Już na wstępie chciałbym zaznaczyć, że nie uda mi się

Już na wstępie chciałbym zaznaczyć, że nie uda mi się skomentować wszystkich slajdów. Prezentacja
zostanie jednak udostępniona w całości na stronie PTE, a osoby zainteresowane omawianą
problematyką będą mogły zapoznać się w bardziej dogłębny sposób z jej treścią. Myślę przede
wszystkim o danych liczbowych, które prezentacja zawiera.
Temat został zawężony do przedstawienia zagadnienia ochrony przedmiotów własności przemysłowej
w dobie kryzysu. Problem jest o tyle ważny, że świat boryka się właściwie już od kilkunastu lat z
następującymi po sobie falami recesji, a cykl koniunkturalny odbiega od klasycznego modelu, na który
składają się kolejne fazy: kryzys, depresja, ożywienie oraz rozkwit. Obecnie formuła jest bardzo
dynamiczna, a ekonomiści coraz częściej mówią o dwufazowym, krótkim, cyklu koniunkturalnym
składającym się z recesji i ekspansji. Drugi powód przedstawienia przedmiotowej problematyki wynika
z tego, że obecnie powszechnie uważa się, iż ochrona własności intelektualnej ma stanowić bodziec
dla rozwoju gospodarczego. Funkcjonujemy, w Polsce oraz w innych państwach rozwiniętych, w
ramach gospodarki opartej na wiedzy. Zgodnie z prognozami WTO w najbliższych latach około 50 %
wartości światowego handlu związane będzie bezpośrednio z własnością intelektualną. W mojej
wypowiedzi postaram się potwierdzić tezę o istnieniu korelacji między ochroną własności
przemysłowej a stanem gospodarki w państwach uznawanych za rozwinięte. W tym celu posłużę się
dwoma wskaźnikami, które dotyczą odpowiednio liczby dokonywanych zgłoszeń przedmiotów
własności przemysłowej oraz poziomu wzrostu PKB.
Na wstępie chciałbym przedstawić definicje pojęć, które pojawią się w dalszej części mojego
wystąpienia. Sformułowanie „prawo własności intelektualnej” zostało użyte oficjalnie po raz pierwszy w
Konwencji o utworzeniu Światowej Organizacji Własności Intelektualnej z 1967 roku. Według
Konwencji obejmuje ono między innymi dzieła literackie, artystyczne i naukowe, wynalazki we
wszystkich dziedzinach działalności ludzkiej, wzory przemysłowe, a także znaki towarowe i usługowe.
W literaturze prawniczej, wraz z rozwojem przedmiotowych regulacji, wyodrębnia się obecnie w
szczególności przepisy sui generis z zakresu prawa autorskiego, prawa własności przemysłowej,
prawa nieuczciwej konkurencji czy prawa do know-how. Trzeba zaznaczyć, że odnoszące się do dóbr
niematerialnych prawo własności intelektualnej zaczęło rozwijać się dopiero w XIX wieku, co wynikało
z postępu rewolucji przemysłowej oraz rozwoju kapitalistycznego modelu gospodarki. W ostatnim
1
półwieczu rozwój ten był szczególnie dynamiczny. Można wskazać na przyczyny, mianowicie postęp
technologiczny oraz pojawienie się wytworów ludzkiego intelektu takich jak programy komputerowe
czy bazy danych, które wymagały ustanowienia regulacji pozwalających na ochronę ich twórców.
Warto podkreślić, że prawo własności intelektualnej, między innymi w związku z globalizacją
gospodarki, uległo harmonizacji i ujednoliceniu. W większości państw na świecie obowiązują podobne
regulacje. Dotyczy to przede wszystkim przepisów materialnoprawnych określających przedmiot
ochrony.
W mojej wypowiedzi skoncentruje się na przedmiotach własności przemysłowej, a to z tego względu,
że są to jedyne wytwory intelektu występujące w prawie własności intelektualnej, które podlegają
ochronie w oparciu o prawo wyłączne udzielone przez organ władzy publicznej powołany do tego celu.
