Pobierz plik

KCUS 141-25/07
PROGRAM
SZKOLENIA DLA SĘDZIÓW Z ZAKRESU
PRAWA CYWILNEGO
Odpowiedzialność sprawcy za szkodę wyrządzoną przez
niezgodne z prawem działanie organu władzy publicznej.
Założenia programowe.
Zasada odpowiedzialności Państwa za działania jego funkcjonariuszy w
europejskich
porządkach
prawnych,
aczkolwiek
sięgająca korzeniami
prawa
rzymskiego, ukształtowała się dopiero w XIX w. Pierwotnie przyjęta zasada w prawie
angielskim wyrażana była paremią the king can do no wrong. W prawie francuskim
odpowiedzialność Państwa za działania jego funkcjonariuszy opiera się na trzech
zasadach: winy ( faute de service ), rozumianej jako obiektywne niespełnienie
standardu postępowania władzy, ryzyka i naruszenia równości wobec ciężarów
publicznych. Co do zasady rozstrzyganie sporów z tej dziedziny należy do
sądownictwa administracyjnego. W prawie niemieckim odpowiedzialność Skarbu
Państwa, uregulowana § 839 k.c.n. podniesiona została do rangi konstytucyjnej (
art. 34 Konstytucji RFN ). Przesłankami odpowiedzialności Państwa na gruncie
powyższych przepisów są: wystąpienie szkody, naruszenie obowiązku służbowego
wobec osoby trzeciej, wina i adekwatny związek przyczynowy między naruszeniem a
szkodą. W prawie angielskim omawiana odpowiedzialność Państwa ujęta jest jako
odpowiedzialność
z
deliktu
(
negligence
).
Podstawową
przesłanką
tej
odpowiedzialności, obok wystąpienia szkody i istnienia związku przyczynowego
między szkodą a naruszeniem obowiązku, jest naruszenie przez funkcjonariusza
obowiązku
staranności
(duty
of
care).
Kontrola
decyzji
administracyjnych
sprawowana jest przez sądy powszechne1.
Odpowiedzialność
władzy
publicznej
za
działania
jej
funkcjonariuszy
wywodzona jest również z prawa wspólnot europejskich. Z orzecznictwa Trybunału
Sprawiedliwości wynika, że podstawą odpowiedzialności Państwa wobec obywateli
jest n.p. brak transpozycji dyrektywy. Uznano również, że zasady odpowiedzialności
deliktowej państwa są niezależne od ich poszczególnych systemów prawnych i
określono przesłanki tej odpowiedzialności jako autonomiczne i jednakowe dla
wszystkich państw UE, zastępując zasady przewidziane przez poszczególne systemy
prawa krajowego 2.
W prawie polskim omawiana zasada pojawiła się wraz z wejściem w życie
Konstytucji marcowej z 1921 r. ( art. 121 ), by następnie – wraz z wejściem w życie
Konstytucji z 1952 r. – przestać obowiązywać. Dopiero bardziej sprzyjające warunki
społeczno – polityczne pozwoliły na jej przywrócenie – ustawą z dnia 15 listopada
1956 r. o odpowiedzialności państwa za szkody wyrządzone przez funkcjonariuszy
państwowych 3. Ustawa ta została następnie recypowana przez Kodeks cywilny w
przepisach art. 417 – 420 k.c.
Przesłanki odpowiedzialności Skarbu Państwa na podstawie tych przepisów
zostały w orzecznictwie i doktrynie określone jako: wyrządzenie szkody przez
funkcjonariusza państwowego przez zawinione działanie lub zaniechanie przy
wykonywaniu powierzonej mu czynności, adekwatny związek przyczynowy między
działaniem albo zaniechaniem a szkodą. Odpowiedzialność państwa została zatem
oparta na zasadzie winy z uzupełnieniem o zasadę słuszności, uregulowaną w art.
419 k.c. i niezmiernie restryktywnym ujęciem winy w sytuacji, w której działanie
polega na wydaniu orzeczenia lub zarządzenia 4. Zarazem wina – jako podstawa
odpowiedzialności – została w orzecznictwie i doktrynie szeroko zinterpretowana.
Przyjęto bowiem szeroko konstrukcję winy anonimowej.
1
Reżimy odpowiedzialności Państwa za działania jego funkcjonariuszy w poszczególnych
europejskich porządkach prawnych omawia E. Bagińska, Odpowiedzialność odszkodowawcza za
wykonywanie władzy publicznej, Warszawa 2006, patrz również A. Szpunar, O odpowiedzialności
