zdolność do czynności prawnych

Mgr Natalia Gralewska
UMOWY W OBROCIE GOSPODARCZYM
16.10.2015r.
Poruszane zagadnienia:

Pojęcie prawa podmiotowego

Rodzaje praw podmiotowych

Sposoby nabycia i utraty prawa podmiotowego

Podmioty prawa cywilnego

Zdolność prawna

Zdolność do czynności prawnych
POJĘCIE PRAWA PODMIOTOWEGO



Brak definicji legalnej prawa podmiotowego
Prawo podmiotowe
cywilnoprawnego
jako
element
stosunku
Prawo podmiotowe jako korzystna sytuacja
jednostki w społeczeństwie, wyznaczona przez
obowiązujące normy prawne w celu ochrony
interesów
tej
jednostki
(majątkowych
i
niemajątkowych)
CECHY PRAWA PODMIOTOWEGO






Prawo podmiotowe pozwala opisać sytuację prawną
jednego podmiotu względem innego lub innych podmiotów,
Prawa
podmiotowe
wyznaczane
obowiązujące normy prawne,
są
przez
przez
Prawo podmiotowe jako „sfera możności postępowania”,
Prawo podmiotowe służy ochronie
interesów podmiotów prawa,
prawnie
uznanych
Indyferentność,
Prawa podmiotowe zabezpieczone są przez obowiązujące
normy prawne.
„Jest to pewna sytuacja prawna wyznaczana podmiotom przez
obowiązujące normy i chroniąca prawnie uznane interesy tych
podmiotów. Na sytuację tę składają się wolne (indyferentne) – w aspekcie
normatywnym – zachowania psychofizyczne i konwencjonalne podmiotu
uprawnionego, z którymi sprzężone są zawsze obowiązki innego
podmiotu lub podmiotów, przy czym z reguły (to znaczy, gdy norma
prawna
tego
nie
wyłącza)
uprawnionemu
przysługuje
również
kompetencja do żądania, by organ państwowy dysponując przymusem
doprowadził do zrealizowania sprzężonych z prawem podmiotowym
obowiązków”
-
tak Z. Radwański, Prawo cywilne – część ogólna,
Warszawa 2009, wyd. 10, s. 88.
Prawo podmiotowe to element konieczny każdego
stosunku cywilnoprawnego.
Z prawem podmiotowym korelatywnie sprzężony jest
obowiązek innego podmiotu lub podmiotów.
UMOWA SPRZEDAŻY (STOSUNEK PRAWNY SPRZEDAŻY) – art. 535 KC
ZAPŁATA CENY
- OBOWIĄZEK
KUPUJĄCEGO
ROSZCZENIE O ZAPŁATĘ
CENY
- UPRAWNIENIE WZGLĘDNE
SPRZEDAJĄCEGO
PRAWO WŁASNOŚCI – art. 140 KC
UPRAWNIENIE
BEZWZGLĘDNE
WŁAŚCICIELA
DO POSIADANIA,
KORZYSTANIA
I ROZPORZĄDZANIA
RZECZĄ
OBOWIĄZEK INNYCH
PODMIOTÓW
DO POSZANOWANIA
CUDZEGO PRAWA
WŁASNOŚCI
NORMATYWNE POSTACI UPRAWNIEŃ

UPRAWNIENIA BEZPOŚREDNIE: ich istota sprowadza
się do możliwości korzystania z oznaczonego dobra lub
podejmowania wobec niego innych działań; inne podmioty mają
obowiązek nieingerowania w określone zachowanie podmiotu
uprawnionego, mieszczące się w treści prawa podmiotowego

ROSZCZENIA:
uprawnienie
do
domagania
się
od
indywidualnie oznaczonych podmiotów, aby zachowały się w
określony sposób polegający na działaniu lub zaniechaniu;
roszczenie to uprawnienie skonkretyzowane pod względem treści
i podmiotu.
- ROSZCZENIE WYMAGALNE: jeśli zrealizowały się
przesłanki aktualizujące obowiązek określonego
podmiotu i nadszedł termin jego wykonania.
-
ROSZCZENIE
ZASKARŻALNE:
istnieje
przymusowego dochodzenia jego realizacji.
możliwość


