parku Krajobrazowym Źródło: badania ankietowe (n=100 osób), T. Pułkownik, Ocena przydatności jezior Przemęckiego Parku Krajobrazowego dla rozwoju sportów wodnych. Praca dyplomowa pod kier. A. Zajadacz. Materiały archiwalne PWSZ w Lesznie, 2004 72 40% respondentów 35% bardzo zła zła dość dobra dobra bardzo dobra 30% 25% 40% 20% 15% 34% 10% 5% 0% 13% 9% 4% Ryc. 4. Ocena infrastruktury umożliwiającej uprawianie sportów wodnych w PPK. Źródło: badania ankietowe (n=100 osób), T. Pułkownik, Ocena przydatności jezior Przemęckiego Parku Krajobrazowego dla rozwoju sportów wodnych. Praca dyplomowa pod kier. A. Zajadacz. Materiały archiwalne PWSZ w Lesznie, 2004 Respondenci ocenili infrastrukturę umożliwiającą uprawianie sportów wodnych na poziomie dość dobrym i dobrym. Najwyżej oceniona została infrastruktura w miejscowości Boszkowo – Letnisko, najgorzej w miejscowości Lgiń. Najwięcej odpowiedzi „dobra” i „bardzo dobra” udzieliły osoby uprawiające pływanie. Natomiast najwięcej odpowiedzi „zła” i „bardzo zła” wskazali kajakarze. Turyści w odniesieniu do infrastruktury turystycznej, najczęściej zgłaszali takie uwagi jak: 1) zbyt wysokie ceny w wypożyczalniach sprzętu wodnego, 2) mała liczba wypożyczalni sprzętu wodnego, 3) zły stan urządzeń udostępnianych w wypożyczalniach sprzętu wodnego, 4) brak oznakowania kajakowych szlaków wodnych, 5) złe zagospodarowanie i duże utrudnienia w pokonywaniu szlaków wodnych, 6) brak przechowalni większego sprzętu wodnego. Atrakcyjność turystyczną Regionu Leszczyńskiego, rozpatrzono także na tle Wielkopolski45, uznając go za jeden z subregionów turystycznych tego województwa. Za najpopularniejsze zasoby subregionu leszczyńskiego uznano: szlaki rowerowe - Wielkopolski Szlak Ziemiański, Bursztynowy Szlak; szlaki konne; 45 M. Poślednik, U. Pużanowska, Zasoby turystyczne subregionów – wyniki prac warsztatowych, w: Wielkopolska Gościnna. Rozwój turystyki na obszarach wiejskich w Wielkopolsce, red. U. Pużanowska, R. Romanowski, Instytut Rozwoju Inicjatyw Europejskich Sp. z o.o., Poznań 2004, s. 75-88 73 szlaki piesze; szlaki kajakowe - Szlak Konwaliowy; obiekty sportowe: I liga baseball - Miejska Górka - kompleks sportowy, stadion baseballowy; korty tenisowe we wsiach; zawody konne; strzelnice; tereny łowieckie, wędkarskie - łowiska komercyjne; Pojezierze Krzywińskie i Przemęckie, (najczystsze jezioro Dominickie z piaszczystą plażą); klimat do sprzedaży - brak uciążliwego przemysłu, czyste środowisko; źródło Bernarda z Wąbrzeźna na terenie gminy Krzywiń; obiekty sakralne: Św. Idziego w Krobi, Czerwonej Wsi, Rąbiniu, Lubiniu, Zakrzewie; klasztor: Miejska Górka, Św. Góra koło Gostynia, Kobylinie, Lubiniu; pałacyki, pałace, dworki, zespoły parkowo - pałacowe; kultura biskupiańska, chazacka; architektura wiejska - wiatraki Osieczna, Wijewo - występują powszechnie, folwarki, stadniny; figury przydrożne; nauka jazdy, zawody konne, także powożenie; sporty ekstremalne - baloniarstwo, szybownictwo, motolotniarstwo, lotnisko - Leszno, nauka gwary wielkopolskiej. Tab.12. Ocena atrakcyjności turystycznej subregionu leszczyńskiego. Ocena atrakcyjności zasobów przyrodniczych Ocena atrakcyjności zasobów Ocena możliwości wejścia w skład produktu turystycznego Góry, skałki 2 2 Jeziora 4 4 Rzeki 4 4 Bagna 2 2 Krajobraz, punkty widokowe 4 5 Powietrze i klimat 5 5 Funkcje balneologiczne (źródła) 4 5 Ocena atrakcyjności infrastruktury turystycznej i dostępnych urządzeń Szlaki rowerowe 5 5 Szlaki konne 5 5 Szlaki kajakowe 4 4 Obiekty sportowe 4 4 Zabytki architektury 4 4 Zabytki sakralne 4 4 Zasoby przyrodnicze 74 Zabytki sztuki ogrodowej 3 Muzea i miejsca historyczne 4 Zabytki przyrody 4 Zabytki przemysłowe 3 Transport i komunikacja 4 Sklepy, banki 4 Poczta 3 Restauracje 4 Wypożyczalnie sprzętu 3 Ocena atrakcyjności oferty przedsiębiorstw turystycznych Dom w gospodarstwie rolnym 4 Noclegi i samodzielne wyżywienie 4 Przyczepy campingowe 3 Namioty/szałasy 3 Schroniska 3 Praca w gospodarstwie rolnym 4 Jeździectwo 5 Sporty wodne 4 Imprezy kulturalne 4 Zdobywanie nowych umiejętności 4 Ocena atrakcyjności dostępności komunikacyjnej i wizerunku Drogi dojazdowe/oznaczenia 3 Bliskość lotniska 2 Możliwość rezerwacji 3 Promocja regionalna 3 Promocja krajowa 3 Promocja zagraniczna 3 Postrzeganie terenu 4 Postrzeganie gospodarzy 4 Postrzeganie usługodawców 5 Bezpieczeństwo 5 4 4 4 3 3 4 3 4 3 5 5 3 3 3 5 5 4 4 4 3 2 3 3 3 3 4 4 5 5 1 – ocena najniższa, 5 – ocena najwyższa Źródło: M. Poślednik, U. Pużanowska, Zasoby turystyczne subregionów – wyniki prac warsztatowych, w: Wielkopolska Gościnna. Rozwój turystyki na obszarach wiejskich w Wielkopolsce, red. U. Pużanowska, R. Romanowski, Instytut Rozwoju Inicjatyw Europejskich Sp. z o.o., Poznań 2004, s.7588 W opinii respondentów badań ankietowych przeprowadzonych w wybranych miejscowościach Regionu, najwyżej ocenianymi cechami decydującymi o jego atrakcyjności turystycznej są zieleń, ogólna estetyka i czystość Regionu. Z kolei elementami, które negatywnie wpływają na postrzeganie atrakcyjności turystycznej Ziemi Leszczyńskiej jest stan dróg oraz dostępność wydawnictw turystycznych (mapy, przewodniki, foldery) (tabela 13, rycina 6). 75 Tab.13. Atrakcyjność turystyczna Regionu Leszczyńskiego w opinii odwiedzających. Cechy wpływające na atrakcyjność Regionu 1. Estetyka regionu 2. Zieleń w regionie 3. Możliwość atrakcyjnego spędzania czasu wolnego 4. Stan dróg w regionie 5. Warunki transportu indywidualnego w miejscowości 6. Możliwość zakupu wydawnictw turystycznych 7. Bezpieczeństwo w miejscowości 8. Możliwość wypożyczenia sprzętu turystycznego 9. Jakość obsługi turystycznej 10. Czystość miejscowości 11. Stan środowiska naturalnego Bardzo dobrze 20,9 37,4 Rozkład procentowy Raczej Trudno Raczej dobrze powiedzieć źle 67,2 8,8 2,9 53,8 7,1 1,5 Średnia Bardzo źle 0,1 0,1 4,06 4,27 15,7 48,7 24,6 9,9 1,0 3,68 1,0 19,7 16,8 39,1 23,4 2,36 2,5 41,0 24,7 21,6 10,2 3,04 2,0 18,8 45,3 19,2 14,7 2,74 11,2 54,9 23,8 8,1 2,0 3,65 16,5 59,6 18,7 4,3 0,9 3,87 6,2 12,6 16,7 50,1 64,8 58,6 35,7 12,5 18,4 5,0 9,0 5,3 3,1 1,1 0,8 3,51 3,79 3,85 Źródło: badania ankietowe Turystyka w Regionie Leszczyńskim, Centrum Badań Stosowanych ULTEX ANKIETER Sp. z oo na zlecenie Urzędu Miasta w Lesznie, Leszno 2006. 4,50 4,27 4,06 4,00 3,87 3,85 3,79 3,68 3,65 3,51 3,50 3,04 2,74 3,00 2,36 2,50 2,00 Stan dróg w regionie Możliwość zakupu wydawnictw Warunki transportu indywidualnego Jakość obsługi turystycznej Bezpieczeństwo w miejscowości Możliwość atrakcyjnego spędzania Czystość miejscowości Stan środowiska naturalnego Możliwość wypożyczenia sprzętu Zieleń w regionie 1,00 Estetyka regionu 1,50 Ryc.5. Średnia ocena wybranych aspektów atrakcyjności turystycznej Regionu Leszczyńskiego w opinii odwiedzających. Źródło: badania ankietowe Turystyka w Regionie Leszczyńskim, Centrum Badań Stosowanych ULTEX ANKIETER Sp. z oo., na zlecenie Urzędu Miasta w Lesznie, Leszno 2006. Podsumowując można stwierdzić, iż o atrakcyjności turystycznej Regionu Leszczyńskiego w skali kraju decydują w głównej mierze walory krajoznawcze, w mniejszym wypoczynkowe. Do bardzo atrakcyjnych i atrakcyjnych centrów turystyki krajoznawczej o randze krajowej zalicza się Rydzynę oraz Leszno. Natomiast walory wypoczynkowe dominują w północnej części regionu. Ich ranga w skali kraju oceniana jest jako średnia. 76 Atrakcyjność strefy młodoglacjalnej wynika z widocznej w krajobrazie mozaiki komponentów przyrodniczych: urozmaiconej rzeźby terenu, dużej lesistości, licznych jezior rynnowych. Jeziora odgrywają znaczącą rolę w kształtowaniu estetyki krajobrazu, ponadto są bardzo atrakcyjne dla uprawiania wędkarstwa, a ze względu na przepływowy charakter – kajakarstwa (w tym szczególnie Szlak Konwaliowy). Natomiast dla rozwoju turystyki wypoczynkowej związanej z plażowaniem i kąpielami, jak i sportów wodnych jedynie Jezioro Dominickie można uznać za bardzo atrakcyjne. Natomiast w skali Wielkopolski Region Leszczyński zaliczany jest do obszarów najatrakcyjniejszych turystycznie, które posiadają w miarę jednorodne, wysokiej klasy walory zarówno dla potrzeb wypoczynku, jak i krajoznawstwa46. Elementy zagospodarowania turystycznego, które decydują o sile przyciągania Regionu w skali międzynarodowej, to przede wszystkim infrastruktura sportowa Leszna: największe lotnisko szybowcowe w Europie (doskonała baza dla szybownictwa i baloniarstwa), Stadion im. A. Smoczka (znany z zawodów żużlowych) oraz Akwawit (pierwszy Aquapark w Polsce) z kompleksem o szerokiej ofercie sportowo-rekreacyjnej. Bardzo atrakcyjnym obiektem noclegowym i konferencyjnym jest funkcjonujący na Zamku w Rydzynie hotel należący do międzynarodowego stowarzyszenia hoteli zamkowych European Castle Hotels & Restaurants oraz monumentalny pałac w Pawłowicach. Ponadto o atrakcyjności regionu decyduje bogaty system szlaków turystycznych pieszych, rowerowych, kajakowych i dla zmotoryzowanych, z których wiele przedstawiono w formie tras tematycznych. Dodatkowym atutem jest liczba i oferta gospodarstw agroturystycznych. Mocną stroną regionu jest jego położenie w stosunku do dużych aglomeracji: Poznania i Wrocławia oraz granicy z Republiką Federalną Niemiec. Biorąc pod uwagę dogodne połączenia drogami kołowymi, jak i klejowe, Region ma wysoki potencjał dla rozwoju turystyki, w tym także turystyki weekendowej. Atrakcyjność turystyczną można kreować, bazując na walorach turystycznych, wprowadzając odpowiednie zagospodarowanie, wykorzystując dogodne położenie w stosunku do potencjalnego rynku. Istotną rolę w tym procesie odgrywa odpowiednia promocja i informacja turystyczna. W przypadku Regionu Leszczyńskiego należy w większym stopniu zadbać o promowanie atrakcji bazując na osobliwych, unikalnych i bezkonkurencyjnych cechach (tabela 14). Do wartych większego wyeksponowania atrakcji należą: Strategia rozwoju turystyki w województwie Wielkopolskim. Diagnoza. Instytut Turystyki, Warszawa, 2006, s. 5 46 77 historia i posiadłości króla Polski Stanisława Leszczyńskiego, historia zlodowacenia (faza leszczyńska) szlaki kajakowe, w tym szczególnie Konwaliowy Szlak Kajakowy. Tab. 14. Proponowane hasła reklamowe promujące wizerunek Regionu Leszczyńskiego. KRÓLEWSKIE MIEJSCE – To TWOJE ŻYCIE JAK KRÓLEWSKA PODRÓŻ MIEJSCE Stanisław LeszczyŃski Przyjedź i zobacz rodowe posiadłości króla Stanisława Leszczyńskiego Lwów – Leszno - Chambord LESZNO REGION - ZAPRASZA PARK GLACJALNY „EPOKA LODOWCOWA L” LESZCZYŃSKIE PO KRÓLEWSKU Źródło: opracowanie własne. Ponadto należy rozpowszechniać i utrwalać wizerunek Leszna i regionu, jako prężnego ośrodka sportowego, specjalizującego się w sporcie lotniczym i motocyklowym oraz aquaterapii. Atrakcje turystyczne można także tworzyć. Dużą szansą dla rozwoju turystyki wypoczynkowej byłoby wzbogacenie oferty pojezierzy o działalność parku edukacyjno-rozrywkowego o zbliżonym charakterze do Parków Jurajskich. Widoczna w krajobrazie Regionu Leszczyńskiego granica ostatniego zlodowacenia jest doskonałym miejscem na urządzenie Parku Glacjalnego, gdzie na otwartej przestrzeni można by poznawać procesy glacjalne łącząc dydaktykę z potrzebami ludycznymi. 78 3. INFRASTRUKTURA MATERIALNA DLA ROZWOJU TURYSTYKI W REGIONIE LESZCZYŃSKIM W procesie kreowania produktu turystycznego oraz jego udostępniania nabywcom turystom, niezwykle istotne znaczenie posiada infrastruktura materialno-techniczna, znajdująca się na terenie danego obszaru. Jej wielkość, struktura i jakość determinuje rozmiary ruchu turystycznego w regionie, a także sposób i wielkość zaspokojenia potrzeb mieszkańców tego obszaru w zakresie aktywnego spędzania czasu wolnego. Obiekty i urządzenia, z których korzystają turyści są – ze względu na spełnianie przez nie funkcje – określane jako obiekty i urządzenia turystyczne oraz obiekty i urządzenia paraturystyczne. Do obiektów i urządzeń turystycznych zaliczane są te, których podstawową funkcją jest zaspokajanie potrzeb turystów. Jest to ta część infrastruktury materialnej danego terenu, która stworzona została wyłącznie dla potrzeb obsługi ruchu turystycznego; stanowią ją elementy uprzednio nieistniejące, które powstały dopiero w związku z nadaniem danemu obszarowi charakteru turystycznego. W oparciu o powszechnie akceptowane definicje i klasyfikacje przyjmuje się, iż do infrastruktury turystycznej należy zaliczać: - obiekty noclegowe - obiekty gastronomiczne - obiekty i urządzenia komunikacyjne (z wyłączeniem usług komunikacji miejskiej i taxi) - obiekty i urządzenia służące organizacji i obsłudze ruchu turystycznego (szczególnie: biura podróży i informację turystyczną, wypożyczalnie sprzętu turystycznego, szlaki turystyki kwalifikowanej, jednostki świadczące usługi przewodnickie, itp.). Z kolei, te obiekty i urządzenia, których głównym zadaniem jest obsługa całego społeczeństwa, a turyści korzystają z nich tylko jako jedna z grup użytkowników, określane są mianem infrastruktury paraturystycznej (towarzyszącej). Podstawowe znaczenie bazy paraturystycznej polega między innymi na tworzeniu z bazą turystyczną kompleksowej oferty usługowej. Do infrastruktury towarzyszącej zaliczyć należy przede wszystkim: - obiekty i urządzenia kulturalno-rozrywkowe - obiekty i urządzenia sportowo-rekreacyjne - handel detaliczny - łączność i telekomunikację - komunikację miejską 79 - usługi bankowe - służbę zdrowia - usługi rzemieślnicze - usługi komunalne - środki masowego przekazu - bezpieczeństwo publiczne. 3.1. Baza noclegowa Bazę noclegową uważa się za podstawowy element zagospodarowania turystycznego danego obszaru, a jej wielkość i struktura uznawane są za główne wskaźniki jego zdolności recepcyjnych. Podstawowym zadaniem bazy noclegowej jest umożliwienie turystom przebywanie poza miejscem stałego zamieszkania dłużej niż jeden dzień, a więc tym samym warunkuje ona silnie rozwój turystyki w regionie (turystyka = przyjazdy na dłużej niż jedną dobę), a nie ma niejako wpływu na rozmiary ruchu przyjazdowego jednodniowego. Baza noclegowa spełnia także ważne funkcje ekonomiczne i społeczne na danym obszarze, w tym przede wszystkim służy zaspokojeniu potrzeb turystów związanych z noclegiem, stwarza warunki wykorzystania przez uczestników ruchu turystycznego (turystów i jednodniowych odwiedzających) obiektów i urządzeń komplementarnych (żywieniowych, rekreacyjnych, kulturalnych, handlowych itp.), zlokalizowanych w obrębie lub w pobliżu obiektu noclegowego. Liczba i standard obiektów noclegowych podnosi atrakcyjność turystyczną regionu, a ich rozwój i funkcjonowanie tworzy nowe miejsca pracy (w samych obiektach hotelarskich, jak i w bazie towarzyszącej). Baza noclegowa „Regionu Leszczyńskiego” szacowana jest na przeszło 3,5 tys. miejsc noclegowych, zlokalizowanych w 97 obiektach (tabela 15). W regionie najwięcej jest obiektów typu „ośrodek wypoczynkowy” (dom wczasowy, ośrodek szkoleniowy), jak również pól biwakowych. Mniej jest kempingów i pensjonatów. W regionie brak jest hoteli wysokiej klasy, istniejące obiekty to hotele 3 i 2-gwiazdkowe. Największą bazą noclegową, wyrażoną liczbą obiektów noclegowych dysponują gminy: Wijewo, Osieczna i Przemęt. 80 Tabela 15. Baza noclegowa Regionu Leszczyńskiego (stan na dzień 31.12.2005). Rodzaj obiektu Hotele Motele Pensjonaty Kempingi Schroniska młodzieżowe Pola biwakowe Pokoje gościnne Domy wczasowe, kolonijne Ośrodki szkoleniowe, wypoczynkowe, domy wczasowe Zespoły domków turystycznych Ośrodki wypoczynku sobotnio-niedzielnego Inne Liczb miejsc noclegowych (w tym całoroczne) Lesz 2 2 3 Krz 3 Li Ry 1 Św 2 1 1 1 1 2 Prze 1 1 4 1 3 280 Wło Wij 1 1 1 1 Os 1 16 47 1 485 (72) 1 2 3 1 1 1 4 1 6 4 19 10 Razem 9 3 5 7 4 16 9 1 30 8 11 1 1 1 102 167 (147) 740 (0) 1850 (394) 1289 (0) Źródło: badania ankietowe. Warto zaznaczyć, iż kilka spośród obiektów noclegowych regionu to zabytkowe pałace i dwory, cieszące się sporym zainteresowaniem ze strony turystów oraz organizatorów konferencji i szkoleń. Na szczególną uwagę zasługuje hotel Zamek w Rydzynie, Pałac w Przybyszewie, Pałac w Pawłowicach oraz Pałac w Witosławiu. W strukturze bazy noclegowej Regionu Leszczyńskiego istotne znaczenie przypisywane jest także kwaterom i gospodarstwom agroturystycznym (tabela 16). Tabela 16. Baza agroturystyczna Regionu Leszczyńskiego (stan na dzień 31.12.2005). Gmina Leszno Krzemieniewo Lipno Osieczna Rydzyna Święciechowa Wijewo Włoszakowice Przemęt Liczba gospodarstw 1 4 1 1 7 + 2 pola namiotowe 5 8 Liczba miejsc noclegowych 15 34 10 5 76 (350 miejsc na polach namiotowych) 48 65 Źródło: badania ankietowe. Rozmiary bazy agroturystycznej na terenie regionu ustalane są szacunkowo, albowiem brak jest pełnej sprawozdawczości w tym zakresie. Gospodarstwa skupione są głównie w gminach 81 Osieczna, Wijewo, Włoszakowice oraz Przemęt, a zatem na obszarach najbardziej atrakcyjnych przyrodniczo (jeziora, Przemęcki Park Krajobrazowy). Opinia turystów o bazie noclegowej Regionu jest pozytywna, turyści najwyżej oceniali czystość obiektów, bezpieczeństwo gości, obsługę w obiekcie, warunki cenowe oraz gastronomię hotelową. Z kolei najwięcej negatywnych ocen dotyczyło jakości organizowania spotkań biznesowych i konferencji (rycina 6). 4,50 3,95 3,94 4,00 3,93 3,88 3,87 3,69 3,58 3,29 3,50 3,12 2,95 3,00 2,65 2,50 2,00 Usługi konferencyjne Organizowanie spotkań biznes. Informacja turystyczna w obiekcie Usługi rekreacyjne, sportowe Usługi gastronomiczne Obsługa gości w obiekcie Bezpieczeństwo gości Warunki cenowe obiektu Usługi noclegowe Czystość obiektu 1,00 Usługi kulturalno – rozrywkowe 1,50 Ryc.6. Ocena jakości usług oferowanych w wykorzystywanym obiekcie noclegowym (skala 1 do 5). Źródło: badania ankietowe Turystyka w Regionie Leszczyńskim, Centrum Badań Stosowanych ULTEX ANKIETER Sp. z oo na zlecenie Urzędu Miasta w Lesznie, Leszno 2006. 3.2. Baza żywieniowa Podstawowa rola urządzeń żywieniowych w turystyce sprowadza się do zapewnienia uczestnikom ruchu turystycznego wyżywienia w miejscu ich czasowego pobytu. Wyróżnia się trzy podstawowe rodzaje urządzeń żywieniowych: - zakłady gastronomiczne typu podstawowego (restauracje, jadłodajnie) - zakłady gastronomiczne typu uzupełniającego (bary, kawiarnie, piwiarnie, pizzerie itp.) - punkty gastronomiczne tzw. „mała gastronomia” (smażalnie, lodziarnie itp.). Zaspokojenie potrzeb turystów może nastąpić za pośrednictwem dwóch rodzajów usługowej działalności gastronomicznej: - działalności placówek żywienia zbiorowego w systemie tzw. pensjonatowym, gdzie turysta najczęściej opłaca pobyt wraz z wyżywieniem i gdzie w zasadzie nie ma możliwości swobodnego wyboru potraw (ośrodki wczasowe, pensjonaty, kwatery agroturystyczne), 82 - działalności placówek gastronomicznych w systemie tzw. ogólnodostępnym, gdzie konsument ma swobodny wybór dań (restauracje, bary, kawiarnie, punkty gastronomiczne). Wielkość bazy gastronomicznej „Regionu Leszczyńskiego” szacowana jest na około 200 obiektów (w tym mała gastronomia) (tabela 17). Tabela 17. Baza gastronomiczna Regionu Leszczyńskiego (stan na dzień 31.12.2005). Rodzaj obiektu Restauracje Kawiarnie Bary, puby Lokale rozrywkowe Mała gastronomia Inne Łączna liczba miejsc konsumpcyjnych Lesz 18 12 57 5 11 x? Krz 2 x? 2 320 Li 1 3 1 108 Os 4 1 1 1 10 Ry 2 Św 4 Wij 2 1 x? 1 1 6 1600 140 1650 3 1 4 1 350 Wło 1 1 4 x? 310 Prze 2 1 11 2 8 1 x? Źródło: badania ankietowe. x? – istnieją, ale brak dokładnych danych na temat ich liczby W strukturze bazy gastronomicznej regionu najwięcej jest punktów gastronomicznych, najmniej kawiarni. Dla właściwego zaspokojenia potrzeb turystów odwiedzających region, największe znaczenie posiada baza żywieniowa zlokalizowana w punktach koncentracji ruchu turystycznego. W Regionie Leszczyńskim takimi miejscami są obszary o wysokiej atrakcyjności turystycznej: miasto Leszno oraz gminy Osieczna, Włoszakowice, Wijewo, Przemęt. Znaczna liczba obiektów i miejsc konsumpcyjnych odnotowywana jest także w gminie Święciechowa. 3.3. Dostępność komunikacyjna i transport Rozproszenie w przestrzeni walorów turystycznych oraz powiązanych z nimi obiektów i urządzeń infrastruktury powoduje, że wykorzystanie ich przez turystów zależy od możliwości łatwego i szybkiego dotarcia do atrakcyjnych miejsc. Na potrzeby strategii ważne jest scharakteryzowanie dostępności komunikacyjnej Regionu Leszczyńskiego, rozumianej jako łatwość dotarcia do niego z innych regionów Polski oraz wyposażenia regionu w sieć urządzeń transportowych, umożliwiających turystom poruszanie się w jego obrębie. Niemniej istotne znaczenie posiadają urządzenia dodatkowe, stanowiące wyposażenie sieci komunikacyjnych, takie jak: parkingi, stacje paliw, stacje obsługi technicznej pojazdów, stacje pomocy drogowej, firmy wynajmujące samochody osobowe czy autokary. Dla dostępności regionu największe znaczenie posiada komunikacja lądowa, przede wszystkim samochodowa, a następnie kolejowa. Przez powiat leszczyński prowadzi droga krajowa nr 5 (Poznań – Wrocław), międzynarodowa trasa E-261 (Świecko – Jakuszyce), nr 12 (Głogów-Jarocin) oraz 324 (Szlichtyngowa - Ostrów Wlkp.). Stan dróg gminnych i lokalnych 83 w regionie jest dość dobry, większość z nich posiada nawierzchnię twardą i ulepszoną, a ich gęstość przewyższa średnią krajową. Dość ważnym szlakiem drogowym jest droga nr 432 łącząca Leszno z Osieczną, którą przebiega główny ruch weekendowy – wypoczynkowy. Uzupełnieniem sieci drogowej są parkingi, stacje benzynowe oraz warsztaty samochodowe (tabela 18). Tabela 18. Urządzenia komplementarne infrastruktury drogowej Regionu Leszczyńskiego. Rodzaj urządzenia Parkingi strzeżone Parkingi niestrzeżone Parkingi leśne Stacje benzynowe Warsztaty Lesz 12 21 1 11 6 Krz 3 13 Li 1 4 4 14 Os Ry Św Wij 4 1 4 5 4 4 2 4 3 9 3 10 3 2 6 Wło Prz 4 4 9 3 1 5 37 Źródło: badania ankietowe. Ważną rolę w regionie odgrywa komunikacja autobusowa obsługiwana przez PKS. Połączenia ze „stolicą” powiatu - Lesznem posiadają wszystkie gminy. Część posiada także bezpośrednie połączenia autobusowe z Poznaniem i Wrocławiem, Gostyniem, Ostrowem Wlkp. Międzynarodowe linie autokarowe, obsługiwane zarówno przez PKS, jak i innych przewoźników, łączą Leszno m.in. z takimi miastami, jak: Londyn, Norymberga, Baureuth, Heilbronn, Heidelberg, Mannheim, Karlsruhe, Pforzheim, Stuttgart. Transport kolejowy posiada równie istotne znaczenie w obsłudze ruchu turystycznego, szczególnie turystyki młodzieżowej (szkolnej, studenckiej). Największym kolejowym węzłem komunikacyjnym jest miasto Leszno, z którego rozchodzą się połączenia w pięciu kierunkach: Poznań, Wrocław, Ostrów Wielkopolski, Wolsztyn i Głogów. Pociągi docierają do gmin: Lipno, Rydzyna, Włoszakowic oraz do miejscowości Wilkowice w gminie Święciechowa. Do Leszna można dojechać pociągiem z Bratysławy, Budapesztu, Ełku, Gdyni, Jeleniej Góry, Kołobrzegu, Szczecina, Poznania, Warszawy, Wrocławia, Szczecina, Przemyśla, Krakowa. Wiele z tych połączeń jest obsługiwanych przez pociągi Intercity, co sprawia, że dotarcie do regionu jest szybkie i wygodne. Pewien problem stwarzają dworce - z kiepską infrastrukturą usługową oraz brakami w zakresie toalet, czystości czy bezpieczeństwa. W wielu gminach funkcjonują firmy oferujące wynajem autokarów: Lipno, Osieczna, Włoszakowice, Przemęt. W chwili obecnej coraz większego znaczenia nabiera komunikacja lotnicza (szybki rozwój siatki połączeń, linie lotnicze typu low cost, itp.). Najbliższe lotnisko pasażerskie znajduje się 84 w Poznaniu (lotnisko Ławica 80km, 1,5h jazdy samochodem) oraz we Wrocławiu (lotnisko Strachowice 100km, 2h jazdy samochodem). W Lesznie funkcjonuje aeroklub, dysponujący własnym lotniskiem, ale jest ono przystosowane wyłącznie do przyjmowania małych samolotów, mogących lądować na trawie (np. taxi powietrzne). 3.4. Biura podróży Biura podróży są podmiotami gospodarczymi zajmującymi się organizacją i obsługą ruchu turystycznego (krajowego i zagranicznego, wyjazdowego i przyjazdowego) oraz pośrednictwem turystycznym jako jedynym bądź głównym przedmiotem swej działalności. Działalność ta może rozciągać się od współudziału w urzeczywistnianiu podróży (np. informacja, pośrednictwo wizowe, sprzedaż biletów lotniczych), poprzez sprzedawanie gotowych imprez zorganizowanych przez inne biura (działalność agencyjna i pośrednictwo turystyczne), aż do organizowania i sprzedawania własnych imprez (działalność touroperatorska). Tylko w jednej gminie powiatu leszczyńskiego – Święciechowej - funkcjonują biura podróży (aż 2). Zasadniczo biura podróży zlokalizowane są w Lesznie, gdzie funkcjonuje 10 biur podróży, w tym 7 touroperatorów (organizatorów turystyki) i 3 agentów turystycznych. W ofercie biur działających na terenie regionu występuje przede wszystkim turystyka wyjazdowa. Brak jest gotowych ofert dla turystyki przyjazdowej (weekendowej, pobytowej, szkolnej, rodzinnej, itp.). 