176_Skladniki_odzywc..

Materiały pochodzą z Platformy Edukacyjnej
Portalu www.szkolnictwo.pl
Wszelkie treści i zasoby edukacyjne publikowane na łamach Portalu www.szkolnictwo.pl mogą być wykorzystywane przez jego Użytkowników wyłącznie
w zakresie własnego użytku osobistego oraz do użytku w szkołach podczas zajęć dydaktycznych. Kopiowanie, wprowadzanie zmian, przesyłanie, publiczne odtwarzanie
i wszelkie wykorzystywanie tych treści do celów komercyjnych jest niedozwolone. Plik można dowolnie modernizować na potrzeby własne oraz do wykorzystania
w szkołach podczas zajęć dydaktycznych.
Spis treści:
1. Podział pokarmów ze względu na pochodzenie.
2. Składniki pokarmowe i ich rola w organizmie człowieka.
3. Białka.
4. Węglowodany.
5. Tłuszcze.
6. Sole mineralne.
7. Witaminy.
8. Woda.
9. Bibliografia i netografia.
1. Podział pokarmów ze względu na źródło
pochodzenia.
Ze względu na pochodzenie pokarmy spożywane przez
człowieka możemy podzielić na roślinne i zwierzęce.
Przykłady pokarmów
pochodzenia roślinnego:
pieczywo, kasza, makarony,
olej, miód, warzywa i owoce.
Przykłady pokarmów
pochodzenia zwierzęcego:
mięso, wędlina, ryby, jaja,
sery, mleko, masło.
2. Składniki odżywcze i ich rola w organizmie
człowieka.
Wyróżniamy następujące składniki odżywcze zawarte w pokarmach:
 białka
 węglowodany
 tłuszcze
 witaminy
 sole mineralne
ROLA SKŁADNIKÓW
ODŻYWCYCH
BUDULCOWA
ENERGETYCZNA
białka, sole mineralne
węglowodany, tłuszcze
REGULUJĄCA
witaminy, sole
mineralne
f
3. Białka.
Źródłem białka dla organizmu człowieka są:
a. mleko i jego przetwory
(śmietana, sery, kefir, masło),
b. jaja,
c. mięso i wędlina,
d. drób,
e. ryby,
f. rośliny strączkowe
a
b
(soja, groch, fasola, bób).
a
c, d
e
Białka są związkami organicznymi. Zbudowane są z aminokwasów.
W białkach występuje 20 rodzajów aminokwasów. Pojedyncze
aminokwasy łączą się w długie łańcuchy peptydowe składające się
z setek, a nawet tysięcy elementów. Łańcuchy polipeptydowe
mogą tworzyć jeszcze bardziej skomplikowane spiralne i kuliste
struktury; czasem powiązane z atomami różnych pierwiastków (np.
z żelazem w cząsteczce hemoglobiny).
aminokwasy
fragment łańcucha białkowego
Znaczenie białek dla organizmu człowieka:
 budują komórki i tkanki naszego organizmu,
 wchodzą w skład enzymów, czyli związków chemicznych
regulujących przebieg reakcji biochemicznych w komórkach
(np. trawienie),
 budują przeciwciała niezbędne w zapewnieniu
odporności organizmu,
 budują hemoglobinę odpowiedzialną za transport
gazów,
 wchodzą w skład hormonów – związków regulujących
szereg procesów zachodzących w organizmie człowieka,
 w sytuacji niedoboru cukrów i tłuszczy białka mogą być
źródłem energii (spalanie 1 g białka dostarcza około 4 kcal ).
Białka możemy podzielić na:
 pełnowartościowe – białka pochodzenia zwierzęcego
zawierające wszystkie rodzaje aminokwasów potrzebnych
do budowy białek naszego organizmu,
 niepełnowartościowe – białka pochodzenia roślinnego
(rośliny strączkowe) zawierające niepełny zestaw
aminokwasów.
Białka stanowią około 20 % masy
GRUPA
DOBOWE
dorosłego człowieka.