odszkodowawczej państwa, Pip 1999, Nr 6.
2 N. Półtorak, Odpowiedzialność odszkodowawcza państw w prawie wspólnot europejskich, Kraków
2002, s. 39.
3 Dz. U. Nr 54, poz. 243.
4 H. Dąbrowski ( w : ) Kodeks cywilny Komentarz Tom 2, praca zbiorowa pod red. Z. Resicha,
Warszawa 1972, s. 997 i n. k.c., uchwała pełnej izby cywilnej SN z dnia 15 lutego 1971 r. – wytyczne
wymiaru sprawiedliwości i praktyki sądowej w sprawie odpowiedzialności Skarbu Państwa oraz
państwowych osób prawnych za szkody wyrządzone przez funkcjonariuszy państwowych, III CZP 33 /
70, OSN 1971, Nr 4, poz. 59.
Obok regulacji kodeksowej odpowiedzialność Skarbu Państwa za szkodę
wyrządzoną przez funkcjonariuszy państwowych przewidywały inne przepisy.
Należały do nich w szczególności; art. 160 k.p.a.; art. 260 ustawy Ordynacja
podatkowa i art. 769 k.p.c. Nowelizacja kodeksu cywilnego, dokonana ustawą z
dnia 23 sierpnia 1996 r. o zmianie ustawy – Kodeks cywilny
5
dodała do kodeksu
przepisy art. 420 ¹ i 420 ² , stwarzając podstawy prawne odpowiedzialności
jednostek
samorządu
terytorialnego
za
szkody
wyrządzone
przez
jego
funkcjonariuszy, wzorując się na rozwiązaniach dotyczących odpowiedzialności
Skarbu Państwa za szkody wyrządzone przez funkcjonariuszy państwowych.
Konstytucja RP z 1997 r. wprowadziła daleko idącą zmianę w regulacji
odpowiedzialności Państwa za szkody. Zgodnie z jej art. 77 ust. 1, każdy ma prawo
do wynagrodzenia szkody, jaka została mu wyrządzona przez niezgodne z prawem
działanie organu władzy publicznej. Ust. 2 art. 77 Konstytucji RP stanowi z kolei, że
ustawa nie może nikomu zamykać drogi sądowej dochodzenia naruszonych
wolności lub praw. Wejście w życie Konstytucji wpłynęło na wykładnię przepisów
kodeksowych. Kolejnym etapem zmian w powyższym zakresie był słynny wyrok
Trybunału Konstytucyjnego z dnia 4 grudnia 2001 r. 6. W wyroku tym Trybunał
uznał, że „art. 417 k.c. rozumiany w ten sposób, że Skarb Państwa ponosi
odpowiedzialność za szkodę wyrządzoną przez niezgodne z prawem działanie
funkcjonariusza państwowego przy wykonywaniu powierzonej mu czynności, jest
zgodny z art. 77 ust. 1 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej”. Ponadto Trybunał
stwierdził, że „art. 418 k.c. jest niezgodny z art. 77 ust. 1 i nie jest niezgodny z art.
64 Konstytucji RP”.
Mocą wyroku z dnia 23 września 2003 r., Trybunał Konstytucyjny stwierdził
niezgodność art. 160 § 1 k.p.a. oraz art. 260 § 1 ustawy Ordynacja podatkowa w
części ograniczającej odszkodowanie za niezgodne z prawem działanie organu
władzy publicznej do rzeczywistej szkody z art. 77 ust. 1 Konstytucji RP 7. Z kolei
stwierdzenie niekonstytucyjności art. 769 k.p.c. nastąpiło mocą wyroku TK z dnia
20 stycznia 2004 r. 8.
Obecnie odpowiedzialność Skarbu Państwa za działania funkcjonariuszy jest
ukształtowana - obok przepisu art. 77 ust. 1 Konstytucji RP - art. 417 k.c. w
brzmieniu ustalonym ustawą z dnia 17 czerwca 2004 r. o zmianie ustawy - Kodeks
5
( Dz. U. Nr 106, poz. 668 ).
SK 18/00, OTK ZU 2001, Nr 8, poz. 256.
7
K 20 / 02, OTK ZU 2003, Nr 7, poz. 76.
8
SK 26 / 03.
6
cywilny oraz niektórych innych ustaw9 oraz art. 417 ¹ i 417 ² k.c. wprowadzonymi
wyżej powołaną ustawą. Jak przyjmuje się w doktrynie, wprowadzone do kodeksu
cywilnego nowe regulacje w zakresie odpowiedzialności władzy publicznej stanowiły
konsekwencję dostosowania obowiązujących dotychczas przepisów do wymagań art.
77 ust. 1 Konstytucji oraz uczynienia zadość wyrokowi Trybunału Konstytucyjnego
z 4 grudnia 2001 r. Motywem tych zmian było również uchylenie art. 418 k.c.,
koncepcja
całościowego
uregulowania
cywilistycznych
skutków
zachowania władzy publicznej oraz ujednolicenie orzecznictwa
10.
bezprawnego
Uchwalenie wyżej