Przedmioty te stanowią określony prawem katalog zamknięty, który zasadniczo obejmuje wynalazki,
wzory przemysłowe, znaki towarowe, oznaczenia geograficzne, wzory użytkowe oraz topografie
układów scalonych.
Na kolejnych slajdach przedstawię Państwu definicje legalne wynalazków, wzorów przemysłowych
oraz znaków towarowych, ponieważ tylko one będą przedmiotem analizy ilościowej.
Według polskiej ustawy wynalazek stanowi rozwiązanie cechujące się nowością, poziomem
wynalazczym oraz przemysłową stosowalnością. Chciałbym zaznaczyć, że w związku z planowanym
utworzeniem systemu patentu europejskiego o jednolitym skutku w ramach UE w polskiej literaturze
wskazywano na uzyskanie przewagi konkurencyjnej nad podmiotami krajowymi przez firmy z państw
zaawansowanych technologicznie, takich jak Niemcy, Korea Południowa czy Stany Zjednoczone
Ameryki, które dokonują zgłoszeń patentowych na znacznie większą skalę niż podmioty polskie.
Na niniejszym slajdzie widzą Państwo przykłady wynalazków, które uzyskały ochronę w Stanach
Zjednoczonych Ameryki i w Polsce. Na górze po lewej stronie przedstawiony został wynalazek w
postaci łopaty do odgarniania śniegu. Tygodnik TIME uznał go za jeden z dziesięciu najlepszych
wynalazków 2006 roku. W centralnej części slajdu znajduje się z kolei wynalazek uznany, przez tenże
magazyn, za jeden spośród dziesięciu najgorszych wynalazków roku 2009. Wyjaśniam, że nie jest to
2
wytwór spełniający jedynie funkcję biustonosza, względnie jego ulepszoną wersję, ale wynalazek,
który znajduje także zastosowanie jako dwie odrębne maski gazowe.
Polski ustawodawca zdefiniował wzór przemysłowy jako nową i posiadającą indywidualny charakter
postać wytworu lub jego części, nadaną mu w szczególności przez cechy linii, konturów, kształtów,
kolorystykę, strukturę lub materiał wytworu oraz przez jego ornamentację. Warto podkreślić, że
wzornictwo przemysłowe odgrywa we współczesnej gospodarce niebagatelną rolę. W literaturze
określa się je mianem tzw. niemych sprzedawców – wzory przemysłowe mają bowiem kusić swoim
wyglądem potencjalnych nabywców.
Na tym slajdzie widzą Państwo jedynie przykłady wzorów przemysłowych chronionych między innymi
na terytorium Polski. Nie znalazły się na nim takie wytwory jak chociażby karoserie samochodów i ich
części, sztućce czy sprzęt AGD. W aspekcie tematu dzisiejszego wystąpienia trzeba zwrócić uwagę
na to, że obecnie zgłaszający często dokonują zgłoszeń wzorów przemysłowych, które są następnie
także przedmiotem zgłoszenia do ochrony jako znak towarowy. Przykład stanowi opakowanie
„Mieszanka krakowska”.
Jeśli chodzi o znak towarowy, to polski ustawodawca wskazuje, że jest oznaczenie, które można
przedstawić w sposób graficzny, jeżeli oznaczenie takie nadaje się do odróżnienia towarów jednego
przedsiębiorstwa od towarów innego przedsiębiorstwa (w szczególności może być to wyraz, rysunek,
ornament, kompozycja kolorystyczna, forma przestrzenna, w tym forma towaru lub opakowania, a
także melodia lub inny sygnał dźwiękowy). Znaki towarowe odgrywają niebagatelną rolę we
współczesnym świecie. Za znakiem towarowym stoi między innymi informacja dotycząca ceny,
renoma, prestiż czy jakość towarów lub usług.
Niniejszy slajd wskazuje na pewne trendy występujące obecnie w praktyce ochrony znakowej.
