Zapotrzebowanie-organizmu-na-skladniki

Materiały pochodzą z Platformy Edukacyjnej
Portalu www.szkolnictwo.pl
Wszelkie treści i zasoby edukacyjne publikowane na łamach Portalu www.szkolnictwo.pl mogą być wykorzystywane przez jego Użytkowników wyłącznie
w zakresie własnego użytku osobistego oraz do użytku w szkołach podczas zajęć dydaktycznych. Kopiowanie, wprowadzanie zmian, przesyłanie, publiczne odtwarzanie
i wszelkie wykorzystywanie tych treści do celów komercyjnych jest niedozwolone. Plik można dowolnie modernizować na potrzeby własne oraz do wykorzystania
w szkołach podczas zajęć dydaktycznych.
Zapotrzebowanie organizmu na
składniki odżywcze, mineralne,
witaminy i wodę.
Podział składników chemicznych
organizmów
Nasz pokarm jest mieszaniną różnych substancji
chemicznych, które możemy podzielić na
substancje organiczne i nieorganiczne. Do
substancji organicznych zaliczamy m.in. białka,
węglowodany, tłuszcze i witaminy. Do substancji
nieorganicznych należy woda oraz sole
mineralne.
Sole mineralne w płynach i pokarmach stałych
zawierają wiele ważnych dla naszego organizmu
pierwiastków, która można podzielić na:
• pierwiastki biogenne, czyli pierwiastki niezbędne
do życia: węgiel, wodór, tlen, azot, fosfor i
siarka
• mikroelementy - to pierwiastki, których
zapotrzebowanie dzienne człowieka nie
przekracza 100 mg/osobę
• makroelementy - to pierwiastki, których
zapotrzebowanie dzienne przekracza 100
mg/osobę
• ultraelementy – pierwiastki występujące
śladowo, np. rad, złoto, srebro
Mikroelementy
Żelazo - składnik hemoglobiny i mioglobiny. Jest także ważnym
składnikiem enzymów oddechowych. Niedobór tego pierwiastka
powoduje anemię. W żelazo bogate są: mięso, wątroba, żółtka
jaj, orzechy, rośliny strączkowe.
Fluor jest składnikiem zębów i kości. Zarówno niedobór jak i
nadmiar jest szkodliwy. Niedobory tego pierwiastka w
pokarmach zwiększają podatność na próchnicę.
Jod - składnik hormonów tarczycy, regulujących tempo
metabolizmu. Źródłem są ryby oraz sól kuchenna jodowana.
Niedostatek prowadzi do powiększenia tarczycy (wole).
Makroelementy
Wapń - składnik kości i zębów, niezbędny do prawidłowego
funkcjonowania mięśni i układu nerwowego. Bierze również udział w
procesach krzepnięcia krwi. Źródłem wapnia jest nabiał oraz warzywa
liściaste.
Potas i sód – pierwiastki te mają istotny wpływ na pobudliwość komórek
nerwowych i mięśniowych. Sód jest także odpowiedzialne za
równowagę wodno – mineralną organizmu, a jego głównym źródłem
jest sól kuchenna.
Siarka – składnik wielu aminokwasów. Jej źródłem jest głównie mięso
oraz rośliny strączkowe.
Fosfor - ważny składnik kości, kwasów nukleinowych oraz ATP, źródło:
fasola, groch,sery twarogowe, jaja, mięso, ryby.
Magnez – obok wapnia i fosforu wchodzi w skład kości, jest aktywatorem
wielu enzymów, niezbędny do prawidłowego funkcjonowania układu
nerwowego i mięśniowego. Źródłem tego pierwiastka są orzechy
ziarna zbóż, warzywa o ciemnozielonych liściach, czekolada i kakao.
Woda
-
-
-
jest głównym składnikiem organizmu
stanowi jedyne środowisko dla większości
procesów biochemicznych zachodzących w
żywych komórkach
jest rozpuszczalnikiem wielu związków
chemicznych
jest niezbędna w każdej czynności
organizmu, m.in. reguluje temperaturę ciała,
nawilża wdychane powietrze i uczestniczy w
procesach oddychania, umożliwia transport i
przyswajanie substancji odżywczych oraz
przemianę pożywienia w energię, usuwa
zbędne
produkty
przemiany
materii,
rozcieńcza trucizny, chroni ważne dla życia
narządy
Witaminy
Nazwa witamina (vita - życie,
substancja niezbędna do życia;
amina
grupa
związków
zawierających w budowie grupę
aminową
–
NH2)
została
wprowadzona przez Kazimierza
Funk'a (1884-1967) na określenie
odkrytej przez siebie substancji witaminy B1, której niedobór
powoduje chorobę beri-beri.