powołanej ustawy z dnia 17 czerwca 2004 r. wynikało również z potrzeby
uwzględnienia Zalecenia Rady Europy No. R ( 84 ) 15 dotyczącego odpowiedzialności
władzy publicznej.
Jak
podkreśla
się
w
doktrynie,
obecna
regulacja
sytuuje
Państwo,
reprezentowane w stosunkach cywilnoprawnych przez Skarb Państwa i organy
samorządowe wykonujące władzę publiczną w strukturze stosunku obligacyjnego,
powstającego z mocy ustawy w momencie wyrządzenia wykonywaniem władzy
publicznej uszczerbku w dobrach innego podmiotu. Kolejną zmianą jest oparcie
odpowiedzialności
odszkodowawczej
na
kryterium
bezprawności
zdarzenia
wyrządzającego szkodę, co oznacza odejście od ogólnej zasady winy. Przyjęta surowa
zasada odpowiedzialności za szkody wyrządzone aktami władczymi nie znajduje
natomiast uzasadnienia dla odpowiedzialności za szkody wyrządzone aktami
dominialnymi. W zakresie, w jakim wyrządzenie przez te organy szkody następuje w
wykonaniu czynności w sferze dominium zastosowanie znajdują odpowiednie
przepisy o czynach niedozwolonych, regulujące deliktową odpowiedzialność osób
prawnych ( art. 416,427,429 i 430 k.c.)
11.
Obok tych regulacji, system odpowiedzialności Państwa tworzy ustawa z dnia
17 czerwca 2004 r. o skardze na naruszenie prawa strony do rozpoznania sprawy w
postępowaniu sądowym bez nieuzasadnionej zwłoki12.
Konieczna w tej sytuacji wydaje się analiza nowego stanu prawnego,
obejmująca również ocenę aktualności dotychczasowego dorobku orzecznictwa
Trybunału Konstytucyjnego oraz Sądu Najwyższego. W praktyce orzeczniczej wysoce
problematyczne okazuje się bowiem precyzyjne oddzielenie sfer w jakich działają
9
( Dz. U. Nr 162, poz. 1692 ).
J.J.Skoczylas, Odpowiedzialność za szkody wyrządzone przez władzę publiczną, Warszawa 2005, s. 175.
11
K. Pietrzykowski, KC Komentarz, Warszawa 2006; G. Bieniek, Odpowiedzialność Skarbu Państwa za szkody
wyrządzone przez funkcjonariuszy po wyroku Trybunału Konstytucyjnego z dnia 4 grudnia 2001 r., PS 2002, Nr
4.
12
( Dz. U. Nr 179, poz. 1843 ).
10
organy Państwa ( imperium i dominium ), co – zważywszy na kształt obecnej regulacji
– jest konieczne.
Celem szkolenia jest również przybliżenie standardów wyznaczonych na polu
ochrony praw jednostki wobec państwa i jego funkcjonariuszy przez orzecznictwo
Europejskiego
Trybunału
Praw
Człowieka
i
Europejskiego
Trybunału
Sprawiedliwości. Wydaje się, że w obecnej dobie poddanie granic odpowiedzialności
odszkodowawczej Państwa jest szczególnie aktualne. To bowiem rzeczą judykatury
będzie ich ostateczne wyznaczenie.
W ramach tej sesji omówieniu podlegają również zagadnienia związane z
reprezentacją Skarbu Państwa w postępowaniu cywilnym w tych kategoriach spraw,
w których na tle unormowań należących do prawa administracyjnego, udział ten
rodzi wątpliwości w orzecznictwie. Wejście w życie ustawy z dnia 8 lipca 2005 r. o
Prokuratorii Generalnej Skarbu Państwa
13,
modyfikującej zasady udziału Skarbu
Państwa w postępowaniu rodzi konieczność objęcia również regulacji zawartej w tej
ustawie wykładem.
Tematyka :
1.
Odpowiedzialność
Skarbu
Państwa
i
jednostek
samorządu
terytorialnego w świetle orzecznictwa Sądu Najwyższego.
2.
Reprezentacja Skarbu Państwa w postępowaniu cywilnym w
poszczególnych
kategoriach
spraw
ze
szczególnym
uwzględnieniem zagadnień związanych z ustawą z dnia 8 lipca
2005 r. o Prokuratorii Generalnej Skarbu Państwa.
3.
Ustawa z dnia17 czerwca 2004 r. o skardze na naruszenie prawa
strony do rozpoznania sprawy w postępowaniu sądowym bez
nieuzasadnionej
zwłoki;
podsumowanie
dotychczasowych
doświadczeń.
4.
Odpowiedzialność Państwa za niezgodne z prawem orzeczenie
sądowe.
13
( Dz. U. Nr 169, poz. 1417 ze zm.).
DATA I MIEJSCE :
16-18 kwietnia 2007 r.
Baza szkoleniowa i noclegowa –
Ośrodek Doskonalenia Kadr