3.5. Informacja turystyczna Niezwykle istotną rolę w organizacji i obsłudze ruchu turystycznego odgrywają usługi informacji turystycznej. W regionie, Centrum Informacji Turystycznej funkcjonuje w Lesznie (ul.Słowiańska 24). Jest to na terenie powiatu jedyna placówka, która rzeczywiście zajmuje się obsługą turystyki przyjazdowej (jak wcześniej wspomniano, działające w Lesznie biura podróży specjalizują się w turystyce wyjazdowej). Niezwykle istotnym wkładem leszczyńskiej „it” w rozwój turystyki w powiecie jest opracowywanie programów zwiedzania Leszna i okolic. Poszczególne warianty tych programów proponują zwiedzanie miasta i okolic w czasie od 1 do 7 dniowego pobytu w regionie. Niestety, na dzień dzisiejszy w regionie brak jest licencjonowanych przewodników turystycznych, posiadających uprawnienia państwowe do oprowadzania grup turystycznych. Informacja turystyczna to także obecność w powiecie tablic informacyjnych, wskazujących drogę do zabytków, atrakcji, prezentujących walory turystyczne. Na terenie 85 Regionu Leszczyńskiego liczba tablic informacyjnych jest niewystarczająca. Szczególnie brakuje takich drogowskazów przy głównych drogach krajowych. Stwarzałyby one szansę „zatrzymania” turystów tranzytowych w regionie poprzez zachęcenie ich do zjazdu z głównej drogi i zwiedzenia zabytkowego kościoła, pałacu, skorzystania z usług gastronomicznych, itp. W „dobie internetu” niezwykle istotną rolę w rozpowszechnianiu informacji o gminach odgrywają witryny internetowe, zawierające podstrony turystyczne. Na stronach takich powinny być prezentowane informacje dla turystów pragnących przyjechać na teren regionu, a więc szczególnie możliwości skorzystania z noclegów (lista obiektów wraz z adresami), wyżywienia, atrakcyjnego spędzenia czasu (zwiedzanie, rekreacja, sport). Najlepiej, jeśli adres strony jest nazwą gminy, zawiera linki do poszczególnych obiektów, daje możliwość np. zamówienia folderu itp. Wszystkie jednostki Regionu posiadają swoje strony internetowe, a adresy stron są nazwami gmin: www.leszno.pl, www.krzemieniewo.pl, www.lipno.pl, www.osieczna.pl, www.świeciechowa.pl, www.rydzyna.pl, www.wijewo.pl, www.wloszakowice.pl, www.przemet.pl). 3.6. Obiekty sportowo-rekreacyjne Z racji posiadanych walorów, Region Leszczyński jest niezwykle atrakcyjny dla uprawiania rozmaitych form rekreacji ruchowej i sportu. W regionie istnieją idealne warunki dla jazdy konnej, pływania, żeglarstwa, kajakarstwa, windsurfingu, wędkarstwa, kolarstwa itp. Baza sportowo-rekreacyjna nie jest mocną stroną regionu. Większość z boisk stanowi własność szkół i nie zawsze możliwe jest ich wykorzystywanie przez osoby z zewnątrz (turystów). Niewystarczająca jest liczba „lubianych” przez turystów urządzeń, takich jak: korty tenisowe, baseny otwarte i kryte, lodowiska, wypożyczalnie rowerów (tabela 19). Tab. 19. Obiekty sportowo-rekreacyjne Regionu Leszczyńskiego (stan na dzień 31.12.2005). Rodzaj urządzenia Stadion Boisko do piłki nożnej Boisko do piłki koszykowej Boisko do piłki siatkowej Boisko do piłki ręcznej Boisko wielofunkcyjne Hala sportowo-widowiskowa Sala gimnastyczna (także przyszkolna) Basen otwarty Basen kryty Przystań żeglarska Przystań kajakowa Lesz 1 3 15 10 25 14 1 20 Krz 1 Św Wij Wło 3 2 2 2 1 3 2 2 2 2 1 2 2 3 Ry 1 4 2 2 2 2 Li Os 4 3 2 2 1 1 1 4 1 1 2 2 1 Prz 2 5 5 2 1 2 5 1 1 1 1 1 2 2 2 86 Siłownia Tory motocrossowe Tory łucznicze Kręgielnie Strzelnice Kąpieliska (w tym strzeżone) Korty tenisowe Ścieżki zdrowia Szlaki turystyczne piesze na terenie gminy Szlaki rowerowe Szlaki konne Szlaki wodne Ośrodek Sportu i Rekreacji Kluby sportowe Wypożyczalnia sprzętu sportowego 2 2 1 1 1 1 6? 1 3 1 6 1 2 1 2 2 1 1 7 (3) 1 20 1 2 1 1 2 3 (1) 1 2 1 3 15 1 1 1 1 1 3 1 4 4 1 1 1 4 są 1 5 1 3 1 2 2 4 12 11 6 Źródło: badania ankietowe. Przez najbardziej atrakcyjne tereny Regionu Leszczyńskiego poprowadzone zostały szlaki turystyczne piesze, rowerowe oraz szlaki wodne, w tym cieszący się największą popularnością, szlak kajakowy o nazwie „Szlak Konwaliowy”, jak również szlak RydzynaNowa Wioska oraz Osieczna-Bonikowo. Trzeba podkreślić, że możliwości rozwoju (zaprojektowania, wykonania, oznakowania) różnego rodzaju szlaków na terenie regionu są bardzo duże. Pewien problem stanowi relatywnie niewystarczające zagospodarowanie tych szlaków oraz to, że są mało „widoczne” (brak tablic informacyjnych kierujących na szlak, opisujących go, brak materiałów pisemnych - folderów)47. 3.7. Obiekty i urządzenia kulturalno-rozrywkowe Obiekty i urządzenia kulturalno-rozrywkowe stanowią niezwykle istotne uzupełnienie oferty bazy turystycznej, z tego względu, iż bardzo często one same lub świadczone przez nie usługi mogą być czynnikiem generującym ruch turystyczny lub przyciągającym znaczną część jego uczestników. Głównymi reprezentantami tego sektora są przed wszystkim teatry, opery, filharmonie, galerie, kina, domy kultury. Obiekty kulturalno-rozrywkowe funkcjonujące na terenie Regionu Leszczyńskiego nie mają aż tak dużego znaczenia w skali krajowej czy wojewódzkiej, ale w skali lokalnej stanowią istotny element infrastruktury, umożliwiający turystom, jak i mieszkańcom atrakcyjne zagospodarowanie czasu wolnego (tabela 20). Kształtują one także wizerunek powiatu i poszczególnych „stolic” gmin jako ośrodków życia kulturalnego. 47 szerzej Szlak Konwaliowy i inne szlaki Regionu omówione zostały w rozdziale 2, pkt. 2.8. 87 Tab.20. Obiekty i urządzenia kulturalno-rozrywkowe Regionu Leszczyńskiego (stan na dzień 31.12.2005). Rodzaj Muzeum Kino Teatr Dyskoteka Dom kultury Galeria Inne Lesz 1 1 1 5 5 2 1 Krz Li Os 2 1 1 1 Ry 2 Św 2 1 1 1 Wij 4 Wło Prz 2 1 5 Źródło: badania ankietowe. Kształtowaniu takiego wizerunku sprzyjają także organizowane w powiecie imprezy kulturalno-rozrywkowo-rekreacyjne, adresowane zarówno do mieszkańców regionu, jak i turystów. W tym zakresie są one często ważnym generatorem ruchu turystycznego (przynajmniej jednodniowego) (tabela 21)48. Tab. 21. Imprezy kulturalno-rozrywkowo-rekreacyjne w Regionie Leszczyńskim. Rodzaj imprezy Lesz Krz Li Os Ry Św Wij Wło Prz Dożynki gminne C C C C C C Festyn gminny C S C S C C C Odpust C C C C C C Koncert (np. miejscowego C (2) C S C C C C S chóru, orkiestry) Występ (np. zespołu C (3) S S S C S folklorystycznego) Plener malarski C S Przegląd filmowy S Inna (jaka) C (15) C C C (6) Szacunkowa liczba ?? 1tys. ?? 1tys. 2tys. 2tys. 3tys. 4tys. 16tys. odwiedzających spoza gminy Źródło: badania ankietowe. Legenda: C – impreza o charakterze cyklicznym, S – impreza organizowana sporadycznie lub jednorazowo. Pozostałe obiekty i urządzenia paraturystyczne, w tym szczególnie handel detaliczny i usługi rzemieślnicze, służba zdrowia, usługi finansowe (banki bankomaty), telekomunikacja i łączność stanowią równie ważny element zagospodarowania regionu, sprzyjający zaspokojeniu potrzeb turystów w miejscu ich czasowego pobytu (tabela 22). 48 atrakcje kulturalne zostały szerzej scharakteryzowane w punkcie 2. 88 Tab.22. Pozostałe obiekty i urządzenia usługowe Regionu Leszczyńskiego (stan na dzień 31.12.2005). Rodzaj Sklepy detaliczne Urzędy pocztowe Banki, oddziały Bankomaty Przychodnie zdrowia Szpitale Apteki Bazary, targowiska Usługi rzemieślnicze (fryzjerskie, szewskie, krawieckie, itp.) łącznie Inne Lesz 1123 10 15 7 21 1 24 3 x? Krz 46 2 3 Li 32 2 2 Os 37 2 2 2 1 2 2 26 8 4 1 3 1 10 1 Ry 55 1 1 1 1 Św 25 2 1 Wij 16 1 1 1 1 Wło 33 1 1 1 1 1 1 10 1 1 1 5 3 1 - 150 Prz 157 3 3 1 4 4 1 12 2 Źródło: badania ankietowe. Osoby odwiedzające Region Leszczyński, spośród usług oferowanych w miejscowościach regionu najwyżej oceniają usługi gastronomiczne oraz bezpieczeństwo i porządek publiczny, a najniżej usługi transportowe i bankowo-finansowe (dostępność placówek bankowych, bankomatów) (rycina 7). 4,00 3,78 3,67 3,61 3,59 3,52 3,27 3,50 3,07 2,84 3,00 2,34 2,50 2,00 Usługi bankowo – finansowe Usługi transportowe Usługi informacji turystycznej Warunki cenowe w miejscowości Usługi handlowe Usługi sportowo – rekreacyjne Bezpieczeństwo w miejscowości Usługi gastronomiczne poza obiektem noclegowym 1,00 Usługi kulturalno – rozrywkowe 1,50 Ryc.7. Opinia przyjezdnych na temat jakości usług oferowanych w miejscowościach Regionu Leszczyńskiego (skala 1 do 5). Źródło: badania ankietowe Turystyka w Regionie Leszczyńskim, Centrum Badań Stosowanych ULTEX ANKIETER Sp. z oo na zlecenie Urzędu Miasta w Lesznie, Leszno 2006. Analiza wyrażanych przez respondentów opinii dokonana w poszczególnych kategoriach społeczno-demograficznych badanych osób pozwala stwierdzić, iż bardziej krytyczne oceny wyrażały osoby z wykształceniem wyższym i mieszkające w dużych miastach. Miejscowościami Regionu, które otrzymały najniższe oceny w wymienionych na rycinie 8 89 kategoriach było Górzno oraz Gołanice. Najwyższe oceny otrzymało miasto Leszno oraz Rydzyna. Porównując aktualny pobyt z wcześniejszymi doświadczeniami, osoby przyjezdne wyrażały opinię, iż najbardziej poprawiła się jakość usług gastronomicznych, handlowych, sportowo-rekreacyjnych, kulturalno-rozrywkowych oraz wzrosło poczucie bezpieczeństwa. Respondenci nie zauważyli zmian w usługach informacji turystycznej, transporcie, ani w poziomie cen. Uznali natomiast, iż usługi bankowo0finansowe uległy pogorszeniu. 90 4. UWARUNKOWANIA ROZWOJU TURYSTYKI W REGIONIE LESZCZYŃSKIM Rozwój turystyki na danym obszarze determinowany jest wieloma czynnikami, zarówno o charakterze lokalnym, jak i szerszym - ogólnokrajowym, czy ogólnospołecznym. W skali lokalnej (mikro), do najważniejszych należą czynniki przyrodnicze (zasoby naturalne i ich jakość), społeczno-ekonomiczne (potencjał społeczny i gospodarczy regionu) oraz organizacyjne (sprawność funkcjonowania regionu oraz podmiotów i instytucji). Spośród czynników makro, istotne znaczenie posiadają regulacje prawne, czynniki ekonomiczne (m.in. poziom rozwoju gospodarczego kraju, dochody ludności, poziom życia ludności), czynniki społeczno-kulturowe (m.in. trendy i tendencje w popycie turystycznym, poziom wykształcenia społeczeństwa, system kształcenia kadr dla potrzeb turystyki). Rozpoznanie kierunków oddziaływania wymienionych czynników (oddziaływanie pozytywne, obojętne, negatywne) jest jednym z niezbędnych działań planowania strategicznego rozwoju turystyki w regionie. 4.1. Uwarunkowania przyrodnicze Zasoby przyrodnicze należą do podstawowych składowych potencjału turystycznego Regionu. W ich analizie należy uwzględnić zarówno charakter, zróżnicowanie jak i stan środowiska przyrodniczego. Oddzielnego rozpatrzenia wymagają obszary przyrodniczo cenne, prawnie chronione (formy ochrony przyrody) zarówno ze względu na ich atrakcyjność turystyczną, jak i ograniczenia dla rozwoju turystyki, wynikające z priorytetowych funkcji ochronnych. 4.1.1. Lokalizacja, geneza i charakter rzeźby terenu Region leszczyński leży w obrębie dwóch jednostek fizycznogeograficznych49: a) Pojezierza Leszczyńskiego obejmującego takie mezoregiony jak: Pojezierze Sławskie Pojezierze Krzywińskie b) Niziny Południowowielkopolskiej, do której należy mezoregion Wysoczyzny Leszczyńskiej. Pojezierze Sławskie obejmuje zachodnią częścią makroregionu Pojezierza Leszczyńskiego, związanego z maksymalnym zasięgiem leszczyńskiej fazy zlodowacenia wiślańskiego. Granicę oddzielającą Pojezierze Sławskie od Krzywińskiego stanowi obniżenie, 49 J. Kondracki, Geografia Polski. Mezoregiony fizyczno-geograficzne, PWN, Warszawa, 1994, s.102-103 91 którym płynie dopływ Obry Samica. Charakterystyczna dla tego obszaru jest rzeźba młodoglacjalna. Wzgórza kemowe osiągające wysokość ponad 100 m n.p.m. wyznaczają granicę zasięgu zlodowacenia wiślańskiego w postaci wygiętego na południe łuku i kończą się na północ od Wschowy. Na tym obszarze występuje kilkanaście jezior, do największych należą takie jak: Sławskie, Przemęckie z Osłonińskim i Wieleńskim, Dominickie, Białe oraz Trzebidzkie. Jeziora te mają przeważnie charakter przepływowy. Przez jezioro Sławskie przepływa Obrzyca, uchodząca do Odry. O zróżnicowaniu krajobrazu decyduje także duży udział lasów w użytkowaniu terenu. Pojezierze Krzywińskie zlokalizowane jest na wschód od Pojezierza Sławskiego a dzielące je obniżenie wykorzystują nie tylko wody Samicy, ale także droga kołowa i linia kolejowa relacji Poznań-Wrocław. Ukształtowanie terenu jest także genetycznie związane z leszczyńską fazą zlodowacenia wiślańskiego. Charakterystyczne są formy akumulacyjne: moreny i kemy, których maksymalna wysokość sięga 150 m n.p.m., natomiast wysokość względna do 50 m (pomiędzy Lesznem a Osieczną). Do największych jezior na tym obszarze należą: Dolskie Wielkie, Grzymisławskie, Łoniewskie (koło Osiecznej), Wonieść, Zbęchy oraz Cichowo. Jeziora rynnowe, urozmaicona rzeźba terenu oraz lasy porastające wzgórza tworzą malowniczą mozaikę w krajobrazie, szczególnie atrakcyjnym w okolicach Osiecznej. Wysoczyzna Leszczyńska zlokalizowana jest pomiędzy Pojezierzami Sławskim a Krzywińskim na północy a Pradoliną Głogowską na południu. Ukształtowanie trenu w granicach Regionu Leszczyńskiego jest mało urozmaicone, jedynie na przedpolu pojezierzy występują niewielkie pola sandrowe. Ponadto brak jezior i niewielki udział lasów decydują o monotonii krajobrazu. 4.1.2. Wody powierzchniowe Sieć rzeczna Regionu Leszczyńskiego jest uboga. Do głównych cieków należą: Samica, Krzycki Rów, Kopanica, Rów Śląski oraz Rów Polski. Natomiast istotnym elementem składowym wód powierzchniowych są jeziora w strefie pojezierzy: Sławskiego i Krzywińskiego (tabela 23). 92 Tab.23. Największe jeziora w Regionie Leszczyńskim. Gmina Przemęt Włoszakowice Święciechowa Wijewo Osieczna Nazwa jeziora Powierzchnia [ha] Pojezierze Sławskie Przemęckie Północne 243,4 (Błotnickie, Przemęckie, Radomierskie Olejnickie) Przemęckie Środkowe 182,4 (Osłonińsko-Górskie) Przemęckie Zachodnie 220,5 (Wieleńskie, Trzytonowe) Boszkowskie - Wielkie 51,2 Małe (Buckie) 17,5 Trzebidzkie 26,8 Dominickie 343,9 Zapowiednik 24,1 Krzywce 11,8 Krzywce 11,8 Lgińskie (Lgiń Duży) 68,6 Breńskie 38,1 Białe - Miałkie 104,4 Lincjusz 37,5 Brzeźne 43,2 Pojezierze Krzywińskie Łoniewskie 102,0 Drzeczkowskie 38,3 Wojnowickie 57,1 Witosławskie 51,5 Ziemnickie 22,5 Góreckie 12,5 Seweryńskie 10,0 Świerczyńskie 60,0 Świerczyńskie Małe 39,6 Grodzisko 16,0 Górznickie 24,5 Głębokość max [m] 5,0 3,0 5,6 2,2 1,4 1,7 17,1 2,7 3,4 3,4 19,9 4,4 10,2 2,9 4,5 5,4 4,3 2,3 3,1 5,8 2,2 7,7 1,3 3,5 5,7 5,6 Źródło: Mapa powiat leszczyński 1:75 000, 2000 r.; Stan czystości wód w zlewni Kościańskiego Kanału Obry, Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Poznaniu, Delegatura w Lesznie. Biblioteka Monitoringu Środowiska, Leszno 2002; Stan czystości wód w zlewni Południowego Kanału Obry, Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Poznaniu, Delegatura w Lesznie. Biblioteka Monitoringu Środowiska, Leszno 2001 Na Pojezierzu Krzywińskim w bezpośrednim sąsiedztwie miasta Osieczna występuje Jezioro Łoniewskie. Jest to jezioro przepływowe w zlewni Samicy Osieckiej. Należy do rybackiego typu jezior linowo-szczupakowych: jezior płytkich, mulistych i silnie zarośniętych, na jeziorze prowadzona jest gospodarka rybacka. Stan czystości wód zaliczany jest do pozaklasowych (nieprzydatne do plażowania i kąpieli)50. Raport o stanie środowiska w województwie wielkopolskim w 2002 r. Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Poznaniu 50 93 4.1.3.Gleby W Regionie dominują gleby brunatne właściwe, bielicowe bądź czarne ziemie właściwe, wytworzone z piasków gliniastych mocnych na glinie lub gliny, zaliczane do kompleksów pszennych: bardzo dobrego, dobrego, oraz kompleksu pszenno żytniego. Uzupełnieniem są na obszarach wysoczyznowych gleby bielicowe i brunatne wytworzone z piasków gliniastych lekkich lub piasków słabogliniastych na glinie, w przewadze klasy IV a, IV b, kompleksów żytnich bardzo dobrego i dobrego. Gleby najsłabsze, napiaskowe (klasa VI i VI z) to kompleks żytnio-łubinowy, stanowiący grunty nieprzydatne do użytkowania rolniczego. Słabe gleby kompleksów żytnich: słabego i bardzo słabego koncentrują się głównie na obszarze młodej rzeźby glacjalnej w północno - zachodniej części Regionu Leszczyńskiego. Dna dolin i zagłębień zajmują użytki zielone, dla których podłożem są zwłaszcza w przypadku dużych form terenu, mady rzeczne, gleby torfowe oraz mułowo-torfowe, murszowe i murszowo-mineralne51. Ze względu na występowanie gleb o małym stopniu żyzności w strefie młodoglacjalnej (pojezierzy) uzasadnione jest promowanie w tej części Regionu turystyki wiejskiej i agroturystyki, jako działalności wspomagającej gospodarstwa rolne. 4.1.4. Klimat Region Leszczyński ma klimat umiarkowany o przewadze wpływów oceanicznych związanych z globalną cyrkulacją mas powietrza napływającego znad północnego Atlantyku i basenu M. Śródziemnego52. Obszar ten według regionalizacji klimatycznej W. Okołowicza53 należy do regionu Śląsko-Wielkopolskiego. Amplitudy temperatur są mniejsze od przeciętnych w Polsce. Wiosny i lata wczesne i ciepłe, zimy łagodne z nietrwałą szatą śnieżną (ok. 60-67 dni). Średnia roczna temperatura powietrza dochodzi do ok. 80C. Najzimniejszym miesiącem jest styczeń (średnia temperatura w granicach -3 do -3,50C ), najcieplejszym lipiec (ok. 17,5 do 180C). Długość okresu wegetacyjnego wynosi ok. 220 dni. Charakterystyczna dla tego terenu jest dość duża liczba dni pochmurnych (ok. 120 do 145 w roku) a jednocześnie jedne z najmniejszych w Polsce opady (suma roczna ok. 500 – 550 mm). Najwyższe sumy występują w miesiącach letnich (lipiec-sierpień), najniższe zimą (od stycznia do marca). A. Rybczyński (red.), Województwo leszczyńskie. Informacja o stanie środowiska. Wydział Ochrony Środowiska Urzędu Wojewódzkiego w Lesznie, 1993, s. 14 51 A. Rybczyński (red.), Województwo leszczyńskie. Informacja o stanie środowiska. Wydział Ochrony Środowiska Urzędu Wojewódzkiego w Lesznie, 1993, s. 14 53 Regiony klimatyczne Polski według W. Okołowicza. Geoprojekt, Warszawa, 1982 52 94 Dominująca część (ok. 60-70%) opadów przypada na okres wegetacyjny. Przeważają wiatry zachodnie i północno-zachodnie latem oraz zachodnie i południowo-zachodnie. Dane gromadzone na posterunku meteorologicznym w Lesznie –Strzyżewice w latach 1971200054, wykazują wartości podstawowych cech klimatu: 4.1. średnia roczna suma opadów 550 mm 4.2. średnia roczna temperatura powietrza +8,30C 4.3. długość okresu wegetacyjnego około 220 dni 4.4. zaleganie pokrywy śnieżnej około 40 dni 4.5. liczba dni z przymrozkami około 40 dni. Region ten według A. Wosia55 wyróżnia się dość znaczną frekwencją dni z pogodą przymrozkową pochmurną, których średnio w roku notuje się prawie 22. wśród nich zwykle 14 jest bez opadu, a 8 z opadem. Spóźnione przymrozki występują w pierwszej połowie maja, a nawet w czerwcu. Wczesne przymrozki mogą wystąpić już we wrześniu. Cechą zdecydowanie wyróżniającą Pojezierze Sławskie i Krzywińskie w skali kraju jest długi sezon rekreacyjny letni56. Pojezierze Wielkopolskie, w skład którego wchodzą wymienione pojezierza cechuje najdłuższy w kraju sezon kąpielowy (Jez. Sławskie i Dominickie - 102 dni). Natomiast sezon rekreacyjny zimowy związany z występowaniem pokrywy śnieżnej należy do najkrótszych. Długość okresu o warunkach dogodnych dla uprawiana narciarstwa to zaledwie 10 dni w skali roku, średni czas zalegania pokrywy lodowej to ok. 20 dni w roku. 4.1.5. Szata roślinna i świat zwierzęcy57 W Regionie Leszczyńskim dominującymi zespołami roślinnymi są agrocenozy, wśród których występują, malowniczo zaznaczające się w krajobrazie zadrzewienia śródpolne. Większe kompleksy leśne zlokalizowane są w części północno-zachodniej regionu, w gminie Włoszakowice, Przemęt oraz między Lesznem a Osieczną. Dominują bory, w tym bór świeży i bór mieszany świeży. Gatunkiem najczęściej spotykanym w tych drzewostanach jest sosna zwyczajna. Ponadto występuje brzoza brodawkowata i dęby. W warstwie podszytu pojawia się jarzębina i czasami jałowce. W warstwie runa leśnego rośnie borówka czarna, przeniec Atlas Woj. Wielkopolskiego, 2004, za: Plan Urządzania Lasu Nadleśnictwa Karczma Borowa (na okres 01.01.2005 do 31.12.2014). Program Ochrony Przyrody. Biuro Urządzania Lasu i Geodezji Leśnej w Warszawie, Oddział w Poznaniu, Poznań, 2005, s. 37 55 A. Woś A., Klimat Polski. Wyd. Naukowe PWN, Warszawa, 1999, s. 198 56 T. Lijewski, B. Mikułowski, J. Wyrzykowski, Geografia turystyki Polski. PWE, Warszawa, 1998, s. 60 54 w oparciu o: G. Lorek, S. Kuźniak, M. Dobroń, J. Karg, J. Schubert, W. Wilk, Przewodnik przyrodniczy po Ziemi Leszczyńskiej. Wydział Rolnictwa i Ochrony Środowiska Urzędu wojewódzkiego w Lesznie, Leszno, 1998 57 95 gajowy, mchy oraz wrzos pospolity. Pozostałą część lasów stanowią lasy mieszane o różnym stopniu wilgotności. Najmniejszą powierzchnię zajmują zbiorowiska o wilgotnym typie siedliska: olsy i lasy łęgowe. Najmniejsza powierzchnię zajmują zbiorowiska o wilgotnym typie siedliska: olsy i lasy łęgowe. Popularne w Regionie bory świeże to siedliska korzystne dla lokalizacji sanatoriów i szpitali, jednak o małej chłonności rekreacyjnej: 4-8 os./ha. Natomiast bory mieszane dogodne są dla wszystkich form wypoczynku, optymalne dla lokalizacji domków działkowych, sanatoriów, domów wypoczynkowych itp. Jest to typ zbiorowiska uniwersalny pod względem bioterapeutycznym i urządzeniowo-rekreacyjnym o znacznej chłonności rekreacyjnej (10 os./ha).58 Tab.24. Typy siedlisk leśnych na obszarze Nadleśnictwa Karczma Borowa Typ siedliskowy lasu Bór świeży (Bśw) Bór mieszany świeży (BMśw) Bór mieszany wilgotny (Bmw) Las mieszany świeży (LMśw) Las mieszany wilgotny (LMw) Las świeży (Lśw) Las wilgotny (Lw) Ols (Ol) Ols jesionowy (OlJ) Razem Powierzchnia w ha 1 700,76 4 079,88 233,54 931,19 801,85 1 048,64 1 043,47 282,02 645,58 11 767,47 [%] 14,4 34,7 2,0 16,4 6,8 8,9 8,9 2,4 5,5 100,0 Źródło: Plan urządzania lasu Nadleśnictwa Karczma Borowa (na okres 01.01.2005-31.12.2014). Program ochrony przyrody. Regionalna Dyrekcja Lasów Państwowych w Poznaniu, Zbiorowiska łąkowe występują głównie na glebach z niedoborem składników mineralnych, o zmiennej wilgotności. Na glebach torfowych tworzą się zbiorowiska turzyc. Najrzadziej spotykane są łąki na podmokłych glebach mineralnych z dominującym sitem. Rzadkim elementem w krajobrazie są torfowiska - bardzo wilgotne zbiorowiska roślinne związane z mchami torfowcami. Jednym z najlepiej zachowanych jest torfowisko przejściowe, które otacza niewielkie Jezioro Święte w Przemęckim Parku Krajobrazowym. Elementem wzbogacającym krajobraz są zabytkowe parki dworskie. Większość z nich pochodzi z pierwszej połowy XIX w. Do najciekawszych należą parki w Pawłowicach i Rydzynie. W jeziorach i rzekach występuje 35 gatunków ryb, m.in. takie jak: sielawa, sieja, szczupak, karaś, lin, karp, krąp, leszcz, kiełb, tołpyga biała i pstra, ukleja, płoć, wzdręga, piskorz, sum, węgorz, miętus, ciernik, sandacz oraz okoń. 58 A. Krzymowska-Kostrowicka, Geoekologia turystyki i wypoczynku. Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa, 1997, s. 185 96 Bardzo bogato jest reprezentowana awifauna regionu. Występuje tu wiele gatunków rzadkich, min. bocian czarny, czapla siwa, kolonie kormoranów czarnych i żurawia. W regionie leszczyńskim można spotkać także ptaki drapieżne: kanię rdzawą i czarną, trzmielojady i orła bielika. Ptaki wodno – błotne są reprezentowane m.in. przez perkozy, gęsi gęgawe, gągoły, bąki i bączki, brodźce krwawodziobe, rycyki i kuliki wielkie. Lęgowiska mają ptaki wróblowate: m.in. wąsatka i remiz. Doliny rzeczne i pojezierza są miejscem odpoczynku i żerowania dla ptaków w czasie przelotów. Pojawiają się wówczas gatunki rzadko spotykane nawet w skali kraju. Do ssaków, które są przedmiotem zainteresowania myśliwych należą: dzik, sarna, jeleń, daniel, zające i dzikie króliki. Rzadko pojawia się łoś. Ponadto występują lisy, tchórze zwyczajne, łasice, gronostaje, 2 gatunki kun, borsuki oraz jenot. Nad niektórymi jeziorami można obserwować wydry. W regionie występują także nietoperze, bobry, jerze oraz krety59. 4.1.6. Formy ochrony przyrody i stopień ich udostępniania dla turystyki Cele, zasady i formy ochrony przyrody żywej i nieożywionej oraz krajobrazu określają postanowienia zawarte w Ustawie z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody60. Formami ochrony przyrody są (Art. 6.1.): 1) parki narodowe; 2) rezerwaty przyrody; 3) parki krajobrazowe; 4) obszary chronionego krajobrazu; 5) obszary Natura 2000; 6) pomniki przyrody; 7) stanowiska dokumentacyjne; 8) użytki ekologiczne; 9) zespoły przyrodniczo-krajobrazowe; 10) ochrona gatunkowa roślin, zwierząt i grzybów. W myśl Ustawy obszary cenne przyrodniczo obejmowane są różnymi stopniami i rodzajami ochrony, takimi jak: 1. ochrona częściowa - ochronę gatunków roślin, zwierząt i grzybów dopuszczającą możliwość redukcji liczebności populacji oraz pozyskiwania osobników tych gatunków lub 59 60 Biuro Urządzania Lasu i Geodezji Leśnej w Warszawie, Oddział w Poznaniu, Poznań, 2005, s. 48 Ustawa z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody (Dz. U. z dnia 30 kwietnia 2004 r.) 97 ich części; 2. ochrona czynna - stosowanie, w razie potrzeby, zabiegów ochronnych w celu przywrócenia naturalnego stanu ekosystemów i składników przyrody lub zachowania siedlisk przyrodniczych oraz siedlisk roślin, zwierząt lub grzybów; 3. ochrona ex situ - ochronę gatunków roślin, zwierząt i grzybów poza miejscem ich naturalnego występowania oraz ochronę skał, skamieniałości i minerałów w miejscach ich przechowywania; 4. ochrona in situ - ochronę gatunków roślin, zwierząt i grzybów, a także elementów przyrody nieożywionej, w miejscach ich naturalnego występowania; 5. ochrona krajobrazowa - zachowanie cech charakterystycznych danego krajobrazu; 6. ochrona ścisła - całkowite i trwałe zaniechanie bezpośredniej ingerencji człowieka w stan ekosystemów, tworów i składników przyrody oraz w przebieg W Regionie Leszczyńskim występują takie formy ochrony przyrody jak: rezerwaty przyrody, park krajobrazowy, obszary chronionego krajobrazu, obszary Natura 2000, pomniki przyrody oraz ochrona gatunkowa roślin, zwierząt i grzybów. Rezerwaty przyrody. Na obszarze Regionu Leszczyńskiego występuje pięć rezerwatów przyrody: faunistyczne, florystyczny, torfowiskowy oraz krajobrazowy. Tab.25. Rezerwaty przyrody – istniejące Gmina Nazwa Pow. Stopień [ha] ochrony Lipno Dolinka 1,77 częściowa Osieczna Przemęt Przemęt Przemęt Ostoja żółwia błotnego Wyspa Konwaliowa Torfowisko nad Jeziorem Świętym Jezioro Trzebidzkie Rodzaj rezerwatu florystyczny 4,32 częściowa faunistyczny 20,14 częściowa krajobrazowy 7,59 ścisła torfowiskowy 90,71 częściowa faunistyczny (ornitologiczny) Przedmiot ochrony Stanowisko pełnika europejskiego Stanowisko żółwia błotnego Rok utworz. 1974 1974 Świetlista dąbrowa z łanami konwalii majowej Torfowisko przejściowe z rzadkimi gatunkami roślin 1957 Zbiornik wodny z ostoja ptactwa wodnego, siedlisko żyznej buczyny pomorskiej. 