Administracja publiczna i reformy w administracji
advertisement
Samorząd Dr Ryszard Balicki Budowa nowoczesnej administracji Rok 1989 Polska rozpoczyna swoją drogę ku demokracji (budowa nowego ustroju – zarówno na szczeblu administracji centralnej jak i lokalnej) Przywrócenie samorządu gminnego - 27 maja 1990 roku, po pół wieku odbyły się pierwsze w Europie Środkowej i Wschodniej w pełni wolne wybory Działania formalne • w 1992 roku powołano Zespół ds. Reorganizacji Administracji Publicznej, • powołanie Pełnomocnika Rządu do spraw Reformy Administracji Publicznej (prof. Michał Kulesza) • w roku 1995 zapoczątkowano tzw. reformę centrum administracyjnego i gospodarczego rządu Działania formalne c.d. • Ustawa o działach administracji rządowej (ustawa uchwalona w 1997 roku, wejście w życie w roku 1999) • Reforma samorządowa premiera Jerzego Buzka (wejście w życie od 1 stycznia 1999 r.) Główne cele reformy samorządowej • Uporządkowanie organizacji terytorialnej państwa. • Zbudowanie jednolitej, ponadgminnej struktury organizacyjnej • Doprowadzenie do sytuacji, w której problemy społeczności lokalnej będą rozwiązywane przez lokalną administrację powołaną w wolnych wyborach przez ludność danego regionu Ustrój administracji publicznej po reformie • Art. 10 Konstytucji RP (zasada trójpodziału) • władza ustawodawcza - Sejm i Senat • władza wykonawcza – Prezydent RP i Rada Ministrów • władza sądownicza - sądy i trybunały Wykonywanie zadań administracji publicznej Podmioty scentralizowane (administracja państwowa) Podmioty zdecentralizowane Zadania zlecone na rzecz organizacji, instytucji i innych podmiotów, Podmioty administracji publicznej UPOWAŻNIONE PODMIOTY PRAWA PRYWATNEGO ADMINISTRACJA RZĄDOWA ADMINISTRACJA ZDECENTRALIZOWNA ADMINISTRACJA CENTRALNA FUNDACJE ZAKŁADY PUBLICZNE SAMORZĄD SPECJALNY TERENOWA ADMINISTRACJA RZĄDOWA SAMORZĄD ZAWODOWY ADMINISTRACJA ZESPOLONA ADMINISTRACJA NIEZESPOLONA SAMORZĄD GOSPODARCZY SAMORZĄD TERYTORIALNY SAMORZĄD WOJEWÓDZTWA SAMORZĄD POWIATOWY SAMORZĄD GMINNY Scentralizowana administracja państwowa • Administracja centralna • Administracja terenowa Wojewoda i administracja zespolona Administracja niezespolona (terenowa administracja specjalna, podległa bezpośrednio ministrom lub centralnym organom administracji rządowej) Podmioty zdecentralizowane administracji publicznej • To przede wszystkim formy korporacyjne. Takie jak: • • • • terytorialne, zawodowe, gospodarcze czy też rolnicze • Organy dysponujące samodzielnym statusem w sferze prawa publicznego (jak np. KRRiTV). • Obok form powyżej określonych występują również instytucje oparte przede wszystkim na czynniku majątkowym (kapitałowym), zarówno instytucje wyższej użyteczności publicznej jak i instytucje kapitałowe (np. Fundusz Pracy czy też Agencja Rynku Rolnego). Zadania zlecane • Zadania administracji publicznej może być również zlecane „na zewnątrz”, poza formalne struktury władzy. • Zlecenie może być skierowane do podmiotów • działających na podstawach prywatnoprawnych (fundacje, stowarzyszenia czy tez spółki prawa handlowego) • lub też na podstawie prawa publicznego (np. samorząd terytorialny). • W konsekwencji możemy mieć do czynienia z zadaniami zlecanymi • wewnątrz administracji publicznej (zazwyczaj podmiotom zdecentralizowanym); lub też • na zewnątrz administracji (mówimy wówczas o prywatyzacji zadań z zakresu administracji publicznej). • Zlecenie zadań może się odbywać na podstawie ustaw lub w drodze czynności indywidualnej Reforma administracji w