UPRAWNIENIE KSZTAŁTUJĄCE: uprawnienie podmiotu do
kreowania, zmiany oraz zakończenia stosunku cywilnoprawnego
mocą jednostronnej czynności prawnej; druga strona musi
uznać zmienioną sytuację prawną i dostosować się do niej; np.
uprawnienie do uchylenia się od skutków prawnych
oświadczenia woli, prawo do odstąpienia od umowy, prawo do
wypowiedzenia umowy, uprawnienie do wyboru jednego ze
świadczeń przemiennych art. 365 KC.
ZARZUT: uprawnienie umożliwiające odmowę
roszczenia, które przysługuje innej osobie;
spełnienia
- ZARZUTY DYLATORYJNE: zarzuty, które tylko
przejściowo obezwładniają roszczenie (np. zarzut
niespełnienia świadczenia wzajemnego art. 488 § 2 KC),
- ZARZUTY PEREMPTORYJNE: zarzuty, które trwale
obezwładniają roszczenie (np. zarzut przedawnienia,
zarzut potrącenia)
RODZAJE PRAW PODMIOTOWYCH
KRYTERIUM
SKUTECZNOŚCI PRAWA
PODMIOTOWEGO
PRAWA
BEZWZGLĘDNE
PRAWA
WZGLĘDNE
KRYTERIUM TYPOWEGO INTERESU, KTÓRY
PRAWO CHRONI
PRAWA
MAJĄTKOWE
PRAWA
NIEMAJĄTKOWE
KRYTERIUM DOPUSZCZALNOŚCI ZMIANY
PODMIOTU PRAWA
PRAWA
ZBYWALNE
Art. 57 KC
[art. 509 § 1 KC]
PRAWA
NIEZBYWALNE
Służebność osobista, użytkowanie,
prawo odkupu, prawo pierwokupu
KRYTERIUM ZALEŻNOŚCI OD INNYCH PRAW
PRAWA
AKCESORYJNE
PRAWA
ZWIĄZANE
EKSPEKTATYWA
SPOSOBY NABYCIA PRAWA PODMIOTOWEGO
NABYCIE
PIERWOTNE
NABYCIE
POCHODNE
Nabywca nie uzyskuje
prawa od innej osoby; np.
zawłaszczenie rzeczy
niczyjej art. 181 KC,
stworzenie utworu,
zasiedzenie
Nabywca uzyskuje prawo od
innej osoby (poprzednika
prawnego), która prawo to na
niego przenosi; skuteczności
nabycia tego prawa zależy od
jego istnienia u innej osoby
Zasada nemo plus iuris + wyjątki
w art. 83 § 2 KC, 169 KC, 5 i n.
KWU
NABYCIE POD TYTUŁEM
OGÓLNYM
[SUKCESJA UNIWERSALNA]
Nabywca wstępuje w ogół praw
poprzednika na podstawie
jednego zdarzenia prawnego
(numerus clausus); np.
dziedziczenie, zbycie
przedsiębiorstwa, łączenie się
osób prawnych
[SUKCESJA SINGULARNA]
Nabywca uzyskuje jedno lub kilka
indywidualnie oznaczonych praw
podmiotowych (np. cesja
wynagrodzenia z tytułu umowy o
roboty budowlane)
NABYCIE POD TYTUŁEM
SZCZEGÓLNYM
NABYCIE
TRANSLATYWNE
Nabywca nabywa prawo nowe,
które dotąd nie istniało; prawo
powstaje wraz z jego nabyciem.
Na nabywcę przechodzi
prawo już istniejące; zarówno
nabycie pierwotne, jak
również pochodne może
mieć charakter
translatywnego
NABYCIE
KONSTYTUTYWNE
Nabycie samochodu w drodze umowy sprzedaży
NABYCIE POCHODNE TRANSLATYWNE
ZAWŁASZCZENIE RZECZY NICZYJEJ
NABYCIE PIERWOTNE KONSTYTUTYWNE
DAROWIZNA NIERUCHOMOŚCI
NABYCIE POCHODNE TRANSLATYWNE
PODMIOTY PRAWA CYWILNEGO

OSOBY FIZYCZNE

OSOBY PRAWNE

TZW. UŁOMNE OSOBY PRAWNE (art. 33[1] KC)

