prawo podmiotowe właściciela (bezwzględne)
advertisement
Mgr Natalia Gralewska PRAWO PODMIOTOWE 5.03.2015 Poruszane zagadnienia: Pojęcie prawa podmiotowego Rodzaje praw podmiotowych Sposoby nabycia i utraty prawa podmiotowego Wykonywanie, nadużycie i ochrona praw podmiotowych KONCEPCJA PRAWA PODMIOTOWEGO W PRAWIE PRYWATNYM (1) KONCEPCJA PRAWNONATURALNA – uznaje priorytet praw podmiotowych względem norm prawnych; norma prawna jako instrument realizacji praw podmiotowych. (2) NURT POZYTYWISTYCZNY – prawa podmiotowe jako pochodne systemu norm prawnych. (3) NURT UMIARKOWANEGO POZYTYWIZMU – priorytet norm prawnych względem praw podmiotowych; prawa podmiotowe są wyznaczane przez system norm prawnych (realizujący wartości chronione w demokratycznym państwie prawnym). Prawo podmiotowe to element konieczny każdego stosunku cywilnoprawnego. Z prawem podmiotowym korelatywnie sprzężony jest obowiązek innego podmiotu lub podmiotów. Umowa sprzedaży (stosunek prawny sprzedaży) – art. 535 KC Obowiązek kupującego do zapłaty ceny Uprawnienie sprzedawcy do otrzymania ceny = prawo podmiotowe sprzedawcy (względne) Umowa o dzieło – art. 627 KC Obowiązek przyjmującego zamówienie do wykonania dzieła Prawo własności – art. Uprawnienie właściciela do posiadania, korzystania i rozporządzenia rzeczą = prawo podmiotowe właściciela (bezwzględne) Uprawnienie zamawiającego do otrzymania dzieła = prawo podmiotowe zamawiającego 140 KC (względnie) Obowiązek innych podmiotów do poszanowania cudzego prawa własności RODZAJE STOSUNKÓW PRAWNYCH DWUSTRONNIE ZINDYWIDUALIZOWANY (stosunek typu względnego) UPRAWNIENIA WZGLĘDNE JEDNOSTRONNIE ZINDYWIDUALIZOWANY (stosunek typu bezwzględnego) UPRAWNIENIA BEZWZGLĘDNE Uprawnienia skuteczne względem nieokreślonego grona osób (erga omnes); z uprawnień bezwzględnych zbudowane jest prawo własności, prawo do dóbr osobistych. UPRAWNIENIA WZGLĘDNE PRAWO PODMIOTOWE Uprawnienia skuteczne względem określonego grona osób; względny charakter będzie miało roszczenie (uprawnienie skonkretyzowane podmiotowo i treściowo). UPRAWNIENIA BEZWZGLĘDNE CECHY PRAWA PODMIOTOWEGO (1) Prawo podmiotowe pozwala opisać sytuację prawną jednego podmiotu względem innego lub innych podmiotów, (2) Prawa podmiotowe wyznaczane są przez przez obowiązujące normy prawne, (3) Prawo podmiotowe jako „sfera możności postępowania”, (4) Prawo podmiotowe służy ochronie prawnie uznanych interesów podmiotów prawa, (5) Indyferentność, (6) Prawa podmiotowe zabezpieczone są przez obowiązujące normy prawne (należy odróżnić od tzw. uprawnień niezupełnych!) „Jest to pewna sytuacja prawna wyznaczana podmiotom przez obowiązujące normy i chroniąca prawnie uznane interesy tych podmiotów. Na sytuację tę składają się wolne (indyferentne) – w aspekcie normatywnym – zachowania psychofizyczne i konwencjonalne podmiotu uprawnionego, z którymi sprzężone są zawsze obowiązki innego podmiotu lub podmiotów, przy czym z reguły (to znaczy, gdy norma prawna tego nie