Polsce Podział terytorialny W procesie historycznym wytworzyły się trzy typy podziałów terytorialnych: • zasadniczy - tworzony w związku z koniecznością wykonywania na określonym obszarze zadań publicznych, korzystają z niego terenowe orany administracji rządowej oraz organy samorządu terytorialnego, • specjalny – podział kraju tworzony na potrzeby organów nie należących do systemu ogólnych organów administracji rządowej ani samorządu terytorialnego, • pomocniczy – ma na celu uzupełnienie podziału zasadniczego lub specjalnego, tworzony w związku z wykonywaniem zadań przez organy o kompetencjach niewładczych Organizacja administracji terytorialnej • Konstytucja RP z 1997 r. nie określała, jaki ma być w Polsce podział administracyjny, zawierała jedynie określenie funkcji władzy terytorialnej (samorząd lokalny - regionalny). • Sytuacja taka umożliwiała wprowadzenia zarówno podziału trójstopniowego jak i dwustopniowego • Obecnie podział terytorialny państwa opiera się na trzech szczeblach: gminie, powiecie i województwie. Założenia reformy państwa • zasada unitarności państwa (art. 3) • zasada podziału i równoważenia się władz (art. 10) • klauzula korporacyjna (art. 16 ust. 1) • zasada decentralizacji władzy publicznej (art. 16) Zasada unitarności kontrowersje • utworzenie dużych województw może prowadzić do kolejnego „rozbicia dzielnicowego” państwa i zaniku związków z centrum administracyjnym kraju • a w efekcie - szczególnie w odniesieniu do województw Polski zachodniej i północnej: - do zaniku jednolitości państwa. • Aby rozwiać zgłaszane obawy i zapobiec potencjalnemu niebezpieczeństwu, ustrojodawca konstytucyjny i twórcy reformy strojowej przygotowali odpowiednie rozwiązania prawne: • norma konstytucyjną art. 3 Konstytucji RP („Rzeczpospolita Polska jest państwem jednolitym”), • postanowienia ustawy samorządowej (np. art. 76 i 77). • Rolę strażnika interesów państwa w województwie otrzymał wojewoda Decentralizacja • Współcześnie jednak niemal wszystkie państwa jednolite są zdecentralizowane • Decentralizacja jest to urzeczywistnienie w skali lokalnej demokracji, polegającym na przeniesieniu kompetencji administracyjnych z władzy centralnej na wspólnoty terenowe • Zbiorowości terytorialne podlegają więc kontroli państwa, gdyż nie są od niego całkowicie niezależnego • Wspólnoty samorządowe nie posiadają – tak jak części składowe federacji — własnych egzekutyw, ustawodawstwa czy odrębnego wymiar sprawiedliwości • Decentralizacja ma zawsze wyłącznie administracyjny charakter Kryteria podziału administracyjnego kraju • Założenie reformy ustrojowej sprowadzało się do wprowadzenia przejrzystej, trzystopniowej struktury administracyjnej państwa: • samorządowych gmin, • samorządowych powiatów i • rządowo – samorządowych województw. • Priorytetowe było również założenie, iż wprowadzenie nowych szczebli samorządu nie może naruszać dotychczasowych kompetencji (oraz posiadanych środków finansowych) gmin Definicja • Samorząd oznacza publiczną administrację wykonywaną samodzielnie przez odrębne od państwa, posiadające osobowość prawną wspólnoty osób (korporacje, związki publicznoprawne). • Pojęcie samorządu wywodzi się z niemieckiego Selbstverwaltung, (samodzielny zarząd, samorząd), używanego dla określenia lokalnej administracji publicznej nie sprawowanej przez państwo. Rodzaje samorządu • terytorialny – dotyczący wspólnoty osób zamieszkujących dane terytorium • specjalny – dotyczący wspólnoty osób opartej na więzi pracy, wykonywania zawodu lub innej działalności (samorząd adwokacki , samorząd radców prawnych, samorząd sędziowski, samorząd prokuratorski, samorząd notarialny, samorząd lekarski, samorząd rzemieślniczy, samorząd akademicki, samorząd rolniczy itp.). 