Najbardziej adekwatny przykład dla dzisiejszego wykładu stanowi rodzina znaków towarowych „Jan
Niezbędny”. Zgłaszający zdecydował się na dokonanie zgłoszeń kilkudziesięciu znaków towarowych
dla tych samych towarów, tj. worków na śmieci. Są to nie tylko wyobrażenia opakowań, ale też ich
elementy. Jest to przyczyna multiplikacji zgłoszeń znaków towarowych. Inny ciekawy przykład stanowi
prawo wyłączne udzielone przez Urząd Harmonizacji Rynku Wewnętrznego na znak towarowy
3
zapachowy w postaci zapachu świeżo skoszonej trawy. Wyjaśniam, że jest to jedyny taki znak
zarejestrowany dotychczas w Unii Europejskiej. Dokonanie zgłoszenia tego znaku wskazuje, że
przedsiębiorcy chcą monopolizować różne oznaczenia mogące służyć do sygnowania towarów lub
usług.
Jaki cel przyświeca podmiotom działającym na rynku odnośnie do ochrony własności przemysłowej.
Jestem ojcem, więc podam Państwu przykład z branży zabawkowej. Najpierw u przedsiębiorcy
pojawia się pomysł opracowania wzoru maskotki. Ostatecznie są to pluszaki w postaci miniaturek
zwierząt charakteryzujące się niebieskimi nosami. Mamy zatem określony wzór przemysłowy, który
trzeba odpowiednio nazwać. Stąd pojawia się nazwa BLUE NOSE. Przedsiębiorca dokonuje w tym
przypadku zgłoszeń wzorów przemysłowych w urzędzie patentowym celem zabezpieczenia swoich
interesów i uzyskuje prawo wyłączne, które daje mu swoisty monopol wobec innych podmiotów
działających na rynku. Ten przykład można uznać za pozytywny, mamy bowiem do czynienia z
kreatywnością. Za chwilę pokażę jednak, że prawa wyłączne często służą do rugowania z rynku
konkurentów.
Istotną informacją, która pozwoli odkodować dane dotyczące liczby dokonanych zgłoszeń
przedmiotów własności przemysłowej jest to, że obecnie, w związku z globalizacją gospodarki i prawa,
możliwe jest ubieganie się o ochronę systemach krajowych, regionalnych i międzynarodowych.
Większość slajdów dotyczących problematyki gospodarczej, w szczególności recesji, pominę. Myślę,
że Państwo doskonale tą problematykę znają. Pozwolę sobie jedynie zatrzymać się przy kilku
planszach.
Przede wszystkim chciałbym podkreślić, że w okresie recesji obserwowalne są między innymi takie
zjawiska jak zmniejszenie stopnia aktywności gospodarczej, obniżenie tempa wzrostu PKB, spadek
rozmiarów produkcji oraz spadek nakładów inwestycyjnych. W konsekwencji można przyjąć, że
przedsiębiorcy ograniczają nakłady na poszerzenie swojej oferty i w mniejszym stopniu dbają o
ochronę własności przemysłowej.
Jeśli chodzi o współczesny cykl koniunkturalny, o którym wspominałem, to obecnie składa się on z
dwóch faz: wzrostu i spadku. Przykład stanowić mogą zmiany w gospodarce następujące w związku z
4
tzw. kryzysem dot.com, kryzysem finansowym po upadku Lehmann Brothers czy kryzysem
budżetowym w państwach PIGS, w szczególności w Grecji. Sytuacja jest na tyle skomplikowana, że
obecnie trudno jest określić, w jakiej fazie cyklu gospodarczego znajduje się Unia Europejska. Na
początku ostatniego Światowego Szczytu Ekonomicznego w Davos w środkach masowego przekazu
pojawiały się doniesienia, że kryzys w Europie został zażegnany i niebawem objawi się w Chinach. Z
kolei na zakończenie konferencji przewodniczący Komisji Europejskiej oświadczył, że kryzysu w Unii
Europejskiej nie da się przezwyciężyć, jeśli Unia nie upora się z problemem bezrobocia. A zatem
można przyjąć, że zdaniem Baroso kryzysu z Europy nie udało się przegonić.