w
Zakopanem, ul. Ogrodowa 6,
34-500 Zakopane, tel: 018 201 34
31, fax: 018 201 34 31 wew. 813
ORGANIZATOR :
Krajowe Centrum Szkolenia Kadr Sądów Powszechnych i Prokuratury
tel. 0 22 55-27-261
fax . 0 22 55-27-260
Koordynacja merytoryczna:
Sędzia Michał Kłos
Tel 0 22 55- 27- 289
e- mail: [email protected]
Koordynacja organizacyjna:
Sylwia Wójcicka
Tel 0 22 55 27 275
e – mail [email protected]
WYKŁADOWCY :
Prof. dr hab. Małgorzata Pyziak - Szafnicka
Wykładowca jest
Kierownikem Zakładu Prawa Cywilnego Katedry Prawa
Cywilnego Uniwersytetu Łódzkiego. Jest również członkiem Komisji Kodyfikacyjnej
Prawa Cywilnego przy Ministrze Sprawiedliwości.
Pani profesor jest autorem rozdziałów w System Prawa Prywatnego, tomów; 5
Prawo Zobowiązań – część ogólna, praca zbiorowa pod red. E. Łętowskiej, Warszawa
2006, oraz Prawo zobowiązań – część szczegółowa Tom 8, Warszawa 2005,
Własność komunalna w kodeksie cywilnym ( w : ) Czterdzieści lat Kodeksu
cywilnego, praca zbiorowa pod red. M. Sawczuka, Kraków 2004. Jest również
autorem szeregu monografii z dziedziny prawa cywilnego. Należą do nich w
szczególności: ochrona wierzyciela w razie niewypłacalności dłużnika, Warszawa
1995, Uznanie długu, Warszawa 1995, Potrącenie w prawie cywilnym, Kraków
2003, oraz licznych publikacji poświęconych prawu cywilnemu w periodykach
prawniczych. W polu zainteresowań Pani profesor pozostają również zagadnienia
związane z odpowiedzialności Skarbu Państwa i jednostek samorządu terytorialnego
za szkodę wyrządzoną przez funkcjonariusza państwowego lub samorządowego.
Sędzia Sądu Najwyższego Gerard Bieniek
Pan Sędzia orzeka w Izbie Cywilnej Sądu Najwyższego. Jest autorem i
współautorem szeregu publikacji, z których obecnie na rynku wydawniczym do
najpopularniejszych należą: Komentarz do Kodeksu cywilnego. Księga Trzecia.
Zobowiązania ( Tom I i II ), LexisNexis 2006 oraz Nieruchomości. Problematyka
prawna. LexisNexis 2005. Pan sędzia był również członkiem Komisji Kodyfikacyjnej
przy Ministrze Sprawiedliwości.
Przedmiotem zainteresowań wykładowcy, obok innych zagadnień z zakresu
prawa cywilnego, od szeregu lat pozostaje również problem reprezentacji Skarbu
Państwa w postępowaniu cywilnym. Zainteresowanie tą tematyką zaowocowało
monografią Reprezentacja Skarbu Państwa i jednostek samorządu terytorialnego w
postępowaniu cywilnym, LexisNexis 2004 r. Obecnie na rynku wydawniczym
ukazała się
monografia pod
tym samym
tytułem,
wydana
również
przez
wydawnictwo LexisNexis w 2006 r. we współautorstwie z Sędzią Sądu Najwyższego
Henrykiem Pietrzkowskim. Przydatność w codziennej praktyce orzeczniczej tej pozycji
nie wydaje się wymagać uzasadnienia.
Sędzia Sądu Najwyższego Katarzyna Gonera
Wykładowca orzeka w Izbie Pracy i Spraw Publicznych Sądu Najwyższego.
Pani Sędzia pełniła obowiązki sekretarza Komisji Kodyfikacyjnej przy
Ministrze Sprawiedliwości a także Przewodniczącego Zespołu przygotowującego
projekt ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych. Jest autorką szeregu
publikacji m. in. komentarza do ustawy o kosztach sądowych w sprawach
cywilnych, LexisNexis 2006.
Dr Nina Półtorak
Adiunkt w Katedrze Prawa Europejskiego Wydziału Prawa i Administracji
Uniwersytetu Jagiellońskiego, kierownik Podyplomowego Studium Prawa
Europejskiego UJ, radca prawny, stypendystka m.in. Oxford Hospitality
Scheme i Centrum Europejskiego w Natolinie, laureatka Nagrody Prezesa
Rady Ministrów za wyróżnioną pracę doktorską; XXXVII Ogólnopolskiego
Konkursu Państwa i Prawa na najlepszą rozprawę doktorską i habilitacyjną
oraz Nagrody im. Profesora Janusza Łętowskiego w Konkursie Fundacji
Promocji
Prawa
Europejskiego;
członkini
„Europejskiego Przeglądu Sądowego”;
kolegium
wykładowca na
redakcyjnego
wielu studiach