wyłącza) uprawnionemu przysługuje również kompetencja do żądania, by organ państwowy dysponując przymusem doprowadził do zrealizowania sprzężonych z prawem podmiotowym obowiązków” - tak Z. Radwański, Prawo cywilne – część ogólna, Warszawa 2009, wyd. 10, s. 88. PRAWO PODMIOTOWE Prawo podmiotowe może istnieć tylko w relacji dwóch podmiotów, czyli w ramach stosunku prawnego Prawo podmiotowe jako element stosunku cywilnoprawnego Prawo podmiotowe wynika ze stosunku cywilnoprawnego STOSUNEK PRAWNY NORMATYWNE POSTACIE UPRAWNIEŃ UPRAWNIENIA BEZPOŚREDNIE: ich istota sprowadza się do możliwości korzystania z oznaczonego dobra lub podejmowania wobec niego innych działań; inne podmioty mają obowiązek nieingerowania w określone zachowanie podmiotu uprawnionego, mieszczące się w treści prawa podmiotowego ROSZCZENIA: uprawnienie do domagania się od indywidualnie oznaczonych podmiotów, aby zachowały się w określony sposób polegający na działaniu lub zaniechaniu; roszczenie to uprawnienie skonkretyzowane pod względem treści i podmiotu. (1) ROSZCZENIE WYMAGALNE: jeśli zrealizowały się przesłanki aktualizujące obowiązek określonego podmiotu i nadszedł termin jego wykonania. (2) ROSZCZENIE ZASKARŻALNE: istnieje możliwość przymusowego dochodzenia jego realizacji. UPRAWNIENIE KSZTAŁTUJĄCE: uprawnienie podmiotu do kreowania, zmiany oraz zakończenia stosunku cywilnoprawnego mocą jednostronnej czynności prawnej; druga strona musi uznać zmienioną sytuację prawną i dostosować się do niej; np. uprawnienie do uchylenia się od skutków prawnych oświadczenia woli, prawo do odstąpienia od umowy, prawo do wypowiedzenia umowy, uprawnienie do wyboru jednego ze świadczeń przemiennych art. 365 KC. ZARZUT: uprawnienie umożliwiające odmowę spełnienia roszczenia, które przysługuje innej osobie; ZARZUTY DYLATORYJNE: zarzuty, które tylko przejściowo obezwładniają roszczenie (np. zarzut niespełnienia świadczenia wzajemnego art. 488 § 2 KC), ZARZUTY PEREMPTORYJNE: zarzuty, które trwale obezwładniają roszczenie (np. zarzut przedawnienia, zarzut potrącenia) RODZAJE PRAW PODMIOTOWYCH KRYTERIUM SKUTECZNOŚCI PRAWA PODMIOTOWEGO PRAWA BEZWZGLĘDNE PRAWA WZGLĘDNE KRYTERIUM TYPOWEGO INTERESU, KTÓRY PRAWO CHRONI PRAWA MAJĄTKOWE PRAWA NIEMAJĄTKOWE KRYTERIUM DOPUSZCZALNOŚCI ZMIANY PODMIOTÓW TYCH PRAW PRAWA ZBYWALNE Art. 57 KC [art. 509 § 1 KC] PRAWA NIEZBYWALNE Służebność osobista, użytkowanie, prawo odkupu, prawo pierwokupu KRYTERIUM ZALEŻNOŚCI OD INNYCH PRAW PRAWA AKCESORYJNE PRAWA ZWIĄZANE EKSPEKTATYWA SPOSOBY NABYCIA PRAWA PODMIOTOWEGO NABYCIE PIERWOTNE NABYCIE POCHODNE Nabywca nie uzyskuje prawa od innej osoby; np. zawłaszczenie rzeczy niczyjej art. 181 KC, stworzenie utworu, zasiedzenie Nabywca uzyskuje prawo od innej osoby (poprzednika prawnego), która prawo to na niego przenosi; skuteczności nabycia tego prawa zależy od jego istnienia u innej osoby Zasada nemo plus iuris + wyjątki w art. 83 § 2 KC, 169 KC, 5 i n. KWU NABYCIE POD TYTUŁEM OGÓLNYM [SUKCESJA