Okres dekoniunktury gospodarczej może proszę Państwa wpływać na innowacyjność – przykładem
jest chociażby nieścieralny lakier do paznokci, który został opracowany w okresie Wielkiego Kryzysu
Gospodarczego w USA. Produkt ten był odpowiedzią na ścieralne lakiery do paznokci. Jego zalety
wydają się oczywiste - pozwalał zaoszczędzić klientkom czas i pieniądze.
Jeśli chodzi o zasięg geograficzny kryzysy mogą przyjąć skalę lokalną, regionalną lub globalną.
Przedmiotowy slajd pokazuje historię występowania kryzysów gospodarczych o charakterze
regionalnym i światowym w okresie ostatniego stulecia. Jest on o tyle istotny, że pozwoli za chwilę
ustalić czy w okresie recesji widoczny był spadek liczby dokonywanych zgłoszeń przedmiotów
własności przemysłowej.
Odnośnie do slajdów dotyczących globalizacji chciałbym jedynie podkreślić, że globalizacja w
wymiarze ekonomicznym pozwala na maksymalizację zysków. W powiązaniu przede wszystkim z
postępem technologicznym przejawiającym się między innymi możliwością produkcji różnego rodzaju
towarów z danego segmentu rynku niewiele różniących się od siebie, vide zabawki, stanowi
mieszankę wybuchową, która spowodowała eksplozję liczby zgłoszeń przedmiotów własności
przemysłowej w ostatniej dekadzie. Za chwilę przedstawię Państwu stosowne dane.
Po 10 latach pracy w branży związanej z ochroną własności intelektualnej dostrzegam, że prawa
wyłączne niejednokrotnie służą jako narzędzia walki konkurencyjnej. Prawa wyłączne na przedmioty
własności przemysłowej dają bowiem prawo wyłącznego korzystania z tych przedmiotów w sposób
zarobkowy lub zawodowy – jest to daleko idący monopol.
5
Na kolejnych slajdach prezentuję spory, które miały miejsce przed dawnym Trybunałem
Sprawiedliwości WE oraz Urzędem Patentowym RP.
Najlepszym przykładem jest spór o znak towarowy w postaci zajączka wielkanocnego. Szwajcarska
firma Lindt GmbH uzyskała w drugiej połowie lat 90. XX wieku w ramach regionalnego systemu
wspólnotowego znaku towarowego ochronę na ten znak towarowy, po czym zaczęła występować
przeciw konkurentom z pismami ostrzegawczymi zarzucając naruszenie prawa wyłącznego. Na
terytorium Polski celem ataków była między innymi poznańska firma Terravita Sp. z o.o. Ale
analogiczne działania uprawniony podejmował także w innych państwach, między innymi w Austrii,
gdzie pozwał spółkę Franz Hauswirth GmbH. Doszło do sporu sądowego, który zaowocował pytaniem
prejudycjalnym do ETS. Z ustaleń faktyczny wynikało, że zwyczaj zdobienia stołów wielkanocnych
pojawił się w państwach niemieckojęzycznych na początku XX wieku. Trybunał uznał pośrednio, że
zgłoszenie zostało dokonane w złej wierze, co stanowiło z kolei podstawę do unieważnienia spornego
prawa. Całą sytuację można wytłumaczyć ten sposób. Lindt GmbH dostrzegł możliwość
zmonopolizowania rynku zajączków wielkanocnych, który dla przykładu w Niemczech wart jest około
100 milionów Euro, i dokonał zgłoszenia znaku towarowego, a właściwe kilkudziesięciu zgłoszeń
znaku towarowego w postaci zajączka w systemach międzynarodowym, wspólnotowym i krajowych.
W oparciu o przyznane prawa szwajcarska spółka starała się eliminować konkurentów z rynku.
