Prawo konstytucyjne

POJĘCIE PRAWA KONSTYTUCYJNEGO
Prawo konstytucyjne to przede wszystkim:
- akt prawny spisany – ustawa zasadnicza,
- synonim istniejącego ustroju politycznego państwa.
Ad.1.
Prawo konstytucyjne jest zatem zespołem norm zawartych w konstytucji. Normy te tworzą
grupę przepisów wyróżniających się szczególną mocą prawną – są najwyższe w całym
systemie prawnym. Jednak w tym rozumieniu mamy do czynienia z prawem konstytucji, a
więc jest to wąskie znaczenie, bo dotyczy analizy przepisów zawartych w ustawie
zasadniczej, względnie przepisów zawartych także w ustawach konstytucyjnych.
Prawo konstytucji funkcjonował na przykład we Francji w okresie IV Republiki
Ad.2.
Drugie znaczenie rodzi się z uwagi na przedmiot, który to prawo reguluje, a nie ze względu
na moc prawną przepisów zawartych w konstytucji i ustawach konstytucyjnych. W tym
rozumieniu przedmiotem prawa konstytucyjnego są nie tylko przepisy zawarte w ustawie
zasadniczej i ustawach konstytucyjnych, ale także wszelkie inne przepisy ustaw zwykłych i
innych aktów prawnych, które odnoszą się i regulują ustrój polityczny i społecznogospodarczy państwa.
PRAWO KONSTYTUCYJNE
Termin prawo konstytucyjne wykształcił się pod koniec XVIII wieku i był utożsamiany z
prawem dotyczącym wolności człowieka i obywatela. Nazwa „prawo konstytucyjne”,
odnosząca się do oznaczenia zespołu norm prawnych dotyczących ustroju państwa, jest
stosowana w większości państw. Wyjątek stanowią na przykład Niemcy i Austria, gdzie
funkcjonuje tradycyjny termin „prawo państwowe”.
Pierwsza polska katedra prawa konstytucyjnego (wtedy jeszcze politycznego) została
założona w kwietniu 1889 r. we Lwowie pod kierunkiem Stanisława Starzyńskiego.
PRAWO PAŃSTWOWE
Termin prawo państwowe jest nieprecyzyjny. W znaczeniu szerokim to całokształt norm
prawnych obowiązujących w danym państwie – inaczej porządek prawny. W znaczeniu
wąskim (sensu stricto) to ta gałąź prawa, która reguluje podstawy ustroju politycznego i
społeczno-gospodarczego państwa.
Pojęcie to w okresie międzywojennym upowszechnił Z. Cybichowski. Dodatkowo twierdził,
iż jest to prawo „wiążące wszystkie państwa” i mówi o ustroju i o działalności państwa.
Po drugiej wojnie światowej terminem posługiwali się między innymi K. Grzybowski, S.
Rozmaryn i A. Burda – ten ostatni utożsamiał to pojęcie z zespołem norm, mających na celu
uregulowanie podstawowych instytucji ustroju społeczno-gospodarczego i politycznego
państwa.
PRAWO POLITYCZNE
Nazwa pochodzi z dzieła J. J. Rousseau „Umowa społeczna”. Używano jej w XIX i w
pierwszej połowie XX w. W. Komarnicki twierdził, że jest to termin adekwatny do analizy
ustroju politycznego państwa, ponieważ:
a) pochodził on od rozumienia polityki jako całości wiedzy o państwie,
b) wyrażał specyficzne właściwości tych norm (ich nasycenie polityką).
Z kolei Z. Cybichowski nie uznawał tego pojęcia, uważając, iż stosowanie go wykazuje, że
prawo polityczne ma specjalny kontakt z nauką polityki, w przeciwieństwie do innych
przepisów prawnych.
Granica między przedmiotem prawa konstytucyjnego a materią nauki o polityce nie jest łatwa
do wytyczenia. Przykładem może być problem odnoszący się do stopnia przyczyniania się
systemu wyborczego do kształtowania systemu partii.
PRAWO PARLAMENTARNE
Część norm prawa konstytucyjnego otrzymuje miano prawa parlamentarnego. Twórcą tego
pojęcia jest T. Jefferson, który stosował je, będąc przewodniczącym Senatu Stanów
Zjednoczonych (koniec XVIII wieku). Według niego to prawo, które „rządzi Senatem” –
składało się z przepisów konstytucji, z reguł działania samego Senatu i z reguł niezbędnych
do kierowania debatą w izbie.
