Forum Romanum

Architektura i
technika rzymska
W dziedzinie architektury, podobnie jak w innych dziedzinach, Rzymianie
naśladowali Greków. Zapożyczyli greckie porządki, zatrudniali greckich
architektów i rzemieślników. Bardzo szybko zaadaptowali i rozwinęli idee
greckie. Architekturą interesowali się przede wszystkim z powodów
praktycznych, a ich wielka biegłość w tej dziedzinie przejawiła się głównie w
konstrukcjach budowli monumentalnych – amfiteatrów, łaźni, bazylik, mostów i
akweduktów. Wynalezienie betonu umożliwiło im budowanie konstrukcji
mocniejszych i większych niż dotychczas.
Beton zaczęto stosować na większa skalę w II w.p.n.e.. Rzymianie odkryli , że
można zrobić doskonałą zaprawę z popiołu wulkanicznego. Na budowę ścian
składało się kilka kolejnych etapów. Najpierw wznoszono dwa niskie ceglane
murki, pozostawiając między nimi wolną przestrzeń. Przestrzeń tę wypełniano
mieszaniną zaprawy cementowej i kamieni lub żwiru. Kiedy beton związał, na
wierzchu pierwszej partii ściany wznoszono następną w taki sam sposób.
Formy architektoniczne
1. Domy
a) zwykłych mieszkańców-insulae (kamienice)
Nazwa domów czynszowych budowanych w starożytnym
Rzymie. Właścicielami domów często byli rzymscy patrycjusze.
W takim przypadku sami mieszkali we własnych domach, a
insulą w ich imieniu zarządzał niewolnik-administrator. Był on
odpowiedzialny za regularne ściąganie czynszu, pilnowanie
porządku, prowadzenie niezbędnych remontów.
Jedne z najlepiej zachowanych insuli znajdują się w Ostii.
Były to domy kilkupiętrowe (5-7), otoczone z czterech stron
ulicami. Schody prosto z ulicy prowadziły na wyższe kondygnacje.
Ilość kondygnacji i szerokość przejść pomiędzy domami regulowana
była rozporządzeniami prawnymi. Regulacja ta podyktowana była
względami pożarowymi. Domy budowano z drewna, ogrzewano je
piecykami na drewno, oświetlano lampkami olejowymi. Łatwo było o
zaprószenie ognia, który mógł się łatwo rozprzestrzenić. Rozporządzenia
nakazywały w każdej insuli przechowywać wodę w specjalnych dużych
pojemnikach i budować platformy, z których łatwiej było gasić ogień.
Dopiero Trajan nakazał budowę domów z materiałów odpornych na ogień. Wysokość domów była ograniczona również
ze względów bezpieczeństwa. Przy budowie z materiałów o małej wytrzymałości budynek zbyt wysoki groził
zawaleniem.
Parter budynku zajmował często warsztat albo sklepik właściciela. Jego mieszkanie znajdowało się także na parterze albo
na I piętrze. Mieszkania zlokalizowane wyżej, były o niższym standardzie (im wyżej, tym mniej wygód). Woda,
urządzenia sanitarne, jeśli były umieszczone w budynku, to tylko na najniższych kondygnacjach (parter, I piętro).
Pozostali mieszkańcy korzystali z łaźni publicznych, a wodę czerpali ze studni lub fontann.
b) zamożnych mieszkańców
Pierwsi Rzymianie zamieszkiwali w zwykłych chatach. Z czasem, ich domy, stawały się coraz bogatsze w
pomieszczenia. Typowy dom rzymski, w okresie późnej republiki i cesarstwa, miał zabudowę parterową lub piętrową.
Budowany był na planie prostokąta. Do centralnej części domu (atrium), wchodzono przez mały przedsionek
(vestibulum), a następnie korytarz (fausces). Czasami na podłodze westybułu, gospodarz witał nas dodatkowym
ostrzeżeniem (Cave canem - strzeż się psa), bądź też oznajmiał nam swoją radość z zawitania do jego domostwa,
słowami Salve (bądź zdrów). Ozdoby te wykonywano z terrakoty, złożonej z setek małych kawałków (tesserae). Napis
Cave canem, nie był zwykłą ozdobą, gdyż w korytarzu, zwłaszcza u bogatszych obywateli, znajdowała się izdebka dla
stróża (ianitor) oraz psia buda z jej mieszkańcem.
Oprócz głównego wejścia, w domu znajdowały się jeszcze
dodatkowe drzwi (posticum), które służyły niewolnikom i
pomocy domowej. Centralne miejsce w atrium zajmowało
impluvium, płytka kałuża pośrodku podłogi. Nad atrium
wznosił się dach, w którego środkowej części był otwór
(compluvium), przez który woda deszczowa spływała wprost
do impluvium. Wodę tą następnie odprowadzano kanałami do
podziemnej cysterny, w której gromadzono ją w celach
higieny osobistej, albo też bezpośrednio na drogę.