Taki agresywny sposób wykorzystywania praw wyłącznych można zaobserwować w USA. Ze Stanów
Zjednoczonych Ameryki pochodzą takie pojęcia jak „monetyzacja patentów”, „trolle patentowe”,
„odświeżanie patentów”, „gąszcze patentowe” czy „wojny patentowe”. Na następnych slajdach zostały
one skrótowo opisane. Zjawiska te potwierdzają, że prawa wyłączne na przedmioty własności
przemysłowej mogą nie tylko być skutecznie wykorzystywane jako narzędzie walki konkurencyjnej, ale
pozwalają na prowadzenie bardzo dochodowego modelu działalności biznesowej, chodzi mi w tym
przypadku o trolle patentowe, czy, przy zastosowaniu odpowiednich technik, umożliwiają wydłużenie
ochrony, chodzi o zjawisko określne jako evergreening. W rezultacie okazuje się, że uzyskanie prawa
wyłącznego staje się po prostu opłacalne – prawo wyłączne pozwala bowiem nie tylko bronić swojej
pozycji rynkowej, ale też atakować konkurencję.
6
Na zakończenie przedstawię Państwu dane dotyczące wskaźnika wzrostu PKB i liczby dokonywanych
zgłoszeń przedmiotów własności przemysłowej. Są to dane udostępnione odpowiednio przez Eurostat,
ONZ i Bank Światowy, oraz przez krajowe urzędy patentowe, Światową Organizację Własności
Intelektualnej, Europejski Urząd Patentowy oraz Urząd Harmonizacji Rynku Wewnętrznego. Pragnę
zwrócić uwagę na fakt, że zgłoszenia dokonywane przykładowo w systemach krajowych nie pochodzą
jedynie od podmiotów z tego państwa, ale też z innych państw. Analogicznie sytuacja ta dotyczy
systemów regionalnych i oczywiście, per se, międzynarodowych.
Jeśli dokładniej przeanalizują Państwo niniejszy slajd, okaże się, że w większości państw europejskich
spadek PKB miał miejsce w latach 2001-2002, 2008-2009 oraz 2011-2012. Można to wiązać z
wspomnianymi przeze mnie kryzysami gospodarczymi ostatniej dekady.
Analogicznie sytuacja wygląda w większości państw pozaeuropejskich.
Odnośnie do liczby zgłoszeń w ramach systemu wspólnotowego znaku towarowego widać pewne
korelacje – w okresie 2001-2002 oraz w latach 2008-2009 doszło do spadku lub stabilizacji liczby
dokonywanych zgłoszeń znaków towarowych. Trzeba zaznaczyć, że w 2004 roku Unia Europejska
przystąpiła do międzynarodowego systemu ochrony znaków towarowych, co przejawia się tym, że
zgłaszający mogą w zgłoszeniu międzynarodowym wyznaczyć Unię jako odrębny podmiot. Zmiana ta
znacząco podniosłą atrakcyjność systemu CTM, szczególnie dla podmiotów z USA, Japonii, Korei
Południowej i Niemiec.
Na niniejszym slajdzie proszę zwrócić uwagę na dane z Niemiec, gdzie widoczny jest spadek liczby
zgłoszeń w okresach 2001-2002, 2008-2010 i 2011-2012.
Przedmiotowa plansza obrazuje zgłoszenia dokonane w urzędach patentowych na całym świecie oraz
w ramach systemu madryckiego w ciągu ostatnich 25 lat. Uważam, że na wykresie można dostrzec
okresy spowolnienia gospodarczego w okresie kryzysu państw transformacji ustrojowej na początku
lat 90. ubiegłego wieku oraz kryzysu bankowego w Środkowej i Wschodniej Azji w latach 1997-98, a
także kryzysy dot.com i finansowy, który nastąpił po upadku Lehmann Brothers.
7
Na niniejszym slajdzie warto zwrócić uwagę na wykresy zaznaczone kolorem zielonym i czerwonym,
które przedstawiają odpowiednio sytuację w USA i Japonii. Liczba zgłoszonych do ochrony znaków
towarowych w Stanach Zjednoczonych stanowi odbicie stanu gospodarki amerykańskiej po kryzysie
dot.com i kryzysie finansowym. Z kolei w przypadku Japonii widać okres dekoniunktury w latach 80.
XX wieku i opisywaną w literaturze ekonomicznej tzw. straconą dekadę, która miała miejsce w latach
1991-98. Ostatnich dziesięciu lat w gospodarce japońskiej nie można zaliczyć do udanych, a
przejawem tego jest liczba dokonanych zgłoszeń.