2000 1959 Źródło: Dane z Wielkopolskiego Urzędu Wojewódzkiego, Oddział Środowiska i Rolnictwa, delegatura w Lesznie, 2006 Do rezerwatów projektowanych należą Zbiornik Wonieść (gmina Osieczna) i Kwaśna Dąbrowa w Lasach Włoszakowickich (gmina Włoszakowice). Rezerwaty przyrody udostępnianie są tylko dla turystyki mającej na celu poznanie występujących w danym rezerwacie unikatowych walorów przyrodniczych, osobliwości 98 krajobrazowych (z wyjątkiem rezerwatów ścisłych, przeznaczonych w całości do celów naukowych, badawczych i prewencyjnych). Dozwolony jest ruch turystyczny wyłącznie w obrębie wyznaczonych szlaków i stref. Infrastruktura turystyczna i paraturystyczna powinna być ograniczona do minimum (wskazane są tablice informacyjne, szlaki przyrodnicze)61. Parki Krajobrazowe. W północno – zachodniej części Regionu Leszczyńskiego występuje Przemęcki Park Krajobrazowy (powołany 25.11.1991). Park stanowi obszar o pow. 21 450 ha, z czego: 9.100 ha na terenie gminy Przemęt, 3.000 ha na terenie gminy Wijewo, 7.350 ha na terenie gminy Włoszakowice, 2.000 ha na terenie miasta i gminy Wschowa W skład Parku wchodzą: lasy (8 330 ha), grunty orne (11 058 ha), użytki zielone (274 ha), wody (1 480 ha), pozostałe tereny (drogi, obszary zabudowane, cieki) zajmują powierzchnię 308 ha. Strefę otuliny Parku stanowi obszar chronionego krajobrazu Przemęcko - Wschowski i kompleks leśny Włoszakowice. Park jest wpisany w Wielkoprzestrzenny System Obszarów Chronionych w Polsce. Głównymi elementami Systemu w południowo – zachodniej Wielkopolsce są: Wielkopolski Park Narodowy i Agroekologiczny Park Krajobrazowy im. Dezyderego Chłapowskiego. Połączone są one korytarzami ekologicznymi o randze obszarów chronionego krajobrazu, takimi jak Dolina Środkowej Obry, kompleks leśny Śmigiel – Święciechowa i kompleks leśno – jeziorny Osieczna – Krzywiń. Jedną z głównych funkcji istnienia parku krajobrazowego jest udostępnianie go do różnych form turystyki i wypoczynku, np. w celach rekreacyjnych, zdrowotnych, edukacyjnych, przyrodniczych, specjalistycznych itd. Teren nie powinien być przesycony elementami antropogenicznymi musi być całkowicie pozbawiony obiektów wielkokubaturowych. Stopień zagospodarowania turystycznego jest zróżnicowany ze względu na wielkość parku i rodzaj strefy62. Proponuje się wyznaczenie stref: użytkowania ekstensywnego (w najcenniejszych przyrodniczo enklawach), użytkowania skoncentrowanego (na terenach o dużej chłonności rekreacyjnej) osadnictwa wypoczynkowego. 61 D. Zaręba, Ekoturystyka .Wyzwania i nadzieje. PWN, Warszawa, 2000 62 Op.cit. 99 Możliwości i ograniczenia rozwoju turystyki na terenie Przemęckiego Parku Krajobrazowego zostały określone w Obwieszczeniu Dyrektora Wydziału Ochrony Środowiska Urzędu Wojewódzkiego w Lesznie z dnia 13.05.1996 r. (Dziennik Urzędowy Województwa Leszczyńskiego nr 22, poz. 89). Przyjęto, iż na terenie Parku wprowadza się następujące ograniczenia i zakazy (mające znaczenie dla turystycznego zagospodarowania i użytkowania): 1. ograniczenie zmian stosunków wodnych i regulacji cieków 2. zakaz wykonywania prac ziemnych naruszających w sposób trwały rzeźbę terenu 3. ograniczenie budowy i rozbudowy obiektów dla potrzeb turystyki i wypoczynku o charakterze pobytowym do czasu uregulowania gospodarki wodościekowej; 4. zakaz używania łodzi motorowych (zakaz nie dotyczy łodzi należących do gospodarstw rybackich, organów bezpieczeństwa i porządku publicznego) 5. zakaz używania motolotni 6. ograniczenie likwidowania zadrzewień i zakrzewień śródpolnych, przywodnych, przydrożnych (za wyjątkiem wykonywania zabiegów pielęgnacyjno-sanitarnych oraz usuwania drzew i krzewów zagrażających bezpieczeństwu ludzi, mienia i ruchowi drogowemu) 7. zakaz niszczenia gleby, obszarów zabagnionych i zatorfionych oraz eksploatacji torfu. Przyjęte zakazy obowiązują na terenie Parku oraz poza jego granicami na terenie miejscowości, które tylko częściowo wchodzą w skład Parku, a w pozostałej części znajdują się na terenie otuliny. Tab. 26. Najważniejsze ograniczenia i nakazy w Przemęckim Parku Krajobrazowym. Wyszczególnienie Zakaz Nakaz Treść - lokalizacji dużych ferm hodowlanych - niszczenia gleby i pobierania kopalin na skalę przemysłową - budowy dużych zakładów przemysłowych - używania łodzi motorowych - wycinania roślinności brzegowej w okresie letnim - zagrodzenia strefy przybrzeżnej jeziora - harmonizowania budownictwa z krajobrazem - przestrzegania ładu przestrzennego, zwalczania i likwidacji samowoli budowlanych - ograniczenia stosowania nawozów sztucznych i chemicznych środków ochrony roślin - prowadzenia melioracji wodnych, aby nie powodować szkód w ekosystemach - poprawy czystości wód - zalesienia nieużytków Źródło: Rozporządzenie nr 115a/91 Wojewody Leszczyńskiego z dnia 25 listopada 1991 r. w sprawie powołania Przemęckiego Parku Krajobrazowego, za K. Zimniewicz K., 2005: Zarządzanie polskimi parkami krajobrazowymi. Próba diagnozy. AE w Poznaniu, 2005 Obszary chronionego krajobrazu. Cechy obszarów chronionego krajobrazu w granicach Regiony Leszczyńskiego zestawiono w tabeli 27. 100 Tab. 27. Obszary chronionego krajobrazu w granicach Regionu Leszczyńskiego. Gmina Nazwa OCHK Pow. [ha] całk. 34.300 Przemęt Włoszakowice Wijewo Święciechowa PrzemęckoWschowski i kompleks leśny Włoszakowice Lipno, Święciechowa Włoszakowice Kompleks leśny ŚmigielŚwięciechowa 9.025 Lipno Osieczna Krzemieniewo Rydzyna Święciechowa KrzywińskoOsiecki wraz z zadrzewieniami gen. Dez. Chłapowskiego i Kompleksem Leśnym Osieczna 71.425 Rok utworz. Opis Akt prawny Obszar tworzy kompleks leśny Włoszakowice wraz z grupą jezior rynnowych Poj. Sławskiego i otaczającymi je wzniesieniami, rozległymi kompleksami leśnołąkowymi. Cechuje go różnorodność biotopów i ekosystemów, co stwarza dogodne warunki do bytowania i migracji wielu gatunków roślin i zwierząt dziko żyjących a także możliwość wykorzystania jego naturalnych walorów dla turystyki i wypoczynku Obejmuje dolinę Samicy wraz z otaczającymi ją drzewostanami leśnymi. Część obszaru w rejonie Błotkowa i Smyczyny, gdzie czysta rzeka płynie licznymi meandrami pośród łąk i lasów stanowi bardzo cenne wartości przyrodnicze i krajobrazowe. Rozp. Nr 82/92 Wojewody Leszczyńskiego z dnia 1 sierpnia 1992 r. w sprawie wyznaczenia obszarów chronionego krajobrazu na terenie woj. leszczyńskiego 1992 Rozp. Nr 82/92 Wojewody Leszczyńskiego z dnia 1 sierpnia 1992 r. w sprawie wyznaczenia obszarów chronionego krajobrazu na terenie woj. leszczyńskiego Rozp. Nr 82/92 Wojewody Leszczyńskiego z dnia 1 sierpnia 1992 r. w sprawie wyznaczenia obszarów chronionego krajobrazu na terenie woj. leszczyńskiego 1992 Obejmuje Poj. Krzywińskie i Poj. Dolskie oraz dol. Rowu Polskiego, Rowu Śląskiego i Kanału Obry. W skład tego rozległego obszaru wchodzą liczne jeziora, urozmaicona rzeźba terenu oraz doliny zajęte przez łąki. Wysoka lesistość obszaru, bogactwo form rzeźby polodowcowej, pasowe zadrzewienia śródpolne, stanowią o jego dużej atrakcyjności krajobrazowej. 1992 Źródło: Dane z Wielkopolskiego Urzędu Wojewódzkiego, Oddział Środowiska i Rolnictwa, delegatura w Lesznie, 2006 W obrębie obszarów chronionego krajobrazu dozwolone są wszelkie formy penetracji turystycznej, zarówno małej, jak i dużej skali. Gospodarka turystyczna na tym terenie nie ulega poważniejszym ograniczeniom, pod warunkiem, że jest prowadzona w sposób zrównoważony i nie zagraża równowadze środowiska (zabronione jest m.in. fizyczne i chemiczne zanieczyszczanie terenu oraz lokalizacja uciążliwego przemysłu). Sieć obszarów Natura 2000 obejmuje: obszary specjalnej ochrony ptaków oraz specjalne obszary ochrony siedlisk. Obszar Natura 2000 może obejmować także część lub 101 całość terenów i obiektów objętych formami ochrony przyrody. W Regionie Leszczyńskim występują dwa obszary Natura 2000. Zachodnie Pojezierze Krzywińskie (pow. całkowita 4776,2 ha) specjalny obszar ochrony siedlisk (Dyrektywa Siedliskowa), wchodzi w skład m.in. gmin: Krzemieniewo i Osieczna. Wielki Łęg Obrzański (powierzchnia całkowita 23352 ha) stanowi obszar specjalnej ochrony ptaków (Dyrektywa Ptasia) stanowi część m.in. gminy Przemęt. Planowane przedsięwzięcia, które nie są bezpośrednio związane z ochroną obszaru Natura 2000, a mogą na nie znacząco oddziaływać, wymagają przeprowadzenia postępowania w sprawie oceny oddziaływania na środowisko, na zasadach określonych w ustawie z dnia 27 kwietnia 2001 r. - Prawo ochrony środowiska. Preferowaną formą turystyki powinna być ekoturystyka. Ograniczenie ruchu turystycznego do wypraw florystycznych i faunistycznych (obserwacje awifauny). Infrastruktura turystyczna powinna być ograniczona do minimum. W celu udostępniania walorów turystycznych obszaru stosowanie wież widokowych zamiast szlaków przecinających ostoje ptactwa. Pomniki przyrody. Do najczęściej występujących w Reginie pomników przyrody należą pojedyncze okazy drzew oraz aleje. Tab. 28. Pomniki przyrody. Gmina Krzemieniewo Leszno Lipno Osieczna Przemęt Święciechowa Rydzyna Wijewo Włoszakowice liczba 12 5 4 1 45 44 25 1 52 2 37 1 8 27 rodzaj drzewa głazy narzutowe drzewa park miejski drzewa drzewa drzewa głaz narzutowy drzewa aleje drzew drzewa aleja drzew drzewa drzewa Źródło: Dane z Wielkopolskiego Urzędu Wojewódzkiego, Oddział Środowiska i Rolnictwa, delegatura w Lesznie, 2006 102 4.1.7. Stan środowiska Przyrodniczego Do komponentów środowiska przyrodniczego, które w bezpośredni sposób oddziałują na zdrowie i samopoczucie oraz możliwość rekreacji człowieka należą: wody i powietrze atmosferyczne. Istotne znaczenia dla komfortu wypoczynku ma natężenie hałasu. Natomiast o walorach krajobrazowych decyduje m.in. właściwa gospodarka odpadami. 4.1.7.1. Jakość wód Stan jakości wód oceniano w 2004 r. w skali 5 –stopniowej: klasa I wody bardzo dobrej jakości klasa II wody o dobrej jakości klasa III wody zadowalającej jakości klasa IV wody o niezadowalającej jakości klasa V wody o złej jakości. Badania zanieczyszczenia wód podziemnych prowadzone w 2004 r. na terenie miasta Leszna wykazały, iż wody wgłębne na głębokości stropu warstwy wodonośnej 30,3 m poniżej poziomu terenu należały do IV klasy, czyli do wód o niezadowalającej jakości. Wskaźnikami w zakresie stężeń odpowiadających wodzie o niezadowalającej jakości były amoniak i żelazo (tabela 29). Stan czystości wód w rzece Rów Polski (prawostronny dopływ Baryczy), którego stare koryto daje początek Kopanicy określono jako zły. Wszystkie wskaźniki dyskwalifikowały wody do klasy V. Dopływy Południowego Kanału Obry Samica Leszczyńska oraz Młynówka Kaszczorska prowadziły wody III lasy czystości (Samica) i IV klasy (Młynówka). W Samicy Osieckiej stwierdzono wody o złej jakości (V klasa). Wody Kanału Obrzańskiego i Kanału Obrzańskiego Środkowego odpowiadały IV klasie (jakość niezadowalająca). Oceniając warunki bytowania ryb stwierdzono, iż nie ma dogodnych dla występowania łososiowatych. Natomiast występowanie ryb karpiowatych jest możliwe w: Rowie Polskim z dopływami a także w Południowym Kanale Obry z dopływami takimi jak: Samica Leszczyńska, Kanał Przemęcki (Boszkowski), z jeziorami: Dominickim, Krzywce, Wielkim, Trzebidzkim, Małym Boszkowskim, Przemęckim Małym i Przemęckim Północnym, także w Młynówce Kaszczorskiej z jeziorami: Zapowiednik, Brzeźne, Lincjusz, Białe - Miałkie, Breńskie, Przemęckie i Przemęckie Zachodnie. 103 Tab. 29. Ocena jakości wód podziemnych Regionu Leszczyńskiego w punktach badawczych sieci regionalnej Wielkopolskiego Inspektoratu Ochrony Środowiska w 2004 r. Lokalizacja (gmina) Poziom Głęb. otworu Miąższość izolacji Zagospodarowanie terenu Klasa wód Kaszczor (Przemęt) Brenno (Wijewo) Boszkowo (Włoszakowice) Tr 144,0 65,3 NU III Q 33,0 3,4 BZ II BZ IV Włoszakowice Lipno Q Tr 28,5 144,3 16,8 93,5 ZW ZW II IV Leszno (Akwawit) Leszno (Strzyżewice) Q 58,5 45,0 ZM V Tr 134,0 70,0 LS IV Wskaźniki w zakresie stężeń odpowiadających wodzie o niezadowalającej i złej jakości IV źródło Q V NO3 NH4, PO4,HCO3 Hg NH4, PO4,HCO3 OWO Stratygrafia: Q - czwartorzęd, Tr – trzeciorzęd Głębokość otworu: głębokość całkowita otworu w metrach poniżej poziomu terenu Zagospodarowanie terenu w odległości do 100 m od otworu: NU – nieużytek trwały, BZ – brak zabudowy, ZW – zabudowa wiejska, LS – las Wskaźniki: OWO – ogólny węgiel organiczny, NO3 – azotany, NH4 – amoniak, PO4 – fosforany, HCO3 – wodorowęglany, Hg – rtęć Klasy wód: II wody dobrej jakości, III wody zadowalającej jakości, IV wody niezadowalającej kości, V wody złej jakości Źródło: Raport o stanie środowiska w województwie wielkopolskim w 2004 r. Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Poznaniu, 2005 Stan czystości wód w jeziorach o powierzchni powyżej 5 ha, objętych badaniami w zlewni Kanału Wonieść z Samicą Osiecką przedstawia tabela 30. Tab. 30. Jeziora Regionu Leszczyńskiego w zlewni Kanału Wonieść z Samicą Osiecką. gmina Osieczna powierzchnia [ha] Objętość [tys. m3] Podatność na degradację Rok badań 102,0 2192,3 poza kategorią 2001 non III 57,1 51,5 38,3 1849,2 962,7 816,6 poza kategorią poza kategorią poza kategorią 2001 2001 2001 non non non III I III Nazwa jeziora Łoniewskie Zbiornik Wonieść Wojnowickie Witosławskie Drzeczkowskie Klasa czystości * ze względu na wskaźniki fizycznobakteriolochemiczne giczne * wg obowiązującego w 2001 r. podziału na trzy klasy czystości Źródło: Stan czystości wód w zlewni Kościańskiego Kanału Obry, Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Poznaniu, Delegatura w Lesznie. Biblioteka Monitoringu Środowiska, Leszno, 2002 104 Tab. 31. Jeziora Regionu Leszczyńskiego w zlewni Południowego Kanału Obry. Nazwa jeziora powierzchnia [ha] Objętość [tys. m3] Podatność na degradację Rok badań 343,9 51,2 22230,0 641,0 II poza kategorią 1997 1997 243,4 4280,0 poza kategorią 2000 non II 104,4 38,1 68,6 2 024,7 825,2 4 778,3 poza kategorią poza kategorią II 2000 2000 1997 III III II II II III 220,2 7 055,5 III 2000 non II 182,4 2 858,0 III 2000 non II Dominickie Wielkie (Boszkowskie Wielkie) Przemęckie Północne (Błotnickie, Przemęckie, Radomierskie, Olejnickie) Białe - Miałkie Breńskie Lgińskie (Lgiń Duży) Przemęckie Zachodnie (Wieleńskie, Trzytonowe) Przemęckie Środkowe (OsłonińskoGórskie) Klasa czystości * ze względu na wskaźniki fizycznobakteriolochemiczne giczne II II III III * wg obowiązującego w 2001 r. podziału na trzy klasy czystości Źródło: Stan czystości wód w zlewni Południowego Kanału Obry, Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Poznaniu, Delegatura w Lesznie. Biblioteka Monitoringu Środowiska, Leszno, 2001 4.1.7.2. Jakość powietrza atmosferycznego Stopień zanieczyszczenia powietrza atmosferycznego z uwzględnieniem kryteriów ustanowionych w celu ochrony zdrowia i roślin zarówno w Lesznie, powiecie leszczyńskim, jak i powiecie wolsztyńskim, do którego należy gmina Przemęt, spełnia normy klasy A. Oznacza to, iż nie zostały na tym terenie przekroczone dopuszczalne wartości zanieczyszczeń. Tab.32. Depozycja zanieczyszczeń na powierzchni ziemi w punktach pomiarowych na terenie powiatu leszczyńskiego. posterunek powiat Leszno Świerczyna Leszno Leszno Odczyn pH 5,95 6,08 SO4 1333 1365 NO3 621,5 645,8 PO4 4,76 4,64 Depozycja [mg/m2] P N 7,14 452,4 8,27 437,0 Cu 2,43 2,38 Pb 1,78 1,94 Zn 26,01 25,36 Źródło: Raport o stanie środowiska w województwie wielkopolskim w 2004 r. Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Poznaniu, 2005 Tab.33. Rozkład średnioroczny stężeń dwutlenku siarki i dwutlenku azotu w powietrzu. Stanowisko Henrykowo ul. Kościelna powiat Leszczyński, ziemski Leszno, grodzki SO2 µg/m3 14,82 4,46 NO2 µg/m3 23,37 26,10 Źródło: Raport o stanie środowiska w województwie wielkopolskim w 2004 r. Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Poznaniu, 2005 105 Tab.34. Stężenie średnioroczne zanieczyszczeń powietrza w 2004 r. (wg WSSE i WIOŚ). miejscowość adres Leszno Leszno Leszno Krótka Okrężna Paderewskiego obsługujący WSSE WIOŚ WIOŚ SO2 5,4 1,4 1,5 NO2 µg/m3 27,4 14,2 12,2 Pył zawieszony 40,8 24,1 31,1 (W) (W) pomiar pyłu zawieszonego metoda węglową Źródło: Raport o stanie środowiska w województwie wielkopolskim w 2004 r. Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Poznaniu, 2005 4.1.7.3. Hałas Pomiar natężenia hałasu był prowadzony dla miast: Leszna i Osiecznej. Głównym źródłem hałasu jest ruch samochodowy. W Lesznie ruch ten jest szczególnie związany z trasą nr 5 (Poznań-Wrocław), przy której stwierdzono przekroczenie poziomu progowego szczególnej uciążliwości hałasu (w budynkach mieszkalnych). Pomiary prowadzone przy ul. 17 stycznia wykazały, iż równoważny poziom hałasu w ciągu dnia wynosi średnio 76 dB. Natężenie ruchu pojazdowego przy tej ulicy wynosiło ogółem 659 pojazdów na godzinę, w tym ok. 45 pojazdy należały do ciężkich. Odnotowany hałas nieznacznie przekroczył dopuszczalną normę, która dla terenów zabudowy mieszkaniowej, w ciągu dnia wynosi 75 dB. W Osiecznej badano natężenie hałasu w sąsiedztwie Autostrady A2. Równoważny poziom hałasu w ciągu dnia wynosił 53,8 dB, a w nocy 52,2, dB, wartości te nie przekraczają dopuszczalnych norm63. 4.1.7.4. Odpady Zarówno powiat leszczyński jak i wolsztyński nie należą w skali województwa wielkopolskiego do produkujących wielkie ilości odpadów. Czynne składowiska odpadów funkcjonowały w gminach: Krzemieniewo (w Krzemieniewie), Osieczna (w Trzebani), Rydzyna (w Moraczewie), Wijewie (w Brennie) oraz w gminie Przemęt. Raport o stanie środowiska woj. wielkopolskiego, 2004 Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Poznaniu, Poznań 2005 63 106 Tab. 35. Bilans odpadów (Mg) w 2004 r. obszar powiat leszczyński (bez Leszna) miasto Leszno powiat wolsztyński miasto Leszno powiat leszczyński (bez Leszna) miasto Leszno powiat wolsztyński wytworzone magazynowane odpady poddane odzyskowi 9430,846 626,028 38043 34160,103 486,874 120,264 38043 5,104 413,533 153,693 62,79,692 unieszkodliwiane poza składowaniem 612,724 unieszkodliwiane przez składowanie 2063,260 29619,241 207864,525 1542,593 626,458 6778,557 5778,497 486,874 29619,241 Odpady niebezpieczne 9,428 3,170 1542,593 6778,557 0,724 0,000 67,493 18,205 8,550 0,000 8,119 26,825 335,021 228,974 Źródło: Raport o stanie środowiska w województwie wielkopolskim w 2004 r. Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Poznaniu, Poznań 2005 4.2. Uwarunkowania społeczno – ekonomiczne i organizacyjne rozwoju turystyki Dla potrzeb strategii rozwoju każdego obszaru i w każdej dziedzinie niezbędne jest dokonanie analizy potencjału społeczno-demograficznego i ekonomicznego w celu ustalenia, czy region jest wystarczająco przygotowany do udźwignięcia kosztów związanych z daną działalnością. Sfera usług, w tym turystyka jest sektorem opartym przede wszystkim na własności prywatnej (inwestycjach dokonywanych przez poszczególne podmioty gospodarcze), ale kolosalne znaczenie mają takie ogólne zasoby czy cechy regionu jak: siła robocza (dostępność wykwalifikowanych kadr), przedsiębiorczość regionalnych podmiotów gospodarczych i ich rentowność, wielkość nakładów, jakie budżety samorządowe mogą przeznaczyć na stworzenie dogodnych warunków dla podejmowania działalności turystycznej (np. na inwestycje w zakresie infrastruktury technicznej, system ulg i zwolnień z podatków i opłat lokalnych, fundusze pomocowe własne, rządowe, unijne, uruchamianie i prowadzenie lokalnych „inkubatorów przedsiębiorczości”), ceny kredytów, sprawność organizacyjna władz samorządowych, itp. Podstawowymi wskaźnikami potencjału regionalnego są: dochody i wydatki budżetów lokalnych ogółem dochody i wydatki budżetów lokalnych w przeliczeniu na jednego mieszkańca liczba podmiotów gospodarczych w regionie liczba osób prowadzących działalność gospodarczą, w tym np. w sektorze hotelarskogastronomicznym nakłady inwestycyjne, w tym na hotelarstwo i gastronomię. 107 Wartości tych wskaźników uzyskane przez powiat leszczyński dają obraz regionu, w którym „stolica regionu” – miasto Leszno dysponuje sporym potencjałem gospodarczym, natomiast obszary okalające bardzo wyraźnie pozostają w tyle i za swoim centrum, a także za innymi, wielkopolskimi powiatami. Opinię tę potwierdzają także wyniki badań Centrum Badań Regionalnych64. O potencjale społeczno-gospodarczym regionu, a zwłaszcza o przedsiębiorczości i dynamice rozwoju świadczy także wielkość bezrobocia – w tym zakresie Region Leszczyński prezentuje się korzystnie na tle województwa i innych wielkopolskich powiatów. Stopa bezrobocia w Wielkopolsce wyniosła na koniec roku 2005 14,6%, w powiecie leszczyńskim 13,4%, w powiecie wolsztyńskim 10,6%, a w mieście Leszno 11% 65 Tab.36. Wybrane wskaźniki potencjału rozwojowego Leszna i gmin Regionu Leszczyńskiego (stan na dzień 31.12.2005). Cecha Lesz Krz Li Os Ry Św Wij Wło Prz Ludność 63456 8518 5698 8582 7917 7106 3468 8561 13597 Powierzchnia 31,9 113,4 103,4 128,7 135,5 134,9 61,4 127,1 225,3 (w km2) Stopa bezrobocia Stopa bezrobocia Stopa bezrobocia w powiecie leszczyńskim ziemskim 13,4% 11,0 w pow. wolszt. (w%) Podmioty 10,6% 8525 593 586 758 724 583 321 1034 1196 2.773,29 1523,06 2.013,32 1.669,81 1.867,13 1.719,20 1.849,88 1.957,90 1.921,88 2.530,34 1516,65 2.097,07 1.637,99 1.853,42 1.916,58 1.730,50 1.908,52 2.172,48 3.145.709 379.788 468.118 534.782 740.646 595.937 303.218 666.287 606.604 2.687.952 1.543.199 109,412 42.404 175.522 134.860 45.333 162.955 246.522 zarejestrowane w bazie REGON Dochody na mieszkańca (w zł) Wydatki na mieszkańca (w zł) Wydatki na kulturę i ochronę dziedzictwa Wydatki na kulturę fizyczną i sport Źródło: dane GUS. 64 www.cbr.org.pl zjawisko bezrobotności charakteryzować można za pomocą dwóch wskaźników: stopy bezrobocia oraz wskaźnika bezrobocia. Stopa bezrobocia to stosunek liczby bezrobotnych do liczby ludności aktywnej zawodowo na danym obszarze, natomiast wskaźnik bezrobocia to stosunek liczby bezrobotnych do liczby ludności zamieszkującej dany obszar. Stopa bezrobocia obliczana jest w skali kraju, województw i powiatów, dla gmin wskaźnik ten nie jest obliczany. 65 108 O przedsiębiorczości i aktywności regionów i miejscowości mogą świadczyć miejsca zajmowane w rankingach, konstruowanych w oparciu o wybrane wskaźniki. Najbardziej miarodajne rankingi były opracowywane przez Centrum Badań Regionalnych (ostatni w roku 2004). Od kilku lat Związek Powiatów Polskich opracowuje ranking powiatów i gmin, biorący przede wszystkim pod uwagę zagadnienia wdrażania nowoczesnych technologii, rozwój społeczeństwa informacyjnego, komunikację samorządów z mieszkańcami, aktywność gospodarczą i społeczną66. W rankingu tym powiat leszczyński zajmuje aktualnie 184 miejsce (290 punktów, lider - powiat oleśnicki 4024 pkt.), a powiat wolsztyński 102 miejsce (887 punktów). Miasto Leszno uplasowało się na 42 pozycji (255 punktów, lider miasto Słupsk – 2634). Spośród gmin Regionu wysokie miejsce w rankingu gmin zajmuje Przemęt – 14 pozycja z 2243 punktami (lider - Polanica Zdrój 3931 pkt). W opinii władz samorządowych jednostek terytorialnych Regionu Leszczyńskiego, gminy nie otrzymują wsparcia ze strony władz wyższego szczebla w zakresie rozwoju turystyki na ich terenie (wyjątek gmina Osieczna). Głównym problemem, z którym borykają się jednostki samorządowe jest niedostatek środków finansowych przeznaczonych na rozwój turystyki i rekreacji. Ważnym działaniem organizacyjnym, istotnie służącym rozwojowi turystyki (w tym agroturystyki) jest współpraca regionalna (międzygminna) oraz wsparcie udzielane osobom chcącym podjąć się działalności agroturystycznej (głównie doradztwo) (tabela 37). Dla potrzeb rozwoju turystyki w Regionie oraz obsługi ruchu turystycznego niezwykle ważne znaczenie posiada dostępność wykwalifikowanych kadr. W Regionie Leszczyńskim jest to czynnik pozytywnie wpływający na rozwój turystyki, albowiem na potrzeby obsługi ruchu turystycznego kształcone są kadry w dwóch uczelniach (licencjat): w Państwowej Wyższej Szkole Zawodowej w Lesznie (kierunek Turystyka i Rekreacja) oraz w Wyższej Szkole Marketingu i Zarządzania (specjalności: Hotelarstwo i gastronomia, Zarządzanie ośrodkami hodowli i rekreacji konnej). Jak już wcześniej wspomniano, szczegółowe informacje i wskaźniki dotyczące sytuacji społeczno-gospodarczej jednostek wchodzących w skład Regionu Leszczyńskiego dostępne są w dokumentach strategicznych takich jak: Strategia rozwoju miasta Leszna, Plan rozwoju lokalnego powiatu leszczyńskiego do roku 2013 oraz Strategia rozwoju gminy Przemęt na lata 2004-2011, dlatego też w niniejszym opracowaniu zagadnienia te zostały tylko krótko zasygnalizowane. 66 Por. www.zpp.pl 109 Tab.37. Zagadnienia organizacyjne rozwoju turystyki w Lesznie i Regionie. Zagadnienia organizacyjne turystyki w gminach Czy gmina otrzymuje pomoc ze strony adm. państwowej w zakresie rozwoju turystyki Charakter tej pomocy Czy władze gminy pomagają agrokwaterodawcom w uruchomieniu działalności Charakter tej pomocy Czy gmina współpracuje z innymi jednostkami terytorialnymi Charakter tej współpracy Czy w urzędzie są zatrudnieni specjaliści z zakresu turystyki Główne bariery rozwoju gospodarki turystycznej w gminie Lesz Krz Li Os Ry Św Wij Wło Prz Nie Nie Nie Tak Nie Nie Nie Nie Nie Tak Tak Nie Doradztwo Tak Nie Tak Tak - Nie O, M Tak P, O Tak Nie O Tak Nie O Tak O Tak - Tak Tur. - Tur., Kult. - Ochr. środ. - - Tur. Tak Tur., Gosp., Kult., Ośw., Sport Nie Nie Nie Nie Nie Nie Tak Nie E E E E E E E O-P E O-P Ekol E Ekol. Gosp. komun. Źródło: badania ankietowe. Legenda: - brak odpowiedzi na pytanie postawione w ankiecie charakter pomocy udzielanej agrokwaterodawcom: P-prawna, O-organizacyjna, M – w zakresie marketingu i promocji bariery: E-ekonomiczna, Ekol.