ZAPOTRZEBOWANIE
Zapotrzebowanie na białko zależy od
NA BIAŁKO
wieku, stanu zdrowia, masy ciała,
[G/KG MASY CIAŁA]
wykonywanej pracy. Najbardziej
Dzieci
2,0 – 3,5
wrażliwe na niedobór białka są dzieci Młodzież
1,5 – 2,0
i kobiety w ciąży.
Dorośli
1,0
Niedobór białka może wywołać
Kobiety w ciąży
1,5
zahamowanie wzrostu i zmniejszenie
odporności na choroby zakaźne.
4. Węglowodany.
Głównymi źródłami węglowodanów są:
a. pieczywo,
b. słodycze,
c. ziemniaki,
d. słodkie owoce,
e. kasze,
f. makarony.
Węglowodany (cukry złożone) zbudowane są z długich łańcuchów
cukrów prostych. Do cukrów prostych należą np. glukoza i fruktoza.
Cukry proste występują głównie w owocach, miodzie i słodyczach.
Do cukrów złożonych należy np. skrobia występująca w dużych
ilościach w ziemniakach i produktach zbożowych (mąka, kasza,
pieczywo, makaron).
Do węglowodanów należy też celuloza (błonnik) stanowiąca
materiał budulcowy ścian komórek roślinnych. Cukier ten nie jest
trawiony przez człowieka, ale odgrywa istotną role w prawidłowym
funkcjonowaniu układu pokarmowego. Szczególnie dużo błonnika
zawierają surowe warzywa i owoce.
cząsteczki cukru
prostego (glukozy)
cukier złożony
Węglowodany pokrywają zapotrzebowanie energetyczne
dorosłego człowieka w 60 %. Są głównym źródłem energii
potrzebnej do pracy mięśni. Spalanie 1 g węglowodanów dostarcza
około 4 kcal energii. Zapas węglowodanów w naszym organizmie
jest niewielki, ponieważ związki te szybko ulegają przemianom.
Węglowodany stanowią około 1 % masy ciała dorosłego człowieka.
Nadmiar glukozy jest w pierwszej kolejności magazynowany w
wątrobie w postaci glikogenu, który łatwo może ponownie
przekształcić się w glukozę. Jeżeli spożycie węglowodanów
przekracza zapotrzebowanie energetyczne organizmu i możliwości
magazynowania w wątrobie przekształcają się one w tkankę
tłuszczową.
Dzienne zapotrzebowanie na węglowodany, podobnie jak na
białka, zależy od wielu czynników. U dorosłego człowieka wynosi
około 400 – 500 g.
b
5. Tłuszcze.
Tłuszcze dzielimy na roślinne i zwierzęce.
Źródłami tłuszczów zwierzęcych są:
a. smalec,
b. słonina,
c. mięso wieprzowe,
d. masło,
e. śmietana.
Źródłami tłuszczów roślinnych są:
f. oleje,
e
g. margaryna.
f
g
d
Tłuszcze są to związki organiczne zbudowane z glicerolu i 3
cząsteczek kwasów tłuszczowych.
Są najważniejszym źródłem energii dla organizmu i mogą być
zapasowym materiałem energetycznym. Ze spalania 1 g tłuszczu
uzyskuje się 9,3 kcal. Pokrywają zapotrzebowanie energetyczne
dorosłego człowieka do 30 %.
Stanowią około 10 % masy ciała dorosłego człowieka. Tworzą
głównie podskórną tkankę tłuszczową – zapas energetyczny,
ochrona przed zimnem i amortyzacja w przypadku uderzeń
mechanicznych. U ludzi otyłych ilość tłuszczu w organizmie może
dochodzić do 30 % masy ciała.
cząsteczka tłuszczu
G
L
I
C
E
R
O
L
KWAS TŁUSZCZOWY
KWAS TŁUSZCZOWY
KWAS TŁUSZCZOWY
6. Sole mineralne.
Sole mineralne należą do grupy związków nieorganicznych.
Organizm człowieka potrzebuje około 20 różnych pierwiastków.
