Trybunał Konstytucyjny

Trybunał
Konstytucyjny
oraz
sądownictwo konstytucyjne
Kontrola
konstytucyjności
prawa
system
parlamentarny
system
pozaparlamentarny
System
parlamentarny
kontrola sprawowana
przez
parlament
in pleno
kontrola
sprawowana
przez organy
wewnątrzparlamentarne
System
pozaparlamantarny
Kontrola
sprawowana
przez
głowę państwa
Kontrola
sprawowana
przez
organy
jurysdykcyjne
Rozwiązania
szczególne
(Francja, Szwajcaria
Wielka Brytania,
Ameryka Łacińska)
System
jurysdykcyjny
Model amerykański
Model kontynentalny
Cechy modelu amerykańskiego




Kontrola zdecentralizowana
Kontrola konkretna
Kontrola następcza
Charakter względny
Cechy modelu kontynentalnego




Kontrola scentralizowana
Kontrola abstrakcyjna oraz konkretna
Kontrola prewencyjna oraz następcza
Charakter bezwzględny (eliminacja z systemu
prawnego normy niekonstytucyjnej)
Rozwiązania szczególne





system francuski
system brytyjski
system skandynawski
system szwajcarski
system mieszany

Ameryka Łacińska, Grecja, Portugalia
Skład Trybunału Konstytucyjnego




15 sędziów
wybierani przez Sejm RP na 9-letnią
indywidualną kadencję
Kandydaturę zgłasza Prezydium Sejmu lub 50
posłów
kwalifikacje
Kwalifikacje sędziów



Wymagane do zajmowania stanowiska sędziego Sądu
Najwyższego lub Naczelnego Sądu Administracyjnego.
Oznacza to (poza wymogiem ukończenia studiów
prawniczych i odpowiedniej aplikacji zakończonej
egzaminem) konieczność wykazania się co najmniej 10 letnim stażem pracy w zawodzie prawniczym.
Z tego warunku są jednak zwolnieni profesorowie i
doktorzy habilitowani nauk prawnych




Dla podjęcia uchwały o wyborze danej osoby na
sędziego konstytucyjnego konieczna jest
bezwzględna większość głosów przy obecności
co najmniej połowy ogólnej liczby posłów.
Oznacza to, że aktualna większość
parlamentarna jest w stanie wpływać na
nominacje do Trybunału Konstytucyjnego.
Było to dostrzegalne w dotychczasowej
praktyce.
Co będzie dalej…

Prezes i Wiceprezes Trybunału są mianowani
przez Prezydenta Rzeczypospolitej spośród
dwóch kandydatów przedstawionych na każde z
tych stanowisk przez Zgromadzenie Ogólne
Sędziów Trybunału

(art. 194 ust. 2 Konstytucji).
Status sędziów



zasada niezawisłości
art. 195 ust. 1 Konstytucji "w sprawowaniu
swego urzędu są niezawiśli i podlegają tylko
Konstytucji"
Gwarancje niezawisłości:
zakaz reelekcji
 zakaz usunięcia ze stanowiska w trakcie kadencji

Wygaśnięcie mandatu sędziego


Stwierdzenie wygaśnięcia mandatu dokonywane
jest w formie uchwały Zgromadzenia Ogólnego
Sędziów Trybunału (art. 11 ustawy o TK).
Nie istnieje natomiast możliwość odwołania
sędziego przez Sejm, ani też usunięcia go z
urzędu decyzją jakiegokolwiek innego organu
państwowego.
Wygaśnięcie mandatu sędziego –
powody




zrzeczenia się urzędu;
stwierdzenia orzeczeniem komisji lekarskiej
trwałej niezdolności do pełnienia obowiązków
sędziego z powodu choroby, ułomności lub
upadku sił;
skazania prawomocnym wyrokiem sądu za
przestępstwo;
skazania na usunięcie ze stanowiska sędziego
przez sąd dyscyplinarny.


Samodzielność Trybunału Konstytucyjnego jako
organu konstytucyjnego państwa znajduje m.in. wyraz
w jego autonomii.
Trybunał:





uchwala regulamin określający wewnętrzny tok postępowania
uchwala statut określający wewnętrzną organizację Biura
Trybunału;
wygaśnięcie mandatu sędziego musi być stwierdzone uchwałą
Trybunału,
odpowiedzialność dyscyplinarną sędziowie ponoszą tylko
przed Trybunałem;
projekt budżetu Trybunału jest przedstawiany parlamentowi
w wersji złożonej przez Prezesa Trybunału.
Funkcje TK