podyplomowych oraz szkoleniach dla sędziów, m.in. Podyplomowego Studium
Prawa
Europejskiego
Podyplomowego
dla
Studium
Sędziów
Prawa
w
Lublinie
Europejskiego
i
dla
Katowicach
Sędziów
oraz
Sądów
Administracyjnych. Autorka m.in. monografii poświęconej odpowiedzialności
odszkodowawczej
państwa
w
prawie
WE:
Odpowiedzialność
odszkodowawcza państwa w prawie Wspólnot Europejskich, Zakamycze
2002 a także szeregu innych publikacji w periodykach naukowych.
Zajęcia będą prowadzone metodą wykładu połączonego z dyskusją.
Poniedziałek:
16 kwietnia 2007 r.
12.00
odjazd autokaru z dworca głównego PKS w Krakowie
(górna płyta) do ośrodka w Zakopanem
ok. 14.00
przyjazd i zakwaterowanie uczestników szkolenia
14.00 – 14.30
obiad
14.30 – 16.00
otwarcie szkolenia
Wykład - Pan Sędzia Gerard Bieniek
Reprezentacja Skarbu Państwa w postępowaniu
cywilnym w poszczególnych kategoriach spraw ze
szczególnym uwzględnieniem zagadnień związanych z
ustawą z dnia 8 lipca 2005 r. o Prokuratorii Generalnej
Skarbu Państwa.
16.00 – 16.10
przerwa na kawę lub herbatę
16.10 – 17.40
c.d. wykładu, dyskusja
18.00
kolacja
Wtorek:
17 kwietnia 2007 r.
8.00 – 8.45
śniadanie
9.00 – 10.30
Wykład – Pani prof. dr hab. Małgorzata – Pyziak –
Szafnicka
Odpowiedzialność Skarbu Państw i jednostek samorządu
terytorialnego w świetle orzecznictwa Sądu Najwyższego.
10.30 – 10.45
przerwa na kawę lub herbatę
10.45 – 12.15
c.d. wykładu, dyskusja
13.00 – 14.00
obiad
14.15 – 15.45
Wykład – Pani dr Nina Półtorak
Odpowiedzialność odszkodowawcza Państwa z tytułu
naruszenia prawa wspólnotowego przez sądy polskie.
15.45 – 16.00
przerwa na kawę lub herbatę
16.00 – 17.30
c.d. wykładu, dyskusja
18.00
kolacja
ŚRODA:
18 kwietnia 2007 r.
8.00 – 08.45
śniadanie
9.00 – 11.15
Wykład – Pani Sędzia Katarzyna Gonera
Ustawa z dnia17 czerwca 2004 r. o skardze na
naruszenie prawa strony do rozpoznania sprawy w
postępowaniu sądowym bez nieuzasadnionej zwłoki;
podsumowanie dotychczasowych doświadczeń.
11.15 – 11.30
przerwa na kawę lub herbatę
11.30 -13.00
c.d. wykładu, dyskusja
13.00 – 13.15
Podsumowanie i zamknięcie sesji
13.30 – 14.30
obiad
15.00
odjazd autokaru z uczestnikami szkolenia z ośrodka w
Zakopanem na dworzec główny PKP w Krakowie
Polecana literatura i orzecznictwo:
Polecana literatura.
Lista publikacji o charakterze komentarzy, monografii, czy też artykułów w
prasie prawniczej, poświęconych omawianym zagadnieniom, obejmuje znaczną ilość
pozycji. Jakakolwiek próba jej powielenia, pomijając brak potrzeby, i tak skazana
byłaby na niepowodzenie. Większość komentarzy i monografii zawiera zresztą mniej
lub bardziej pełne bibliografie prac z tej tematyki. Wydaje się jednak, że
przytoczenie przynajmniej niewielkiej części tych prac może okazać się przydatne
dla uczestników szkolenia. Zamieszczona niżej lista nie obejmuje komentarzy i
podręczników, które obecnie znajdują się na rynku, a których znajomość wydaje się
oczywista. Nie obejmuje również tych monografii z przeszłości, które należą do
kanonu
prawa
cywilnego
dotyczącego
tej
tematyki.
Organizatorzy
pragnęli
natomiast zapewnić uczestnikom szkolenia możliwość sięgnięcia po prace autorów
różniących się w poglądach na zakres odpowiedzialności odszkodowawczej,
biorących udział w dyskusji, która w ostatnim okresie przetoczyła się w
piśmiennictwie, a która dotyczyła tak istotnych zagadnień jak możliwość stosowania
Konstytucji w zakresie odpowiedzialności odszkodowawczej państwa wprost, zakres
tejże odpowiedzialności, zagadnienia prawa międzyczasowego itp. Organizatorzy
pragnęli również zapoznać uczestników szkolenia z obowiązującymi w tym względzie
unormowaniami w prawie wspólnotowym i porównawczym, a także z publikacjami,
które charakteryzuje największa przydatność dla praktyków.