Witaminy
Witaminy są to organiczne związki, które są niezbędne dla
normalnego przebiegu szeregu procesów biochemicznych i
fizjologicznych w organizmie człowieka, a których to organizm
sam nie potrafi syntetyzować. Nie są one substancjami
budulcowymi, ani energetycznymi, tym niemniej pełną wiele
znaczących funkcji. Występują w organizmach żywych jako
naturalne składniki regulujące (biokatalizatory). Witaminy są
również koenzymami, czyli składnikami niebiałkowymi
enzymów.
Podział witamin:
- rozpuszczalne w tłuszczach A, D, E, K
- rozpuszczalne w wodzie: (B1, B2, PP, B6, B11, B12, C, H)
Brak lub niedobór poszczególnych witamin powoduje zaburzenia
fizjologiczne (utrata homeostazy) nazwane awitaminozami. Należy jednak
pamiętać, że nasza wiedza o całościowym wpływie znacznych dawek tych
substancji jest stosunkowo niewielka. Warto wiedzieć, że zażywanie zbyt
dużych dawek witamin wywoła hiperwitaminozę.
Zapotrzebowanie na składniki regulujące zależne jest od wieku oraz stanu
zdrowia. Wzrasta ono w stanach chorobowych organizmu. Najlepszym
sposobem, zapewnienia dostatecznej ilości składników regulujących jest
urozmaicona dieta.
Witaminy rozpuszczalne w tłuszczach
Nazwa
Znaczenie dla organizmu
Objawy niedoboru
Źródło
Uwagi
Witamina A
(retinol)
Przekształca się w
retinien, niezbędny
składnik barwników
siatkówki, warunkujący
normalne widzenie;
istotna dla prawidłowego
funkcjonowania tkanki
nabłonkowej; wpływa
także na wzrost
Suchość,
rogowacenie i
łuszczenie się
naskórka, ślepota
zmierzchowa
(kurza ślepota),
zaburzenia
wzrostu
Wątroba,
tran, jaja,
warzywa i
jarzyny
zawierające
karotenoidy
(w tym
marchew i
pomidory)
Może być
wytwarzana z
prowitamin –
karotenów, czyli
żółtych lub
czerwonych
barwników), w
nadmiarze
szkodliwa
Witamina D
(kalcyferol)
Wzmaga wchłanianie
wapnia w jelitach, jest
niezbędna do
normalnego wzrostu
kości
Deformacje kości,
u dzieci krzywica,
osteomalacja
(rozmiękczanie)
kości
Żółtka jaj,
mleko,
masło,
margaryna,
tran
Pod wpływem
promieni
ultrafioletowych
powstaje w
skórze
Witaminy rozpuszczalne w tłuszczach
Nazwa
Witamina E
(tokoferol)
Witamina K
(filochinon)
Znaczenie dla organizmu
Objawy niedoboru
Źródło
Jej podstawową funkcją
jest hamowanie
utleniania
nienasyconych kwasów
tłuszczowych i witaminy
A; wpływa na płodność.
Zaburzenie
funkcjonowania
błon
komórkowych;
zaburzenia
płodności.
Oleje
roślinne,
wątroba,
jaja, ryby,
orzechy.
Podstawowa w
procesie krzepnięcia
krwi.
Wydłużanie
czasu
krzepnięcia krwi,
podatność na
krwotoki.
Zielone
warzywa.
Uwagi
-
Wytwarzana
przez bakterie
flory jelitowej.
Witaminy rozpuszczalne w wodzie
Nazwa
Witamina B1
(tiamina)
Witamina B2
(ryboflawina)
Witamina PP
(niacyna)
Witamina B6
(pirydoksyna)
Znaczenie dla organizmu
Objawy niedoboru
Źródło
Uwagi
Jest elementem enzymów
utleniających węglowodany
oraz aminokwasy.
Choroba beri-beri
(bóle rąk i nóg,
drżenie i osłabienie
mięśni,
niewydolność
układu krążenia).
Wątroba,
mięso,
drożdże,
ziarna zbóż.
Niedobór
pospolity u
akoholików.
Wchodzi w skład enzymów
czynnych w procesie
oddychania komórkowego.
Składnik enzymów
ważnych w procesie
oddychania.
Reguluje przemiany
aminokwasów.
Stany zapalne
skóry, pękanie
kącików jamy
ustnej, obniżenia
sprawności
umysłowej.
Sery, mleko,
jaja, zielone
warzywa
liściowe.