Kontrola norm (abstrakcyjną i konkretną; a posteriori i a priori art. 188 pkt 1-3, art. 122 ust. 3 i 4, art.133 ust. 2 Konstytucji);
szczególną procedurą kontroli norm jest rozpatrywanie skarg
konstytucyjnych (art. 79 i art. 188 pkt 5 Konstytucji) )
rozstrzyganie sporów kompetencyjnych pomiędzy
centralnymi konstytucyjnymi organami państwa (art. 189
Konstytucji);
orzekanie o zgodności z konstytucją celów i działalności
partii politycznych (art. 188 pkt 4 Konstytucji);
uznawanie trwałej niezdolności Prezydenta RP do
sprawowania funkcji (art. 131 ust. 1 Konstytucji).
funkcja sygnalizacyjna
Kontrola norm


Kontrola następcza (a posteriori) – dominuje
Kontrola prewencyjna (a priori) – charakter
wyjątku od zasady
Kontrola prewencyjna


Prawo zwrócenia się do Trybunału w tym trybie
przysługuje tylko Prezydentowi.
Może się odnosić tylko do ustaw już
uchwalonych przez Sejm i Senat i
przedstawionych Prezydentowi do podpisu oraz
do umów międzynarodowych przedstawionych
Prezydentowi do ratyfikacji
Następcza kontrola norm

Art. 188 Konstytucji poddaje kontroli Trybunału
Konstytucyjnego trzy typy aktów normatywnych:



ustawy,
umowy międzynarodowe
oraz inne przepisy prawa wydawane przez centralne organy państwowe.
Poza właściwością Trybunału pozostają wszelkie akty, które są
pozbawione normatywnego charakteru, a także akty
normatywne wydawane przez organy samorządu
terytorialnego
(kontrolę nad aktami prawa miejscowego sprawuje NSA)
Uchwała Sejmu jako przedmiot
kontroli TK

U 5/94 – kontroli TK podlegają te uchwały
Sejmu, które mają charakter normatywny (jak
np. regulamin Sejmu, U 10/92),
Prawo UE



od wejścia Polski do UE toczył się spór czy TK
ma kognicję do kontroli prawa UE,
w praktyce problem dotyczy zwłaszcza
rozporządzeń unijnych
16 listopada 2011 TK rozpatrzył skargę
konstytucyjną SK 45/09 na rozporządzenie UE
dotyczące uznawania i wykonywania orzeczeń
sądowych w sprawach cywilnych i handlowych
(Rozporządzenie Rady nr 44/2001)
Kryteria kontroli

Ustawa o Trybunale Konstytucyjnym przewiduje trzy
kryteria kontroli (art. 42):
materialne – TK bada treściową zgodność kontrolowanego
aktu normatywnego (jego przepisów) z konstytucją,
ratyfikowanymi umowami międzynarodowymi i ustawami.
 proceduralne – TK bada dochowanie trybu wymaganego
przepisami prawa dla wydania kontrolowanego aktu
normatywnego.
 Kompetencyjne – TK bada kompetencje do wydania aktu.
Ma to znaczenie zwłaszcza przy kontroli aktów
podustawowych, bo mogą one być wydawane tylko na
podstawie ustaw i w celu ich wykonania.

Inicjatywa kontroli


Kontrola prewencyjna – Prezydent RP
Kontrola następcza – dwie formy inicjatywy:


Abstrakcyjna
Konkretna
- Charakter pośredni, ale bliższy pierwszej z
tych form, ma skarga konstytucyjna.
- Nie istnieje natomiast obecnie możliwość
orzekania z inicjatywy własnej Trybunału,
znana ustawie z 1985 roku.


Prawo inicjowania postępowania w procedurze
kontroli abstrakcyjnej przysługuje licznej grupie
podmiotów
Ustawa o Trybunale z 1997 roku rozróżnia tzw.
inicjatywę powszechną i inicjatywę szczególną.
Inicjatywa powszechna


Oznacza prawo do kwestionowania konstytucyjności każdego
aktu normatywnego, niezależnie od tego, czy treść tego aktu
jest związana z zakresem działania wnioskodawcy.
Prawo to przysługuje niemal wszystkim organom
konstytucyjnym państwa, tj:










Prezydentowi,
Marszałkowi Sejmu,
Marszałkowi Senatu,
Premierowi,
Pierwszemu Prezesowi Sądu Najwyższego,
Prezesowi Naczelnego Sądu Administracyjnego,
Prokuratorowi Generalnemu,
Prezesowi Najwyższej Izby Kontroli i
Rzecznikowi Praw Obywatelskich.
Prawo takie przysługuje też grupie 50 posłów lub 30 senatorów.
Inicjatywa szczególna


