Prawo UE i porządek konstytucyjny państw członkowskich

Spis treści
Wykaz skrótów . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
8
Przedmowa. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
9
CZĘŚĆ I
Wzajemne relacje między konstytucją państwa członkowskiego
a prawem UE – wybrane problemy
1. Rola krajowych konstytucji w kształtowaniu unijnych zasad ogólnych
– zarys problematyki w świetle orzecznictwa Trybunału Sprawiedliwości
Unii Europejskiej (Dawid Miąsik). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
1.
2.
3.
4.
Wprowadzenie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Konstytucja krajowa jako źródło unijnych zasad ogólnych . . . . . . . . . . .
Kształtowanie się unijnych zasad ogólnych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Zasady ogólne prawa unijnego inspirowane wspólnymi tradycjami
konstytucyjnymi a autonomia prawa unijnego. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
5. Aktualne znaczenie konstytucji krajowych dla zasad ogólnych
prawa unijnego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
6. Podsumowanie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
2. Artykuł 53 Karty Praw Podstawowych Unii Europejskiej po wyroku
Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej z 26 lutego 2013 r.
w sprawie Stefano Melloni przeciwko Ministerio Fiscal, sygn. C-399/11
(Jędrzej Maśnicki) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
Wprowadzenie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Postępowanie krajowe i pytania prejudycjalne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Odpowiedź Trybunału . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Fragmentacja europejskiej przestrzeni prawnej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Bezwzględna skuteczność prawa UE . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Znaczenie wspólnych tradycji konstytucyjnych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Interpretacja art. 53 Karty Praw Podstawowych Unii Europejskiej . . . .
Miejsce praw podstawowych w europejskiej przestrzeni prawnej . . . . . .
Uwagi podsumowujące . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
13
13
15
17
23
24
26
28
28
29
31
32
34
35
36
39
40
6
Spis treści
3. Rola przepisów państw członkowskich przy określaniu zakresu
podmiotowego obywatelstwa Unii Europejskiej – uwagi na tle wyroku
Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej z 2 marca 2010 r. w sprawie
Janko Rottmann przeciwko Freistaat Bayern, sygn. C-135/08
(Dominika Ewa Harasimiuk) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
1. Wprowadzenie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
2. Specyfika zakresu podmiotowego obywatelstwa UE . . . . . . . . . . . . . . . .
3. Kompetencja państwa członkowskiego do określania zakresu
podmiotowego obywatelstwa UE . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
4. Granice swobody państw członkowskich przy określaniu zakresu
podmiotowego obywatelstwa UE – sprawa Rottmann . . . . . . . . . . . . . . .
5. Wnioski . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
42
42
43
45
47
52
CZĘŚĆ II
Pierwszeństwo prawa UE a nadrzędność konstytucji państwa członkowskiego
4. Dopuszczalność kontroli konstytucyjności prawa pierwotnego i pochodnego
Unii Europejskiej w orzecznictwie Trybunału Konstytucyjnego
(Mariusz Godlewski) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 57
1. Wprowadzenie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
2. Kontrola konstytucyjności prawa Unii Europejskiej
w świetle orzecznictwa Trybunału Sprawiedliwości . . . . . . . . . . . . . . . . . .
4. Dopuszczalność kontroli prawa pierwotnego
przez Trybunał Konstytucyjny . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
5. Dopuszczalność kontroli prawa pochodnego
Unii Europejskiej przez Trybunał Konstytucyjny . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
6. Podsumowanie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
57
60
63
65
70
5. Kompetencje Trybunału Konstytucyjnego w zakresie orzekania
w sprawie konstytucyjności prawa Unii Europejskiej
(Marcin Olszówka, Andrzej Zinkiewicz). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
72
1. Wprowadzenie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
2. Kognicja Trybunału Konstytucyjnego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
3. Wnioski . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
72
73
81
6. Zasada pierwszeństwa prawa Unii Europejskiej we Francji
(Aleksander Krzeszowiak) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
83
1. Zasada pierwszeństwa – zagadnienia wstępne. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
2. Miejsce prawa międzynarodowego w hierarchii aktów prawnych
Republiki Francuskiej – art. 55 Konstytucji z 4 października 1958 r. . . . .
3. Respektowanie zasady pierwszeństwa wobec wtórnego prawa UE
– decyzja Rady Konstytucyjnej 77-90 DC . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
83
84
86
7
Spis treści
4. Doktryna Matter a pierwszeństwo norm unijnych nad normami
ustawowymi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
5. Stanowisko Sądu Kasacyjnego odnośnie do zasady pierwszeństwa . . . .
6. Stanowisko sądów administracyjnych odnośnie do zasady
pierwszeństwa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
7. Zakończenie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
88
89
90
93
CZĘŚĆ III
Mechanizmy regulowania strefy euro
– między prawem UE, prawem międzynarodowym
a konstytucjami państw członkowskich
7. Analiza prawna Traktatu o Stabilności, Koordynacji i Zarządzaniu
w Unii Gospodarczej i Walutowej – ocena możliwych korzyści
i zagrożeń dla polskiego systemu konstytucyjnego
(Małgorzata Eysymontt) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
1.