-ekologiczna, Gosp.komun. – inwestycje gospodarki komunalnej, O - P – organizacyjno-prawna Przedstawiciele władz samorządowych uważają, iż optymalny model współpracy gmin z administracją państwową w zakresie rozwoju gospodarki turystycznej powinien polegać na dofinansowywaniu rozbudowy infrastruktury turystycznej i towarzyszącej oraz opracowywaniu programów rozwoju turystyki. 110 Tab.38. Zagadnienia finansowe rozwoju turystyki w Regionie Leszczyńskim. Zagadnienia finansowe turystyki w gminach Czy gmina posiada środki na inwestycje turystyczne Czy gmina uzyskuje dochody z turystyki Czy gmina ponosi wydatki na turystykę Czy gmina korzystała kiedykolwiek z funduszy UE Jakie byłyby niezbędne środki dla rozwoju turystyki w gminie w latach 2004-2010 w zł. Czy w gminie dokonywane są aktualnie inwestycje w sektorze usług turystycznorekreacyjnych Jakie inwestycje turystyczne byłyby potrzebne Jakie inwestycje rekreacyjne byłyby potrzebne w gminie Czy jest zainteresowanie ze strony lokalnego kapitału Czy jest zainteresowanie ze strony zewnętrznego kapitału Jak gmina zachęca inwestorów Lesz Krz Li Os Ry Św Wij Wło Prz Tak Nie Nie Nie Nie Nie Nie Tak Tak Tak Tak Nie Tak ?? Nie Tak Tak ?? Tak Tak ?? Tak Nie Tak Tak Tak ?? Nie Nie Nie Nie Nie Tak Nie Tak Nie 3mln - 1mln - 5mln 1,5mln - - 3mln Nie Nie Nie Nie Tak Tak Tak Nie Nie Schronisko Szlaki Kwatery Żadne Szlaki kwatery agrotur. Szlaki piesze, rowerowe Szlaki Szlaki Hotel schr. Biuro podróży Szlaki Lodowisko Wypożyczalnia Kręgielnia Sala gim. Ośr. jazdy konnej Sala gim. korty wypożyczalnie sprzętu Boisko sportowe Sala gim. Ośr. jazdy Konnej Basen boisko siłownia Wypoż. sprzętu Hala Boisko Korty Ścieżki Zdrowia Siłownia Wypoż. sprzętu ?? Tak ?? ?? Hala Sala Baseny Boiska Korty Lodowisko ośr. jazdy konnej Nie ?? Tak - Nie ?? Nie Nie Nie Nie Nie Tak - Nie Ulgi podatkowe Ułatwienia w zakupie gruntów Ułatwienia w zakupie gruntów nieruchom. Nie stosuje Nie stosuje Ulgi podatkowe Ułatwienia w zakupie gruntów nieruchom. Ułatwienia w zakupie gruntów nieruchom. - Nie stosuje Pola Namiot. Źródło: badania ankietowe. Legenda: ?? – brak odpowiedzi na pytanie postawione w ankiecie 111 5. RUCH TURYSTYCZNY W REGIONIE LESZCZYŃSKIM Dla potrzeb określenia perspektyw rozwoju turystyki w Regionie Leszczyńskim zasadnicze znaczenie posiada analiza popytu na dobra i usługi turystyczne tego obszaru ze strony turystów krajowych i zagranicznych, którego pośrednią miara jest wielkość i struktura przyjazdów turystów. Trzeba wyraźnie podkreślić, iż w chwili obecnej brak jest dokładnych i w miarę wiarygodnych informacji na temat skali (liczby osób przyjeżdżających) krajowego i zagranicznego ruchu turystycznego w Lesznie i powiecie. Jedynie dane GUS dotyczące bazy noclegowej oraz jej wykorzystania pozwalają na określenie liczby turystów krajowych i zagranicznych korzystających z tejże bazy, ale również te dane nie są kompletne, zważywszy na fakt, iż nie wszystkie obiekty przesyłają sprawozdania do urzędów statystycznych. Pewnych informacji dostarczają wyniki badań prowadzonych przez Instytut Turystyki w Warszawie, ale opracowywane one są w skali całego kraju lub województwa. Istotnych informacji na temat struktury ruchu turystycznego w Regionie dostarczają badania ankietowe przeprowadzone latem 2006 roku specjalnie dla potrzeb niniejszego dokumentu67. Analiza wielkości notowanego przyjazdowego ruchu turystycznego na obszar Regionu Leszczyńskiego w latach 1999-2005 pozwala zauważyć, iż od roku 1999 ogólna liczba turystów przyjeżdżających do regionu i spędzających przynajmniej jedną noc w obiektach noclegowych stale maleje. W Regionie największy ruch turystyczny odnotowano w roku 1999 (i to tylko od stycznia do września), natomiast najmniej turystów skorzystało z oferty hotelarskiej miasta Leszna w roku 2005, a Regionu w roku 2004. Z kolei, w odniesieniu do zagranicznej turystyki przyjazdowej, najlepszy dla Leszna okazał się rok 2005, a dla Regionu (bez Leszna) rok 2004. 67 Centrum Badań Stosowanych ULTEX 112 Tab. 39. Korzystający z noclegów (w tym turyści zagraniczni) w obiektach turystycznych Polski, Wielkopolski, miasta Leszna i Regionu Leszczyńskiego (bez Leszna) w tys. osób. Turyści ROK 1999* 2000 2001 2002 2003 2004 Wielkopolska Miasto Region Leszczyński (bez Leszno miasta Leszna) Turyści ogółem 13.099,5 927,9 16,6 61 w tym zagraniczni 2.574,1 194,9 1,9 1,9 Turyści ogółem 14.627,8 894,6 27,3 55 w tym zagraniczni 3.122,0 227,9 3,1 1,85 Turyści ogółem 14.304,9 1.141,7 24,1 49,7 w tym zagraniczni 3.157,9 228,4 9,7 2,1 Turyści ogółem 14.244,5 1.095,5 20,9 47,3 w tym zagraniczni 3.150,1 219,2 2,3 1,8 Turyści ogółem 14.644,3 1.162,2 21,6 43 w tym zagraniczni 3.331,9 252,6 2,7 2,54 Turyści ogółem 11.811,6 1.482,1 22,2 44,3 3934,9 267,5 3,4 2,7 16.597,202 1.226,6 20,6 46,2 4.310,4 267,1 3,5 2,5 w tym zagraniczni 2005 Polska Turyści ogółem w tym zagraniczni * od stycznia do września 1999 Źródło: GUS oraz Instytut Turystyki w Warszawie. tys.osób 80 70 60 50 turyści krajowi 40 turyści zagraniczni 30 20 10 0 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 Ryc. 8. Liczba korzystających z noclegów w Regionie Leszczyńskim (bez miasta Leszna) w latach 1995-2005 (w tys. osób). Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS i Instytutu Turystyki w Warszawie. 113 tys.osób 30 25 20 15 turyści krajow i turyści zagraniczni 10 5 0 1995 1996 1997 1998 1999* 2000 2001 2002 2003 2004 2005 Ryc. 9. Liczba korzystających z noclegów obiektach miasta Leszna w latach 1995-2005 (w tys. osób). Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS i Instytutu Turystyki w Warszawie. 5.1. Struktura ruchu turystycznego Analizując strukturę ruchu turystycznego w Wielkopolsce (według danych Instytutu Turystyki) należy zauważyć, iż dominującym klientem jest turysta krajowy - stanowi on przeszło 70% ogólnej liczby przyjeżdżających. Biorąc pod uwagę strukturę korzystających z noclegów w Wielkopolsce, turysta krajowy stanowi tutaj około 80% klienteli, a w powiecie leszczyńskim przeszło 90%. Porównując te dane z informacjami uzyskanymi od przedstawicieli branży turystycznej Regionu, potwierdza się fakt, iż turysta krajowy jest dominującym gościem regionu i to właśnie na nim należy przede wszystkim skupić uwagę (przeszło 70% gestorów szacuje, iż goście z zagranicy stanowią mniej niż ¼ ich klientów). 5.1.1. Krajowy ruch turystyczny Aktywność turystyczna Polaków wykazuje tendencję spadkową zarówno w zakresie podróży krótkookresowych, jak i długookresowych; w porównaniu z rokiem ubiegłym spadek wynosi około10% liczby podróżujących (a w porównaniu z rokiem 1999-go przeszło 30% w przypadku podróży krótkookresowych). Konsekwencją takiego stanu jest spadek przyjazdów do Wielkopolski, co pozwala domniemywać, iż dotyczy on także regionu leszczyńskiego. Na wykresie prezentującym liczbę turystów korzystających z noclegów w Wielkopolsce w latach 1999-2004 zauważyć można tendencję wzrostową, co jednak nie zaprzecza obserwowanemu zjawisku spadku przyjazdów turystów krajowych do Regionu (zmniejsza się liczba osób przyjeżdżających do Wielkopolski, ale wśród tych, którzy przyjeżdżają, liczniejsi stają się 114 turyści korzystający z bazy noclegowej, a z całą pewnością maleje liczba osób np. nocujących u rodziny czy znajomych). Cele podróży długookresowych to przede wszystkim typowa turystyka, natomiast krótkookresowych – odwiedziny krewnych lub znajomych. Rozmieszczenie podróży długookresowych jest w miarę równomierne, wśród podróży krótkookresowych znacząco dominują wyjazdy do miast. Cele podróży długookresowych to przede wszystkim typowa turystyka, natomiast krótkookresowych – odwiedziny krewnych lub znajomych. Rozmieszczenie podróży długookresowych jest w miarę równomierne, wśród podróży krótkookresowych znacząco dominują wyjazdy do miast. Turyści krajowi przyjeżdżający do Regionu Leszczyńskiego to przede wszystkim mieszkańcy województwa dolnośląskiego (w tym głównie Wrocławia) oraz Wielkopolski (w tym znaczny udział mieszkańców aglomeracji poznańskiej). Dość licznie reprezentowani (zauważalni) są także mieszkańcy Warszawy (rycina 10). 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% cała Polska Poznań + Wielkopolska Wrocław + Dolny Śląsk Warszawa Ryc. 10. Miejsca zamieszkania turystów przyjeżdżających do Regionu Leszczyńskiego. Źródło: badania ankietowe. Wyniki badań ankietowych wśród przyjezdnych wskazują, iż większość turystów (56%) przyjeżdża do Regionu Leszczyńskiego na jeden dzień bez noclegu, a więc zgodnie z terminologią World Tourism Organisation osoby te należy nazywać jednodniowymi odwiedzającymi. Jednocześnie, znaczący odsetek osób (prawie 19%) pozostaje w Regionie na dłużej niż tydzień (rycina 11). 115 60 56,0 50 40 30 18,8 20 11,8 9,2 10 4,2 0 Na jeden dzień bez noclegu Na dw a dni (z jednym noclegiem) Na 3 – 4 dni (w środku tygodnia) Na w eekend Dłużej Ryc. 11. Czas pobytu odwiedzających w Regionie Leszczyńskim. Źródło: badania ankietowe Turystyka w Regionie Leszczyńskim, Centrum Badań Stosowanych ULTEX ANKIETER Sp. z oo na zlecenie Urzędu Miasta w Lesznie, Leszno 2006. Cele przyjazdów turystycznych do regionu rozpoznawane są jako turystyczne, w tym wypoczynek (prawie 80% wskazań), zwiedzanie (10,3%), sport i rekreacja (20%), a w dalszej kolejności jako odwiedziny znajomych i krewnych (10,4%), sprawy służbowe, interesy oraz szkolenia i konferencje oraz zakupy. A zatem, Region jest przede wszystkim ośrodkiem turystycznym, a w dalszej kolejności biznesowym. Warto jednak zauważyć, iż badania ankietowe wśród osób przyjeżdżających do Regionu przeprowadzone były w miesiącach lipiec-sierpień, co niewątpliwie zaważyło na właśnie takich wynikach badań. Region Leszczyński cechuje znaczna sezonowość ruchu turystycznego, po miesiącach wakacyjnych przyjazdy w celach wypoczynkowych zamierają, wzrasta natomiast liczba osób przyjeżdżających w celach służbowych oraz konferencyjnych. Turyści przyjeżdżają do regionu przede wszystkim własnym samochodem osobowym (prawie 90% wskazań). Dominującą grupą klientów są pracujące osoby dorosłe, liczne są także rodziny z dziećmi. ¼ gestorów gości w swoich obiektach wszystkie typy klientów (osoby dorosłe, rodziny z dziećmi, emerytów i rencistów, młodzież szkolną). Przyjazdy zorganizowane (biuro podróży, zakład pracy, itp.) stanowią zaledwie nieco ponad 1%. Warto zauważyć, iż większość respondentów przyjeżdża do Regionu już po raz kolejny – taką odpowiedź deklaruje prawie 70% osób. Osoby, które przyjechały do Regionu po raz pierwszy stanowiły 1/3 liczby badanych (rycina 12.). Można zatem przypuszczać, iż pojawił się efekt 116 lojalności, wynikający bądź to z zadowolenia z otrzymywanych w Regionie usług, bądź to z korzystnego względem miejsca zamieszkania położenia Regionu. 41,9 45 40 31,6 35 30 25 20 15 9,9 8,2 Jestem tutaj drugi raz Jestem tutaj trzeci raz 10 8,4 5 0 Jestem tutaj pierw szy raz Jestem tutaj czw arty Byłem w tej raz miejscow ości ponad cztery razy Ryc. 12. Deklarowana liczba przyjazdów do Regionu Leszczyńskiego. Źródło: badania ankietowe Turystyka w Regionie Leszczyńskim, Centrum Badań Stosowanych ULTEX ANKIETER Sp. z oo na zlecenie Urzędu Miasta w Lesznie, Leszno 2006. Osoby przyjeżdżające latem do Regionu Leszczyńskiego korzystają przede wszystkim z obiektów i urządzeń wypoczynkowo-rekreacyjnych – plaż i kąpielisk (67%), sprzętu pływającego (22%), rowerów (10%). Około 22% respondentów zagospodarowuje swój czas korzystając z oferty pubów i kawiarni. W imprezach kulturalnych organizowanych w Regionie bierze udział nieco ponad 8% respondentów, prawie 5% zwiedza zabytki i muzea (rycina 13). 80 70 67,0 53,8 60 50 7,3 5,7 4,9 4,5 3,3 2,1 1,4 Jazda konna Gry zespołowe Jazda na rowerze Czytanie książek Pływanie kajakiem, łódką Spędzanie czasu w Pływanie Leżenie na plaży 0 8,2 Zbieranie owoców 10,2 Żagle 10,3 10 Oglądanie TV 16,2 Zwiedzanie obiektów 18,6 W innym celu 22,0 20 Uczestnictwo w imprezach 30 Wędkowanie 40 Ryc. 13. Sposób spędzania czasu podczas wakacyjnego pobytu w Regionie Leszczyńskim. Źródło: badania ankietowe Turystyka w Regionie Leszczyńskim, Centrum Badań Stosowanych ULTEX ANKIETER Sp. z oo na zlecenie Urzędu Miasta w Lesznie, Leszno 2006. 117 Obiekty noclegowe wykorzystywane przez turystów podczas pobytu letniego w Regionie Leszczyńskim, to przede wszystkim kempingi i pola biwakowe (30,2%), ośrodki wczasowe (17,1%) i prywatne kwatery (10,5%). Znaczny odsetek osób nocuje u rodziny i znajomych (19,9%) lub we własnym domku letniskowym (8%). Z hoteli, moteli i pensjonatów korzysta prawie 8% turystów. Wyniki badań ankietowych wskazują, iż bardzo niewielki odsetek osób korzysta z kwater agroturystycznych – zaledwie 0,3% (rycina 14). 25 20,2 19,9 20 17,1 15 10,5 10,0 0,9 0,9 0,3 Schronisko młodzieżowe Agroturystyka 2,3 Z innego 3,1 Dom wycieczkowy 3,1 Hotel We własnym domku wczasowym Camping Kwatera prywatna Ośrodek wypoczynkowy / wczasowy U rodziny, znajomych Pole biwakowe 0 Pensjonat 3,7 5 Motel 8,0 10 Ryc.14. Obiekty noclegowe wykorzystywane przez turystów przyjeżdżających do Regionu Leszczyńskiego. Źródło: badania ankietowe Turystyka w Regionie Leszczyńskim, Centrum Badań Stosowanych ULTEX ANKIETER Sp. z oo na zlecenie Urzędu Miasta w Lesznie, Leszno 2006. W zakresie usług gastronomicznych, odwiedzający najchętniej korzystają z oferty żywieniowej barów oraz punktów gastronomicznych (odpowiednio 60% oraz nieco poniżej 50% wskazań). Znaczna część osób żywi się we własnym zakresie (41%) lub u rodziny i znajomych (13%). Z usług restauracji oraz stołówek w domach wczasowych korzysta 6% badanych. Wśród obiektów sportowo-rekreacyjnych, z których korzystają osoby przyjeżdżające latem do Regionu Leszczyńskiego, największą popularnością cieszą się plaże i kąpieliska (76,5% wskazań), wypożyczalnie sprzętu sportowego (36,6%) oraz boiska. Oferta kulturalnorozrywkowa, z której najczęściej korzystają respondenci, to dyskoteka (35.3%). Niewielki odsetek osób korzysta z muzeów (niecałe 4%) czy domów kultury (2,4%). 118 Należy przyjąć, iż wydatki turystów przyjeżdżających do Regionu Leszczyńskiego kształtują się na średnim poziomie około 56 zł na dzień dla pobytów dłuższych niż 4 dni oraz 79 zł dla pobytów krótszych niż 4 dni68. 5.1.2. Zagraniczny przyjazdowy ruch turystyczny W roku 2004 do Polski przyjechało 64,6 mln turystów zagranicznych, z czego na teren Wielkopolski 1,6 mln i byli to głównie Niemcy oraz obywatele innych krajów „starej” UE. Dane GUS dotyczące cudzoziemców korzystających z bazy noclegowej w Wielkopolsce wykazują, że prawie 50% ogółu turystów zagranicznych stanowią Niemcy, na dalszym miejscu są Holendrzy i Francuzi. Potwierdzają to także wyniki badań przeprowadzonych w Regionie. Turyści zagraniczni przyjeżdżają do Polski głównie w celach służbowych (25%), ale równie ważne są cele turystyczne (22%) oraz odwiedziny (20%). Jak już wcześniej wspomniano, turyści zagraniczni stanowią niewielki odsetek klientów korzystających z usług branży turystycznej Regionu Leszczyńskiego, świadczą o tym zarówno dane GUS (por. tab. i ryc.), jak i wyniki badań ankietowych przeprowadzonych wśród gestorów usług w Regionie (rycina 15). turyści zagraniczni stanow ią około jednej trzeciej klientów 8% turyści zagraniczni stanow ią ponad połow ę klientów 5% w ogóle nie m ają gości zagranicznych 15% turyści zagraniczni stanow ią m niej niż jedną czw artą klientów 72% Ryc.15. Turyści zagraniczni w strukturze klientów podmiotów gospodarki turystycznej w Regionie Leszczyńskim. Źródło: badania ankietowe. 68 por. Instytut Turystyki www.intur.com.pl 119 W grupie turystów zagranicznych, przyjeżdżających na teren Regionu Leszczyńskiego dominują turyści z Niemiec (80% ogółu klientów zagranicznych). O połowę mniej liczni są turyści z Holandii (nieco ponad 40%).. Przyjezdni z pozostałych krajów europejskich oraz z USA mają minimalny udział w grupie klientów zagranicznych (rycina 16). USA Chorwacja Czechy Dania Japonia Białoruś Belgia Szwecja Austria Ukraina Wielka Brytania Francja Holandia Niemcy 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% Ryc. 16. Kraje pochodzenia zagranicznych klientów podmiotów turystycznych Regionu Leszczyńskiego. Źródło: badania ankietowe. Według badań Instytutu Turystyki, średnie wydatki turystów niemieckich na 1 osobę na dzien pobytu w Polsce kształtowały się w roku 2005 na poziomie 36 USD, w tym prawie 40% stanowią wydatki na zakwaterowanie, około 20% na wyżywienie, a tylko 5% na usługi rekreacyjne. 120 6. RYNKI KONKURENCYJNE DLA REGIONU LESZCZYŃSKIEGO Konkurencja to proces, w którym uczestnicy rynku, dążąc do realizacji swych interesów, próbują przedstawić oferty korzystniejsze od innych ze względu na cenę, jakość, warunki dostawy i inne cechy, wpływające na decyzję zawarcia transakcji. W przypadku rynków turystycznych zachodzi ona szczególnie intensywnie wtedy, gdy dysponują one zbliżonymi walorami turystycznymi, podobną dostępnością komunikacyjną w stosunku do istniejących bądź potencjalnych obszarów źródłowych ruchu turystycznego oraz podobnymi uwarunkowaniami ekonomicznymi wpływającymi na ceny pobytu w tych regionach. Najbliższym, konkurencyjnym obszarem w stosunku do miejscowości wypoczynkowych Regionu jest część Pojezierza Sławskiego położona poza granicami Regionu Leszczyńskiego, w tym szczególnie takie miejscowości jak: Sława, Lubiatów, Józefów, Radzyń z zagospodarowaniem letniskowym nad Jez. Sławskim. O dużej atrakcyjności tego terenu decydują walory przyrodnicze: liczne jeziora, tereny leśne, rezerwaty przyrody69 oraz dogodne położenie w stosunku do aglomeracji Wrocławia i granicy z Republiką Federalną Niemiec. Odwiedzający tę część Pojezierza Sławskiego turyści pochodzą głównie z miast południowo – zachodniej Polski, w tym szczególnie: Wrocławia (24%) i Zielonej Góry (17%), Nowej Soli (ok. 10%) oraz Wałbrzycha (7%). Ponadto w 20% są to mieszkańcy Legnicko-Głogowskiego Zagłębia Miedziowego, przede wszystkim Głogowa (14%) i Polkowic (6%)70. W skali Wielkopolski pod względem walorów kulturowych do konkurencyjnych należą takie powiaty jak gnieźnieński, kaliski, słupca (gminy Lądek, Zagorów, Słupca), pleszewski (gminy Gołuchów i Dobrzyca) oraz powiat Jarocin (gmina Śmiełów)71. Natomiast podobne walory przyrodnicze oraz położenie w odniesieniu do aglomeracji Poznania sprawia, iż konkurencyjnymi regionami w stosunku do Pojezierza Leszczyńskiego i Przemęckiego Parku Krajobrazowego są Pojezierze Poznańskie oraz Łagowskie. W tym szczególnie wydzielone w ich obrębie parki krajobrazowe: Łagowski, Pszczewski, Sierakowski oraz Puszcza Zielonka. Szereg czynników takich, jak: uwarunkowania historyczne, dostępność komunikacyjna i bliskość granicy z Republiką Federalną Nieniec oraz atuty środowiska przyrodniczego, decyduje o dużej atrakcyjności turystycznej Pojezierza Łagowskiego dla J. Latosińska, B. Włodarczyk, Potencjał turystyczny Pojezierza Sławskiego. Turyzm 14/1, Łódź, 2004, s. 7587 70 Op. cit. 71 Strategia rozwoju turystyki w województwie wielkopolskim. Diagnoza. Instytut Turystyki, Warszawa, s. 21 69 121 obywateli Niemiec. Region ten należy uznać za głównego rywala, rozpatrując możliwości rozwoju zagranicznej turystyki pobytowej i wypoczynkowej na obszarze Leszno Region. Pod względem liczby korzystających z bazy noclegowej powiat leszczyński plasuje się na wysokiej pozycji w Wielkopolsce. Po stolicy regionu – Poznaniu, gdzie w 2005 r. odnotowano 434,0 tys. korzystających z bazy noclegowej i powiecie poznańskim (108,0 tys.) ustępuje jedynie takim obszarom jak: gmina Ślesin (powiat koniński – 142,1 tys.) powiat gnieźnieński (64,4, tys.) powiat pilski (52,0 tys.). W powiecie leszczyńskim w 2005 roku odnotowano 40,3 tys. korzystających z noclegów, w tym w gminie Włoszakowice 18,3 tys72. Największe natężenie ruchu turystycznego pobytowego ma miejsce w strefie pojeziernej Regionu Leszczyńskiego. Podstawą wzmocnienia jej bezkonkurencyjności na tle turystycznych regionów pojezierzy centralno-zachodniej części Polski, jest dbałość o warunki higieniczno-sanitarne obszaru, w tym szczególnie o jakość wód oraz wysoki standard obiektów i usług turystycznych. 72 Op. cit. 122 7. Analiza SWOT Analiza SWOT jest narzędziem służącym rozpoznaniu i ocenie silnych i słabych stron Regionu oraz możliwości oraz zagrożeń generowanych przez jego otoczenie. Pod pojęciem mocnych stron należy rozumieć te zasoby Regionu, które pozytywnie wpływają na rozwój turystyki, natomiast pod pojęciem słabych stron te, które ten rozwój utrudniają. Możliwości i zagrożenia to czynniki i zjawiska zewnętrzne (których źródła leżą poza Regionem), odziaływujące korzystnie (szanse) lub negatywnie (zagrożenia) na rozwój turystyczny Regionu. Tab.40. Analiza SWOT dla rozwoju turystyki w Regionie Leszczyńskim. MOCNE STRONY korzystne położenie (sąsiedztwo dużych dwóch Pkt. SŁABE STRONY Pkt. +5 brak turystycznego wizerunku Regionu -5 +4 monotonny krajobraz Wysoczyzny -1 dużych aglomeracji: wrocławskiej i poznańskiej walory krajobrazowe – urozmaicony, atrakcyjny krajobraz młodoglacjalny strefy Leszczyńskiej pojezierzy liczne jeziora +5 mała lesistość -3 Szlak Konwaliowy +4 brak turystycznych tablic informacyjnych, -2 wskazujących dojazd/ dojście do atrakcji oraz ważniejszych instytucji korzystny klimat (najdłuższy w kraju sezon +3 krótki sezon rekreacyjny zimowy -2 +5 pogarszający się stan wód -5 kąpielowy jez. Dominickie 102 dni) dobry stan środowiska naturalnego (powietrze, właściwy klimat akustyczny i gospodarka powierzchniowych (widoczny niekorzystny odpadami) wpływ rolnictwa i tzw. drugich domów) duża atrakcyjność walorów przyrodniczych +5 niska estetyka historycznej części miasta -4 +5 zły stan infrastruktury drogowej, zwłaszcza -3 oraz występowanie wielu form ochrony przyrody (Przemęcki Park Krajobrazowy, rezerwaty, obszar Natura 2000) dobra dostępność komunikacyjna dróg międzygminnych (samochodowa i kolejowa) dostępność wykwalifikowanych kadr dla +4 turystyki i rekreacji (kierunek turystyka i niewystarczające zagospodarowanie -4 turystyczne i rekreacyjne regionu rekreacja w PWSZ) działalność lokalnej organizacji turystycznej +4 niska świadomość społeczeństwa co do -1 pozytywnej roli turystyki w rozwoju 123 regionu tradycje Leszna w zakresie sportów lotniczych i +5 motocyklowych małe możliwości atrakcyjnego -3 zagospodarowania czasu wolnego w Regionie (brak kina w Lesznie) lotnisko sportowe +4 symbol Regionu – wiatraki często w złym i -3 bardzo złym stanie brak przemysłu uciążliwego dla środowiska +5 niewystarczająca promocja Regionu oraz -5 jego oferty (turystycznej, sportowej, kulturalnej) na głównych rynkach docelowych: Wrocław i Dolny Śląsk, Poznań działalność i dobra lokalizacja centrum +3 informacji turystycznej w Regionie (Leszno) dobry poziom bezpieczeństwa publicznego brak licencjonowanych przewodników -1 turystycznych w Regionie +4 kiepski stan i wygląd dworca PKP i PKS w -3 stolicy Regionu – Lesznie imprezy o znaczeniu ponadregionalnym – +5 krajowym, a nawet międzynarodowym słabe wykorzystanie bazy noclegowej w -4 Regionie (poza Lesznem) (zawody żużlowe, balonowe, szybowcowe) duża liczba gospodarstw agroturystycznych +5 brak szerokiej, różnorodnej oferty spędzania -3 czasu w gospodarstwach wysoki poziom atrakcyjności inwestycyjnej w +3 zaniedbane judaica -2 +5 brak profesjonalnych produktów -5 mieście Leszno stałe uczestnictwo w najważniejszych imprezach targowych: Tour Salon, ITB użyteczne i dość atrakcyjne witryny turystycznych +3 brak wypożyczalni rowerów -1 atrakcyjne logo turystyczne +2 niedostatek szlaków konnych -2 RAZEM +88 RAZEM -62 internetowe gmin i pozostałych członków Organizacji SZANSE rozwój turystyki weekendowej ZAGROŻENIA Pkt. +5 konkurencja ze strony regionów o podobnej Pkt. -5 ofercie wzrost zainteresowania nowymi formami +5 wypoczynku (ekoturystyka, agroturystyka, zmniejszające się rozmiary turystyki -5 krajowej obserwacja przyrody) wzrost poziomu wykształcenia ludności +3 coraz większa polaryzacja dochodów -2 Polaków ze zwiększaniem się liczby osób o niskich i bardzo niskich dochodach 124 wzrost zapotrzebowania na zdrową, +3 ekologiczną żywność partenariaty z zagranicznymi gminami marginalizacja powiatu leszczyńskiego na -4 mapie Wielkopolski +5 drenaż wykwalifikowanych kadr z Regionu -5 +5 brak zainteresowania kapitału zewnętrznego -4 sprzyjające promocji Regionu na rynkach zagranicznych bliskość wielkich aglomeracji (Wrocław i Poznań) – głównych rynków emisyjnych dla inwestowaniem w turystykę w Regionie Regionu Leszczyńskiego fundusze strukturalne przeznaczone na rozwój +5 regionów, w tym m.in. na rozwój i brak wsparcia ze strony władz -4 wojewódzkich i centralnych modernizację infrastruktury transportowej, technicznej, ochronę dziedzictwa kulturowego, poprawę stanu środowiska, aktywizację mieszkańców, itp. RAZEM +31 RAZEM -29 Źródło: opracowanie własne. Zestawienie mocnych i słabych stron Regionu wykazuje zdecydowaną przewagę atutów Regionu nad jego słabościami (22 punkty) potwierdzając tym samym zasadność rozwoju funkcji turystycznej. Bilans szans i zagrożeń wykazuje, iż również otoczenie Regionu raczej sprzyja rozwojowi turystyki na jego obszarze, aczkolwiek przewaga czynników oddziaływujących pozytywnie (szans) nie jest duża (2 punkty). 