1 stycznia 1999 r. • terytorium Polski zostało podzielone na 16 województw, • 308 powiatów ziemskich, • (od stycznia 2003 - 314) • 65 powiatów grodzkich, oraz • 2489 gmin (od stycznia 2003 - 2478). • (306 miejskich; 591 miejsko-wiejskich oraz 1 581 wiejskich). 1 stycznia 1999 r. • 2808 jednostek samorządu terytorialnego (według stanu z 1 stycznia 2003 r.) to: województwa, powiaty gminy, przy czym: • W Polsce jest 881 miast, w tym jedyne miasto, które nie jest siedzibą władz samorządowych Siechnice w gminie Święta Katarzyna z siedzibą we wsi Święta Katarzyna Podział Polski na 49 województw Podział na 16 województw Gmina • Mieszkańcy gminy tworzą z mocy prawa gminną wspólnotę samorządową • Zadania gmin pozostały – praktycznie - bez zmian • W kompetencji gmin jest: szkolnictwo podstawowe i przedszkola, opieka społeczna, ulice i drogi gminne, gospodarka komunalna, gospodarka lokalowa i budownictwo mieszkaniowe, gospodarka terenami oraz tzw. sprawy obywatelskie • W wyniku reformy sposób zarządzania gminą nie uległ zmianie Powiat • Mieszkańcy powiatu tworzą z mocy prawa lokalną wspólnotę samorządową • Do głównych zadań powiatu należy wykonywanie zadań publicznych o charakterze ponadgminnym, w zakresie m.in.: • • • • • • • • • • • • • • • szkolnictwa ponadpodstawowego, pomocy społecznej i polityki prorodzinnej, wspierania osób niepełnosprawnych, komunikacji i transportu oraz dróg powiatowych, kultury i ochrony jej dóbr, kultury fizycznej i turystyki, geodezji i gospodarki gruntami, zagospodarowania przestrzennego i nadzoru budowlanego, gospodarki wodnej i ochrony środowiska, rolnictwa, leśnictwa i rybactwa śródlądowego, porządku publicznego i bezpieczeństwa obywateli, ochrony przeciwpowodziowej i przeciwpożarowej, przeciwdziałania bezrobociu i aktywizacji lokalnego rynku pracy, ochrony praw konsumenta, współpracy z organizacjami pozarządowymi Rządowo-samorządowe województwo • Mieszkańcy województwa tworzą regionalna wspólnotę samorządową. • Nowe województwo jest całkiem nową struktura administracyjną. • W ramach województwa przenikają się dwie struktury: • rządowa (z wojewodą) i • samorządowa (z marszałkiem województwa i sejmikiem wojewódzki). Warszawa – podział administracyjny • od 2002 roku Warszawa (zgodnie z obowiązującymi przepisami) jest gminą mającą status miasta na prawach powiatu w województwie mazowieckim. • Warszawa podzielona jest na 18 dzielnic (pomocniczych jednostek administracyjnych). Warszawa – podział administracyjny • W latach 1990-1994 Warszawa stanowiła związek siedmiu (a od 1993 r. ośmiu) dzielnic-gmin (o statusie gmin, nazywanych dzielnicami). • W latach 1994 - 2002, Warszawa stanowiła związek komunalny następujących 11 gmin; SAMORZĄD SPECJALNY SAMORZĄD GOSPODARCZY SAMORZĄD ZAWODOWY • Istnienie samorządów zawodowych ma swoją podstawę w Konstytucji RP, której art. 17 ust. 1 stanowi: • w drodze ustawy można tworzyć samorządy zawodowe, reprezentujące osoby wykonujące zawody zaufania publicznego sprawujące pieczę nad należytym wykonywaniem tych zawodów. SAMORZĄD ZAWODOWY • Jest organizacyjną formą zrzeszania się obywateli opartą na wspólnocie zawodowej, powstałą w celu reprezentowania interesów osób wykonujących zawody wymagające szczególnego zaufania społecznego wobec instytucji państwa, prowadzenia doskonalenia