UNIWERSALNA] Nabywca wstępuje w ogół praw poprzednika na podstawie jednego zdarzenia prawnego (numerus clausus); np. dziedziczenie, zbycie przedsiębiorstwa, łączenie się osób prawnych [SUKCESJA SINGULARNA] Nabywca uzyskuje jedno lub kilka indywidualnie oznaczonych praw podmiotowych (np. cesja wynagrodzenia z tytułu umowy o roboty budowlane) NABYCIE POD TYTUŁEM SZCZEGÓLNYM NABYCIE TRANSLATYWNE Nabywca nabywa prawo nowo, które dotąd nie istniało; prawo powstaje wraz z jego nabyciem. Na nabywcę przechodzi prawo już istniejące; zarówno nabycie pierwotne, jak również pochodne może mieć charakter translatywnego NABYCIE KONSTYTUTYWNE NABYCIE TRANSLATYWNE Nabywca nabywa prawo nowo, które dotąd nie istniało; prawo powstaje wraz z jego nabyciem. Na nabywcę przechodzi prawo już istniejące; zarówno nabycie pierwotne, jak również pochodne może mieć charakter translatywnego NABYCIE KONSTYTUTYWNE Nabycie samochodu w drodze umowy sprzedaży NABYCIE POCHODNE TRANSLATYWNE ZAWŁASZCZENIE RZECZY NICZYJEJ NABYCIE PIERWOTNE KONSTYTUTYWNE USTANOWIENIE SŁUŻEBNOŚCI DROGI KONIECZNEJ NABYCIE POCHODNE KONSTYTUTYWNE ZASIEDZENIE NABYCIE PIERWOTNE TRANSLATYWNE DAROWIZNA NIERUCHOMOŚCI NABYCIE POCHODNE TRANSLATYWNE UTRATA PRAW PODMIOTOWYCH PRZENIESIENIE PRAWA NA INNĄ OSOBĘ WYGAŚNIĘCIE PRAWA (wskutek zdarzenia prawnego, np. śmierć, porzucenie rzeczy ruchomej z zamiarem wyzbycia się własności, zniszczenie rzeczy, niewykonywanie prawa przez czas określony ustawą art. 255 KC) KONFUZJA OCHRONA PRAW PODMIOTOWYCH DROGA SĄDOWA POMOC WŁASNA SAMOOBRONA (ch. prewencyjny) SAMOPOMOC (pomoc następcza) NADUŻYCIE PRAWA PODMIOTOWEGO – ART. 5 KC „Z uwzględnieniem, iż Rzeczpospolita Polska jest demokratycznym państwem prawnym, urzeczywistniającym zasady sprawiedliwości społecznej (art. 2 Konstytucji RP), należy przyjąć, że odwołanie się do zasad współżycia społecznego oznacza odwołanie się do idei słuszności w prawie i do powszechnie uznawanych wartości w kulturze naszego społeczeństwa. Ujmując rzecz ogólnie, można przyjąć, że przez zasady współżycia społecznego należy rozumieć podstawowe zasady etycznego i uczciwego postępowania” (wyrok SN z dnia 23 maja 2013 roku, IV CSK 660/12). „Przepis art. 5 KC ustanawia zakaz korzystania z praw podmiotowych sprzecznie ze społeczno - gospodarczym przeznaczeniem prawa lub zasadami współżycia społecznego. Klauzula ta ma szczególny charakter; przełamuje zasadę, że wszystkie prawa podmiotowe korzystają z ochrony prawnej, toteż jej zastosowanie musi być uzasadnione okolicznościami rażącymi i nieakceptowanymi” (wyrok SN z 24 kwietnia 2014 roku, III CSK 178/13). LITERATURA: Radwański Z., Prawo cywilne – część ogólna, Warszawa 2009, wyd. 10. Gniewek E. (red.), Machnikowski P. (red.), Zarys prawa cywilnego, Warszawa 2014. Gniewek E., Komentarz do KC, 2014, wyd. 6, Legalis. Kawałko A., Witczak H., Prawo cywilne – część ogólna, Warszawa 2011, wyd. 4. Ulrich E., Rachwał A., Zoll F., Prawo cywilne. Część ogólna., Warszawa 2013.