Tu podobnie dane dotyczą dłuższej perspektywy czasowej, od 1883 do 2010. Ciekawy jest przykład
Niemiec. Krzywa spada w okresie I Wojny Światowej, Wielkiego Kryzysu Gospodarczego, II Wojny
Światowej, światowego kryzysu gospodarczego zapoczątkowanego w połowie lat 60. ubiegłego wieku,
po czym następuję gwałtowny wzrost i kolejne spadki w latach 2001-2002 oraz 2008-2010.
Na następnych slajdach znajdują się dane dotyczące liczby zgłoszeń wzorów przemysłowych i
wynalazków w systemach krajowych, regionalnych i międzynarodowych. Nie będę ich szczegółowo
omawiał. Myślę, że w trakcie dyskusji będzie można do nich sięgnąć. Chciałbym jednak zaznaczyć, że
Unia Europejska przystąpiła w 2009 roku do międzynarodowego systemu ochrony wzorów
przemysłowych, co spowodowało, że system regionalny system wspólnotowego wzoru rejestrowanego
zyskał na atrakcyjności. Wydaje mi się, że widząc przedmiotowe slajdy i równocześnie abstrahując od
problemu zależności między wskaźnikiem wzrostu PKB i wskaźnikami dotyczącymi liczby dokonanych
do ochrony zgłoszeń wzorów przemysłowych i wynalazków, można uznać, że żyjemy w czasach
gospodarki opartej na własności intelektualnej. Szczególnie przydatne są w tym względzie ilustracje
dotyczące okresu ostatnich stu dwudziestu kilku lat, a absolutny fenomen stanowi liczba zgłoszeń w
Chinach.
Podsumowując należy uznać, że istnieje związek miedzy stanem gospodarki a liczbą dokonywanych
zgłoszeń przedmiotów własności przemysłowej. W obecnych warunkach w okresie prosperity wzrasta
liczba dokonywanych zgłoszeń, natomiast w okresie dekoniunktury dochodzi do stabilizacji liczby
dokonywanych zgłoszeń lub ich nieznacznego spadku. Stosunek ten nie jest jednak wprost
8
proporcjonalny. Wynika to z faktu, że ochrona własności intelektualnej odgrywa w nowoczesnej
gospodarce fundamentalną rolę, a przedsiębiorcy nie mogą z niej zrezygnować.
Sformułowałem wnioski poboczne. Przede wszystkim chciałbym podkreślić, że mnogość liczby
dokonywanych zgłoszeń w ostatniej dekadzie wynika przede wszystkim z walki konkurencyjnej i
wprowadzania do obrotu coraz to nowych i różnorodnych towarów i usług. Jest to możliwe dzięki
postępowi technologicznemu. Proszę zwrócić uwagę, że obecnie grafik przy pomocy komputera jest w
stanie „wyprodukować” setki tysięcy znaków towarowych w ciągu krótkiego okresu czasu, co jeszcze
dwie-trzy dekady temu było po prostu niemożliwe. Istotną rolę odgrywa marketing – na rynku pojawiają
się zupełnie niepotrzebne, z punktu widzenia prowadzenia normalnego życia, towary lub usługi, które
jednak pod wpływem manipulacji znajdują nabywców.
Związki między prawem i ekonomią wydają się niezaprzeczalne. Pozwolę sobie przypomnieć, że Polskie Towarzystwo
Ekonomiczne jest spadkobiercą ruchu zawodowego prawników i ekonomistów, który wykształcił się na ziemiach polskich pod
koniec XIX wieku. W roku 1887 odbył się w Krakowie Pierwszy Zjazd Ekonomistów i Prawników, a wkrótce potem założone
zostało „Czasopismo Prawnicze i Ekonomiczne”. Tematyka poruszana podczas „Czwartków u Ekonomistów” potwierdza tą
relację. Można wskazać choćby na ubiegłoroczne wystąpienie zatytułowane „Czy prawo może istotnie sprzyjać lub szkodzić
gospodarce?”.
9