zawodowego oraz ochrony socjalnej swoich członków SAMORZĄD ZAWODOWY Z Konstytucji wynika więc, że samorząd zawodowy ma do spełnienia dwa podstawowe zadania: • reprezentowanie osób wykonujących zawód zaufania publicznego, • sprawowanie pieczy nad należytym wykonywaniem tego zawodu w granicach interesu publicznego i dla jego ochrony. • Z treści art. 17 ust. 1 wynika również charakterystyka podmiotowej strony samorządów zawodowych. • Samorząd jest zrzeszeniem osób fizycznych wykonujących określoną działalność zawodową osobiście, co wyklucza skupienie w ramach samorządu osób prawnych. • Cechami osób wchodzących w skład samorządu zawodu zaufania publicznego są dwa rodzaje zdolności: • zdolność zawodowa, tzn. przygotowanie do wykonywania tego samego, co inni członkowie korporacji zawodu i • zdolność do wykonywania go na poziomie i w zakresie, który może być uznany za wystarczający, aby spełniał kryteria zaufania publicznego Samorządy zawodowe w Polsce: • adwokatów • aptekarzy • architektów • Biegłych rewidentów • Doradców podatkowych • Diagnostów laboratoryjnych • Inżynierów budownictwa • komorników • Kuratorów sądowych • Lekarzy i lekarzy dentystów • Lekarzy weterynarii • Notariuszy • Pielęgniarek i położnych • Prokuratorów • Psychologów • Radców prawnych • Referendarzy sądowych • Rzeczników patentowych • Sędziów • Urbanistów Obecnie dyskutuje się o samorządach: • zarządców nieruchomościami, • pośredników w obrocie nieruchomościami, • rzeczoznawców majątkowych. • o status samorządu zawodowego starali się również kominiarze Samorząd zawodowy jest instytucjonalnie upoważniony do nadawania i odbierania prawa do wykonywania zawodu oraz do stosowania sankcji dyscyplinarnych wobec osób naruszających normy etyczne i zawodowe. Samorząd gospodarczy • Jest organizacyjną formą zrzeszania się przedsiębiorców i podmiotów gospodarczych w celu reprezentowania ich interesów wobec władz państwowych i samorządu terytorialnego oraz organizowanie rozmaitych działań sprzyjających rozwojowi przedsiębiorczości. • Podstawy prawne samorządu gospodarczego zostały określone w art. 17 ust. 2 Konstytucji, zgodnie z którym w drodze ustawy można tworzyć inne, obok samorządu terytorialnego i zawodowego rodzaje samorządu, pod warunkiem, że • nie narusza to wolności wykonywania zawodu ani • nie ogranicza wolności podejmowania działalności gospodarczej. W Polsce jedyną obligatoryjną formą samorządu gospodarczego są Izby Rolnicze. Członkami samorządu rolniczego z mocy prawa są: • osoby fizyczne i prawne, będące podatnikami podatku rolnego w rozumieniu przepisów o podatku rolnym, • - osoby fizyczne i prawne, będące podatnikami podatku dochodowego z działów specjalnych produkcji rolnej w rozumieniu przepisów o podatku dochodowym od osób fizycznych i podatku dochodowym od osób prawnych, • - członkowie rolniczych spółdzielni produkcyjnych posiadających w tych spółdzielniach wkłady gruntowe. Organizacja i zasady działania • Każdy samorząd zawodowy ma określoną strukturę organizacyjną. Podstawową zasadą jest korporacyjność, która oznacza, że przynależność do struktur samorządu jest obowiązkowa. • Samorząd gospodarczy ma charakter dobrowolny i nie realizuje żadnych uprawnień władczych w stosunku do osób zrzeszonych Samorząd gospodarczy • • • • Do podstawowych aktów ustawowych regulujących zasady funkcjonowania samorządu gospodarczego w Polsce można zaliczyć następujące przepisy: ustawa z dnia 14 grudnia 1995 r. o izbach rolniczych, ustawa z dnia 30 maja 1989 r. o izbach gospodarczych, ustawa