Rola produktów mlecznych, w tym jogurtu, w żywieniu dzieci

Rola produktów mlecznych,
w tym jogurtu, w żywieniu
dzieci
Żywienie dziecka od chwili jego narodzin opiera się przede
wszystkim na mleku matki. Karmienie piersią – rekomendowane jako najlepsze z możliwych w pierwszych miesiącach
życia – wspomaga układ odpornościowy dziecka i dostarcza mu niezbędnych do życia składników odżywczych(1).
Aktualne zalecenia Światowej Organizacji Zdrowia mówią
o wyłącznym karmieniu piersią przez 6 pierwszych miesięcy
życia dziecka(2). Po tym czasie wprowadzane są posiłki uzupełniające, które nie tylko są źródłem niezbędnych składników odżywczych, ale także uczą akceptacji nowych smaków oraz radzenia sobie z inną niż płynna konsystencją(3).
Rozszerzanie diety a produkty mleczne
Zgodnie z zaleceniami dotyczącymi żywienia dzieci zdrowych produkty mleczne, takie jak: jogurt, kefir, twarożek/
serek, można wprowadzić do diety dziecka od 11. miesiąca życia. Po okresie niemowlęcym stopniowo zaczyna ono
przechodzić na dietę zbliżoną do diety rodziców, tzw. dietę
stołu rodzinnego. Okres pomiędzy 13. a 36. miesiącem życia
jest kluczowy dla rozwoju preferencji smakowych oraz prawidłowych nawyków żywieniowych
w przyszłości. Akceptacja produktów
przez dzieci ma silny związek z ich
znajomością. Naturalnie odrzucane
są pokarmy nowe, zaś preferencje
żywieniowe są wynikiem wielokrotnie powtarzanych ekspozycji na dany
produkt(4,5). Jest to jednocześnie okres
przechodzenia z mleka kobiecego i/lub
mleka modyfikowanego na mleko
mgr Katarzyna Szott
Klinika Gastroenterologii,
Hepatologii i Zaburzeń
Odżywiania, Instytut „Pomnik
– Centrum Zdrowia Dziecka”
krowie oraz fermentowane produkty mleczne. Zalecenia dotyczące żywienia dzieci zdrowych w wieku 1–3 lat mówią
o codziennym spożywaniu produktów mlecznych, które ma
być gwarancją dostatecznej podaży białka oraz wapnia(6).
Białko w diecie dziecka
Zapotrzebowanie dzieci na białko waha się od 45 g do 80 g
na dzień, w zależności od wieku i płci(7). Stanowi to około 12–14% zalecanego dziennego spożycia energii. Zasadniczymi funkcjami białek w organizmie są budowa tkanek
oraz transport witamin i składników mineralnych. Oprócz
tego białka są podstawowym składnikiem krwi oraz wchodzą w skład ciał odpornościowych(8). Białka o odpowiedniej
kompozycji aminokwasów stanowią główny składnik diety
i są kluczowe dla rozwoju organizmu. Zarówno mleko, jak
i przetwory mleczne – kefiry, jogurty, sery, są źródłem białka
o odpowiednich proporcjach aminokwasów egzogennych, czyli takich, których organizm nie potrafi
sam wyprodukować(9). Dodatkowo białko zawarte w tych produktach jest dobrze przyswajalne
przez ludzki organizm i łatwo dostępne. Dwie
szklanki mleka dostarczają 17 g białka, co
stanowi około 40% zapotrzebowania 3-latka na ten składnik odżywczy, zaś 2 szklanki
jogurtu to 21,5 g tego składnika.
Wapń i jego działanie na organizm dziecka
Drugim kluczowym dla rozwoju dziecka
składnikiem odżywczym jest wapń. Dzienne zapotrzebowanie dziecka, które
ukończyło 1. rok życia, wynosi od 800 mg do 1000 mg.