W znaczeniu szerszym – normy prawne odnoszące się do kompetencji, organizacji i trybu
działania parlamentu. Prawo parlamentarne składa się z przepisów konstytucyjnych,
ustawowych, regulaminowych i ze zwyczajów. To zespół norm pisanych i zwyczajowych
przestrzeganych przez parlament.
W znaczeniu węższym – prawo wewnętrzne parlamentu, czyli jego regulamin. Takie
rozumienie prawa parlamentarnego wyraża autonomię izby i jej władzę samoorganizacji.
KSZTAŁTOWANIE SIĘ PRAWA KONSTYTUCYJNEGO
I okres – prawo konstytucyjne kształtowane głównie przez zwyczaj. Spisane dokumenty
ustrojowe występowały często, ale nie miały zapewnionej powszechnie obowiązującej mocy.
II okres – realizacja hasła rewolucji demokratycznych, że suwerenny naród musi mieć
konstytucję w formie spisanej ustawy. Prawo spisane ma wyższą rangę aniżeli zwyczajowe.
III okres – po drugiej wojnie światowej, znaczący rozwój praw człowieka i nadanie
konstytucjonalizmowi „prawa orzeczniczego”, które umożliwiło związanie przepisów
konstytucji z praktyką życia, a nie uczynienia z ustawy zasadniczej aktu nietykalnego
(sądowa kontrola zgodności prawa z konstytucją).
Obecnie, mając na uwadze rozwój integracji europejskiej (tj. inicjatywa stworzenia wspólnej
konstytucji dla Europy), dochodzimy do wniosku, że następuje zmierzch konstytucji
narodowych.
PRZEDMIOT PRAWA KONSTYTUCYJNEGO
Przedmiotem są te normy, które określają:
- podmiot władzy suwerennej w państwie i sposoby jej sprawowania,
- status obywatela w państwie – prawa i wolności,
- podstawy ustroju społeczno-gospodarczego państwa,
- system organów państwowych – struktura, sposób funkcjonowania, wzajemne stosunki,
- podstawy systemu wyborczego – sposób powoływania organów przedstawicielskich.
Konstytucja z 1997 r. nie mówi nic o ustroju społeczno-gospodarczym, wspomina natomiast o
ustroju politycznym, jako przedmiocie regulacji, zawierającym także ustrój społecznogospodarczy.
SĄDOWNICTWO KONSTYTUCYJNE W ROZWOJU PRAWA KONSTYTUCYJNEGO
Orzecznictwo Trybunału Konstytucyjnego odgrywa istotną rolę przy interpretacji tekstu
konstytucji. Prawo konstytucyjne staje się prawem orzeczniczym, tzn. że jego uprawnienie
opiera się nie tylko na egzegezie tekstu prawnego, ale i na jego interpretacji sądowej.
Orzecznictwo Trybunału Konstytucyjnego umożliwia postrzeganie konstytucji jako zespołu
przepisów sankcjonowanych, których skutki mają bezpośrednie znaczenie dla ludzi.
Konstytucja przestaje zatem być jedynie ideą (postulat rządów ograniczonych przez prawo).
ZASADA DEMOKRATYCZNEGO PAŃSTWA PRAWNEGO W PRAWIE KONST.
Zasada demokratycznego państwa prawnego jest ściśle związana z orzecznictwem Trybunału
Konstytucyjnego. Art.2. konstytucji stanowi, iż Rzeczpospolita to demokratyczne państwo
prawne, urzeczywistniające zasady sprawiedliwości społecznej. Artykuł ten jest swoistym
credo prawa konstytucyjnego i jego doktryny.
MIEJSCE PRAWA KONSTYTUCYJNEGO W SYSTEMIE PRAWA
Zgodnie z klasycznym podziałem zaliczane jest do prawa publicznego obok prawa
administracyjnego, międzynarodowego, karnego. W kwestii prawa publicznego najlepiej
powtórzyć za Ulpianem, że jest to prawo dotyczące przede wszystkim interesu państwa
(republiki).
W podziale prawa na materialne i formalne prawo konstytucyjne zaliczane jest do pierwszej
grupy praw, dlatego że większość norm określa merytoryczną treść stosunków prawnych, a
zatem uprawnienia i obowiązki podmiotów prawa oraz sankcje za ich przekroczenie. Coraz
większe jednak znaczenie mają także normy formalne (procesowe), które określają tryb
postępowania przed organami państwowymi, związany z dochodzenie wolności i praw
człowieka
i
obywatela.