2.
3.
4.
5.
6.
Wprowadzenie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Status traktatu na tle istniejących regulacji prawnych . . . . . . . . . . . . . . .
Zakres podmiotowy i przedmiotowy traktatu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Powiązania traktatu z prawem Unii Europejskiej . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Główne postanowienia paktu fiskalnego – analiza Tytułu III, IV i V . . .
Wybór właściwego trybu ratyfikacji paktu fiskalnego
– analiza prawno-polityczna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
7. Pakt fiskalny zaskarżony do Trybunału Konstytucyjnego . . . . . . . . . . . . .
8. Opinia społeczna na temat paktu fiskalnego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
9. Wnioski końcowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
97
97
98
104
108
112
115
125
130
131
Zakończenie. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 133
Noty o autorach . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 136
Bibliografia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 138
Przedmowa
Z inicjatywy studentów Wydziału Prawa i Administracji Uczelni Łazarskiego
zrzeszonych w Kole Naukowym Prawa Konstytucyjnego oraz Kole Naukowym
Prawa Unii Europejskiej „EuroLex” została na Uczelni Łazarskiego zorganizowana 23 maja 2013 r. konferencja naukowa pt. „Rola konstytucji w prawie
Unii Europejskiej”. Spotkała się ona ze sporym zainteresowaniem ze strony
studentów, jak i przedstawicieli różnych ośrodków akademickich. Jednym
z powodów tak szerokiego odzewu, jak należy przypuszczać, była wieloznaczność rozumienia terminu „konstytucja”. Percepcja tytułu konferencji mogła
bowiem obejmować zarówno ustawy zasadnicze państw członkowskich, jak
również traktaty założycielskie UE (WE), a nawet Traktat ustanawiający Konstytucję dla Europy. Liczne audytorium konferencji wydaje się także potwierdzać aktualność debaty nad przyszłością Europy, chyba jeszcze dobitniej
widoczną po ostatnich wyborach do Parlamentu Europejskiego (22–25 maja
2014 r.), które pokazały, że dalszej intensyfikacji uległ stopień pluralizacji
stanowisk i polaryzacji poglądów, co do tempa, kierunku oraz sensu integracji
(przynajmniej w wersji aktualnie realizowanej).
Wygłoszone tego dnia referaty, ich różnorodna tematyka, przebieg dyskusji
oraz refleksje nad nadal aktualną problematyką wzajemnych relacji prawa
krajowego – zwłaszcza konstytucji państw członkowskich – i prawa Unii Europejskiej stały się inspiracją do napisania niniejszej monografii, która znacznie
wykracza poza zakres prezentowanych na konferencji referatów. Redakcji
podjął się trzyosobowy zespół, w skład którego weszli opiekunowie obu kół
naukowych, reprezentujący prawo konstytucyjne (M. Olszówka) oraz unijne
(D. Harasimiuk), a także student Wydziału Prawa i Administracji Uczelni
Łazarskiego na kierunku prawo (A. Zinkiewicz).
Książka składa się z trzech części. W pierwszej, przedmiotem analizy są
zagadnienia odnoszące się do zależności oraz wzajemnych wpływów porządków unijnego i krajowego (konstytucyjnego). Począwszy od ukazania, że korzenie zasad europejskich tkwią tak naprawdę w prawie konstytucyjnym państw
członkowskich, poprzez sygnalizowanie konkurencji standardów ochrony praw
podstawowych człowieka, po bardziej szczegółowe rozważania o granicach
swobody określania zakresu podmiotowego obywatelstwa UE przez państwo
członkowskie. W drugiej części poruszone zostają zagadnienia związane z wciąż
10
Przedmowa
aktualną problematyką kolizji zasady pierwszeństwa prawa UE przed prawem
krajowym z zasadą nadrzędności ustawy zasadniczej państwa członkowskiego,
przede wszystkim z punktu widzenia wybranych sądów konstytucyjnych. Trzecia natomiast, traktuje o charakterze normatywnym Traktatu o Stabilności,
Koordynacji i Zarządzaniu w Unii Gospodarczej i Walutowej, czyli umowy
międzynarodowej, która z jednej strony pozostaje poza ramami prawnymi
Unii Europejskiej, a z drugiej bezpośrednio oddziałuje na proces integracji
europejskiej, jak i porządek konstytucyjny państw-sygnatariuszy.
Redaktorzy