Ze względu na ich zapotrzebowanie dzieli się je na:
a. Makroskładniki (makroelementy) – potrzebne w dużych
ilościach np.: węgiel, wodór, tlen, azot, siarka, sód,
potas, wapń, fosfor, magnez.
b. Mikroskładniki (mikroelementy) – potrzebne w
niewielkich ilościach np.: żelazo, jod, fluor, miedź,
mangan, kobalt, cynk.
c. Pierwiastki śladowe np.: srebro, złoto.
Sole mineralne pełnią funkcje regulujące i budulcowe. Budują
głównie kości i zęby. Utrzymują odpowiednie ciśnienie krwi i
regulują równowagę kwasowo – zasadową.
Ich cząsteczki są tak małe, że nie wymagają trawienia.
Węgiel, wodór, tlen – są to główne składniki związków
organicznych budujących nasz organizm: białek, węglowodanów,
tłuszczów. Ich źródłem są pokarmy zawierające te związki
organiczne.
Azot, siarka – są składnikami białek. Dostarczamy
je wraz z pokarmem bogatym w białko.
Sód, potas – pierwiastki te regulują gospodarkę
wodną w organizmie. Są składnikami krwi i limfy.
Biorą udział w przewodzeniu impulsów nerwowych.
Ich źródłem jest sól oraz woda mineralna.
Fosfor – jest składnikiem kości i zębów. Źródłem
fosforu są ryby, mięso, jaja i mleko.
Wapń – składnik kości i zębów. Bierze udział
w procesie krzepnięcia krwi. Źródłem wapnia dla
organizmu człowieka są: mleko i produkty
mleczne, jaja, ryby.
Magnez – jest składnikiem kości. Wpływa na prawidłową pracę
mięśni i układu nerwowego. Pokarmy zawierające magnez to:
kakao, orzechy, fasola, groch, chleb razowy, ryby i mleko.
Żelazo – składnik hemoglobiny i mięśni. Występuje w wątrobie,
rybach, mięsie, jajach, ziarnach zbóż, owocach, warzywach liściastych.
Fluor – składnik zębów i kości. Wzmacnia szkliwo zębów. Występuje w
herbacie, rybach morskich, wodzie pitnej.
Jod – składnik hormonu tarczycy. Wpływa na
przemianę materii. Źródłem jodu jest wątroba,
ryby morskie, sól jodowana.
7. Witaminy.
Odkrywcą pierwszej witaminy – witaminy B oraz twórcą nazwy
„witaminy” jest amerykański uczony polskiego pochodzenia
Kazimierz Funk.
Funkcją witamin jest regulowanie procesów biochemicznych
zachodzących w organizmie człowieka.
Witaminy możemy podzielić na rozpuszczalne w tłuszczach: A,
D, E, K i rozpuszczalne w wodzie: B, C.
Głównym źródłem witamin są świeże owoce i warzywa,
wątróbka, ryby i drożdże. Niektóre witaminy np. K i B są
wytwarzane przez bakterie przewodu pokarmowego.
Awitaminoza jest to niedobór witamin w organizmie.
Hiperwitaminoza jest to nadmiar witamin w organizmie.
Zarówno niedobór jak i nadmiar witamin jest szkodliwy dla
organizmu człowieka.
Witamina A - źródła pokarmowe: żółte warzywa i owoce
(papryka marchew pomidory, morele), mleko i przetwory
mleczne, żółtko jaj, wątroba, masło.
Wpływa na prawidłowy wzrost organizmu, na stan skóry oraz
bierze udział w procesie widzenia.
Niedobór może powodować tzw. kurzą ślepotę – brak zdolności
widzenia o zmroku, zmiany w naskórku, zaburzenia wzrostu.
Witamina B1 – źródła pokarmowe: drożdże, otręby, chleb razowy,
kiełki zbóż, rośliny strączkowe, mleko, mięso, żółtka jaj.
Wpływa na prawidłowe funkcjonowanie układu nerwowego, mięśni
i serca. Niedobór może wywoływać chorobę beri – beri oraz
zapalenie nerwów.