Bagińska E., Odpowiedzialność odszkodowawcza za wykonywanie władzy
publicznej, Warszawa 2006,

Bieniek G., Odpowiedzialność Skarbu Państwa za szkody wyrządzone przez
funkcjonariuszy po wyroku Trybunału Konstytucyjnego z dnia 4 grudnia
2001 r., PS 2002, NR 4.

Bieniek G., Pietrzkowski H., Reprezentacja Skarbu Państwa i jednostek
samorządu terytorialnego w postępowaniu cywilnym, Warszawa 2006.

Dzienis P., Odpowiedzialność cywilna władzy publicznej, Warszawa 2006;

Łętowska E., glosa do wyroku Sądu Najwyższego z dnia 15 maja 2000 r., II
CKN 293 / 00, OSP 2000, Nr 12, poz. 188

Łętowska E., W kwestii zmian przepisów K.c. o odpowiedzialności za szkody
wyrządzone działaniem władzy publicznej, PiP 1999, Nr 7.

Mączyński A., Bezpośrednie stosowanie Konstytucji przez sądy, PiP 2000, Nr
5.

Półtorak N., Odpowiedzialność odszkodowawcza państwa w prawie wspólnot
europejskich, Kraków 2002,

Pyziak – Szafnicka M., Odpowiedzialność gmin za szkodę wyrządzoną przez
funkcjonariuszy, KPP 1997, Nr 3.

Safjan M., Odpowiedzialność odszkodowawcza władzy publicznej ( po 1
września 2004 roku ), Warszawa 2004.

Skoczylas J.J., Odpowiedzialność za szkody wyrządzone przez władzę
publiczną, Warszawa 2005.

Szpunar A., O odpowiedzialności odszkodowawczej państwa, Pip 1999, Nr 6.

Szpunar A., Kilka uwag o odpowiedzialności odszkodowawczej państwa, Rej
2001, Nr 2.

Odpowiedzialność władzy publicznej za wyrządzoną szkodę w świetle
artykułu 77 ust. 1 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej, praca zbiorowa pod
red. M. Wyrzykowskiego, Warszawa 2000.
Wybrane rzecznictwo Trybunału Konstytucyjnego

Wyrok TK z dnia 4 grudnia 2001 r., SK 18 / 00, OTK ZU 2001, Nr 8,
poz. 256
1. Art. 417 ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. - Kodeks cywilny (Dz. U. Nr 16, poz. 93;
zm.: z 1971 r. Nr 27, poz. 252; z 1976 r. Nr 19, poz. 122; z 1982 r. Nr 11, poz. 81, Nr 19,
poz. 147 i Nr 30, poz. 210; z 1984 r. Nr 45, poz. 242; z 1985 r. Nr 22, poz. 99; z 1989 r. Nr
3, poz. 11; z 1990 r. Nr 34, poz. 198, Nr 55, poz. 321 i Nr 79, poz. 464; z 1991 r. Nr 107,
poz. 464 i Nr 115, poz. 496; z 1993 r. Nr 17, poz. 78; z 1994 r. Nr 27, poz. 96, Nr 85, poz.
388 i Nr 105, poz. 509; z 1995 r. Nr 83, poz. 417; z 1996 r. Nr 114, poz. 542, Nr 139, poz.
646 i Nr 149, poz. 703; z 1997 r. Nr 43, poz. 272, Nr 115, poz. 741, Nr 117, poz. 751 i Nr
157, poz. 1040; z 1998 r. Nr 106, poz. 668 i Nr 117, poz. 758; z 1999 r. Nr 52, poz. 532; z
2000 r. Nr 22, poz. 271, Nr 74, poz. 855 i 857, Nr 88, poz. 983 i Nr 114, poz. 1191; z 2001 r.
Nr 11, poz. 91 i Nr 71, poz. 733) rozumiany w ten sposób, że Skarb Państwa ponosi
odpowiedzialność za szkodę wyrządzoną przez niezgodne z prawem działanie
funkcjonariusza państwowego przy wykonywaniu powierzonej mu czynności, jest zgodny z
art. 77 ust. 1 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej.
2. Art. 418 kodeksu cywilnego jest niezgodny z art. 77 ust. 1 i nie jest niezgodny z art.
64 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej.