125 B. CZĘŚĆ STRATEGICZNA 8. WIZJA, MISJA I CELE STRATEGICZNE ROZWOJU TURYSTYKI W REGIONIE LESZCZYŃSKIM Jednym z kluczowych elementów służących budowie długofalowej strategii rozwoju turystyki w układach przestrzennych jest wizja regionu. Definiuje ona najbardziej zasadnicze dążenia, formułuje zrozumiały, możliwy do osiągnięcia obraz przyszłości danego obszaru, bez określania ram czasowych. Wizja jest marzeniem, do którego się dąży. WIZJA REGIONU LESZCZYŃSKIEGO REGION LESZCZYŃSKI jest jednym z najlepiej rozwiniętych turystycznie regionów Wielkopolski, a turystyka jest istotną dziedziną gospodarki regionu, generującą nowe miejsca pracy oraz wspierającą rozwój handlu, transportu, rolnictwa, rzemiosła i innych branż. REGION LESZCZYŃSKI jest regionem o rozpoznawalnej marce, zarówno w Wielkopolsce, całym kraju, jak i na wybranych rynkach zagranicznych. Filarami turystycznej marki Regionu są oryginalne produkty w obszarze turystyki aktywnej, rekreacyjnej i sportowej, turystyki na terenach wiejskich, turystyki kulturowej, konferencyjnej i tranzytowej. REGION LESZCZYŃSKI jest regionem postrzeganym przez mieszkańców, turystów krajowych i zagranicznych jako atrakcyjne i bezpieczne miejsce do życia i spędzania czasu wolnego. Z wizji wynika misja. Stwierdzenie misji to wyrażenie stanu, jaki chce się osiągnąć w przyjętej perspektywie czasowej, służące budowaniu wspólnych wartości, ukierunkowaniu i 126 zintegrowaniu indywidualnych działań dla osiągnięcia założonych celów. Misja turystyczna, w pełni zsynchronizowana z ogólną misją regionu, określa ideę i pożądany kierunek rozwoju funkcji turystycznej regionu. Misja musi być wyraźnie sformułowana w kategorii służenia społeczeństwu, powinna koncentrować się na wybranych, najważniejszych celach, powinna być zwięzła, a jednocześnie czytelna i mobilizująca do działania. Misja przyjmowana jest na czas realizacji strategii. MISJA TURYSTYCZNA REGIONU LESZCZYŃSKIEGO DO ROKU 2013 ZRÓWNOWAŻONY ROZWÓJ TURYSTYKI, PROWADZĄCY DO UMOCNIENIA GOSPODARKI I SPOŁECZNOŚCI REGIONU ORAZ WZROSTU JEGO KONKURENCYJNOŚCI ATRAKCYJNA OFERTA TURYSTYCZNOREKREACYJNA I WYSOKA JAKOŚĆ USŁUG, POWODUJĄCA ZWIĘKSZENIE ROZMIARÓW PRZYJAZDOWEGO RUCHU TURYSTYCZNEGO, EFEKTYWNIEJSZE WYKORZYSTANIE BAZY TURYSTYCZNEJ ORAZ WZROST DOCHODÓW Z TURYSTYKI REGION LESZCZYŃSKI – TU CHCE SIĘ BYWAĆ CELE STRATEGICZNE DO ROKU 2013 Zasadniczym, ogólnym celem strategicznym każdego regionu jest przede wszystkim zapewnienie optymalnego poziomu życia swoim mieszkańcom. Realizacja tego celu wiąże się z wyborem właściwych kierunków rozwoju społeczno-gospodarczego, a jednym z nich może być turystyka. Region Leszczyński z racji posiadanych zasobów może realizować ten pierwszorzędowy cel poprzez rozwój funkcji turystycznej. Nadrzędnym celem przyjętym w Strategii rozwoju turystyki w Regionie Leszczyńskim jest zwiększenie liczby turystów przyjeżdżających do Regionu oraz zwiększenie ich wydatków na dobra i usługi oferowane w Regionie, uzyskane nie poprzez wzrost cen, ale poprzez zwiększenie zakresu, atrakcyjności i jakości oferty. Korzyści z tym 127 związane mogą być zarówno bezpośrednie, jak i pośrednie, obserwowane w krótszej lub dłuższej perspektywie czasowej. Zwiększony ruch turystyczny na terenie Regionu to większy popyt na dobra i usługi turystyczne i towarzyszące, czego rezultatem będzie między innymi: - wzrost przychodów regionalnej gospodarki turystycznej - wzrost przychodów pozostałych branż (np. handlu, rzemiosła, transportu publicznego – efekty mnożnikowe) - aktywizacja zawodowa ludności oraz powstanie nowych miejsc pracy (sezonowych lub całorocznych), zarówno w branży turystycznej, jak i w innych - wzrost dochodów ludności zatrudnionej w podmiotach gospodarki turystycznej - wzrost dochodów ludności zatrudnionej w innych branżach - pobudzenie inwestycji w gospodarce turystycznej oraz branżach współpracujących - wzrost dochodów budżetów lokalnych. Cel ten może być osiągnięty tylko i wyłącznie poprzez realizację celów strategicznych, ustalonych na podstawie kompleksowej diagnozy aktualnego stanu rozwoju turystyki w Regionie. Cele te można sformułować jako: zwiększenie konkurencyjności turystycznej Regionu, wykreowanie wizerunku Regionu jako miejsca, gdzie można atrakcyjnie i aktywnie spędzić czas wolny, rozwój sieciowych produktów turystycznych Regionu i nadanie im cech produktu markowego oraz podniesienie jakości i poziomu życia mieszkańców Regionu poprzez turystykę i rekreację. CELE STRATEGICZNE DLA ROZWOJU TURYSTYKI W REGIONIE LESZCZYŃSKIM DO 2013 ROKU PODNIESIENIE WYKREOWANIE KONKURENCYJNOŚCI TURYSTYCZNEJ REGIONU LESZCZYŃSKIEGO WIZERUNKU REGIONU JAKO OBSZARU ATRAKCYJNEGO TURYSTYCZNIE STWORZENIE MARKOWYCH PRODUKTÓW TURYSTYCZNYCH PODNIESIENIE JAKOŚCI I POZIOMU ŻYCIA MIESZKAŃCÓW REGIONU POPRZEZ TURYSTYKĘ I REKREACJĘ 128 Cel strategiczny 1. Podniesienie konkurencyjności turystycznej Regionu Leszczyńskiego. Realizacja tego celu przyczyni się do wzmocnienia pozycji Regionu na „turystycznej mapie” Wielkopolski i całego kraju. Osiągnięciu celu strategicznego służyć będą cele operacyjne, określone jako: 1.1. Poszerzenie oferty turystycznej regionu 1.2. Wydłużenie sezonu turystycznego w regionie 1.3. Podniesienie jakości usług oferowanych w regionie 1.4. Doskonalenie kadr turystycznych Cel strategiczny 2. Wykreowanie wizerunku regionu jako obszaru atrakcyjnego turystycznie. Region Leszczyński postrzegany jest przede wszystkim jako region rolniczo-przemysłowy, dlatego niezbędne jest podjęcie działań służących budowie jego turystycznego wizerunku, niezbędnego dla wzbudzenia zainteresowania wybranych rynków docelowych. Dla realizacji celu strategicznego, ustalono cele operacyjne takie jak: 2.1. Promocja regionu na rynkach docelowych 2.2. Wizualizacja turystyczna Regionu Cel strategiczny 3. Wykreowanie markowych produktów turystycznych Regionu. Produkt turystyczny regionu to kompleksowa i spójna oferta atrakcji i usług oferowanych na jego obszarze, służąca zaspokojeniu różnorodnych potrzeb segmentów docelowych. Wyróżnieniu się Regionu Leszczyńskiego na tle innych regionów województwa i całego kraju oraz pozycjonowaniu jego oferty na rynkach docelowych służyć będzie wdrożenie koncepcji tworzenia markowych produktów turystycznych. Cel strategiczny zostanie zrealizowany poprzez cele operacyjne takie, jak: 3.1. Stworzenie platformy dla współpracy gestorów usług, samorządów oraz innych podmiotów zaangażowanych w rozwój produktów turystycznych Regionu 3.2. Stworzenie regionalnych i lokalnych sieciowych produktów turystycznych 3.3. Opracowanie i wdrożenie programu wizualizacji produktów turystycznych Regionu 3.4. Budowanie świadomości produktów turystycznych Regionu na rynkach docelowych. 129 Cel strategiczny 4. Podniesienie jakości i poziomu życia mieszkańców regionu poprzez turystykę i rekreację. Rozwój funkcji turystycznej Regionu służyć powinien podniesieniu jakości i poziomu życia mieszkańców. Realizacja celu polegać będzie na pobudzeniu przedsiębiorczości mieszkańców, ich aktywizacji zawodowej oraz uzyskiwaniu dochodów z tytułu bezpośredniej lub pośredniej obsługi turystów, jak również na zwiększeniu aktywności rekreacyjnej mieszkańców, służącej poczuciu zadowolenia i satysfakcji z życia w Regionie Leszczyńskim. Cele operacyjne niezbędne dla realizacji celu strategicznego, to: 4.1.Podniesienie poziomu aktywności rekreacyjnej mieszkańców 4.2.Stworzenie warunków aktywizacji zawodowej mieszkańców w usługach turystycznych. Sformułowane cele strategiczne oraz operacyjne zrealizowane zostaną poprzez określone działania (zadania) podejmowane dla rozwoju wytypowanych na podstawie diagnozy form turystyki, dla rozwoju których Region Leszczyński posiada szczególnie cenne, oryginalne i atrakcyjne zasoby. 130 9. KONCEPCJA ROZWOJU MARKOWYCH PRODUKTÓW TURYSTYCZNYCH REGIONU LESZCZYŃSKIEGO WRAZ Z OKREŚLENIEM DZIAŁAŃ DLA ICH ROZWOJU Współczesny konsument, podejmując decyzje zakupowe zwraca coraz większą uwagę na markę, zakładając, iż jest ona gwarantem określonych cech produktu – użyteczności, wysokiej jakości, bezpieczeństwa, jak również niesie ze sobą pewne dodatkowe wartości może być źródłem prestiżu, podkreślać przynależność do danej grupy społecznej, preferowany styl życia, zamożność, dlatego też, spośród zaoferowanych mu produktów, chętniej wybiera te, które ocenia jako markowe. Nadawanie produktom marki jest zatem koniecznością w warunkach silnej konkurencji i przewagi podaży nad popytem. Również rozwój turystyczny regionów wymaga tworzenia produktów markowych, czyli takich, które mogą sprostać krajowej czy międzynarodowej konkurencji, a jednocześnie zagwarantować lokalnym społecznościom i podmiotom gospodarczym dochody wyższe niż przeciętne. Region Leszczyński posiada wystarczający potencjał, aby wykreować produkty markowe w ramach takich form turystyki, jak: turystyka aktywna i specjalistyczna, turystyka na terenach wiejskich, turystyka kulturowa, turystyka konferencyjna, turystyka tranzytowa. Regionalnymi turystycznymi produktami markowymi mogą stać się: oryginalne, charakterystyczne dla Regionu imprezy turystyczne (np. pobyty weekendowe, wakacyjne) regionalne szlaki i trasy turystyczne obiekty (zabytki, obiekty współczesne) wydarzenia regionalne (kulturalne, sportowe, rozrywkowe) pamiątki i inne wyroby (np. lokalnego rzemiosła). Podkreślić należy, iż produkt turystyczny spełniający warunki produktu markowego, to: produkt profesjonalnie opracowany i przygotowany, kompletny (np. pod względem wchodzących w jego skład dóbr i usług) produkt oznakowany i rozpoznawalny (kojarzony z Regionem) produkt o wysokiej jakości produkt oryginalny (tylko tutaj można go nabyć). 131 Położenie Regionu oraz przestrzenne rozmieszczenie jego walorów sprawiają, iż dla potrzeb kreowania i rozwoju produktu turystycznego wskazane jest wyróżnienie dwóch stref turystycznych: strefy A. obejmującej swoim zasięgiem Pojezierza Sławskie i Krzywińskie strefy B. obejmującej Wysoczyznę Leszczyńską Strefa A: Pojezierza Sławskie i Krzywińskie Obszar o dużej atrakcyjności środowiska przyrodniczego dla potrzeb turystyki i wypoczynku ze względu na zróżnicowanie walorów krajobrazowych (urozmaicona rzeźba terenu, liczne jeziora w otulinie leśno-rolniczej), jak też występowanie osobliwości przyrodniczych objętych formami ochrony prawnej (park krajobrazowy, rezerwaty, pomniki przyrody, obszary Natura 2000). Rozwój turystyki na tym terenie wymaga respektowania zasad turystyki zrównoważonej, definiowanej jako: każda forma rozwoju turystycznego, zarządzania i aktywności turystycznej, która podtrzymuje ekologiczną, społeczną i ekonomiczną integralność terenów, a także zachowuje dla przyszłych pokoleń w nie zmienionym stanie zasoby naturalne i kulturowe tych obszarów. (Zaręba 2000). Podstawę tej koncepcji stanowi osiągnięcie harmonii między potrzebami: turystów, środowiska naturalnego i lokalnych społeczności. Zasoby Strefy A w połączeniu z aktualnymi tendencjami popytu na rynkach turystycznych wskazują, iż cele strategiczne zrealizowane mogą być poprzez rozwój takich form turystyki, jak: A 1 turystyka aktywna, wypoczynkowa nad wodą A 2 turystyka krajoznawcza A 3 turystyka na terenach wiejskich - agroturystyka A 4 turystyka na terenach wiejskich - ekoturystyka A5 turystyka zdrowotna, turystyka leczniczo-przyrodnicza A6 turystyka alternatywna. Strefa B: Wysoczyzna Leszczyńska Obszar atrakcyjny pod względem walorów kulturowych i zagospodarowania sportoworekreacyjnego, a także tradycji związanych z rozwojem turystyki aktywnej. Dla tej części Regionu szczególnie zalecany jest rozwój turystyki sportowej i rekreacyjnej, turystyki miejskiej i kulturowej, turystyki konferencyjnej, turystyki tranzytowej. W oparciu o istniejącą w tej strefie bazę sportowo-rekreacyjną należy rozwijać: B1 Turystykę sportową (sporty rekreacyjne) 132 B2 Szkolenia z zakresu turystyki kwalifikowanej (nurkowanie, wspinaczka skałkowa, motokrosy) B3 Turystykę militarną Wykorzystując istniejące w strefie B walory kulturowe proponuje się rozwijać: B4 Turystykę konferencyjną B5 Turystykę krajoznawczą w miastach B6 Turystykę zakupową B7 Turystykę zdrowotną B6 Turystykę kulinarną B7 Turystykę rozrywkową B8 Turystykę tranzytową Przeprowadzona diagnoza zasobów Regionu Leszczyńskiego oraz założone cele strategiczne pozwalają stwierdzić, iż największe możliwości wykorzystania potencjału regionalnego oraz zrealizowania założonych celów stwarza kreacja 10 produktów turystycznych: 1. KAJAKOWY SZLAK KONWALIOWY 2. POD NIEBEM LESZNA 3. ŻUŻEL 4. KONFERENCJE W REGIONIE LESZCZYŃSKIM 5. LESZCZYŃSKIE SMAKI 6. LESZCZYŃSKIE PO KRÓLEWSKU 7. PIĘKNO UKRYTE W DREWNIE 8. W KRAINIE PTASIEGO ŚPIEWU 9. LESZCZYŃSKIE ROWEROSTRADY 10. SZLAK KONNY KRÓLA STANISŁAWA 9.1. „KAJAKOWY SZLAK KONWALIOWY” Produkt oparty na wykorzystaniu walorów i atrakcyjności środowiska wodnego (jeziora Regionu Leszczyńskiego) i terenów nadwodnych, wykreowany dla potrzeb uprawiania takich form turystyki aktywnej, wypoczynkowej i rekreacji, jak: kajakarstwo żeglarstwo windsurfing 133 wędkarstwo plażowanie i kąpiele. Wymienione formy turystyki aktywnej i wypoczynkowej powinny być organizowane jako krótkie wycieczki na teren Regionu (przyjazdy jednodniowe, weekendowe) oraz jako pobyty wakacyjne (tygodniowe i dłuższe). Kanwą dla „Kajakowego Szlaku Konwaliowego” są wyjątkowe walory krajoznawcze i wypoczynkowe Przemęckiego Parku Krajobrazowego. Nazwa szlaku i produktu pochodzi od Wyspy Konwaliowej na Jeziorze Radomierskim. Szlak przebiega następującą trasą: Przemęt Jezioro Przemęckie Małe - Jezioro Błotnickie - Jezioro Przemęckie Duże - Wyspa Konwaliowa - Jezioro Oleśnickie - Jezioro Górskie - Jezioro Osłonińskie - Jezioro Wieleńskie - Jezioro Trzytoniowe - Jezioro Breńskie - Jezioro Białe - Jezioro Miałkie - Jezioro Lincjusz - Jezioro Brzeźnie - Jezioro Zapowiednik - (droga lądowa ok. 2 km.) - Jezioro Dominickie Jezioro Wielkie - Jezioro Małe - Jezioro Boszkowskie - Kanał Błotnicki - Jezioro Błotnickie - Jezioro Przemęckie Małe - Przemęt. Kajakowy Szlak Konwaliowy wymaga pilnego opracowania i wdrożenia szeregu działań, których rezultatem powinien być zagospodarowany, oznakowany i żeglowny na całym swoim przebiegu szlak, wyposażony w infrastrukturę turystyczną i towarzyszącą wraz z szeroką ofertą usługową (noclegi, gastronomia, punkty informacyjne, sieć wypożyczalni, miejsca biwakowe z toaletami, przystanie z serwisem, transport sprzętu, instruktorzy, przewodnicy). Produkt ten powinien być przygotowany nie tylko z myślą o turystach – kajakarzach, dodatkową wersją produktu mogą być spływy sterowanymi tratwami, a także szlak rowerowy i pieszy. Symbolem produktu (logo) powinien zostać charakterystyczny dla regionu kwiat konwalii. Komunikacja z rynkami docelowymi (mieszkańcy aglomeracji wrocławskiej, poznańskiej, kajakarze) musi zostać zapewniona przez witrynę internetową szlaku, środki masowego przekazu oraz wydawnicze materiały reklamowe. W chwili obecnej Szlak nie jest żeglowny na całej trasie, konieczne jest przenoszenie kajaków na kilku odcinkach (Jezioro Moszynek – Jezioro Krzywce – Jezioro Dominickie), poważnym problemem jest także niski poziom wód w kanałach łączących jeziora oraz silne zarastanie szlaku (jezior, kanałów). Infrastruktura noclegowa i gastronomiczna oraz towarzysząca najlepiej jest rozwinięta w nad Jeziorem Dominickim (Boszkowo) oraz Jeziorem Wieleńskim. 134 Tab.41. Działania dla rozwoju markowego produktu turystycznego KAJAKOWY SZLAK KONWALIOWY w ramach turystyki aktywnej i wypoczynkowej nad wodą. Lp. 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. 12. 13. 14. 15. 16. 17. 18. 19. 20. 21. DZIAŁANIE zapewnienie żeglowności Szlaku poprzez podniesienie poziomu wód lub pogłębienie kanałów stworzenie tzw. małej infrastruktury (miejsca biwakowe, piknikowe) utworzenie punktów informacyjnych o Szlaku (z materiałami, ulotkami) oznakowanie Szlaku (tablice informacyjne, znaki na szlaku), potrzebne zwłaszcza „od strony wody” powołanie do życia jednostki zajmującej się organizacją i/ lub koordynacją imprez na Szlaku (spływów) organizowanie cyklicznych i okazjonalnych imprez na Szlaku (np.na otwarcie sezonu, kwitnienie konwalii REALIZACJA WSPARCIE (organizacyjne/ merytoryczne/ finansowe) Zarząd Melioracji i Urząd Marszałkowski Urządzeń Wodnych w Starostwo Powiatowe w Lesznie Lesznie władze samorządowe OT Leszno-Region nadleśnictwa OT Leszno-Region Władze samorządowe Centrum IT OT Leszno-Region Władze samorządowe prywatni gestorzy OT Leszno-Region powołany w tym celu organizator, prywatni gestorzy OT Leszno-Region Prywatni gestorzy zakup kilkuosobowych tratw (łodzi) do organizacji spływów dla „nie-kajakarzy” przygotowanie instruktorów i przewodników jednostki prowadzące na Szlaku tego typu szkolenia opracowanie materiałów dla turystów OT Leszno-Region kajakarzy (mapy, informatory odporne na zamoczenie) połączenie istniejących wypożyczalni w sieć prywatni gestorzy zapewnienie transportu kajaków i turystów prywatni gestorzy opracowanie i rozpowszechnienie logo Szlaku OT Leszno-Region promocja Szlaku OT Leszno-Region produkcja i dystrybucja gadżetów związanych prywatni ze Szlakiem przedsiębiorcy DZIAŁANIA WSPOMAGAJĄCE rozbudowa i modernizacja infrastruktury władze samorządowe socjalnej kąpielisk i plaż (zwłaszcza infrastruktura sanitarna) budowa przy kąpieliskach parkingów dla władze samorządowe samochodów i rowerów (stojaki na rowery) rozbudowa i modernizacja bazy noclegowej i prywatni gestorzy gastronomicznej zlokalizowanej w rejonach jezior budowa przystani wodnych oraz miejsc do władze samorządowe wodowania łodzi i żaglówek lub prywatni inwestorzy uruchomienie wypożyczalni sprzętu do prywatni gestorzy sportów wodnych w rejonach, gdzie ich brak organizowanie imprez wodnych (np. OT Leszno-Region „spływów na byle czym”) (imprezy o Centrum IT charakterze cyklicznym i okazjonalnym) Gestorzy usług organizowanie regat (żeglarskich, OT Leszno-Region OT Leszno-Region Władze samorządowe Władze samorządowe Centrum IT OT Leszno-Region OT Leszno-Region OT Leszno-Region władze samorządowe OT Leszno-Region władze samorządowe Sponsorzy władze samorządowe Sponsorzy 135 22. 23. 24. 25. windsurfingowych) o charakterze cyklicznym lub okazjonalnym współpraca z PZW okręg Leszno w zakresie rozwoju turystyki wędkarskiej przygotowanie i oznakowanie miejsc do wędkowania i odpowiedniej infrastruktury z tym związanej (ławki, stoły, śmietniki, toalety, wędzarnie, miejsca do czyszczenia ryb, itp.) opracowanie folderów – informatorów o łowiskach, zasadach i przepisach, okresach ochronnych, bazie noclegowej dla wędkarzy oraz imprezach wędkarskich rozwijanie pobytów wędkarskich w oparciu o gospodarstwa agroturystyczne Centrum IT Gestorzy usług OT Leszno-Region PZW o. Leszno OT Leszno-Region PZW władze samorządowe OT Leszno-Region PZW o. Leszno agrokwaterodawcy OT Leszno-Region Źródło: opracowanie własne. 9.2. ŻUŻEL Sport może być - a w wielu miastach w kraju i na świecie już jest - potężnym generatorem ruchu turystycznego pod takim jednakże warunkiem, iż organizowane imprezy sportowe są wysokiej rangi (ekstraklasa, mistrzostwa Europy, mistrzostwa świata) oraz posiadają odpowiednią oprawę marketingową. Leszno i Region posiadają długoletnie tradycje sportowe, przed wszystkim w zakresie sportów lotniczych, motocyklowych (żużel) oraz sportów wodnych (kompleks Akwawitu był pierwszym w Wielkopolsce i jednym z pierwszych w kraju aquaparków). Mogą być one jednymi z kluczowych produktów turystycznych Regionu, albowiem w powszechnej opinii Leszno to miasto szybowców, żużla i Akwawitu. W ramach turystyki sportowej, na szczególną uwagę zasługuje więc: żużel, speedway (zawody i kibicowanie - stadion A. Smoczyka) aeroturystyka (szkolenia i loty: szybowcami, samolotami, motolotniami i balonami, skoki spadochronowe, modelarstwo) sporty i rekreacja wodna (oparta na obiekcie CKiR Akwawit SA) rajdy samochodowe, rowerowe, biegi na orientację, maratony (imprezy dla profesjonalistów i imprezy o charakterze masowym - amatorskie, kibicowanie) turystyka militarna - sporty militarne (w oparciu o dawne poligony organizacja zawodów paramilitarnych, zlotów miłośników militariów, paintball, quady) W Regionie Leszczyńskim największe szanse na pełnienie funkcji „generatora przyjazdów” posiadają dwie dyscypliny sportu: żużel oraz sporty powietrzne (produkt scharakteryzowany w punkcie 9.3). 136 Wykreowanie i rozwój markowego produktu opartego na sporcie wymaga podjęcia szeregu działań organizacyjnych oraz marketingowych, w tym szczególnie: zapewnienia wysokiego poziomu widowiska sportowego (wysoka ranga zawodów – ekstraklasa w przypadku żużla oraz zawody typu mistrzostwa świata lub mistrzostwa Europy w przypadku szybownictwa lub baloniarstwa) zapewnienie oprawy medialnej widowisk sportowych (obecność mediów, zainteresowanie reklamodawców) pozyskania sponsorów zapewnienia atrakcyjnej oprawy widowisk sportowych (rozrywka, rekreacja, gastronomia) zapewnienia obecności „gwiazd” sportu, telewizji na widowiskach sportowych szerokiej promocji wydarzenia sportowego. Podstawową bazą dla wykreowania produktu markowego ŻUŻEL jest klub sportowy Unia Leszno Sportowa Spółka Akcyjna. Zasoby Klubu (zawodnicy, trenerzy, infrastruktura) oraz działalność (zawody, imprezy, osiągnięcia zawodników) stanowić będą poziom rzeczywisty tego produktu. Poziom poszerzony obejmie dodatkowe atrakcje i usługi świadczone amatorom żużla i emocji z nim związanych. Tab.42. Działania dla rozwoju markowego produktu turystycznego ŻUŻEL w ramach turystyki sportowej. Lp. DZIAŁANIE REALIZACJA WSPARCIE (organizacyjne/ merytoryczne/ finansowe) 1. pełne, marketingowe wykorzystanie KS Unia Leszno OT Leszno-Region przyznanych Unii Leszno praw do organizacji sponsorzy Władze samorządowe imprez w ramach Indywidualnych Mistrzostw prywatni gestorzy (miasto, powiat, Świata Grand Prix i Drużynowego Pucharu województwo) Świata SWC (2007-2009), w tym: przeprowadzenie kampanii promocyjnej na głównych rynkach docelowych zapewnienie obecności wiodących mediów pozyskanie sponsorów zapewnienie atrakcyjnej oprawy zawodów 2. uatrakcyjnienie kibicom widowisk sportowych KS Unia Leszno OT Leszno-Region (autografy, zdjęcia z zawodnikami, sponsorzy Władze samorządowe przejażdżki motocyklem żużlowym, występy taneczne, loterie, pokazy kaskaderskie) 3. uatrakcyjnienie kibicom pobytu w regonie i KS Unia Leszno Władze samorządowe przedłużenie go poprzez organizację imprez OT Leszno-Region towarzyszących (koncerty, konkursy, pokazy prywatni gestorzy i 137 4. 5. sztucznych ogni, parady sportowców, itp.) zapewnienie (produkcja) pamiątek regionalnych - gadżetów sportowych dla żużla (czapki, koszulki, szaliki, trąbki, naklejki, itp.) Opracowanie ofert dla organizatorów turystyki motywacyjnej, wykorzystujących zasoby Unii Leszno (przejażdżki na motorach, popisy kaskaderskie, itp.) sponsorzy prywatni przedsiębiorcy KS Unia Leszno OT Leszno-Region Centrum IT KS Unia Leszno Źródło: opracowanie własne. 9.3. „POD NIEBEM LESZNA” Produkt oparty na długoletnich tradycjach Leszna w szybownictwie i baloniarstwie. Bazą dla produktu są zasoby i działalność Centralnej Szkoły Szybowcowej oraz Aeroklubu Leszczyńskiego. Tabela 43. Działania dla rozwoju markowego produktu turystycznego POD NIEBEM LESZNA w ramach turystyki sportowej. Lp. DZIAŁANIE REALIZACJA WSPARCIE (organizacyjne/ merytoryczne/ finansowe) 1. pozyskanie dla Leszna organizacji imprez CSS Leszno Wsparcie lobbingowe ze lotniczych o randze międzynarodowej strony włodarzy miasta i (mistrzostwa świata, mistrzostwa Europy) regionu 2. organizacja i promocja rozmaitych imprez CSS Leszno lotniczych (pokazy i zawody szybowcowe, OT Leszno-Region baloniarskie, spadochroniarskie, zawody modeli latających, itp.) 3. zapewnienie podczas imprez aktywnego CSS udziału w sportach lotniczych turystom: loty turystyczne szybowcem, loty turystyczne balonem, skoki spadochronowe w tandemie, itp. 4. zapewnienie profesjonalnej oprawy imprez CSS Leszno oraz usług towarzyszących (rozrywka, OT Leszno-Region gastronomia, transport na lotnisko, media, prywatni gestorzy sponsorzy). 5. zapewnienie szerokiej promocji imprez OT Leszno-Region Władze samorządowe lotniczych Centrum IT 6. przygotowanie (produkcja) pamiątek prywatni OT Leszno-Region regionalnych - gadżetów nawiązujących do przedsiębiorcy sportów lotniczych (np. czapki-pilotki, zabawki, breloczki - samolociki, szybowce). 7. opracowanie ofert z zakresu turystyki KS Unia Leszno motywacyjnej z wykorzystaniem potencjału CSS Leszno Aeroklubu OT Leszno-Region Centrum IT Źródło: opracowanie własne 138 9.4. KONFERENCJE W REGIONIE LESZCZYŃSKIM Ta specyficzna forma turystyki biznesowej jest jedną z najdynamiczniej rozwijających się form turystyki na świecie. Region Leszczyński dysponuje kilkoma znaczącymi ośrodkami konferencyjnymi, są to: Centrum Konferencji i Rekreacji „Akwawit”, Zamek w Rydzynie, pałac w Pawłowicach, Centralna Szkoła Szybowcowa (hotel Gliding) oraz hotel „Ach to tu”. Akwawit, jako centrum konferencyjne, posiada już swoją markę i ceniony jest z uwagi na dobrą bazę (hotel, restauracje, sale wielofunkcyjne) oraz zaplecze rekreacyjne i lecznicze (fizykoterapia, masaże, itp.). Akwawit jako jedyny gestor usług konferencyjnych włączony jest w system promocji obiektów konferencyjnych „Konferencje w Polsce” (www.meetingspoland.pl). Zamek w Rydzynie (stanowiący własność Stowarzyszenie Inżynierów i Techników Mechaników Polskich) także jest znanym i cenionym ośrodkiem konferencyjnym, z uwagi na przepiękne wnętrza i otoczenie zamkowe, jak i dobrą jakość usług. Podobny pod względem charakteru zabytkowy obiekt – pałac w Pawłowicach - stanowiący własność Instytutu Zootechniki w Krakowie, aby mógł stać się ośrodkiem konferencyjnym, musiałby zostać poddany znaczącej modernizacji. W stanie aktualnym, ani część hotelowa, ani gastronomiczna czy park nie mogą być polecane organizatorom konferencji. Warto byłoby przekonać właściciela obiektu do podjęcia działań służących jego pełnej restauracji i zagospodarowania na potrzeby takich imprez, albowiem obiekt (część pałacowa – hotelowa) jest w niewielkim stopniu wykorzystywana i głownie na potrzeby mniejszych imprez (przyjęć okolicznościowych, wesel). Hotel Gliding i hotel Ach to tu stanowią również doskonałą bazę konferencyjno-szkoleniową, zwłaszcza uwagi na możliwość zapewnienia gościom dodatkowych atrakcji na pobliskim lotnisku Aeroklubu Leszczyńskiego (pokazy, przeloty). 