2. Drogi
Drogi rzymskie, stanowią jedno z najważniejszych zdobyczy technologicznych świata śródziemnomorskiego. Były
one budowane z powodów militarnych. W latach ekspansji italskiej armia mogła wymaszerować z miasta i dotrzeć do
granic w ciągu paru godzin. Budowę pierwszej ważnej drogi, Via Appia, rozpoczęto w 312 roku p.n.e.. Biegła ona na
południe od Rzymu, do Kapui, a ukończenie jej trwało ponad 100 lat. Droga ta była pierwszym ogniwem w sieci dróg
liczących ponad 85 tysięcy kilometrów długości, docierających do wszyskich zakątków imperium. Drogi ułatwiały
również podróże kupcom. Okres ich rozkwitu przypada na III w. p.n.e. Najbardziej ogólnym podziałem dróg, był
podział na via. Pierwotnie były to zwykłe drogi terenowe, później stosowano utwardzanie nawierzchni. Szerokość
takiej drogi wahała się od 2,37 do 3,56 m. Znacznie węższą drogą była actus, która służyła do wypędzania bydła. Iter
zaś służyła zarówno pieszym jak i konnym. Ścieżkę polną nazywano semita. Drogi można również podzielić na:
-Drogi państwowe (viae publicae), które łączyły Rzym z większymi miastami i głównymi ośrodkami prowincji.
Utrzymywanie tych dróg należało do państwa.
- Drogi wiejskie (viae vicinales), drogi te prowadziły do wsi i osad. Utrzymywane one były przez odpowiednie
powiaty.
- Drogi prywatne, prowadziły od wyznaczonych dróg wiejskich do prywatnych posiadłości i o utrzymanie tych dróg
Via Appia
3. Mosty
Mostom początek nadały prymitywne, drewniane ich wersje. Podstawę wówczas tworzyły, nietrwałe drewniane pale.
Taką konstrukcję miał m.in. most na Tybrze, którego początki sięgają VI wieku p.n.e., nazwany po prostu mostem na
palach, mostem palowym- pons Sublicjus. Pewnym ulepszeniem mającym na celu wzmocnienie konstrukcji, było
zastosowanie słupów mostowych z kamienia. Zastosowano również wynalazek architektoniczny Etrusków jakim
była- budowa łukowa. Rzymianie udoskonalili wynalazek Etrusków, poprzez wynalezienie cementu. Jego specjalny
gatunek umożliwiał im budowanie trwałych konstrukcji, nawet pod wodą. W związku z tym odkryciem rozpoczęto
budowę mostów murowanych.
Na mocnych palach opierali bloki kamienne lub z cementu, o grubości dochodzącej nawet do 12 m: na takiej
podstawie wznoszono sklepione łuki z bloków kamiennych, łączono je żelaznymi klamrami, a spojenia zalewano
ołowiem. Nawierzchnia mostu, szerokości od 3 m do 19 m zamknięta była po obu stronach balustradą. Dla pieszych
wydzielone były boczne przejścia (decurosoria), a droga środkowa (iter) przeznaczona była dla ruchu kołowego.
Zachowane do dziś mosty o wielkości tego osiągnięcia na tym polu. Najbardziej zachwycającym osiągnięciem w tej
dziedzinie był most Trajana na Dunaju o szerokości
13-19m i o długości równej 1100 m.
Most na Tybrze
4. Akwedukty- kanalizajce
Rzymianie potrafili usunąć trudności, jakie nastręczyło
zaopatrzenie miast w wodę. Budowali w tym celu wodociągi,
które rurami z ołowiu lub z wypalonej gliny doprowadziły
wodę z położonych wysoko w górach źródeł lub strumieni,
do odległych o wiele kilometrów skupisk ludzi. Początkowo
woda spływała w sposób naturalny, później powstawały
monumentalne rozwiązania architektoniczne (przęsła
arkadowe), dzięki którym pokonywano przeszkody w terenie.
Akwedukty imponowały nie tylko sprawnością, ale także
rozmiarami, trwałością, a ponadto, ponieważ Rzymianie
zastosowali metodę rozprowadzania wody poprzez
urządzenia oparte na wysokich arkadach, wodociągi te stały
się także elementem dekoracyjnym miasta i okolic, przez
które były przeprowadzone.
Niektóre akwedukty:
-Aqua Appia,
-Anio Vetus,
-Aqua Marcia,
5. Termy- łaźnie
W starożytnym Rzymie łaźnie publiczne, kompleks obiektów ulokowanych na
rozległym terenie, dostępnych dla wszystkich o określonych godzinach.
Wejście do nich było bezpłatne.
Głównymi, funkcjonalnymi częściami term były:
•szatnie (apodyterium)
•baseny z zimną wodą (frigidarium)
•baseny z ciepłą wodą (tepidarium)
•baseny z gorącą wodą (caldarium)
•łaźnie parowe (laconicum)
•sale masażu (oleoterion), w których namaszczano ciała olejkami
•sala do wypoczynku (tepidarium)
Termy zaopatrywane były akweduktami w źródlaną wodę.