Ten makroelement
jest głównym
budulcem kości i zębów,
3
Żywność dla zdrowia
PEDIATRIA
pełni także rolę w przewodnictwie tkanki nerwowej oraz
mięśniowej(10). Produkty mleczne są najlepszym źródłem łatwo przyswajalnego wapnia(11). Dwa kubeczki jogurtu dostarczają ok. 500 mg tego składnika, a więc połowę dziennego zapotrzebowania. Należy pamiętać o obniżających się
wraz z wiekiem możliwościach przyswajania tego pierwiastka. Dieta dziecka bogata w produkty mleczne ma ogromne
znaczenie ze względu na wysycenie kości wapniem, które
zmniejsza ryzyko późniejszej osteoporozy(12,13). Istnieje zależność pomiędzy spożyciem wapnia i wysoką aktywnością
fizyczną a gęstością mineralną kości. Przeprowadzone przez
hiszpańskich naukowców badanie potwierdziło wpływ prawidłowych nawyków żywieniowych na rozwój kośćca, a tym
samym pozytywny wpływ spożycia produktów mlecznych
na zapobieganie osteoporozie(14). Inną korzyścią wynikającą
z odpowiedniego spożycia produktów mlecznych przez dzieci jest przeciwdziałanie rozwojowi nadwagi i otyłości. Długotrwałe i regularne spożywanie zalecanych ilości wapnia jest
związane z mniejszą zawartością tkanki tłuszczowej(15,16).
Wybór produktów mlecznych
Dostępność produktów mlecznych na rynku jest bardzo
duża. Dziecko powyżej 1. roku życia powinno spożywać
około 2 szklanek mleka, 1 porcję jogurtu, kefiru lub maślanki
oraz plaster sera żółtego bądź porcję twarożku. Produkty te
łącznie dostarczają około 25 g białka i około 900 mg wapnia,
co jest wystarczającą ilością, by zdrowe dziecko prawidłowo
się rozwijało. Zagrożenie mogą stanowić słodzone produkty
mleczne, takie jak słodkie jogurty, serki homogenizowane,
desery mleczne, mleka smakowe. Oprócz białka i wapnia
dostarczają one dodatkowo dużą ilość cukru, która może
się przyczyniać do rozwoju nadwagi i otyłości lub odwrotnie
– do nasilania zaburzeń karmienia, zwłaszcza wybiórczego
apetytu skutkującego niedoborem masy ciała(17).
Mleko czy fermentowane produkty mleczne
Przewaga fermentowanych produktów mlecznych nad mlekiem dotyczy przede wszystkim dwóch kwestii – nietolerancji
laktozy oraz probiotyków zawartych w jogurtach. Pierwsza
z nich – nietolerancja laktozy, jest zespołem objawów spowodowanym brakiem lub obniżoną aktywnością laktazy jelitowej,
czyli enzymu trawiącego cukier mleczny – laktozę. Najczęstszymi jej objawami są: wzdęcia, biegunka, wymioty, przelewania
oraz bóle brzucha. Nasilenie objawów zależy od dawki spożytej laktozy(18). Dieta w przypadku nietolerancji laktozy polega
na całkowitym wyeliminowaniu bądź ograniczeniu produktów zawierających ten cukier mleczny. Z obserwacji pacjentów
z objawami klinicznymi wynika, że najsilniejsze dolegliwości
odczuwają po spożyciu mleka, zaś mniejsze po spożyciu fermentowanych produktów mlecznych. Chociaż zawartość
laktozy w mleku krowim i w jogurcie jest zbliżona, to dzięki
zawartym w jogurcie bakteriom mającym własną „laktazę”
– Lactobacillus bulgaricus oraz Streptococcus thermophilus,
jest on znacznie lepiej tolerowany(19). Dlatego spożywanie jogurtów daje szansę na zbilansowaną dietę i spożywanie pewnych ilości produktów mlecznych o dużej zawartości wapnia
bez odczuwania dolegliwości ze strony układu pokarmowego.
4
Drugą istotną korzyścią płynącą z obecności w diecie konkretnych jogurtów są zawarte w nich probiotyki, czyli żywe kultury
bakterii lub drożdży o udowodnionym, korzystnym wpływie
na organizm człowieka(20). Określone szczepy probiotyczne
mają potwierdzoną skuteczność w skracaniu czasu trwania
biegunki infekcyjnej oraz biegunki poantybiotykowej(21).
Piśmiennictwo:
1. Agostoni C., Braegger C., Desci T. i wsp.: Breast-feeding: a commentary by the ESPGHAN
Committee on Nutrition. J. Pediatr. Gastroenterol. Nutr. 2009; 49: 112–125.