139 Tab.44. Działania dla rozwoju markowego produktu turystycznego KONFERENCJE W REGIONIE LESZCZYŃSKIM w ramach turystyki biznesowej. Lp. DZIAŁANIE REALIZACJA WSPARCIE (organizacyjne/ merytoryczne/ finansowe) 1. włączenie oferty Regionu w system promocji Hotel Akwawit OT Leszno-Region konferencji w Polsce prowadzony przez Pałac Pawłowice Convention Bureau Poland oraz Convention Zamek w Rydzynie Bureau Poznań oraz Stowarzyszenie Konferencje i Kongresy w Polsce 2. poszerzenie oferty konferencyjnej w Regionie OT Leszno-Region Leszczyńskim, szczególnie poprzez Centrum IT opracowanie atrakcyjnej koncepcji usług prywatni gestorzy towarzyszących konferencjom i szkoleniom (rekreacyjnych, sportowych, kulturalnych, rozrywkowych) dopisać o pozostałych produktach 3 modernizacja, renowacja zespołu pałacowoIZZ ZD Pawłowice OT Leszno-Region parkowego w Pawłowicach władze samorządowe EFRR 4 marketing bezpośredni usług Hotel Akwawit OT Leszno-Region konferencyjnych, w tym m.in. opracowanie i Zamek w Rydzynie wysyłka informatorów dla organizatorów Pałac Pawłowice konferencji i szkoleń CSS i hotel Gliding Hotel Ach to tu sponsorzy Źródło: opracowanie własne 9.5. LESZCZYŃSKIE SMAKI Produkt oparty na atrakcjach tradycyjnej polskiej wsi, z jej architekturą, zwyczajami, rzemiosłem, oferujący pobyty na wsi (w bazie noclegowej zlokalizowanej na wsi), w tym w gospodarstwach rolnych, uczestnictwo w wiejskich zajęciach, imprezach folklorystycznych i obrzędach, a także możliwość spróbowania i nabycia produktów wytwarzanych w gospodarstwie. Region Leszczyński jest typowym regionem rolniczym, z zachowanymi tradycyjnymi układami wiejskimi, gospodarstwami i walorami mogącymi stanowić atrakcję dla mieszkańców aglomeracji miejskich, szczególnie rodzin z dziećmi, dzieci i młodzieży szkolnej i osób starszych. Wykreowanie i dalszy rozwój markowego produktu agroturystycznego Regionu Leszczyńskiego wymaga przede wszystkim współpracy agrokwaterodawców (w zakresie stworzenia produktu sieciowego), rozszerzenia oferty gospodarstw, podniesienia jakości usług dla turystów oraz promocji. 140 Tab.45. Działania dla rozwoju markowego produktu turystycznego LESZCZYŃSKIE SMAKI w ramach turystyki na terenach wiejskich. Lp. DZIAŁANIE REALIZACJA WSPARCIE (organizacyjne/ merytoryczne/ finansowe) 1. zorganizowanie kursów dla OT Leszno-Region PWSZ w Lesznie agrokwaterodawców w zakresie tworzenia władze samorządowe produktu turystycznego, podnoszenia jakości usług, itp. 2. zorganizowanie dla agrokwaterodawców OT Leszno-Region warsztatów, służących podtrzymaniu Stowarzyszenia tradycyjnych zajęć wiejskich (np. warsztaty agroturystyczne wikliniarskie, tkackie, bukieciarskie, hafciarskie, koronkarskie, kulinarne, kowalskie, garncarskie) 3. zabezpieczenie obecności turystycznych Centrum IT wydawnictw promocyjnych w gospodarstwach agroturystycznych (zwłaszcza bezpłatnych) 4. specjalizowanie gospodarstw agrokwaterodawcy OT Leszno-Region agroturystycznych z uwzględnieniem kryterium lokalizacji i oferowanych usług (np. gospodarstwa nad jeziorami dysponujące sprzętem wodnym, wędkarskim, gospodarstwa hodowlane z różnorodnością zwierząt gospodarskich), czy wręcz organizowanie gospodarstw pokazowych (młyny, serowarnie, kuźnie) 5. opracowanie pakietów pobytów grupa partnerska OT Leszno-Region (jednodniowych, weekendowych, urlopowych) agrokwaterodawców w gospodarstwach agroturystycznych Regionu Centrum IT Leszczyńskiego (nocleg, wyżywienie, program pobytu) dla różnych segmentów rynku (rodziny z dziećmi, wycieczki szkolne, seniorzy). 6. standaryzacja jakości usług gospodarstw agrokwaterodawcy OT Leszno-Region agroturystycznych poprzez skategoryzowanie gospodarstwa w oparciu o regulacje Polskiej Federacji Turystyki Wiejskiej „Gospodarstwa Gościnne”. 6. nadawanie charakteru atrakcji turystycznych OT Leszno-Region władze samorządowe niektórym tradycyjnym zajęciom rolniczym agrokwaterodawcy i sponsorzy np. żniwa, dożynki, wykopki, miodobranie, inni gestorzy kwitnienie jabłoni (uczestnictwo w życiu codziennym rolników). 7. rozwijanie alternatyw uprawowych i prywatni inwestorzy Ośrodek Doradztwa hodowlanych jako podstaw produktu agrokwaterodawcy Rolniczego turystycznego np. winorośl, zioła, hodowla OT Leszno-Region strusi, i in. 8. promowanie potraw kuchni regionalnej, agrokwaterodawcy OT Leszno-Region poprzez zachęcanie agrokwaterodawców do gestorzy usług przygotowywania takich potraw gastronomicznych 9. promocja Święta Dyni w Krzycku Małym Gosp. Agroturystyczne M.Beczkiewicz 141 10. zorganizowanie imprez (cyklicznych lub okazjonalnych) promujących leszczyńską wieś (Noc Kupały, Leszczyńskie Dożynki, Szukanie Leszczynowych Orzechów, itp.) 11. podtrzymywanie i rozwijanie tradycji jarmarków ludowych, odpustów, dożynek, 12. zorganizowanie punktów sprzedaży pamiątek regionalnych 13. wydłużanie sezonu turystycznego w gospodarstwach agroturystycznych poprzez promowanie turystyki „trzeciego wieku” opartej na pobytach w gospodarstwach (nawiązanie współpracy w tym zakresie z organizacjami „seniorskimi” np. z klubami seniora) Źródło: opracowanie własne. OT LESZNO-Region OT Leszno-Region agrokwaterodawcy gestorzy usług sponsorzy OT Leszno-Region sponsorzy prywatni inwestorzy agrokwaterodawcy władze samorządowe OT Leszno-Region OT Leszno-Region Produkt turystyczny LESZCZYŃSKIE SMAKI doskonale współgra z produktem W KRAINIE PTASIEGO ŚPIEWU (omówiony w punkcie 9.8) : 9.6. „LESZCZYŃSKIE PO KRÓLEWSKU” Podstawę tworzenia produktu stanowią walory turystyczne Leszna w tym wytyczone piesze szlaki tematyczne takie jak: „Leszno prywatne miasto Leszczyńskich i Sułkowskich” „Leszno miasto wielu religii” oraz rezydencje i pałace zlokalizowane na szlaku samochodowym: „Najpiekniejsze rezydencje”. Leszno może pełnić funkcję doskonałej bazy pobytowej i wypadowej dla wypraw bazujących na „królewskich” atrakcjach i „królewskiej” infrastrukturze w Regionie. Uwarunkowania tworzenia zróżnicowanego produktu turystycznego stanowią: walory kulturowe Leszna: o historia o dobrze zachowane dziedzictwo materialne w postaci zabytków, zbiorów muzealnych o działalność wybitnych postaci o charakter społeczności miejskiej: tradycje otwartości i tolerancyjności wobec przedstawicieli różnych narodowości i religii walory sportowe Leszna: 142 o doskonale rozwinięta baza dla rozwoju aeroturystyki o Aquapark Akwawit o znanej w kraju marce o tradycje żużlowe (stadion im. A. Smoczka, drużyna żużlowa „leszczyńskie byki”). dobra dostępność komunikacyjna miasta - drogowa i kolejowa (położenie przy trasie tranzytowej Poznań - Wrocław, bliskie położenie w stosunku do granicy z RFN). Atutem jest także rozwijające się w Lesznie szkolnictwo wyższe, w tym kształcące na kierunku Turystyka i Rekreacja specjalistów z zakresu organizacji i obsługi ruchu turystycznego. Do mankamentów utrudniających rozwój turystyki w Lesznie należą takie czynniki jak: brak wizerunku miasta jako ośrodka turystycznego (jaki mają np. takie miasta jak Kazimierz Dolny nad Wisłą, czy Łańcut) uboga oferta kulturalna (brak teatru, kina, cyklicznych koncertów, wystaw, festiwali) mała liczba obiektów gastronomicznych łączących degustację ze sztuką (w postaci np. wystaw malarstwa, fotografii, rzeźby, dzieł regionalnych artystów, wieczorków literackich, poetyckich, muzyki na żywo itp.) mała liczba obiektów gastronomicznych o sprecyzowanym profilu np. winiarni, herbaciarni, z tradycyjną kuchnią regionalną (np. w stylu „królewskie biesiady”). Rozwój turystyki samochodowej stymuluje bardzo dobra dostępność komunikacyjna miejscowości Regionu (gęsta sieć dróg dla ruchu samochodowego), ponadto położenie Leszna przy trasie E 261 [5]. Samochód, a następnie autokar należą do najczęściej wykorzystywanych środków transportu przez turystów w Europie. Wyznaczone w Regionie i przestawione na mapie turystycznej trasy dla turystyki samochodowej sprzyjają rozwojowi: krajoznawstwa, jak również stanowią uzupełnienie oferty wypoczynkowej Regionu. Lokalizacja Leszna przy trasie tranzytowej Poznań - Wrocław stwarza bardzo dogodne warunki do tworzenia bazy postojowo-wypoczynkowej dla kierowców. Odpowiednia informacja turystyczna, promocja miejsc i tras urządzonych z uwzględnieniem potrzeb turystów zmotoryzowanych powinna znaleźć się przy wjeździe do Leszna zarówno z kierunku północnego jak i południowego, jako zachęta to zatrzymania się w Regionie. Atutem turystyki samochodowej jest mniejsza wrażliwość na sezonowość wynikającą z warunków atmosferycznych – co daje perspektywy pozyskiwania środków finansowych z rozwoju tej formy turystyki w skali całego roku. Mankamentem natomiast jest duży udział ruchu samochodowego w emisji hałasu oraz zanieczyszczeń do powietrza atmosferycznego. 143 Produkt „Leszczyńskie po królewsku” obejmuje propozycję pobytu (zwiedzanie, udział w wydarzeniach kulturalnych, rozrywkowych, sportowych) w Lesznie oraz zwiedzanie okolic miasta na trasie szlaku samochodowego „Najpiękniejsze rezydencje” z uwzględnieniem także zamku w Osiecznej i kościoła w Drzeczkowie. Łączna długość szlaku to ok. 170 km. Przebieg trasy jest następujący: Leszno - Rydzyna – Rokosowo – Pawłowice – Osieczna – Racot – Włoszakowice – Leszno. Szlak wymaga oznakowania zarówno w terenie, jaki i na mapach turystycznych. Informacje w postaci tabliczek - drogowskazów z nazwą i logo szlaku powinny znaleźć się przy „witaczach” wszystkich miast znajdujących się na trasie, ponadto przy drogach dojazdu do zamków i rezydencji. Bilbordy z informacją o szlaku powinny stać się stałym elementem wystroju stacji benzynowych Regionu. Na stacjach tych należy także rozpowszechnić sprzedaż map turystycznych z opisem tras samochodowych. Ważnym elementem zagospodarowania trasy są parkingi, którym powinny towarzyszyć toalety i kontenery na śmieci, ponadto zadaszone stoły i ławy umożliwiające odpoczynek. W urządzonym miejscu postojowym przy każdej rezydencji powinna być zamieszczona tablica informująca o historii, walorach obiektu oraz możliwościach zwiedzania (godz. otwarcia, telefon kontaktowy). Przy trasie E5 i E12 wskazane jest uruchomienie większej liczby punktów gastronomicznych dostosowanych do potrzeb kierowców (w stylu Mac Drive) oferujących „królewskie” potrawy. Do promocji szlaku w skali krajowej jak i międzynarodowej należy wykorzystać imprezy masowe takie jak np. rajdy starych samochodów, motocykli, plenerowe przedstawienia teatralne, spektakle „światło i dźwięk” w otoczeniu rezydencji, cykliczne imprezy kulturalne o randze międzynarodowej (np. „Dni Baroku” na Zamku w Rydzynie). Tab.46. Działania dla rozwoju markowego produktu turystycznego LESZCZYŃSKIE PO KRÓLEWSKU w ramach turystyki miejskiej i samochodowej. Lp. DZIAŁANIE 1 2 3 4 Opracowanie graficzne logo produktu (z motywem korony) Oznakowanie szlaków w postaci drogowskazów z nazwą i logo szlaku Umieszczenie logo z hasłem „Leszczyńskie po królewsku” przy „witaczach” i „żegnaczach” oraz przy dworcu kolejowym Umieszczenie informacji o królu Stanisławie Leszczyńskim i rodzie Leszczyńskich na rynku oraz przy ul. Słowiańskiej w atrakcyjnej artystyczno- REALIZACJA WSPARCIE (organizacyjne/ merytoryczne/ finansowe) OT Leszno-Region OT Leszno-Region Władze samorządowe Sponsorzy OT Leszno-Region OT Leszno-Region Władze samorządowe Sponsorzy 144 5 6 7 8 9 10 11 13 14 15 16 graficznej formie (np. pamiątkowa tablica, ornament przedstawiajacy drzewo genealogiczne rodu Leszczyńskich na fasadzie jednej z kamienic, płytki w chodniku z informacjami o przedstawicielach rodu Leszczyńskich, figura króla przechadzającego się po mieście, siedząca na ławce Maria Leszczyńska itp.) Umieszczenie tablicy informującej o lokacji i historii miasta w Parku Kościuszki Zamieszczenie przy dworcu kolejowym i na Palcu Metziga planu miasta z dokładnymi informacjami o atrakcjach, trasach turystycznych, bazie noclegowej, obiektach sportowych, siedzibie Informacji Turystycznej (adres, tel., adres www) Zamontowanie na rynku urządzenia pozwalającego ma odsłuchanie informacji o historii miasta, jego walorach, także w niemieckiej i angielskiej wersji językowej Wprowadzenie w wystroju lokali gastronomicznych działających przy rynku i deptakach od niego odbiegających „królewskich cech” w nazewnictwie dań, napojów, wystroju wnętrz, np. portrety przedstawicieli rodu Leszczyńskich, stylowe reprodukcje barokowych obrazów Konkursy na królewskie dania Zachęcanie do większej specjalizacji lokali gastronomicznych, uruchomienia np. herbaciarni, winiarni, „królewskiego gościńca” czy „gospody Braci Czeskich” Zachęcanie właścicieli sklepów jubilerskich, z ekskluzywnym obuwiem i elegancką odzieżą do eksponowania w nazwie, szyldzie sklepu, czy jego wystroju postaci Marii Leszczyńskiej – królowej Francji Przygotowanie dla krajowych biur podróży oferty włączenia Leszna do tras wycieczek do Francji, w tym szczególnie popularnego szlaku „Zamki nad Loarą” Przygotowanie oferty trasy historycznodydaktycznej dla szkół (lekcja historii w terenie) z elementami sportu i rekreacji (basen) – pobyt dwudniowy Rozszerzenie oferty kulturalnej miasta w postaci imprez masowych, festiwali, koncertów, teatrów ulicznych o randze międzynarodowej Eksponowanie „królewskiego” wątku w organizowanych imprezach np. przedstawienia na rynku o tematyce OT Leszno-Region OT Leszno-Region Władze samorządowe Sponsorzy Władze samorządowe Sponsorzy OT Leszno-Region Władze samorządowe Sponsorzy Gestorzy usług OT Leszno-Region OT Leszno-Region OT Leszno-Region media media OT Leszno-Region media Centrum IT Centrum IT Muzeum PWSZ OT Leszno-Region Centrum IT Władze samorządowe Sponsorzy OT Leszno-Region Centrum IT Władze samorządowe Sponsorzy 145 17 18 19 20 21 23 24 25 26 27 28 29 30 związanej z historią życia Stanisława Leszczyńskiego i jego córki Marii Organizacja cyklicznej, markowej dla Regionu imprezy (o randze międzynarodowej) „Leszczyńskie po królewsku” obejmującej szereg zróżnicowanych imprez, festiwali, zawodów itp. - prezentujących bogactwo walorów kulturowych, sportowych, przyrodniczych Regionu , połączonych ze sprzedażą „królewskich” pamiątek np. ekskluzywnej porcelany, targiem antyków Fundowanie „królewskich” nagród w zawodach, teleturniejach, rajdach np. pucharu Króla Stanisława Nadanie salom wykładowym miejscowych uczelni wyższych nazw związanych z przedstawicielami rodu Leszczyńskich, zamieszczenie przy salach tabliczek przestawiających rys biograficzny postaci Wydanie turystycznego planu miasta z opisem krajoznawczym tras tematycznych Wydanie albumu pt. „Leszczyńskie po królewsku” Kampania reklamowa: bilbordy, spoty reklamowe, artykuły w prasie turystycznej (np. „National Geographic”, „Podróże”, dodatki weekendowe do popularnych dzienników) Dbałość o estetykę miasta Umieszczenie przy szlakach drogowskazów kierujących do bazy noclegowej, na parkingi z restauracją, prysznicem Kampania bilbordowa na stacjach benzynowych w Regionie, Wielkopolsce i Dolnym Śląsku, szczególnie: we Wrocławiu i Poznaniu oraz przy trasach nr 5 i 12. Opracowanie mapy z tematycznymi szlakami samochodowymi wraz z krajoznawczym opisem tras Sprzedaż map ze szlakami samochodowymi Regionu na stacjach benzynowych Urządzenie przy drogach dojazdowych do rezydencji parkingów z toaletami i kontenerami na śmieci oraz miejscami do odpoczynku – drewniane stoły i ławy pod zadaszeniem Umieszczenie w miejscach odpoczynku, jak również przy zamkach, rezydencjach tablic przedstawiających mapę sieci szlaków turystycznych w Regionie z wyeksponowaniem tras samochodowych, informacje krajoznawcze o obiekcie i OT Leszno-Region Centrum IT Gestorzy usług Władze samorządowe Sponsorzy media sponsorzy OT Leszno-Region PWSZ Wyższa Szkoła Marketingu i Zarządzania Wyższa Szkoła Humanistyczna OT Leszno-Region OT Leszno-Region OT Leszno-Region Władze samorządowe OT Leszno-Region Gestorzy usług OT Leszno-Region OT Leszno-Region Właściciele stacji Władze samorządowe OT Leszno-Region Centrum IT Władze samorządowe Gestorzy usług 146 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 regionie, dotyczące możliwości ich zwiedzania, wykaz bazy noclegowej, kontakt z punktem Informacji Turystycznej w Lesznie, adresy www. Promocja szlaku poprzez imprezy masowe OT Leszno-Region typu rajdy starych samochodów, zloty Centrum IT miłośników motocykli Organizacja masowych imprez OT Leszno-Region kulturalnych, rozrywkowych w otoczeniu Centrum IT zamków, rezydencji takich jak Gestorzy usług przedstawienia teatralne, spektakle „światło i dźwięk” o tematyce związanej z legendami, historią obiektu, (np. motyw białej Damy na Zamku w Rydzynie, Osiecznej) z udziałem miejscowych aktorów (przygotowanie spektakli w ramach działalności szkolnych kół teatralnych, czy sekcji teatralnej zrzeszającej miłośników regionalnej historii w Domu Kultury w Lesznie). Organizacja plenerowych seansów Prywatny kinowych dla zmotoryzowanych, w sezonie przedsiębiorca letnim we Włoszakowicach Produkcja pamiątkowych gadżetów dla Prywatni zmotoryzowanych: breloczki; smycze na przedsiębiorcy klucze, czapki, proporczyki, ramki do tablic rejestracyjnych, naklejki, zapach do samochodu z logo szlaku Uruchomienie większej liczby punków Prywatni gastronomicznych dla zmotoryzowanych przedsiębiorcy przy trasie nr 5 i 12 (w stylu Mac Drive) Dbałość o stan higieniczno sanitarny Władze samorządowe środowiska przyrodniczego w otoczeniu tras samochodowych (wprowadzanie ekranów akustycznych, w tym także w postaci nasadzeń pasów zieleni) Propagowanie informacji o szlaku poprzez OT Leszno-Region mapy, foldery, przewodniki turystyczne, strony internetowe. Konkurs kulinarny na „markowe” OT Leszno-Region królewskie potrawy, promocja tych potraw w obiektach gastronomicznych na szlaku DZIAŁANIA WSPOMAGAJĄCE Opracowanie logo walorów sportowych OT Leszno-Region Leszna Organizacja imprez sportowych o randze Kluby sportowe ponadregionalnej Gestorzy usług OT Leszno-REgion Propagowanie mody na sporty ekstremalne Media – aeroturystykę, nurkowanie Poszerzenie oferty Akwawitu o wczasy CR Akwawit rekreacyjne (np. turnusy odchudzające, zdrowotne – basen + gabinety odnowy biologicznej) Media Sponsorzy Gestorzy usług Władze samorządowe sponsorzy media Władze samorządowe sponsorzy 147 Współpraca między gestorami bazy sportowej w celu tworzenia wspólnej oferty zarówno imprez, jak i obozów sportowych (dla kadry sportowej krajowej i zagranicznej) 44 Dbałość o stan bazy sportowej (renowacja i rozwój) 45 Produkcja gadżetów dla kibiców: plakaty, szaliki, zapalniczki, kufle do piwa, koszulki, czapki itp. z logo sportowym Leszna 46 Promocja imprez sportowych, możliwości uprawiania sportów ekstremalnych takich jak: baloniarstwo, szybownictwo, skoki spadochronowe, speedway 47 Rozszerzenie oferty sportowej o modne sporty i zabawy takie jak np. quady, paintball, bungee, survival, zorbing, nornic walking z ukierunkowaniem na młodzież i imprezy integracyjne dla firm 48 Oznakowanie szlaków samochodowych w postaci drogowskazów z nazwą szlaku, wskazujących lokalizację głównych atrakcji turystycznych oraz bazy noclegowej 49 Kampania bilbordowa na stacjach benzynowych promująca turystykę samochodową w Regionie 50 Aktualizacja map, przewodników dla turystów zmotoryzowanych 51 Uzupełnienie zagospodarowania turystycznego o elementy odpowiadające potrzebom kierowców: parkingi (także leśne) z toaletami, miejscami do wypoczynku 52 Dbałość o czystość w miejscach postojowych toalety, kontenery na śmieci 53 Promocja walorów szlaków samochodowych z ukierunkowaniem na grupy miłośników walorów tras tematycznych (architektury drewnianej; wielkopolskich pałaców, dworków) 54 Propagowanie tras samochodowych wśród pasjonatów motoryzacji poprzez bilbordy, spoty reklamowe, atrakcyjne zdjęcia, filmy na stronach internetowych Regionu Źródło: opracowanie własne 43 Gestorzy usług Gestorzy usług Gestorzy usług OT Leszno-Region Kluby sportowe Media Prywatni przedsiębiorcy OT Leszno-Region OT Leszno-Region OT Leszno-Region Władze samorządowe Gestorzy usług Władze samorządowe OT Leszno-Region OT Leszno-Region Media kluby 9.7. „PIĘKNO UKRYTE W DREWNIE” Produkt obejmuje propozycję zwiedzania obiektów architektury drewnianej w Lesznie i na trasie tematycznego szlaku samochodowego pt. „Piękno ukryte w drewnie”. Wśród zabytkowych budowli drewnianych, do szczególnie osobliwych, kojarzonych z Regionem 148 należą wiatraki (w Lesznie, Rydzynie i Osiecznej). Długość trasy samochodowej wynosi ok. 150 km. Szlak zaczyna sie w Lesznie i dalej prowadzi przez: Śmigiel – Bronikowo – Niechłód – Rydzynę – Kaczkowo – Zakrzewo – Poniec – Oporowo – Osieczną do Leszna. Trasa jest przedstawiona (łącznie z opisem) na aktualnej mapie turystycznej Regionu. Jej przebieg wymaga natomiast wyraźnego oznakowania w postacji drogowskazów w terenie. Oferta skierowana jest szczególnie do miłośników historii i architektury. Może stanowić także uzupełnienie, w skali całego roku, dla wielu form turystyki i wypoczynku w Regionie. Do wzrostu popularności trasy powinno przyczynić się organizowanie imprez o charakterze kulturalno – rozrywkowym np. w otoczniu wiatraków (pikniki, festyny, przedstawienia, zabawy dla dzieci itp.). Funkcjonowanie turystycznych szlaków samochodowych wymaga odpowiedniej infrastruktury i informacji przygotowanej z myślą o kierowcach - na stacjach benzynowych, parkingach, w formie drogowskazów (por. rozdz. 9.6.) Tab.47. Działania dla rozwoju markowego produktu turystycznego PIĘKNO UKRYTE W DREWNIE w ramach turystyki samochodowej. Lp. WSPARCIE DZIAŁANIE REALIZACJA (organizacyjne/ merytoryczne/ finansowe) 1 Opracowanie graficzne logo szlaku OT Leszno-Region 2 Oznakowanie szlaku samochodowego w OT Leszno-Region postaci drogowskazów z nazwą szlaku, wskazujących lokalizację głównych atrakcji turystycznych oraz bazy noclegowej 3 Kampania bilbordowa na stacjach OT Leszno-Region benzynowych promująca turystykę samochodową w Regionie 4 Aktualizacja map, przewodników dla OT Leszno-Region turystów zmotoryzowanych 5 Uzupełnienie zagospodarowania Władze samorządowe turystycznego o elementy odpowiadające Gestorzy usług potrzebom kierowców: parkingi (także leśne) z toaletami, miejscami do wypoczynku 6 Dbałość o czystość w miejscach Władze samorządowe postojowych toalety, kontenery na śmieci 7 Promocja walorów szlaków OT Leszno-Region samochodowych z ukierunkowaniem na grupy miłośników walorów tras tematycznych 8 Dbałość o stan środowiska przyrodniczego Władze samorządowe w otoczeniu tras i parkingów (ekrany Nadleśnictwo akustyczne, nasadzenia pasów zieleni – stanowiących barierę dla hałasu i filtrujących zanieczyszczenia powietrza) 9 Propagowanie tras samochodowych wśród OT Leszno-Region pasjonatów motoryzacji poprzez bilbordy, Media 149 spoty reklamowe, atrakcyjne zdjęcia, filmy na stronach internetowych Regionu 10 Organizacja imprez kulturalnych, rozrywkowych „ożywiających” otoczenie obiektów, np. pikniki, festyny przy wiatrakach jako impreza cykliczna ze zmianą miejsca lokalizacji (Leszno Rydzyna – Osieczna) połączonych ze sprzedżą pieczywa, wyrobów cukierniczych i inych produktow bazyjących na zmielonym zbożu Źródło: opracowanie własne kluby OT Leszno-Region Władze samorządowe Gestorzy usług 9.8. „W KRAINIE PTASIEGO ŚPIEWU” Bazą dla tworzenia produktu turystycznego jest sieć pieszych szlaków turystycznych, w tym tras tematycznych. Ich charakter sprzyja rozwojowi turystyki: krajoznawczej kulturowej ekoturystyki (florystycznej i faunistycznej) wypoczynkowej aktywnej (nordic walking, jogging, narciarstwo biegowe). Wytyczone w Regionie szlaki piesze są dostępne w ciągu całego roku, umożliwiają organizację jedno- lub kilkudniowych wypraw. Stanowią także ofertę uzupełniającą dla dłuższych pobytów turystycznych w regionie (związanych np. z turystyką wiejską lub wypoczynkową nad wodą). Produkt turystyczny „W krainie ptasiego śpiewu” obejmuje, oprócz wyznaczonej trasy tematycznej o identycznej nazwie, sieć pieszych szlaków turystycznych Regionu, w tym o charakterze tematycznym. Szlaki piesze przecinają teren pojezierzy, bogaty pod względem walorów przyrodniczych. System pieszych szlaków tematycznych stanowią takie trasy jak: (1) „Pieszy Szlak Konwaliowy” (z trasą „Tam gdzie rosną rosiczki”) (2) „W krainie ptasiego śpiewu” (3) „Ziemia pęeknie rzeźbiona” (4) „Życie lasu z bliska” (5) „Milczący świadkowie” Szali tematyczne (2), (3), (4) i (5) zostały przedstawione i opisane na aktualnej mapie turystycznej Regionu. Natomiast „Pieszy szlak konwaliowy” jest propozycją połączenia w 150 formie kolejnej trasy tematycznej odcinka szlaku niebieskiego z trasą „Tam gdzie rosną rosiczki”. Proponowany przebieg obejmuje odcinek szlaku niebieskiego na dystansie: Boszkowo (Letnisko) – Górsko – Olejnica (9,5 km) i dalej pieszą trasę tematyczną „Tam gdzie rosną rosiczki” (7,5 km) urządzoną w formie ścieżki dydaktycznej. Szlak o łącznej długości 17 km, przebiega przez obszar Przemęckiego Parku Krajobrazowego. Trasa jest bardzo urozmaicona pod względem walorów przyrodniczych, co stwarza możliwości szerokiego jej wykorzystania zarówno przez zwolenników turystyki wypoczynkowej, jak i aktywnej. Stanowi także dogodny odcinek do prezentacji treści dydaktycznych (oznakowania w formie ścieżki dydaktycznej). Ponadto w Górsku można zatrzymać się na pobyt lub zwiedzić oryginalną „Zagrodę u rzeźbiarza” z galerią rzeźbionych ptaków. Na kanale łączącym jeziora Górskie i Oleśnickie zaczyna się i kończy leśna ścieżka dydaktyczna, biegnąca nad brzegami j e z i o r Olejnickiego i Radomierskiego (długość 7, 5 km). Na trasie ścieżki zlokalizowano 11 stanowisk dydaktycznych z tablicami informacyjnymi i wiele małych tablic opisujących gatunki drzew i krzewów. Punkt widokowy umożliwia obserwację Wyspy Konwaliowej. Szlak wymaga czytelnego i estetycznego (z nawiązaniem do logo – konwalii) oznakowania, uwzględnienia na mapach, w folderach, przewodnikach turystycznych, stronach internetowych Regionu Leszczyńskiego. Konieczne jest także uzupełnienie infrastruktury turystycznej o zadaszone miejsca postojowe, zbudowane z materiałów lokalnego pochodzenia (drewno), dyskretnie wkomponowane w krajobraz. W punktach tych powinny być zamieszczone tablice informacyjne, które w sposób przystępny i atrakcyjny graficznie przybliżą genezę i walory otaczającego krajobrazu, zasady zachowania na terenach cennych przyrodniczo oraz cel (sens) ochrony przyrody. Wyeksponowania wymaga konwalia w postaci np. nasadzeń wokół miejsc postojowych, roślinności ozdobnej w obiektach noclegowych, gastronomicznych, pamiątek, w które mogą zaopatrzyć się turyści (konwalie w koszach wiklinowych; suche kompozycje kwiatowe; konwalie w ozdobnych woreczkach – zapach do szafy; konwaliowe wody toaletowe; koszulki, plecaki z motywem konwalii itp.) Proponowanym logo dla Pieszego Szlaku Konwaliowego jest kwiat konwalii na tle konturów plecaka. Zarówno początek(Boszkowo), jak i koniec (Olejnica) szlaku nawiązuje do dobrze rozwiniętej infrastruktury noclegowej i komunikacyjnej. 