z dnia 22 marca 1989 r. o rzemiośle, ustawa z dnia 30 maja 1989 r. o samorządzie zawodowym niektórych przedsiębiorców Izby gospodarcze • Zgodnie z ustawą o izbach gospodarczych, izba gospodarcza jest organizacją samorządu gospodarczego, reprezentującą interesy gospodarcze zrzeszonych podmiotów w zakresie ich działalności wytwórczej, handlowej, budowlanej lub usługowej, w szczególności wobec organów państwowych. • Mogą się w niej zrzeszać podmioty prowadzące działalność gospodarczą za wyjątkiem osób fizycznych wykonujących taką działalność jako uboczne zajęcie zarobkowe. Samorząd rzemieślniczy • Ustawa o rzemiośle określa warunki dla funkcjonowania samorządu gospodarczego rzemiosła. • Stanowi ona, iż samorząd gospodarczy rzemiosła jest niezależny w wykonywaniu swoich zadań. • Do organizacji samorządu gospodarczego rzemiosła ustawa zalicza • cechy, • izby rzemieślnicze oraz • Związek Rzemiosła Polskiego, Zrzeszenia handlu, usług i transportu • Zasady tworzenia i działania samorządu zawodowego przedsiębiorców prowadzących działalność gospodarczą w zakresie handlu, gastronomii, usług, transportu oraz innych działalności reguluje ustawa o samorządzie zawodowym niektórych przedsiębiorców. • Nie dotyczy ona osób, które uzyskały status rzemieślnika. Zrzeszenia handlu, usług i transportu • Przedsiębiorcy mogą dobrowolnie zrzeszać się w zawodowych samorządowych organizacjach, takich jak zrzeszenia handlu i usług, zrzeszenia transportu oraz inne organizacje przedsiębiorców. • Warunkiem utworzenia zrzeszenia jest powzięcie takiej inicjatywy przez co najmniej 50 osób, a w przypadku prowadzenia działalności w zakresie transportu – co najmniej 200 osób. Organizacje pracodawców • Organizacje pracodawców funkcjonują w oparciu o ustawę z 23 maja 1991 r. o organizacjach pracodawców. • Umożliwia ona pracodawcom tworzenie związków według swego uznania, jak również przystępowanie do tych organizacji. • Związki pracodawców, ich federacje i konfederacje są samorządne i niezależne w swej działalności statutowej od organów administracji rządowej, samorządu terytorialnego oraz innych organizacji. • Związek pracodawców powstaje z mocy uchwały o jego założeniu , podjętej na zgromadzeniu założycielskim przez co najmniej 10 pracodawców. • Związki pracodawców mogą tworzyć federacje i konfederacje (jak również przystępować do nich), z tym, że liczba założycieli nie może być w takim przypadku mniejsza niż 3. Organizacje pracodawców • Podstawowym zadaniem organizacji pracodawców jest ochrona praw i reprezentowanie interesów zrzeszonych członków wobec związków zawodowych, organów władzy i administracji rządowej oraz organów samorządu terytorialnego. • Organizacje pracodawców, reprezentatywne w rozumieniu ustawy z 6 lipca 2001 r. o Trójstronnej Komisji do Spraw Społeczno-Gospodarczych i wojewódzkich komisjach dialogu społecznego, mają prawo opiniowania założeń i projektów aktów prawnych w zakresie praw i interesów związków pracodawców, za wyjątkiem projektu budżetu państwa oraz projektu ustawy budżetowej. Organizacje pracodawców • Reprezentatywnym organizacjom pracodawców przysługuje również prawo opiniowania, w zakresie objętym zadaniami związków pracodawców, dokumentów konsultacyjnych Unii Europejskiej, w szczególności białych ksiąg, zielonych ksiąg i komunikatów oraz projektów aktów prawnych Unii Europejskiej. • Związki pracodawców uczestniczą również w zawieraniu układów zbiorowych pracy oraz innych porozumień w zakresie objętym ich zadaniami statutowymi. Dziękuję