Wyrok TK z 23 września 2003 r. K 20 / 02, OTK ZU 2003, Nr 7, poz.
76
1. Art. 160 § 1 ustawy z dnia 14 czerwca 1960 r. - Kodeks postępowania
administracyjnego (Dz. U. z 2000 r. Nr 98 poz. 1071 ze zm.) oraz art. 260 § 1 ustawy z dnia
29 sierpnia 1997 r. - Ordynacja podatkowa (Dz. U. Nr 137, poz. 926 ze zm.) w części
ograniczającej odszkodowanie za niezgodne z prawem działanie organu władzy publicznej do
rzeczywistej szkody, są niezgodne z art. 77 ust. 1 Konstytucji Rzeczpospolitej Polskiej.
2. Punkt pierwszy znajduje zastosowanie do szkód powstałych od dnia 17 października
1997 r., to jest od daty wejścia w życie Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej.

Wyrok TK z dnia 20 stycznia 2004 r., SK 26/03, OTK ZU 2004, nr 1,
poz.3
Art. 769 ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. - Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U.
Nr 43, poz. 296) jest niezgodny z art. 77 ust. 1 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej.
Wybrane orzecznictwo Sądu Najwyższego.
Niniejszy
wybór
nie
pretenduje
do
zobrazowania
wyczerpującej
listy
wypowiedzi judykatury dotyczącej problematyki odpowiedzialności Państwa
za szkodę wyrządzoną przez niezgodne z prawem działanie organu władzy
publicznej, omówionej w ramach tematu 1.

Wyrok SN z dnia 15 maja 2000 r., II CKN 293 / 2000, OSNC 2000,
poz. 309 z glosą aprobującą E. Łętowskiej ( w : ) OSP 2000, Nr 12 poz.
188 i częściowo aprobującą P. Graneckiego, Pal. 2001, Nr 11, s. 225.
Ciężar wykazania – w sprawie o odszkodowanie ( art. 77 Konstytucji ) – że naruszenie zasady
lex retro non agit nie wywoła kolizji z innymi wartościami konstytucyjnymi, obciąża stronę
wywodzącą z tego faktu skutki prawne ( art. 6 k.c.) .
Analogiczne stanowisko zajął Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 2
kwietnia 2003 r., I CKN 229 / 01, LEX Nr 121724 oraz z dnia 23 kwietnia
2004 r., I CK 591 / 03, LEX Nr 182086.

Wyrok SN z dnia 26 września 2000 r., III CKN 1089 / 2000, OSNC
2001, Nr 3, poz. 37 z glosą A. Szpunara ( w : ) PS 2001, Nr 6, s. 130.

Wyrok SN z dnia 29 stycznia 2002 r., V CKN 702 / 00, LEX Nr 55155.
1. Zadania publiczne, przekazane gminom na podstawie porozumienia zawartego w
oparciu o art. 35 ust. 2 ustawy budżetowej na rok 1993 (Dz. U. Nr 14, poz. 64 ze zm.) i
rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 13 lipca 1993 r. w sprawie określenia zadań i
kompetencji z zakresu rządowej administracji ogólnej i specjalnej, które mogą być
przekazywane niektórym gminom o statusie miasta wraz z mieniem służącym do ich
wykonywania, a także zasad i trybu przekazywania (Dz. U. Nr 65, poz. 309 ze zm.) nie były
wykonywane w imieniu własnym i na własną odpowiedzialność.
2. Artykuł 27 ust. 2 ustawy z dnia 24 listopada 1995 r. o zmianie zakresu działania
niektórych miast oraz o miejskich strefach usług publicznych (Dz. U. Nr 14, poz. 692 ze zm.)
nie stanowi podstawy odpowiedzialności gmin za szkodę wyrządzoną czynem
niedozwolonym.

Wyrok SN z dnia 6 lutego 2002 r., V CKN 1248 / 00, OSP 2002, Nr 9,
poz. 128 z glosą R. Mastalskiego.
Przepis art. 77 ust. 1 Konstytucji może stanowić podstawę roszczenia o naprawienie
szkody wyrządzonej przez wydanie w postępowaniu podatkowym decyzji niezgodnej z
prawem, następnie uchylonej wskutek odwołania podatnika.