151 Tab.48. Działania dla rozwoju markowego produktu turystycznego W KRAINIE PTASIEGO ŚPIEWU w ramach turystyki pieszej. Lp. WSPARCIE DZIAŁANIE REALIZACJA (organizacyjne/ merytoryczne/ finansowe) 1 Opracowanie graficzne logo dla pieszych OT Leszno-Region szlaków turystycznych 2 Oznakowanie szlaków z wprowadzeniem OT Leszno-Region Władze samorządowe oprócz standardowego znaku (paska z kolorem) także nazwy tematycznej i logo szlaku 3 Urządzenie miejsc postojowych, stanowiących Władze OT Leszno-Region jednocześnie punkty informacyjne i widokowe samorządowe umiejętnie wkomponowanych w naturalną scenerię 4 Budowa pomostu widokowego, Władze umożliwiającego komfortowe podziwianie samorządowe krajobrazu Wyspy Konwaliowej 5 Przygotowanie tablic informacyjnych OT Leszno-Region Władze samorządowe (atrakcyjnych pod względem treści, jak i Sponsorzy – prywatni formy graficznej) z uwzględnieniem gestorzy elementów humoru, zabawy 6 Organizacja imprez cyklicznych, festynów np. OT Leszno-Region Władze samorządowe „Dni kwitnących konwalii”, „Ptasie koncerty” Centrum IT Sponsorzy – prywatni gestorzy 7 Dbałość o stan czystości na szlaku (kosze na Władze śmieci, akcje sprzątania śmieci, uświadamianie samorządowe turystom zasad zachowania na „łonie natury” 8 Propagowanie informacji o szlakach poprzez OT Leszno-Region Władze samorządowe mapy, foldery, przewodniki turystyczne, strony Centrum IT Sponsorzy – prywatni internetowe gestorzy 9 Wydanie broszury przedstawiającej OT Leszno-Region Władze samorządowe szczegółowo przebieg szlaków i ich atrakcje. Sponsorzy – prywatni gestorzy 10 Eksponowanie osobliwości przyrodniczej Władze Media regionu poprzez: nasadzenia konwalii w samorządowe otoczeniu obiektów turystycznych, zachęcanie ludności miejscowej do wprowadzania konwalii jako roślinności ozdobnej w ogrodach, kwietnikach 11 Produkcja oryginalnych pamiątek związanych Prywatni OT Leszno-Region ze szlakami (sprzedaż sadzonek konwalii w przedsiębiorcy atrakcyjnych opakowaniach, hafciarstwo, koronkarstwo z motywem konwalii, zapach konwaliowy, saszetki z zasuszoną konwalią jako zapach do szafy, konwalia w malarstwie itp.) 12 Szkolenie przewodników po szlakach, które Instytucja Władze samorządowe mogą pełnić rolę ścieżek dydaktycznych edukacyjna zwiedzanych pod kierunkiem instruktora 13 Podnoszenie jakości usług gospodarstw Gospodarstwa OT Leszno-Region agroturystycznych, stanowiących podstawę agroturystyczne Stowarzyszenia bazy noclegowej na szlaku agrokwaterodawców DZIAŁANIA WSPOMAGAJĄCE 152 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23. 24. 25. 26. 27. Weryfikacja przebiegu szlaków pieszych w oparciu o wyniki ich inwentaryzacji (20042006). Rezygnacja z odcinków mało atrakcyjnych i nieuczęszczanych. Odnowienie oznakowania szlaków w terenie OT Leszno-Region Wydanie mapy, przewodnika turystycznego obejmujących wszystkie szalki turystyczne regionu (także tematyczne) Stworzenie tzw. małej infrastruktury: zadaszonych miejsc postojowych, punktów widokowych, placów zabaw, piknikowych Dbałość o czystość szlaków (w miejscach postojowych toalety, kosze na śmieci), organizowanie akcji sprzątania szlaków Promocja walorów szlaków pieszych z ukierunkowaniem na grupy miłośników walorów tras tematycznych. Tworzenie gospodarstw agroturystycznych OT Leszno-Region Dostosowanie szlaków pieszych w sezonie zimowym, przy odpowiedniej miąższości pokrywy śnieżnej do potrzeb narciarstwa biegowego. Propagowanie mody na aktywny wypoczynek (biegi, nordic walking, narciarstwo biegowe) poprzez bilbordy, spoty reklamowe, atrakcyjne zdjęcia, filmy na stronach internetowych Regionu wytyczenie ścieżek dydaktycznych dla dzieci i młodzieży szkolnej (oznakowanie, ustawienie tablic informacyjnych o roślinach i zwierzętach) opracowanie folderów z opisem ścieżek, fauny i flory Władze samorządowe podejmowanie wszelkich działań związanych z ochroną środowiska naturalnego współpraca z przedszkolami i szkołami w zakresie aktywnego uczestnictwa dzieci i młodzieży w ekoturystyce i kształtowaniu ich świadomości ekologicznej (tworzenie ofert z zakresu tzw.„zielonych szkół”) stworzenie ośrodków edukacji ekologicznej i wiosek etnograficznych (np. Bukówiec Górny) zorganizowanie usług przewodnickich i instruktorskich z zakresu ekoturystyki Źródło: opracowanie własne. 28. OT Leszno-Region Władze samorządowe PWSZ w Lesznie Władze samorządowe Władze samorządowe Władze samorządowe OT Leszno-Region Kluby i stowarzyszenia rolnicy OT Leszno-Region OT Leszno-Region OT Leszno-Region ODR-y Media Władze samorządowe Instytucje oświatowe i kulturalne (szkoły, domy kultury) Koło Naukowe przy Instytucie Turystyki PWSZ Koło Naukowe przy Instytucie Turystyki PWSZ władze instytucje i programy samorządowe proekologiczne OT Leszno-Region Koło Naukowe przy przedszkola i szkoły Instytucie Turystyki Centrum IT PWSZ OT Leszno-Region władze samorządowe Nadleśnictwo OT Leszno-Region Centrum IT OT Leszno-Region instytucje i fundacje ekologiczne PWSZ 153 9.9. „LESZCZYŃSKIE ROWEROSTRADY” Rozwojowi turystyki rowerowej w Regionie sprzyja dobrze rozwinięta sieć szlaków rowerowych, wchodzących także w skład systemu szlaków długodystansowych takich jak Euro Velo 9 i Ziemiański Szlak Rowerowy. Trasy mają zróżnicowany charakter zarówno pod względem walorów, jak i stopnia trudności (od łatwych - rekreacyjnych, po crossowe). Sprzyjają rozwojowi turystyki: krajoznawczej ekologicznej familijnej aktywnej (wyczynowej). Sieć szlaków rowerowych umożliwia organizację wypoczynku weekendowego, jak i wypraw dłuższych, kilkudniowych w skali całego roku. W przypadku tras długodystansowych o zasięgu ponadregionalnym odpowiednia infrastruktura dla rowerzystów oraz promocja walorów turystycznych powinna zachęcać do odpoczynku (z noclegiem) właśnie w Regionie Leszczyńskim. Markowy produkt turystyczny „Rowerostrady” obejmuje cały system szlaków rowerowych Regionu, w tym wyznaczone w jego wschodniej części trasy tematyczne (łącznie 17). Przy tym, jako szczególnie warte promocji, należy podkreślić walory „Ziemiańskiego Szlaku Rowerowego”, które na odcinku przebiegającym przez Region należy reklamować „po królewsku”. Szlak ten biegnie we wschodniej części regionu na linii północ – południe. Prowadzi on przez takie miejscowości jak: Adamowo – Popowo Wonieskie – Kopanin – Drzeczkowo – Osieczna – Trzebania – las Kąkolewo – Leszno Grzybowo – Nadleśnictwo Karczma Borowa – Nowy Świat – Dąbsze – Rydzyna i dalej w kierunku Ponieca. Długość trasy w Regionie wynosi 34 km. Szlak jest przedstawiony na aktualnej turystycznej mapie rowerowej Regionu Leszczyńskiego. Wymaga jednak wyraźnego oznakowania w terenie. Przy wjeździe do Osiecznej, Leszna i Rydzyny należy zamieścić przy trasie tabliczki informujące o głównych atrakcjach turystycznych tych miast, zachęcające do postoju, zwiedzania i zatrzymania się na nocleg. Oznakowanie powinno zawierać poza znakiem standardowym dla tras rowerowych także logo nawiązujące do nazwy z motywem korony. Infrastruktura turystyczna na trasie wymaga uzupełnienia o elementy typowe dla turystyki rowerowej: system współpracujących ze sobą wypożyczalni rowerów, z serwisem i punktem usługowym napraw w głównych miastach na trasie takich jak Osieczna i Leszno, ponadto miejsca postojowe ze stojakami dla rowerów, tablicami z mapami przedstawiającymi sieć szlaków rowerowych w Regionie. 154 Niezbędna jest promocja szlaku, także poprzez wykorzystanie tradycyjnych imprez rekreacyjnych takich jak leszczyńskie rowerowe majówki. Tab.49. Działania dla rozwoju markowego produktu turystycznego ROWEROSTRADY w ramach turystyki rowerowej. Lp. WSPARCIE DZIAŁANIE REALIZACJA (organizacyjne/ merytoryczne/ finansowe) 1 Opracowanie graficzne logo produktu OT Leszno-Region 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 Oznakowanie szlaków z wprowadzeniem oprócz standardowego znaku także logo, nazwy tematycznej szlaku Urządzenie miejsc postojowych dla rowerzystów, stanowiących jednocześnie punkty informacyjne i widokowe umiejętnie wkomponowanych w naturalną scenerię Zamieszczenie przy trasie tabliczek – drogowskazów kierujących do głównych atrakcji turystycznych Regionu, również do bazy noclegowej, zachęcających do korzystania z różnych wariantów tras Umieszczenie w punktach węzłowych szlaków pieszych i rowerowych tablic przedstawiających mapę sieci szlaków turystycznych w Regionie, informacje krajoznawcze, wykaz bazy noclegowej, kontakt z punktem Informacji Turystycznej w Lesznie Organizacja imprez rowerowych skierowanych do różnych grup turystów, np: „familijnych” – majówki z piknikiem, „wyczynowców” - zawody, crossy kolarskie Dbałość o stan czystości na szlakach (kosze na śmieci, akcje sprzątania śmieci, uświadamianie turystom zasad zachowania na „łonie natury” Propagowanie informacji o szlakach poprzez mapy, foldery, przewodniki turystyczne, strony internetowe. Uruchomienie wypożyczalni rowerów, z punktem usługowym napraw (Osieczna, Leszno) Połączenie istniejących na Szlaku Ziemiańskim wypożyczalni rowerów w sieć Produkcja pamiątkowych gadżetów dla rowerzystów (np. kaski, bidony, koszulki naklejki z logo szlaku) Tworzenie bazy noclegowej przy trasach rowerowych w postaci gospodarstw agroturystycznych Dbałość o komfort i bezpieczeństwo jazdy: OT Leszno-Region Władze samorządowe Władze samorządowe Prywatni przedsiębiorcy OT Leszno-Region OT Leszno-Region Władze samorządowe Sponsorzy – gestorzy usług OT Leszno-Region Centrum IT Władze samorządowe Sponsorzy – gestorzy usług OT Leszno-Region Centrum IT Gestorzy usług Władze samorządowe Sponsorzy Media Władze samorządowe OT Leszno-Region Centrum IT Władze samorządowe Sponsorzy – gestorzy usług, media Prywatni przedsiębiorcy Prywatni przedsiębiorcy Prywatni przedsiębiorcy OT Leszno-Region Prywatni przedsiębiorcy, rolnicy Władze samorządowe 155 budowa szykan, barierek w miejscach krzyżowania się trasy rowerowej z drogą o dużym natężeniu ruchu pojazdów lub ciągiem spacerowym, unikanie prowadzenia tras rowerowych drogą wykorzystywaną także przez szlak pieszy. DZIAŁANIA WSPOMAGAJĄCE 14 Aktualizacja map, przewodników OT Leszno-Region rowerowych 15 Stworzenie infrastruktury odpowiadającej Władze samorządowe potrzebom rowerzystów: zadaszonych Sponsorzy – gestorzy miejsc postojowych, punktów widokowych, usług placów zabaw, piknikowych ze stojakami dla rowerów, toaletami. 16 Promocja walorów szlaków rowerowych z OT Leszno-Region ukierunkowaniem na grupy miłośników walorów tras tematycznych. 17 Propagowanie mody na aktywny OT Leszno-Region wypoczynek: poprzez bilbordy, spoty reklamowe, atrakcyjne zdjęcia, filmy na stronach internetowych Regionu Źródło: opracowanie własne OT Leszno-Region Media Władze samorządowe Media 9.10. „SZLAK KONNY KRÓLA STANISŁAWA” Produkt oparty na atrakcyjnych walorach naturalnych oraz kulturowych Regionu Leszczyńskiego, połączonych w szlak z wykorzystaniem „królewskiej” infrastruktury: pałaców i dworów, stadnin i ośrodków jeździeckich. W Regionie Leszczyńskim funkcjonuje kilka stadnin i ośrodków jeździeckich (w Wyższej Szkole Marketingu i Zarządzania, Ranczo Karina i Jolka w Lesznie), przy gospodarstwach agroturystycznych (m.in. w Jeziorkach, „Czajkówka”). Ponadto w bliskim sąsiedztwie, w Racocie i Golejewku działają stadniny o uznane renomie. W Lesznie od kilku lat organizowane są międzynarodowe i krajowe zawody konne (na bazie Wyższej Szkoły Zarządzania i Marketingu). Turystyka konna stwarza możliwości rozwoju: w powiązaniu z walorami kulturowymi Regionu turystyki elitarnej (oferta skierowana do turystów zamożnych, zainteresowanych zarówno jazda konną jak i dziedzictwem historycznym) turystyki zdrowotnej (ośrodki hipoterapii) turystyki sportowej (obozy konne, kursy instruktorskie) turystyki myśliwskiej turystyki krajoznawczej (zwiedzanie na szlakach konnych) turystyki wypoczynkowej (przejażdżki bryczkami, kuligi, powożenie zaprzęgami w połączeniu z imprezami plenerowymi: ogniska, pikniki itp.). 156 Za markowy produkt turystyczny z zakresu turystyki konnej przyjęto Szlak Konny Króla Stanisława. Proponowane logo to podkowa z motywem korony. Oferta skierowana jest do turystów zamożnych, krajowych jak i zagranicznych, w tym także polonii – koneserów polskiej historii i tradycji. Szlak powinien prowadzić drogami gruntowymi do zamków i pałaców w Rydzynie, Pawłowicach, Osiecznej, Włoszakowicach, Lesznie. Bazę pobytową może stanowić stadnina w Lesznie i Jeziorkach. Istotna jest wysoka jakość usług związanych z zakwaterowaniem, gastronomią (regionalne, staropolskie potrawy, wina, miody pitne, imprezy plenerowe z pieczeniem dziczyzny) oraz pamiątkami (ekskluzywne wyroby skórzane, futrzarskie, srebro, kryształy, porcelana). Ważna jest odpowiednia oferta kulturalna: imprezy plenerowe i kameralne o tematyce historycznej (turnieje rycerskie, zawody bractwa kurkowego, polowania, inscenizacje motywów z życia króla Stanisława Leszczyńskiego itp.). Szlak wymaga estetycznego (zgodnego ze stylem epoki patrona szlaku) oznakowania w terenie oraz przedstawienia na mapie turystycznej Regionu. Ze względu na duży stopień agresywności turystyki konnej w stosunku do środowiska przyrodniczego, przebieg szlaku należy uzgodnić z zarządem Nadleśnictw (Karczma Borowa, Włoszakowice, Kościan). Tabela 50. Działania dla rozwoju markowego produktu turystycznego SZLAK KONNY KRÓLA STANISŁAWA w ramach turystyki konnej. Lp. DZIAŁANIE REALIZACJA WSPARCIE (organizacyjne/ merytoryczne/ finansowe) 1 Opracowanie logo szlaku (podkowa z motywem OT Leszno-Region korony) 2 Wytyczenie szlaku konnego, wiodącego przez OT Leszno-Region Właściciele stadnin atrakcyjne tereny i stadniny Regionu (zalecane oddzielenie tras konnych od ruchu pieszego i rowerowego) 3 Przygotowanie kompleksowej oferty pobytu dla Gestorzy usług Centrum IT turystów klasy „de lux” (koneserów staropolskiej historii) z bazą noclegową w rezydencjach i pałacach 4 Opracowanie mapy i folderu dla wyznaczonego OT Leszno-Region Sponsorzy - właściciele szlaku, dostosowanych do użytku przez jeźdźców stadnin (łatwe do posługiwania się podczas jazdy, zabezpieczone przed zniszczeniem, zamoczeniem, itp.) 5 Wzbogacenie oferty usług podstawowych i prywatni gestorzy OT Leszno-Region komplementarnych w otoczeniu szlaku oraz usług zorganizowanie współpracy pomiędzy podmiotami świadczącymi usługi przy szlaku (czyli między stadninami, gospodarstwami agroturystycznymi, gastronomią, pozostałymi placówkami usługowymi, aby jeździec miał gdzie zatrzymać się na posiłek, przenocować, skorzystać z toalety, 157 napoić konia, czy naprawić naderwany popręg, itp., należy zaznaczyć te miejsca na mapie) 6 Zorganizowanie miejsc odpoczynku na szlaku władze (zadaszenia, ławki, kosze na śmieci) samorządowe 7 Organizowanie regionalnych, krajowych i OT Leszno-Region międzynarodowych imprez konnych, pozyskiwanie dla regionu „ważnych” imprez sportów jeździeckich 8 Kultywowanie tradycji bractwa kurkowego 9 Organizacja imprez o tle historycznym: OT Leszno-Region turnieje kusznicze, rycerskie, zawody strzeleckie, Gestorzy usług zawody bractwa kurkowego, plenerowe przedstawienia teatralne związane z historią miejscowych zamków i pałaców 10 Wprowadzenie w menu restauracji dań restauratorzy regionalnych, staropolskich, o „królewskich” nazwach 11 Sprzedaż ekskluzywnych, stylowych pamiątek np. Prywatni podkowa z logo szlaku, album „Leszczyńskie po przedsiębiorcy królewsku”, skórzane sakwy, wyroby futrzarskie, Centrum IT skórzane, drewniane, ze szkła, kryształu, srebra, porcelany 12 Dbałość o estetykę szlaku, eliminacja elementów Władze szpecących, ograniczenie natrętnej presji tablic samorządowe informacyjnych. Dostosowanie grafiki oznakowania do stylu epoki Króla Stanisława DZIAŁANIA WSPOMAGAJĄCE 13 Przygotowanie oferty „wczasy w siodle” Gestorzy usług skierowanej na rynki zagraniczne (Niemcy, Holandia, polonia) i krajowe 14 Organizacja cyklicznych zawodów konnych o OT Leszno-Region randze międzynarodowej (o puchar Króla Gestorzy usług Stanisława) 15 Przygotowanie oferty na sezon zimowy: kuligi, Gestorzy usług powożenie zaprzęgami 16 Przygotowanie kompleksowej oferty łączącej jazdę Gestorzy usług konną z myślistwem (na bazie leśniczówek, gospodarstw agroturystycznych) 17 Organizacja imprez: zawody kowali, przejażdżki OT Leszno-Region bryczkami, festiwale piosenki biesiadnej w Gestorzy usług połączeniu z degustacją regionalnych potraw 18 Specjalizacja ośrodków konnych w turystyce Gestorzy usług zdrowotnej (hipoterapia, dogoterapia), nawiązanie współpracy z ośrodkami rehabilitacji osób niepełnosprawnych 19 Prowadzenie obozów sportowych, kursów Gestorzy usług instruktorów jazdy konnej, nauki powożenia zaprzęgami itp. (oferta dla szkół, Uczelni AWF, szkół filmowych, teatralnych) Źródło: opracowanie własne OT Leszno-Region Władze samorządowe, wojewódzkie Władze samorządowe Sponsorzy media OT Leszno-Region Centrum IT Władze samorządowe Centrum IT Centrum IT Władze samorządowe media OT Leszno-Region Centrum IT 158 10. WSPARCIE ROZWOJU PRODUKTÓW TURYSTYCZNYCH REGIONU LESZCZYŃSKIEGO. Z uwagi na stosunkowo duże rozdrobnienie podmiotów działających w gospodarce turystycznej Regionu (bardzo duży odsetek mikro i małych przedsiębiorstw), częstokroć sezonowy charakter działalności, jak i krótką historię ich działalności rynkowej, rozwój branży, a tym samym rozwój turystyczny Regionu istotnie zależy od wsparcia udzielanego branży przez instytucje publiczne i władze samorządowe. Szczególne znaczenie przypisywane jest tutaj kwestii wsparcia: finansowego (stwarzanie możliwości skorzystania z zewnętrznych źródeł finansowania, wprowadzanie ulg i zwolnień podatkowych) infrastrukturalnego (np. inwestycje w zakresie poprawy stanu infrastruktury drogowej, uzbrajanie terenów pod inwestycje, rewitalizacja/ restauracja obiektów zabytkowych, estetyzacja ulic i budynków – remonty elewacji, rozwój terenów zielonych) organizacyjno-prawnego (plany zagospodarowania, strategie, integracja branży i koordynacja podejmowanych działań, stworzenie systemu fachowego doradztwa, tworzenie zachęt inwestycyjnych - ofert) w zakresie promocji (organizowanie kampanii promocyjnych obejmujących swym zasięgiem wszystkie podmioty regionalnej gospodarki turystycznej) w zakresie zabezpieczenia bezpieczeństwa i porządku publicznego w zakresie kształcenia kadr dla potrzeb branży. Zadania w tym zakresie muszą być realizowane przez: władze samorządowe (wsparcie organizacyjno-prawne, finansowe-ulgi, zwolnienia, doradztwo np. w zakresie pozyskiwania funduszy strukturalnych) Organizację Turystyczną Leszno-Region (strategie, koncepcje, promocja, wydawnictwa, platforma współpracy branży z władzami i innymi instytucjami, doradztwo turystyczne) Centrum Informacji Turystycznej (informacja, promocja) instytucje publiczne (policja, regionalne instytucje edukacyjne – szkoły średnie i wyższe). 10.1. Źródła finansowania rozwoju produktów turystycznych Regionu Leszczyńskiego Finanse są jedną z podstawowych barier utrudniających rozwój turystyki w polskich regionach. Samorządy lokalne w ramach swoich budżetów są w stanie przeznaczyć relatywnie bardzo niewielkie środki finansowe na rozwój turystyki i rekreacji na swoim terenie. Organizacja Turystyczna Leszno-Region, zgodnie ze statutem, może finansować 159 swoją działalność ze składek członkowskich (gminy: 0,80zł/ 1 mieszkańca/ rok, powiat: 0,20zł/ 1 mieszkańca/ rok), darowizn, dotacji, subwencji, funduszy pomocowych, dobrowolnych wpłat oraz własnej działalności gospodarczej w zakresie sprzedaży towarów i usług turystycznych oraz promocyjnych. Szeroki zakres sygnalizowanych w Strategii działań wymagać będzie znacznych środków finansowych, kluczową sprawą będzie zatem ich aktywne pozyskiwanie. Szczególną uwagę należy zwrócić na możliwość pozyskania dotacji i funduszy przeznaczonych na rozwój regionalny, w tym na wzrost konkurencyjności regionów, rozwój przedsiębiorczości, ochronę środowiska, budowę i modernizację infrastruktury technicznej (możliwość finansowania określonych przedsięwzięć stwarzają m.in. programy: Narodowy Plan Rozwoju na lata 2007-2013, Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego, Regionalne Programy Operacyjne, Norweski Mechanizm Finansowy, Szwajcarski Mechanizm Finansowy, Mechanizm Finansowy Europejskiego Obszaru Gospodarczego, programy uruchamiane przez Ministerstwo Gospodarki). Dokumentem określającym możliwości finansowania działań z funduszy strukturalnych UE jest Narodowa Strategia Spójności (Narodowe Strategiczne Ramy Odniesienia) na lata 2007-2013. Cele strategiczne NSS będą realizowane za pomocą Programów Operacyjnych (PO), zarządzanych przez Ministerstwo Rozwoju Regionalnego, Regionalnych Programów Operacyjnych (RPO) zarządzanych przez Zarządy poszczególnych Województw i projektów współfinansowanych ze strony instrumentów strukturalnych, tj.: – Program Operacyjny Infrastruktura i Środowisko – EFRR i FS – Program Operacyjny Innowacyjna Gospodarka – EFRR – Program Operacyjny Kapitał Ludzki – EFS – 16 Regionalnych Programów Operacyjnych – EFRR (w tym Wielkopolski Regionalny Program Operacyjny) – Program Operacyjny Rozwój Polski Wschodniej – EFRR – Program Operacyjny Pomoc Techniczna – EFRR – Programy Operacyjne Europejskiej Współpracy Terytorialnej – EFRR Łączna suma środków zaangażowanych w realizację NSS w latach 2007-2013 wyniesie około 85,56 mld euro. Z tytułu realizacji NSS średniorocznie (do roku 2015) będzie wydatkowe około 9,5 mld euro, co odpowiada około 5% produktu krajowego brutto. Z tej sumy: – 67,3 mld euro będzie pochodziło z budżetu UE, – 11,86 mld euro z krajowych środków publicznych (w tym ok. 5,93 mld euro z budżetu państwa), – ok. 6,4 mld euro zostanie zaangażowanych ze strony podmiotów prywatnych. 160 Łączna suma środków włączona w realizację działań rozwojowych, których głównym elementem będzie NSS, wyniesie łącznie ponad 107,9 mld euro, w tym 85,4 mld środków UE73. Wsparcie projektów służących rozwojowi turystyki uzyskać będzie można w ramach: Programu Operacyjnego Innowacyjna Gospodarka, 4 Cel szczegółowy: Zwiększenie udziału innowacyjnych produktów polskiej gospodarki w rynku międzynarodowym, 6 Oś priorytetowa: Polska gospodarka na rynku międzynarodowym. W ramach 6 osi priorytetowej wspierane będą działania takie jak: przedsięwzięcia niezbędne z punktu widzenia promocji walorów turystycznych Polski, w tym tworzenie innowacyjnych produktów i usług turystycznych, tworzenie systemu informacji turystycznej, inwestycje w zakresie produktów turystycznych. Wielkopolskiego Regionalnego Programu Konkurencyjność przedsiębiorstw oraz 4. Operacyjnego, Restrukturyzacja priorytety: i 1. wzmocnienie potencjałów terytorialnych. 10.2. Monitoring prowadzonych działań Wszystkie prowadzone zgodnie ze Strategią działania należy monitorować pod kątem ich skuteczności (realizacji założonych celów i zadań). Wymagać to będzie prowadzenia stałych, cyklicznych badań przyjazdowego ruchu turystycznego do Regionu oraz regionalnej gospodarki turystycznej, w tym szczególnie istotne będą: w zakresie realizacji celu strategicznego „Wykreowanie wizerunku Regionu jako obszaru atrakcyjnego turystycznie”: kontrola prezentacji oferty Regionu (dostępność i sposób prezentacji materiałów promocyjnych w wytypowanych miejscach), badania rynków docelowych w zakresie świadomości Regionu i jego oferty, rozpoznawalności logo, kojarzenia z turystyką i wypoczynkiem (wywiady, badania ankietowe), liczba „wejść” na stronę internetową (pomiar statystyczny na stronie), w zakresie realizacji celu strategicznego „Podniesienie jakości usług oferowanych w Regionie”: 73 www.funduszestrukturalne.gov.pl 161 stały pomiar satysfakcji klientów przez gestorów usług (liczba reklamacji, liczba pochwał i rekomendacji), cykliczne badania opinii turystów na temat jakości usług (wywiady, badania ankietowe), w zakresie realizacji celu strategicznego „Stworzenie Markowych Produktów Turystycznych”: badania wielkości i struktury ruchu turystycznego w Regionie badania frekwencji w podmiotach gospodarki turystycznej i towarzyszącej w Regionie badania gestorów usług w zakresie liczby i rodzaju świadczonych usług (wywiady, badania ankietowe), badania poziomu satysfakcji nabywców z rozmiarów oferty (wywiady, badania ankietowe), w zakresie realizacji celu strategicznego „Wzrost aktywności rekreacyjnej mieszkańców Regionu” badania ilościowe (np. czy wzrosła liczba korzystających z obiektów i urządzeń sportowo-rekreacyjnych – sprawozdawczość obiektów i gestorów) badania jakościowe (np. czy zmienił się styl życia z biernego na aktywny pod względem ruchowym, badanie poziomu zadowolenia z jakości życia w Regionie, badania zdrowotności mieszkańców Regionu, wywiady, badania ankietowe). Optymalnie zorganizowany system monitoringu prowadzonych działań wymagać będzie współdziałania wszystkich podmiotów i jednostek zaangażowanych w rozwój turystyki na terenie Regionu (w tym szczególnie branży turystycznej, władz samorządowych, stowarzyszeń, instytucji kulturalnych i oświatowych). Szczególna rola w zakresie wspierania Organizacji Turystycznej Leszno-Region i jej działań przypisana być powinna Centrum Informacji Turystycznej w Lesznie, a także Państwowej Wyższej Szkole Zawodowej w Lesznie, która kształci kadry na kierunku Turystyka i rekreacja oraz prowadzi badania naukowe w zakresie turystyki. 