-
Pelagra (stany
zapalne skóry,
biegunka,
zaburzenia
psychiczne).
Sery, mleko,
jaja, zielone
warzywa
liściowe.
Syntetyzowana
przez mikroflorę
przewodu
pokrmowego.
Stany zapalne
skóry, zaburzenia
czynności przewodu
pokarmowego.
Wątroba,
mięso, ziarna
zbóż, rośliny
strączkowe.
-
Witaminy rozpuszczalne w wodzie
Nazwa
Znaczenie dla organizmu
Objawy niedoboru
Źródło
Uwagi
Witamina B11
(kwas
foliowy)
Współtworzy składnik
enzymów niezbędnych w
biosyntezie kwasów
nukleinowych oraz
dojrzewaniu krwinek
czerwonych.
Jeden z rodzajów
anemii, niedobór u
kobiet w ciąży
zwiększa ryzyko
wad cewy
nerwowej płodu
Ziarna zbóż,
drożdże,
jarzyny
liściaste
Syntetyzowana
przez bakterie
flory jelitowej.
Witamina B12
(kobalamina)
Ważna w przemianach
kwasów nukleinowych,
reguluje procesy
krwiotwórcze.
Anemia złośliwa
Wątroba,
mięso, jaja,
mleko.
Syntetyzowana
przez bakterie
flory jelita
grubego.
Witaminy rozpuszczalne w wodzie
Nazwa
Witamina C
(kwas
askorbinowy)
Witamina H
(biotyna)
Znaczenie dla organizmu
Witamina o rozległym
działaniu: wzmacnia
mechanizmu
odpornościowe, niezbędna
w syntezie kolagenu,
tworzeniu istoty
podstawowej kości i
zębów, a także w
wchłanianiu żelaza.
Wpływa na właściwy stan
skóry i włosów, chroni
przed łojotokiem.
Objawy niedoboru
Źródło
Uwagi
Obniżenie
odporności,
szkorbut
(krwawienie z
dziąseł, wypadanie
zębów,
nieprawidłowe
zrastanie się kości).
Świeże owoce
cytrusowe,
truskawki,
pomidory.
Ulega szybko
rozłożeniu w
wysokich
temperaturach.
Zmiany skórne,
wypadanie włosów.
Ziemniaki,
marchew,
wątroba,
mięso.
Jest
syntetyzowana
przez bakterie
flory jelitowej.
Białka
• związki organiczne ogrywające kluczową rolę w świecie istot żywych
• zbudowane z mniejszych podjednostek - monomerów - zwanych
aminokwasami
• funkcje:
- są podstawowym materiałem budulcowym komórek i tkanek
organizmu
- jako tzw. enzymy biorą udział w większości reakcji zachodzących
w organizmach żywych
- biorą udział w transporcie różnych substancji np. hemoglobina
transportuje tlen i częściowo dwutlenek węgla
- jako przeciwciała dają odporność organizmowi
- są również materiałem energetycznym
Szczegółowe opracowanie tej grupy związków organicznych – patrz:
lekcja – „Białka”.
Cukry (węglowodany)
Są to organiczne związki chemiczne, które pełnią następujące
funkcje:
- budulcowe – składniki ścian komórkowych roślin
- są materiałem zapasowym – skrobia, glikogen
- są najważniejszym materiałem energetycznym i
odżywczym
Szczegółowe opracowanie tej grupy związków organicznych –
patrz: lekcja – „Cukry”.
Lipidy
To niejednorodna grupa związków, tak pod względem składu
chemicznego, jak i roli, jaką odrywają w organizmach.
Tłuszcze pełnią w diecie człowieka szereg ważnych ról, między
innymi:
• dostarczają znaczną ilość energii (20 do 35%),
• są także głównym źródłem niezbędnych nienasyconych kwasów
tłuszczowych (NNKT) i witamin rozpuszczalnych w tłuszczach
(A, D, E, K),
• tłuszcze w organizmie zwierząt są magazynowane w tkance
tłuszczowej, która pełni funkcję magazynu energii, a także
cieplnej izolacji oraz mechanicznej osłony.
Szczegółowe opracowanie tej grupy związków organicznych –
patrz: lekcja – „Lipidy”.
Literatura:
•
•
•
•
Lewiński W. i inni, 2006. Biologia 1. Operon, Gdynia
Villee i inni, 1996. Biologia. Multico, Warszawa
Wiśniewski H, 1998. Biologia. Agmen, Warszawa
Gołda w., Wardas J., 1994. Biologia. Nowa Era, Warszawa