KONSUMENCI

PRZEDSIĘBIORCY
ZDOLNOŚĆ PRAWNA




Każdy podmiot prawa ma zdolność prawną, czyli
zdolność
do
bycia
podmiotem
praw
i
obowiązków
Tylko podmioty prawa mogą
strona stosunku prawnego
występować
jako
Nie podlega stopniowaniu
Art. 8 KC wyznacza początek zdolności prawnej =
każdy człowiek od chwili urodzenia ma zdolność
prawną
ZDOLNOŚĆ DO CZYNNOŚCI PRAWNYCH
Zdolność do samodzielnego
zaciągania zobowiązań

praw
i
Zdolność do czynności prawnych osób fizycznych:





nabywania
Brak (osoby, które nie ukończyły 13 r.ż. bądź
ubezwłasnowolnione całkowicie)
Ograniczona (osoby między 13 a 18 r.ż. bądź
ubezwłasnowolnione częściowo)
Pełna (osoby, które ukończyły 18 r.ż. i nie są
ubezwłasnowolnione
Osoby prawne i tzw. ustawowe osoby prawne mają
zawsze pełną zdolność do czynności prawnych
OSOBY PRAWNE



Art. 33 KC - Osobami prawnymi są Skarb Państwa i
jednostki
organizacyjne,
którym
przepisy
szczególne przyznają osobowość prawną.
Osoba prawna posiada zdolność prawną (zdolność do
bycia podmiotem praw i obowiązków cywilnoprawnych) i
zdolność do czynności prawnych (może we własnym
imieniu nabywać prawa i zaciągać zobowiązania)
Osoba prawna to jednostka organizacyjna, której
ustawa przydaje osobowość prawną.
Ustawa z dnia 8.03.1990r. o samorządzie gminnym
Art. 2.
1. Gmina wykonuje zadania publiczne w imieniu własnym i na własną
odpowiedzialność.
2. Gmina posiada osobowość prawną.
3. Samodzielność gminy podlega ochronie sądowej.
Ustawa z dnia 27.07.2005r. - Prawo o szkolnictwie wyższym
Art. 12. Uczelnia ma osobowość prawną.
Art. 203a. 1. Parlament Studentów ma osobowość prawną.
Art. 209. 1. Przedstawiciele samorządów doktorantów w uczelniach i
jednostkach naukowych tworzą Krajową Reprezentację Doktorantów.
2. Krajowa Reprezentacja Doktorantów ma osobowość prawną.
Ustawa z dnia 15.09.2000r. - Kodeks spółek handlowych
Art. 12. Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością w organizacji albo spółka
akcyjna w organizacji z chwilą wpisu do rejestru staje się spółką z
ograniczoną
odpowiedzialnością albo spółką akcyjną i uzyskuje osobowość prawną. Z
tą chwilą staje się ona podmiotem praw i obowiązków spółki w organizacji.
TEORIA ORGANÓW OSOBY PRAWNEJ
DZIAŁANIE ORGANU = DZIAŁANIE OSOBY PRAWNEJ
ORGANIZACJA
LUDZKA
OSOBA PRAWNA
ORGAN OSOBY
PRAWNEJ
PAŃSTWOWE OSOBY PRAWNE
SKARB PAŃSTWA
Domniemanie
podmiotowości SP
INNE
PAŃSTWOWE
OSOBY
PRAWNE - inne niż Skarb Państwa jednostki
organizacyjne, posiadające osobowość prawną,
których mienie jest w całości mieniem
państwowym (art. 1 a ustawy o wykonywaniu
uprawnień przysługujących SP).
np.. przedsiębiorstwa państwowe, agencje
państwowe (rządowe), ZUS, państwowe szkoły
wyższe, NFOŚiGW.
STATIO FISCI a STATIO MUNCIPII ??
JEDNOSTKI SAMORZĄDU TERYTORIALNEGO
GMINA
POWIAT
WOJEWÓDZTWO
UŁOMNE OSOBY PRAWNE (art. 33[1] KC)
Jednostki organizacyjne, które nie posiadają
osobowości prawnej, którym ustawa przydaje zdolność
prawną;
np. osobowe spółki prawa handlowe, spółki kapitałowe
w organizacji, wspólnota mieszkaniowa.
UŁOMNA OSOBA PRAWNA a STATIONES FISCI ??
KORPORACYJNE a FUNDACYJNE OSOBY PRAWNE
LITERATURA



Radwański Z., Prawo cywilne
Warszawa 2009, wyd. 10.
–
część
ogólna,
Gniewek E. (red.), Machnikowski P. (red.), Zarys
prawa cywilnego, Warszawa 2014.
Gniewek E., Komentarz do KC, 2014, wyd. 6, Legalis