162 ZAKOŃCZENIE Atrakcyjność turystyczna Regionu Leszczyńskiego, zwłaszcza w zakresie turystyki wypoczynkowej i rekreacyjnej jest niepodważalna i znajduje swoje potwierdzenie zarówno w przeprowadzonych na potrzeby strategii badaniach, jak i w istniejącym ruchu turystycznym na terenie Regionu. Tym niemniej, potencjał ten jest zaledwie w niewielkim stopniu wykorzystywany z uwagi na istniejące niedostatki w zakresie oferty, infrastruktury turystycznej i towarzyszącej, poziomu jakości oraz działań promocyjnych. Wdrożenie sygnalizowanych w Strategii działań powinno sprzyjać przeprowadzeniu niezbędnych zmian i poprawie tych kluczowych składników produktu turystycznego. Warunkiem niezbędnym jest przekonanie wszystkich współtworzących produkt turystyczny o konieczności ścisłej współpracy i zaakceptowania wiodącej roli Organizacji Turystycznej Leszno-Region w zakresie planowania, koordynowania i kontrolowania rozwoju turystyki w Regionie. 163 LITERATURA 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. 12. 13. 14. 15. 16. 17. 18. 19. 20. 21. 22. 23. 24. 25. 26. 27. 28. 29. 30. 31. Dedio T. (1989): Atrakcyjność jezior obszaru młodoglacjalnego dla rekreacji (na przykładzie jezior Polski Północno-Zachodniej). [W]: Przegląd Geograficzny t. LXI, z.1-2, s. 77-95 Deja W. 2001: Przydatność rekreacyjna strefy brzegowej jezior Polski. Wyd. Naukowe Bogucki, Poznań Deresiewicz J. (1966): Ziemia Leszczyńska. PWN, Warszawa Kondracki J. (1994): Geografia Polski. Mezoregiony fizyczno-geograficzne. PWN, Warszawa Dziemianowicz W. (2005): Ranking atrakcyjności inwestycyjnej miast Polski – refleksje po czterech edycjach badań. [W]: Prace i Studia Geograficzne, t. 35. Wydział Geografii i Studiów Regionalnych, Uniwersytet Warszawski, Warszawa Frankiewicz E., Osieczna Zapis historyczny. Bezpłatny dodatek książkowy „Głosu”. Drukiem Drukarni Leszczyńskiej, Leszno 1939, s.98-111 Gniazdowska M., (2005): Mapa turystyczna Leszno Region (1:85 000), wyd. Piertuska & Mierkiewicz, Poznań Katalog zabytków sztuki w Polsce. T.V woj. Poznańskie, powiat wolsztyński z. 28, 1970; powiat leszczyński z. 12,1975; Kondracki J. (1994): Geografia Polski. Mezoregiony fizyczno-geograficzne. PWN, Warszawa Krzymowska-Kostrowicka A. (1997): Geoekologia turystyki i wypoczynku. Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa Kucharski B., Zgodziński B. (1990): Leszno i okolice. Przewodnik. Wyd. Poznańskie, Poznań Lijewski T., Mikułowski B., Wyrzykowski J. (1998): Geografia turystyki Polski. PWE, Warszawa Latosińska J., Włodarczyk B. (2004): Potencjał turystyczny Pojezierza Sławskiego. Turyzm 14/1, Łódź Lorek G., Kuźniak S. 1998: Przewodnik przyrodniczy po Ziemi Leszczyńskiej. Wydział rolnictwa i Ochrony Środowiska Urząd Wojewódzki w Lesznie Lorek G. (2005): Mapa turystyczna Leszno Region (1:85 000), wyd. Piertuska Mierkiewicz, Poznań, Lorek G., Kuźniak S., Dobroń M., Karg J., Schubert J., Wilk W. (1998): Przewodnik przyrodniczy po Ziemi Leszczyńskiej. Wydział Rolnictwa i Ochrony Środowiska Urzędu wojewódzkiego w Lesznie, Leszno Łęcki W. (red.) (2004): Wielkopolska. Nasza kraina. Wyd. Kurpisz, Poznań Majątki wielkopolskie, powiat leszczyński T. IV 1996 Moliński Z. (1999): Przewodnik po Lesznie i okolicach. Wyd. Urząd Masta Leszna Piwoń A. (red.) (1996): Kalendarium miasta Leszna. Wyd. Urząd Miasta Leszna Poślednik M., Pużanowska U. (2004): Zasoby turystyczne subregionów – wyniki prac warsztatowych. [W]: Wielkopolska Gościnna. Rozwój turystyki na obszarach wiejskich w Wielkopolsce, Poznań Pułkownik T. 2004: Przemęcki Park Krajobrazowy. Ocena możliwości rozwoju sportów wodnych. Praca licencjacka pod kierunkiem A Zajadacz. Materiały archiwalne PWSZ, Leszno Rąkowski G. (red.), 2002: Parki krajobrazowe w Polsce. Instytut Ochrony Środowiska, Warszawa Regiony klimatyczne Polski (1982) według W. Okołowicza. Geoprojekt, Warszawa Rybczyński A. red. (1993): Województwo leszczyńskie. Informacja o stanie środowiska. Wydział Ochrony Środowiska Urzędu Wojewódzkiego w Lesznie Sołowiej D. (1992): Weryfikacja ocen integralnych atrakcyjności środowiska przyrodniczego człowieka w wybranych systemach rekreacyjnych. Wyd. Naukowe UAM, Poznań Szymańska K., Maćkowiak M. (2005): Mapa turystyczna Leszno Region (1:85 000), wyd. Piertuska & Mierkiewicz, Poznań Świderski B., Ilustrowany opis Leszna i Ziemi Leszczyńskiej. Nakład Księgarni A. Krajewicza, Leszno, 1928, s. 203 – 207 Topolski J. (red.) (1997): Historia Leszna. Wyd. Urząd Miasta Leszna Warszyńska J. (red.), 2000: Geografia turystyczna świata, cz. I, Wyd. Naukowe PWN Woś A. (1999): Klimat Polski. Wyd. Naukowe PWN, Warszawa 164 32. 33. Zaręba D. 2000: Ekoturystyka .Wyzwania i nadzieje. PWN, Warszawa Zimniewicz K., 2005: Zarządzanie polskimi parkami krajobrazowymi. Próba diagnozy. AE w Poznaniu DOKUMENTY, RAPORTY, INFORMATORY, AKTY PRAWNE 1. Informacja o stanie środowiska. Województwo leszczyńskie, 1993. Wydział Ochrony Środowiska Urzędu Wojewódzkiego w Lesznie 2. Materiały Archiwum Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków, delegatura w Lesznie 3. Obwieszczenie Dyrektora Wydziału Ochrony Środowiska Urzędu Wojewódzkiego w Lesznie z dnia 13.05.1996 r. (Dziennik Urzędowy Województwa Leszczyńskiego nr 22, poz. 89). 4. Plan rozwoju lokalnego powiatu leszczyńskiego do roku 2013, Starostwo Powiatowe w Lesznie 5. Plan urządzania lasu Nadleśnictwa Karczma Borowa (na okres 01.01.2005-31.12.2014). Program ochrony przyrody. Regionalna Dyrekcja Lasów Państwowych w Poznaniu, Biuro Urządzania Lasu i Geodezji Leśnej w Warszawie, Oddział w Poznaniu 6. Raport o stanie środowiska w województwie wielkopolskim w 2002 r. Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Poznaniu 7. Raport o stanie środowiska w województwie wielkopolskim w 2004 r. Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Poznaniu 8. Rozporządzenie nr 115a/91 Wojewody Leszczyńskiego z dnia 25 listopada 1991 r. w sprawie powołania Przemęckiego Parku Krajobrazowego, za K. Zieniewicz, 2005 9. Ustawa z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody (Dz. U. z dnia 30 kwietnia 2004 r.) 10. Stan czystości wód w zlewni Kościańskiego Kanału Obry. Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Poznaniu, Delegatura w Lesznie. Biblioteka Monitoringu Środowiska, Leszno, 2002; 11. Stan czystości wód w zlewni Południowego Kanału Obry, Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Poznaniu, Delegatura w Lesznie. Biblioteka Monitoringu Środowiska, Leszno, 2001 12. Strategia rozwoju gminy Przemęt na lata 2004-2011, Urząd Gminy Przemęt 13. Strategia rozwoju miasta Leszna, Urząd Miasta w Lesznie 14. Strategia rozwoju turystyki w województwie wielkopolskim. Diagnoza. Instytut Turystyki, Warszawa, wrzesień 2006 (projekt) MAPY 1. 2. 3. 4. Atlas Środowiska Geograficznego Polski. Polska Akademia Nauk. Instytut Geografii i Przestrzennego Zagospodarowania, Warszawa, 1994 Powiat Leszno (1: 75 000), Informacja Turystyczna, Leszno, 2000 Leszno Region. Mapa turystyczna (1: 85 000), wyd. Piertuska & Mierkiewicz, Poznań, 2005 Leszno Region. Mapa rowerowa (1: 55 000), wyd. Piertuska & Mierkiewicz, Poznań, 2005 STRONY INTERNETOWE 1. 2. 3. 4. 5. 6. www.intur.com.pl www.leszno-region.pl www.zpp.pl http://www.unia.leszno.pl http://natura2000.mos.gov.pl http://pl.wikipedia.org 165 Spis tabel Tab.1.Powierzchnia, ludność i gęstość zaludnienia jednostek terytorialnych Regionu Leszczyńskiego Tab.2.Wybrane parki zabytkowe Regionu Leszczyńskiego Tab.3. Ślady osadnictwa w Regionie Leszczyńskim. Tab.4. Znane osoby związane z Regionem Leszczyńskim. Tab.5. Imprezy o randze międzynarodowej w Lesznie. Tab. 6. Osiągnięcia drużyny KS Unia Leszno. Tab.7. Tematyczne szlaki rowerowe Regionu Leszczyńskiego. Tab.8. Główne szlaki kajakowe w Regionie Leszczyńskim. Tab.9. Atrakcyjność jednostek terytorialnych Regionu Leszczyńskiego dla turystyki wypoczynkowej (w skali kraju). Tab. 10. Atrakcyjność jednostek terytorialnych Regionu Leszczyńskiego dla turystyki krajoznawczej (w skali kraju). Tab.11. Przydatność wybranych jezior Regionu Leszczyńskiego dla programów rekreacyjnych. Tab.12. Ocena atrakcyjności turystycznej subregionu leszczyńskiego. Tab.13. Atrakcyjność turystyczna Regionu Leszczyńskiego w opinii odwiedzających. Tab. 14. Proponowane hasła reklamowe promujące wizerunek Regionu Leszczyńskiego. Tabela 15. Baza noclegowa Regionu Leszczyńskiego (stan na dzień 31.12.2005). Tabela 16. Baza agroturystyczna Regionu Leszczyńskiego (stan na dzień 31.12.2005). Tabela 17. Baza gastronomiczna Regionu Leszczyńskiego (stan na dzień 31.12.2005). Tabela 18. Urządzenia komplementarne infrastruktury drogowej Regionu Leszczyńskiego. Tab. 19. Obiekty sportowo-rekreacyjne Regionu Leszczyńskiego (stan na dzień 31.12.2005). Tab.20. Obiekty i urządzenia kulturalno-rozrywkowe Regionu Leszczyńskiego (stan na dzień 31.12.2005). Tab. 21. Imprezy kulturalno-rozrywkowo-rekreacyjne w Regionie Leszczyńskim. Tab.22. Pozostałe obiekty i urządzenia usługowe Regionu Leszczyńskiego (stan na dzień 31.12.2005). Tab.23. Największe jeziora w Regionie Leszczyńskim. Tab.24. Typy siedlisk leśnych na obszarze Nadleśnictwa Karczma Borowa Tab.25. Rezerwaty przyrody – istniejące Tab. 26. Najważniejsze ograniczenia i nakazy w Przemęckim Parku Krajobrazowym. Tab. 27. Obszary chronionego krajobrazu w granicach Regionu Leszczyńskiego. Tab. 28. Pomniki przyrody. Tab. 29. Ocena jakości wód podziemnych Regionu Leszczyńskiego w punktach badawczych sieci regionalnej Wielkopolskiego Inspektoratu Ochrony Środowiska w 2004 r. Tab. 30. Jeziora Regionu Leszczyńskiego w zlewni Kanału Wonieść z Samicą Osiecką. Tab. 31. Jeziora Regionu Leszczyńskiego w zlewni Południowego Kanału Obry. Tab.32. Depozycja zanieczyszczeń na powierzchni ziemi w punktach pomiarowych na terenie powiatu leszczyńskiego. Tab.33. Rozkład średnioroczny stężeń dwutlenku siarki i dwutlenku azotu w powietrzu. Tab.34. Stężenie średnioroczne zanieczyszczeń powietrza w 2004 r. (wg WSSE i WIOŚ). Tab. 35. Bilans odpadów (Mg) w 2004 r. Tab.36. Wybrane wskaźniki potencjału rozwojowego Leszna i gmin Regionu Leszczyńskiego (stan na dzień 31.12.2005). Tab.37. Zagadnienia organizacyjne rozwoju turystyki w Lesznie i Regionie. Tab.38. Zagadnienia finansowe rozwoju turystyki w Regionie Leszczyńskim. Tab. 39. Korzystający z noclegów (w tym turyści zagraniczni) w obiektach turystycznych Polski, Wielkopolski, miasta Leszna i Regionu Leszczyńskiego (bez Leszna) w tys. osób. Tab.40. Analiza SWOT dla rozwoju turystyki w Regionie Leszczyńskim. Tab.41. Działania dla rozwoju markowego produktu turystycznego KAJAKOWY SZLAK KONWALIOWY w ramach turystyki wodnej aktywnej i wypoczynkowej nad wodą. str. 9 17 19 43 45 49 56 66 67 68 71 74 76 78 81 81 83 84 86 88 88 89 93 96 98 100 101 102 104 104 105 105 105 106 107 108 110 111 113 123 135 166 Tab.42. Działania dla rozwoju markowego produktu turystycznego ŻUŻEL w ramach turystyki sportowej. Tab.43. Działania dla rozwoju markowego produktu turystycznego POD NIEBEM LESZNA w ramach turystyki sportowej. Tab.44. Działania dla rozwoju markowego produktu turystycznego KONFERENCJE W REGIONIE LESZCZYŃSKIM w ramach turystyki biznesowej. Tab.45. Działania dla rozwoju markowego produktu turystycznego LESZCZYŃSKIE SMAKI w ramach turystyki na terenach wiejskich. Tab.46. Działania dla rozwoju markowego produktu turystycznego LESZCZYŃSKIE PO KRÓLEWSKU w ramach turystyki miejskiej i samochodowej. Tab.47. Działania dla rozwoju markowego produktu turystycznego PIĘKNO UKRYTE W DREWNIE w ramach turystyki samochodowej. Tab.48. Działania dla rozwoju markowego produktu turystycznego W KRAINIE PTASIEGO ŚPIEWU w ramach turystyki pieszej. Tab.49. Działania dla rozwoju markowego produktu turystycznego LESZCZYŃSKIE ROEWROSTRADY w ramach turystyki rowerowej. Tab. 50. Działania dla rozwoju markowego produktu turystycznego SZLAK KONNY KRÓLA STANISŁAWA w ramach turystyki konnej. Spis rycin Ryc.1. Obszar objęty działalnością organizacji turystycznej Leszno Region na tle podziału administracyjnego Wielkopolski. Ryc.2. Ocena atrakcyjności jezior Przemęckiego Parku Krajobrazowego. Ryc. 3. Rodzaje uprawianych sportów wodnych w Przemęckim Parku Krajobrazowym Ryc. 4. Ocena infrastruktury umożliwiającej uprawianie sportów wodnych w PPK. Ryc.5. Średnia ocena wybranych aspektów atrakcyjności turystycznej Regionu Leszczyńskiego w opinii odwiedzających. Ryc.6. Ocena jakości usług oferowanych w wykorzystywanym obiekcie noclegowym (skala 1 do 5). Ryc.7. Opinia przyjezdnych na temat jakości usług oferowanych w miejscowościach Regionu Leszczyńskiego (skala 1 do 5). Ryc. 8. Liczba korzystających z noclegów w Regionie Leszczyńskim (bez miasta Leszna) w latach 1995-2005 (w tys. osób). Ryc. 9. Liczba korzystających z noclegów obiektach miasta Leszna w latach 1995-2005 (w tys. osób). Ryc. 10. Miejsca zamieszkania turystów przyjeżdżających do Regionu Leszczyńskiego. Ryc. 11. Czas pobytu odwiedzających w Regionie Leszczyńskim. Ryc. 12. Deklarowana liczba przyjazdów do Regionu Leszczyńskiego. Ryc. 13. Sposób spędzania czasu podczas wakacyjnego pobytu w Regionie Leszczyńskim. Ryc.14. Obiekty noclegowe wykorzystywane przez turystów przyjeżdżających do Regionu Leszczyńskiego. Ryc.15. Turyści zagraniczni w strukturze klientów podmiotów gospodarki turystycznej w Regionie Leszczyńskim. Ryc. 16. Kraje pochodzenia zagranicznych klientów podmiotów turystycznych Regionu Leszczyńskiego. 137 138 140 141 144 149 152 155 157 str. 10 72 72 73 76 82 89 113 114 115 116 117 117 118 119 120 167 ANEKS Bukowiec Kaszczor* *Wieleń Zaobrzański Przemęt* Gmina Tab. Obiekty zabytkowe w Regionie Leszczyńskim Zamki/pałace Dwory Zabytkowe parki Kościoły Kapliczki/pomniki Kościół par p.w. Św. Jana Chrzciciela (bud. 1651-90, . barok.) i dawny klasztor Cystersów (1604 r.); 1742 – zniszczone pożarem, odbudowane, restauracja kościół 1883-6. Po 1914 częściowa rozbiórka klasztoru (zachowany krużganek klasztorny, budynek poklasztorny – barokowy) kościół fil. p.w. śś Piotra i Pawła, proboszcz wzm. 1281 r. Obecny zb. w poł. XVII w., wzniesiony na miejscu starszego (z XIw.); Kościół fil św. Andrzeja wzm. 1422, obecny wzn. w pocz. XIX w. Kościół (XVIII w.) Krużganek zakonny z kaplicą i ołtarzykiem późnorenesansowym z pocz. XVII w. Kościół XVIII w. Klasztor Cystersów Figura Św. Jana Nepomucena (barok. XVIII w.) Kościół wzm. 1404 r., obecny wzniesiony w 1825 r. pozbawiony cech stylowych Inne Budynek poklasztorny barokowy z pocz. XVII w. Figura Św. Jana. Nepomucena (XVIII w. późnobarok.) Na cmentarzu przykościelnym nagrobki empirowe (XIX w.) Brama kościelna z I poł. XIX w. Dąbcze Kościół fil. proboszcz wzm. 1391 r.Obecny zbudowany 1666-68 r. Górka Duchowna Goniembice Gołanice Drzeczkowo Dłużyna Długie Stare Kościół, parafia wzm. 1421 r. Obecny wzniesiony w XV w. rozbudowany w 1769 r. Założenia dworskie; 2 dwory: stary dwór, późnobarokowy z 4 ćw. XVIII w., przebudowany w XIX w.; nowy dwór zb. ok. poł. XIX w. w stylu gotyku romantycznego zb. w pocz. XIX w., murowany Park krajobrazowy z okazami starych drzew (graby) Figura św. Jana Nepomucena, przydrożna z piaskowca (1742) Na cmentarzu kościelnym nagrobki z piaskowca (I poł. XVIII w.) Kościół drewniany wzniesiony ok. 1660 r. Obecny murowany, zbudowany 1841 r. Plebania (1843 r.) Kościół fil. pierwotny wzm 1425 r. Obecny zbud. 1775 r. Brama późnobarok. ok. 1775 r., murowana; Dawna kuźnia zb. 1845, neogotycka Kościół, 1419 wzm. proboszcz; obecny zbudowany w 1782 r., późnobarokowy Kościół, 1395 wzm. proboszcz. Obecny murowany wzn. w 1815 r., bez określonych cech stylowych Kościół, w 1610 r. wzn. kościół murowany, po pożarze w 1691 r. odnowiony. Ołtarz główny późnobarokowy 169 Jabłonna Kościół wzm. 1376 r. Obecny z przełomu XVIII i XIX w., murowany, bezstylowy. Jezierzyce Kościelne Kościół, proboszcz wzm. 1466. Obecny zbud. w 1806 r., drewniany Kaczkowo Parafia zał. w XIII lub XIV w. 1674 r. wzniesiono nowy kościół, drewniany Krzycko Wielkie Krzycko Małe Kąkolewo Parafia wzm. 1426. Nowy kościół murowany zbud. w 1501 r, odnawiany 1600 i 1719, gruntownie przebudowany 1790-97. Barokowoklasycystyczny z wykorzystaniem murów późnogotyckich, otoczony murem z bramą późnobarokową z 2 poł. XVIII w. Kościół wzm. 1418r. Obecny murowany, neogotycki, wzniesiony w 1892 r. Na cmentarzu kościelnym płyty, nagrobne: barokowa ok. poł. XVIII w., rokokowa 2 poł. XVIII w. Figury przydrożne (obecnie na murze cmentarnym): Św. Floriana, barokowa XVIII w., Św. Wawrzyńca 1. poł. XIX w., Św. Jana Nepomucena nawpół ludowa, z piaskowca Dwór zbud. ok. poł. XVIII w. Gruntownie odnowiony ok. 1960 r., barokowy, adaptowany na ośrodek zdrowia 170 Lasocice Proboszcz wzm. 1333 r. Obecny kościół zbudowany 1930 r. murowany, bezstylowy 171 Leszno Dawny pałac w 2.poł XVI w. lub pocz. XVII w. budowa nowej rezydencji Leszczyńskich zapewne na miejscu obecnej. Zniszczona pożarem, odbud. XVII/XVIII w. przez R. Leszczyńskiego lub jego syna króla Stanisława. Barokowy, murowany z cegły Kościół par. pod wezw. Św. Mikołaja. Proboszcz wzm. 1410 r. Obecny kościół budowany od ok. 1682 lub 1687 do 1695, barokowy; Dawny zbór Braci Czeskich pod wezw. Św. Jana. Zwany także reformowanym lub kalwińskim. Zbud. 1652-4. Odbudowany 1658, 1714-16. Od 1945 r. katolicki. Zewnątrz o charakterze późnogotyckim, wystrój barokowy, murowany. Dawny Zbór Luterański p.w. Św. Krzyża wzn. 1635 r. Budowa obecnego od 1711 -30. Barokowy, murowany z cegły. Mur i lapidarium – cmentarz przykościelny z ok. pocz. XVIII w., otoczony murem ceglanym, płyty i pomniki nagrobne piaskowcowe. Dawne gimnazjum-szkoła elementarna Braci Czeskich założ. 1555. Obecny budynek zbud. ok. 1712 r., wielokrotnie przebudowywany, barokowy; Dawny dom Dzwonnika zbud. w XVIII w., przy cmentarzu kościelnym od pd; Dawna pastorówka – obecnie muzeum okręgowe budynek barokowy z 1.poł. XVIII w. Dawna Synagoga zbud. 1626, wielokrotnie przebudowywana, restaurowana, niemal całkowicie zatraciła cechy zabytkowe. Obecnie dział judaistyczny muzeum okręgowego; Pozostałości fortyfikacji ziemnych wzn. 1636-9, zniesione 2. poł. XIX w., po obu stronach ul. Narutowicza; Ratusz zbud. 1637-9, odbudowany w obecnej postaci 1707-8, barokowy, murowany z cegły; Dawny szpital p.w. Św. Jerzego, zbud. 1688, przebudowany, barokowy (ul. Szkolna 21); Dawny Hotel Polski zb. ok. 1820-30, cechy późnoklasycystyczne (ul. B. Chrobrego nr 3) Dawna poczta zbud. XVIII w., gruntownie przebudowana (ul. B. Chrobrego 13/14); Domy. Rynek wzn. w XVII i XVIII w., przebudowane przeważnie w XIX i XX w., murowne z cegły, otynkowane. Fasady często o cechach barkowych, 172 Lubonia Dwór zb. XVIII/XIX w., murowany z cegły, kaplica o cechach neogotyckich. Mórkowo Proboszcz wzm. 1405. Obecny kościół zb. 2.poł XVI w., późnogotycki, z zewnątrz zniekształcony dobudową wieży i przeróbkami neogotyckimi. Niechłód Proboszcz wzm. 1426. Obecny kościół zb. w XVIII w. wewnątrz elementy barokowe. Osieczna Oporowo Dwór zb. ok. 1800 r., rozbudowany ok. 1900 r. o skromnych cechach klasycyzmu z dobudowanymi skrzydłami późnobarkowymi 74 Zamek murowane fortalicjom zb. w XV w. W 1655 zniszczony pożarem, odbudowany. Gruntowna rozbudowa ok. 1890 r. pozbawiła do w dużej mierze wartości zabytkowych. Użytkowany jako sanatorium dla dzieci, nad J. Łoniewskim Parafia istniała przed 1310 r. kościół drewniany z XVI w.. Obecny zb. 1640 r., restaurowany. Ołtarz główny późnobarokowy. Na cmentarzu kościelnym kaplica grobowa, murowana z 1839 r. Kościół p.w. Św. Trójcy wzm. 1397. Obecny zb. w1540 r. późnogotycki, zbarokizowany; Brama w murze otaczającym kościół, późnobarokowa ok. 1777 r.; Kościół i klasztor reformatów, ok. 1630 r. pierwsze budynki drewniane. Obecny z 1729-33, późnobarokowy, wyposażenie wnętrza jednolite, rokokowe; Klasztor o skromnych cechach barokowych, w zrębie z 1680-2, przebudowany i odnowiony, remontowany z zatarciem niektórych cech zabytkowych Wiatraki na wzniesieniu, przy drodze do Leszna. Drewniane koźlaki. Pochodzą one z XVIII wieku: 1761 r., 1763 r. oraz najstarszy z 1729 r.74 Upamiętnione są stoczoną na tym wzgórzu bitwą w Powstaniu Wielkopolskim Archiwum Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków, delegatura w Lesznie, 2006 173 Pawłowice Park założony częściowo na miejscu dawnego ogrodu włoskiego ok. 1783-85 Dwór zb. XVIII/XIX, murowany z cegły, otynkowany Rojaczyn Kościół par. wzm. 1395, obecny zb. na innym miejscu jako kaplica dworska 1597, zbarokizowany Naprzeciw kościoła barokowa, kamienna figura przydrożna z datą 1743 Św. Józefa z Dzieciątkiem; we wsi 2 rzeźba Chrystusa Frasobliwego, drewniana, ludowa Kościół par. pierwotny z XIII w., obecny murowany, zb. 1850-1, odnowiony o cechach neoromańskich Figura przydrożna Św. Jana Nepomucena, barokowa 2.poł. XVIII w. Figura przydrożna Chrystusa Frasobliwego, ze sztucznego kamienia z 1879 r. Robaczysko Radomicko Zespół pałacowy W XVIII 1.poł.XVIII w.dwór drewniany. Obecny pałac zb. 1779-83. zespół klasycystyczny. Dekoracja wnętrz klasycystyczna, sztukatorska, galerie, oficyny, domki odźwiernych Dwór zb. XVIII/XIX w., późnobarokowy, murowany 174 Rydzyna Rezydencja. Murowany zamek zb. 1 ćw. XV w., na jego fundamentach zb. 1685-95 zamek barokowy, o elewacjach późnobarokowych 1742-55. Murowany z cegły, w partiach z XV w. o układzie gotyckim z użyciem kamienia, otynkowany. Po pożarze w 1945 r., odbudowany 195065, kompozycja przestrzenna rezydencji barokowa; Brama i mist zb. ok. 1750 r., późnobarokowe; Oficyny i budynki gospodarcze zb. 1750-62r.; Lapidarium na dziedzińcu przed oficynami zgromadzone fragmenty rzeźb: rzeźba 1. Figura św. Józefa z dzieciątkiem, kamienna, barokowa z ok. poł. XVIII w., zachowana do polowy; 2-3 – dwie rzeźby sfinksów, kamienne, 4 – fragmenty rokokowej fontanny ogrodowej z piaskowca, 5-7 wazony ogrodowe rokokowoklasycystyczne, wyk. ok. 1770 r.; zabudowa folwarku Kłoda – Pierwotny założony współcześnie z budową zamku, ok. 1685-95, regularny, francuski, otoczony kanałem łączącym się z fosą zamkową. Obecnie zachowały się częściowo kanały z alejami lipowymi. W parku budynki: Nowej Oranżerii z ok. 1770-80 – przebudowanej na mieszkania i strzelnica z 1773 r., remontowana 1845 i 1972. Kościół par. wzm. 1406, obecny wzn. 1746-51, późnobarokowy, plebania, bud. 1765-1774, przebudowana w XIX w.; Kościół poewangelicki zb. 1779-83, późnobarokowy, użytkowany jako magazyn, zniszczony. Pomnik Trójcy Św. Na środku Rynku 1760-1 rokokowy, z piaskowca; Kapliczka przydrożna na przedmieściu leszczyńskim z datą 1703, odnowiona całkowicie po 1945, pozbawiona wyraźnych cech stylowych. Dawny konwent pijarów zb. ok. 1780 r. równocześnie z symetrycznym budynkiem kolegium (rozebranym), użytkowany przez szkołę, pozbawiony niemal wartości zabytkowej; Ratusz zb. 1752, barokowy; Domy przy rynku – najstarsze z 1. poł w. XVIII, przebudowane, niektóre wzn. Na nowo lub przebudowane ok. 1900 r., przeważnie o konstrukcji mieszanej: murowane z cegły i konstrukcji szkieletowej wypełnianej gliną. 175 Świerczyna Świeciechowa Trzebiny Wilkowo Leszczyńskie Pałac data wzniesienia I dworu nieznana. Obecny wzn ok. 1680-90, gruntownie przebudowany, barokowy o cechach neorenesansowych. zdewastowany Kościół par. wzm. 1412, obecny zb. 3.ćw. w. XVII, drewniany, konstrukcji zrębowej, przy nawie kaplica o cechach neogotyckich; Kaplica na cmentarzu grzebalnym, przeniesiona na obecne miejsce z Osiecznej w 1854 r., drewniana Kościół par. , 1409 wzm. proboszcz. Obecny zb. 1.poł. XV w. 1730-50 całkowicie przebudowany, remontowany, barokowy z gotycką wieżą; Brama w murze otaczającym cmentarz kościelny z końca XVIII w., odnawiana 1927, późnobarokowa Figura przydrożna na cokole z 1929 r.- rzeźba Św. Jana Nepomucena późnobarokowa 2.poł.XVIII w. z piaskowca Kościół prar., proboszcz wzm. 1421. Obecny kościół wzn. XVI w., restaurowany, w zrębie późnogotycki, na skutek przebudowy niemal stracił cechy stylowe, murowany z cegły Figura przydrożna na nowszym cokole rzeźba Św. Jana Nepomucena, barokowa 1740 r. Figury przydrożne: 1. św. Jana Nepomucena, barokowa 2. ćw. XVIII w., kamienna, barokowy cokół, na którym rzeźba świętego; 2. Matki boskiej z Dzieciątkiem, barokowa XVIII w., przemalowana W parku krajobrazowym zał. po poł. W. XIX obelisk barokowy ok. 1706 r., kamienny z płaskorzeźbionymi scenami Sądu Ostatecznego i Pasji. Na skraju praku kaplica grobowa, neogotycka 2.poł.XIX w., z ołtarzykiem marmurowym, neorenesansowym 176 Włoszakowice Wolkowo Zaborowo Zbarzewo Zespól pałacowy XV-XVI w. wzm. fortalicjom. Ok. 1641-3 budowa pałacu. Obecny zb. 1749-52 jako pałacyk myśliwski dla księcia A. Sułkowskiego, przebudowy XIX i XX w. zniekształciły pierwotna, barokową konstrukcję; późnobarokowy, murowany z cegły, oficyny wzn. XVIII w. Kościół par.; Parafia wzm. 1409. Obecny zb. 1640-43, wczesnobarokowy, murowany z cegły Dwór z ok. poł. XIX w. późnoklasycystyczny, murowany, kaplica dworska zb. 1847 do 1964 neogotycka, przebudowana, pozbawiona cech zabytkowych Kościół fil. zb. jako zbór ewangelicki w poł. XVII w., odnowiony lub zb. na nowo 1795 restaurowany, konstrukcji szkieletowej, wypełnionej cegłą, elementy barokowego wyposażenia Kościół par. zb. 1470, restaurowany 2. Pol. XVII w., gotycki, murowany z cegły wzm.-wzmiankowany, wzn.-wzniesiony, zb. - zbudowany Źródło: Katalog zabytków sztuki w Polsce. T.V woj. Poznańskie, *powiat wolsztyński z. 28, 1970; powiat leszczyński z. 12,1975; Majątki wielkopolskie, powiat leszczyński T. IV 1996 177