Witamina B2 – źródła pokarmowe: drożdże, wątroba, żółtko jaj,
mięso, produkty mleczne.
Reguluje prawidłową przemianę białek i węglowodanów, podnosi
odporność organizmu. Objawami niedoboru jest pękanie skóry
warg, kącików ust, łojotokowe zapalenie skóry.
Witamina B6 – źródła pokarmowe: kiełki pszenicy, drożdże,
wątroba, mięso, kasza gryczana, fasola.
Bierze udział w procesach krwiotwórczych, jest składnikiem wielu
enzymów.
Witamina B12 – źródła pokarmowe: wątroba, jaja, drożdże, ryby,
mleko, mięso. Wpływa na proces powstawania erytrocytów, jest
niezbędna w procesie syntezy kwasów nukleinowych. Niedobór
wywołuje niedokrwistość złośliwą.
Witamina PP – źródła pokarmowe: wątroba, mięso, rośliny
strączkowe, produkty zbożowe. Jest składnikiem enzymów biorących
udział w oddychaniu wewnątrzkomórkowym. Niedobór wywołuje
chorobę – pelagrę.
Witamina C – źródła pokarmowe: owoce cytrusowe, czarna
porzeczka, dzika róża, kiszona kapusta i ogórki, natka pietruszki,
ziemniaki papryka, sałata.
Zwiększa odporność organizmu, hamuje krwawienie, przyspiesza
gojenie ran, wpływa na prawidłowy rozwój chrząstek, kości, zębów.
Niedobór wywołuje chorobę – szkorbut (zapalenie dziąseł,
wypadanie zębów).
Witamina D – źródła pokarmowe: wątroba ryb, żółtka jaj, mleko,
masło, tran. Do syntezy witaminy D z pokarmów niezbędne jest też
promieniowanie słoneczne.
Wpływa na gospodarkę wapniowo – fosforową organizmu oraz na
prawidłowy wzrost i rozwój kości. Niedobór wywołuje u dzieci
krzywicę, a u dorosłych osteoporozę.
Witamina K – źródłem są zielone warzywa i wątroba. Syntetyzowana
przez bakterie przewodu pokarmowego. Wpływa na krzepnięcie krwi.
Niedobór powoduje słabą krzepliwość krwi.
8. Woda.
Podobnie jak składniki pokarmowe
woda jest elementem niezbędnym
do życia. Jej źródłem są napoje oraz
pokarmy szczególnie owoce i
warzywa. Dobowe zapotrzebowanie
na wodę zależy od wielu czynników:
temperatury otoczenia, klimatu, pory roku, rodzaju wykonywanej
pracy. Średnie dobowe zapotrzebowanie wynosi około 2,5 litra
(razem z wodą zawartą w pokarmach). Woda jest też produktem
przemiany białek, tłuszczów i węglowodanów.
Woda wydalana jest wraz z moczem, kałem, potem i wydychanym
powietrzem.
Woda stanowi od 65 % do 70 % masy ciała człowieka. Tworzy
środowisko każdej komórki; w jej obecności zachodzi większość
procesów chemicznych. Jest doskonałym rozpuszczalnikiem. Pełni
funkcje ośrodka transportującego różne substancje.
9. Bibliografia i netografia:
• Gołda W., Kłyś M., Wardas J.: Biologia dla gimnazjum część druga,
Wydawnictwo Nowa Era,
• Gulewicz B., Wierbiłowicz E.: Biologia dla klasy I gimnazjum,
Wydawnictwo ABC,
• Michajlik A., Ramotowski W.: Anatomia i fizjologia człowieka,
Wydawnictwo Lekarskie PZWL,
• Sylwanowicz W.: Mały atlas anatomiczny, PZWL,
• Szlachetko A., Szlachetko D., Rutkowski P.: Biologia gimnazjum II,
Wydawnictwo M. Rożak,
• Villee C. A.:Biologia, PWRiL,
• www.wikipedia.pl,
• www.encyklopedia.interia.pl
•www.wiem.onet.pl