Wyrok SN z dnia 8 stycznia 2002 r., I CKN 581 / 99, OSNC 2002, Nr
10, poz. 128 z glosą częściowo aprobującą M. Kępińskiego (w :) OSP
2002/11/143 i częściowo aprobującą K. Osajdy (w:)Palestra 2003/1112/277.
Skarb Państwa ponosi na podstawie art. 417 § 1 k.c. odpowiedzialność za szkodę
wyrządzoną przez niezgodne z prawem działania funkcjonariusza państwowego przy
wykonywaniu powierzonej mu czynności, przy czym odpowiedzialność ta nie jest
uwarunkowana stwierdzeniem winy funkcjonariusza. Zasada ta znajduje zastosowanie także
wówczas, gdy szkoda wynikła na skutek wydania zarządzenia lub orzeczenia.

Wyrok z dnia 26 kwietnia 2002 r., III CKN 974 / 00, LEX Nr 54499
Przesłanką odpowiedzialności Skarbu Państwa na podstawie art. 417 § 1 k.c. jest tylko
bezprawność rozumiana jako działanie funkcjonariusza niezgodne z prawem, a nie wina
funkcjonariusza państwowego.

Wyrok SN z dnia 9 lipca 2003 r., IV CKN 357/01, LEX Nr 146444
1. Art. 417 k.c. stanowi podstawę odpowiedzialności Skarbu Państwa wówczas, gdy
szkoda została wyrządzona przez niezgodne z prawem działania funkcjonariusza
państwowego przy wykonywaniu powierzonej mu czynności o charakterze władczym, w art.
77 ust. 1 Konstytucji jest bowiem mowa o szkodzie wyrządzonej przez niezgodne z prawem
działanie organu władzy publicznej.
2. Akty stosowania prawa powinny być postrzegane przede wszystkim w kategoriach
konfrontacji racji i odmienności ocen, a wykorzystanie toku instancji powinno zapewniać
niewadliwe ustalenie stanu faktycznego rozpatrywanej sprawy i jego prawidłową ocenę
jurydyczną. Z tej przyczyny w procesie stosowania prawa wadliwe działanie organu pierwszej
instancji, które zostało następnie skorygowane przez instancję odwoławczą, nie może być
automatycznie
kwalifikowane
jako
działanie
bezprawne,
rodzące
obowiązek
odszkodowawczy. Trzeba dodać, że odmienne ujęcie rozważanego zagadnienia godziłoby w
zasadę instancyjności postępowania. Ze względu na możliwość rozbieżnej interpretacji
konkretnych przepisów prawa i możliwość podejmowania na ich tle rozbieżnych
rozstrzygnięć, przyjmowanie, że każda niezgodność decyzji organu pierwszej instancji z
normatywnym wzorcem jest działaniem bezprawnym, byłoby ponadto nieracjonalne.

Wyrok SN z dnia 24 września 2003 r., I CK 143 / 03, Biuletyn SN
2004, Nr 2.

Wyrok SN z dnia 21 listopada 2003 r., I CK 323 / 02, OSNC 2004, Nr
6, poz. 103.

Wyrok SN z dnia 23 marca 2004 r., V CK 376/03, LEX Nr 183799
1. Nie można z treści art. 77 ust. 1 Konstytucji wywieść samoistnego roszczenia
odszkodowawczego, niezależnego od przepisów ustawowych, należy natomiast interpretować
ustawowe przepisy odszkodowawcze w zgodności z zasadami konstytucyjnymi.
Odpowiedzialność organów władzy publicznej może być więc oceniana - na tle konkretnych
okoliczności - na podstawie art. 417 § 1 k.c., art. 4201 § 1 k.c., art. 153 i 160 § 1 k.p.a. i art.
260 § 1 Ordynacji podatkowej.
2. Artykuł 77 ust. 1 Konstytucji nie może być podstawą odpowiedzialności
odszkodowawczej w następstwie wydania decyzji administracyjnej niezgodnej z prawem,
następnie uchylonej w trybie instancyjnym.

Wyrok SN z dnia 23 kwietnia 2004 r., I CK 591 / 03, LEX Nr 182086
1. Przepis art. 77 ust. 1 Konstytucji jest na tyle niedookreślony, że sam nie daje
podstaw do wywodzenia z niego roszczeń cywilnoprawnych.
2. Wynikający z art. 417 k.c., w następstwie wyroku Trybunału Konstytucyjnego z dnia
4 grudnia 2002 r., nowy stan prawny, uzależniający odpowiedzialność odszkodowawczą
Skarbu Państwa od samej niezgodności z prawem wyrządzającego szkodę zachowania się
funkcjonariusza przy wykonywaniu powierzonej mu czynności, nie ma zastosowania do
zdarzeń sprzed wejścia w życie Konstytucji.
3. Podstawę kasacji może stanowić jedynie naruszenie przepisów (norm) będących
źródłem prawa w rozumieniu Konstytucji (art. 3931 k.p.c. w związku z art. 87 Konstytucji).

Wyrok SN z dnia 30 czerwca 2004 r. IV CK 491 / 03, MoP 2005, Nr 11,
s. 552.