2. http://www.who.int/topics/breastfeeding/en/
3. Scaglioni S., Salvioni M., Galimberti C.: Influence of parental attitudes in the development of
children eating behaviour. Br. J. Nutr. 2008; 99 (supl. 1): S22–S25.
4. Cooke L.: The importance of exposure for healthy eating in childhood: a review. J. Hum. Nutr.
Diet. 2007; 20: 294–301.
5. Forestell C.A., Mennella J.A.: Early determinants of fruit and vegetable acceptance. Pediatrics
2007; 120: 1247–1254.
6. Dobrzańska A., Czerwionka-Szaflarska M., Kunahowicz H. i wsp.: Zalecenia dotyczące żywienia
dzieci zdrowych w wieku 1-3 lat (13-36 mies.) opracowane przez zespół ekspertów powołany przez
konsultanta krajowego ds. pediatrii. Standardy Med. 2008; 5: 11–14.
7. Ciborowska H., Rudnicka A.: Dietetyka. Żywienie zdrowego i chorego człowieka. Wydawnictwo
Lekarskie PZWL, Warszawa 2004: 128.
8. Nowicka G.: Składniki pokarmowe i ich fizjologiczne znaczenie. W: Jarosz M. (red.): Praktyczny
podręcznik dietetyki. Instytut Żywności i Żywienia, Warszawa 2010: 57-–65.
9. Ciborowska H., Rudnicka A.: Dietetyka. Żywienie zdrowego i chorego człowieka. Wydawnictwo
Lekarskie PZWL, Warszawa 2004: 98–104, 121–124.
10. Ciborowska H., Rudnicka A.: Dietetyka. Żywienie zdrowego i chorego człowieka. Wydawnictwo
Lekarskie PZWL, Warszawa 2004: 98–104, 160–162.
11. Charzewska J., Rychlik E., Wolnicka K.: Zasady prawidłowego żywienia. Dzieci i młodzież. W:
Jarosz M. (red.): Praktyczny podręcznik dietetyki. Instytut Żywności i Żywienia, Warszawa 2010: 68.
12. Zhu K., Prince R.L.: Calcium and bone. Clin. Biochem. 2012; 45: 936–942.
13. Caroli A., Poli A., Ricotta D. i wsp.: Invited review: Dairy intake and bone health: a viewpoint
from the state of the art. J. Dairy Sci. 2011; 94: 5249–5262.
14. Suárez Cortina L., Moreno Villares J.M., Martínez Suárez V. i wsp.: Calcium intake and bone
mineral density in a group of Spanish school-children. An. Pediatr. (Barc). 2011; 74: 3–9.
15. Carruth B.R., Skinner J.D.: The role of dietary calcium and other nutrients in moderating body fat
in preschool children. Int. J. Obes. Relat. Metab. Disord. 2001; 25: 559–566.
16. Barba G., Troiano E., Russo P. i wsp.: Inverse association between body mass and frequency of
milk consumption in children. Br. J. Nutr. 2005; 93: 15–19.
17. Rybak A., Socha P., Stolarczyk A. i wsp.: Zaburzenia karmienia u dzieci. Standardy Med. Pediatr.
2009; 5: 802–815.
18. Mulak A.: Rola diety w zaburzeniach czynnościowych jelita grubego. W: Poniewierska E. (red.):
Żywienie w chorobach przewodu pokarmowego i zaburzeniach metabolicznych. Cornetis, Wrocław
2010: 93–104.
19. Hutyra T., Iwańczak B.: Nietolerancja laktozy: patofizjologia, objawy kliniczne, rozpoznanie
i leczenie. Pol. Merkuriusz Lek. 2009; 26: 148–152.
20. FAO/WHO: Guidelines for the Evaluation of Probiotics in Food. Report of a Joint FAO/WHO
Working Group on Drafting Guidelines for the Evaluation of Probiotics in Food. London, Onatario,
Kanada, 30 kwietnia – 1 maja 2002.
21. Szajewska H.: Probiotyki i prebiotyki w pediatrii. W: Otto-Buczkowska E. (red.): Pediatria – co
nowego? Cornetis, Wrocław 2007: 464–477.