Inicjatywa szczególna pozwala na kwestionowanie tylko
takich aktów normatywnych, których treść dotyczy
zakresu działania wnioskodawcy.
Należy ona do:



organów stanowiących jednostek samorządu terytorialnego,
ogólnokrajowych organów związków zawodowych,
organizacji pracodawców i organizacji zawodowych,
kościołów i związków wyznaniowych,
a także - w zakresie regulacji dotyczących niezależności sądów
i niezawisłości sędziów - do Krajowej Rady Sądownictwa (art.
191 ust. 1 pkt 2-5 Konstytucji).
Inicjatywa szczególna



Wniosek wniesiony przez jeden z powyższych
podmiotów podlega wstępnemu rozpoznaniu.
Dokonuje tego Trybunał w składzie jednego
sędziego, który - w razie uznania
niedopuszczalności lub oczywistej bezzasadności
wniosku - odmawia nadania mu dalszego biegu.
Wnioskodawcy przysługuje zażalenie (art. 36
ustawy o TK), które jest rozpatrywane przez skład
trzech sędziów.
Pytania prawne

Z pytaniem takim może wystąpić każdy sąd,
jeżeli od rozstrzygnięcia kwestii, czy dany
przepis prawny jest zgodny z konstytucją,
ratyfikowanymi umowami międzynarodowymi
lub ustawami, zależy rozstrzygnięcie sprawy
zawisłej przed tym sądem (art. 193 Konstytucji).
Pytania prawne




Prawo wystąpienia z pytaniem prawnym przysługuje każdemu
sądowi
Prawo to przysługuje wyłącznie składom orzekającym, mogą
one zwracać się do Trybunału Konstytucyjnego bez
pośrednictwa sądów wyższych czy też prezesów sądów.
Konieczne jest, by sąd nabrał wątpliwości co do zgodności
normy prawnej, która ma być podstawą rozstrzygnięcia, nie
jest natomiast wymagane, by sąd był absolutnie przekonany o
jej niezgodności.
Sąd przedstawiający pytanie prawne powinien zawiesić
postępowanie w sprawie, na tle której pytanie zostało
postawione, tak aby rozstrzygnięcie tej sprawy mogło nastąpić
w oparciu o orzeczenie Trybunału Konstytucyjnego.
Skutki orzeczeń



Poprzednie ujęcie kompetencji TK pozbawiało
charakteru ostatecznego orzeczenia o
niekonstytucyjności ustawy (w ciągu 6 miesięcy Sejm
mógł takie orzeczenie odrzucić, co oznaczało
pozostawienie niekonstytucyjnej ustawy w systemie
prawa obowiązującego).
Konstytucja z 1997 roku zerwała z takim
uzależnieniem Trybunału Konstytucyjnego od władzy
ustawodawczej.
W myśl jej art. 190 ust. 1: "Orzeczenia Trybunału
Konstytucyjnego mają moc powszechnie
obowiązującą i są ostateczne".
Skutki orzeczeń



Sentencje wszystkich orzeczeń dotyczących kontroli
norm podlegają niezwłocznemu ogłoszeniu w
dzienniku urzędowym, w którym akt normatywny był
ogłoszony.
Orzeczenie wchodzi w życie z dniem ogłoszenia, tzn.
z tym dniem traci moc obowiązującą akt normatywny
(przepis zawarty w tym akcie). Oznacza to jednak, że
do tego momentu akt normatywny - choć był wadliwy
- to jednak obowiązywał.
Orzeczenie wywiera skutki erga omnes.
Skutki orzeczeń

Trybunał może określić inny termin utraty mocy obowiązującej aktu
normatywnego, termin ten nie może przekraczać 18 miesięcy, gdy chodzi
o ustawę, a 12 miesięcy, gdy chodzi o inny akt normatywny (art. 190 ust.
3 Konstytucji).

Podstawowym celem tego rozwiązania - dla którego inspiracją były
unormowania austriackie - jest stworzenie możliwości dostosowania
finansów państwowych do nowej sytuacji, jaka może wynikać na tle
orzeczenia Trybunału.
Skutki orzeczeń


Każdy zainteresowany może żądać ponownego
rozpatrzenia sprawy prawomocnie zakończonej.
Art. 190 ust. 4 Konstytucji wprowadza jako zasadę
generalną, że orzeczenie Trybunału Konstytucyjnego
o niezgodności kontrolowanego aktu normatywnego
(przepisu) stanowi "podstawę do wznowienia
postępowania, uchylenia decyzji lub innego
rozstrzygnięcia na zasadach i w trybie określonych w
przepisach właściwych dla danego postępowania".
Dziękuję bardzo