Pomieszczenia z basenami i sala do wypoczynku były ogrzewane gorącym powietrzem rozprowadzanym w
przestrzeni pod podłogą. System ten nazywano hypocaustum. Poza tymi pomieszczeniami, w skład term
wchodziły także takie pomieszczenia, jak boiska, sale
gimnastyczne, stadiony, eksedry i portyki przeznaczone dla wypoczywających i chcących
podyskutować, biblioteki, pokoje muzyczne, bufety, sale gier w kości itp. Obiekty rozmieszczone były
wśród zieleni. Same pomieszczenia miały bogatą dekorację. Ściany wykładane były marmurem, zdobione
malowidłami, posadzki wykładane były mozaikami. W pomieszczeniach ustawiano rzeźby, zieleń itp.
Plan term
6. Budowle
a) Fora – pierwotnie rynki oraz publiczne place w miastach świata rzymskiego. Forum było najważniejszym miejscem w
rzymskich miastach i znajdowało się przy skrzyżowaniu dwóch głównych miejskich arterii komunikacyjnych:
poprzecznej zwanej decumanus oraz podłużnej zwanej cardo. Zazwyczaj miał prostokątny kształt i zdobiły go
kolumnady, świątynie oraz budowle publiczne. Odbywały się na nim sądy, a kupcy mieli tam swoje stoiska. Zdarzało się,
że miasta miały kilka forów
Forum Cezara- budowa została rozpoczęta przez Cezara w 54 p.n.e. Było to
pierwsze z forów zbudowanych w okresie cesarstwa. Zostało umieszczone w
bezpośrednim sąsiedztwie najstarszego w RzymieForum Romanum (w pobliżu
budynku Kurii) i późniejszego Forum Augusta. Na środku placu o wymiarach
160×75 m została wzniesiona świątynia Wenus Genetrix. Budowę świątyni Juliusz
Cezar ślubował po zwycięstwie w bitwie pod Farsalos w 48 p.n.e. Z kolumnadą po
bokach i portykiem z podwójnym rzędem kolumn ozdobiona była malowidłami
Timomachosa z Bizancjum. Świątynia ustawiona była na wysokim podium.
W celli znajdował się posąg bogini, opiekunki rodu Juliuszów. Obok ustawiono
pomnik Kleopatry. Budowa świątyni została dokończona przez Augusta. Przed
świątynią Cezar nakazał umieścić swoją podobiznę na koniu, obok ustawiono
fontannę.
Forum Boarium– najstarsze forum w Rzymie, plac targowy
nad
rzeką
Tyber,
pomiędzy
wzgórzami Kapitol, Palatyn i Awentyn, w pobliżu Circus
Maximus. Zostało wybrukowane już VI w. p.n.e.. Handlowano
na nim przede wszystkim bydłem, skąd wywodzi się nazwa, a
także rybami. Obok położone było Forum Holitorium (rynek
warzywny) – jak sama nazwa wskazuje - sprzedawano tu
warzywa. Oprócz intensywnej działalności handlowej, Forum
Boarium pełniło także rolę jednego z głównych portów
rzymskich
(Port
Tibernius).
Na
placach
tych
pobudowano świątynię Portunusa - boga Tybru (zwaną
błędnie Fortuny Virilis) i świątynię Herkulesa(niegdyś uważaną
na świątynię Westy), Łuk Janusa a także kilka innych budowli
kultowych. W 264 p.n.e. na tym terenie odbyła się pierwsza
walka gladiatorów, jaka miała miejsce w Rzymie. Znajdował
się tu także ołtarz Ara Maxima Herculi, na którym składano
coroczne ofiary z byka. Tradycję tę zakończył
dopiero Konstantyn. Przy Forum Boarium powstały także
pierwsze rzymskie mosty.
Forum Wespazjana – zostało wzniesione przez
cesarza Wespazjana w okresie od 71 do 75 r. Dla
uczczenia zwycięstwa nad powstaniem żydowskim z
lat 66 – 73 postawiono świątynię Pokoju (Templum
Pacis), stąd spotkać można także nazwę Forum Pacis.
Plac o wymiarach 125 x 115 m przylega do Forum
Nerwy. Początkowo zabudowania placu nazywano
kręgiem świątynnym (templum), nazwa forum stała się
popularna dopiero w IV wieku. Przed świątynią
stał ołtarz, a na placu najprawdopodobniej znajdowały
się pawilony (ich ślady zostały znalezione podczas prac
wykopaliskowych), w których eksponowano dzieła
sztuki przywiezione do Rzymu ze świątyni
w Jerozolimie. Przy samej świątyni Pokoju usytuowane
były dwie aule, które pełniły rolę bibliotek. Na północnowschodniej ścianie wyryto plan miasta.
Forum
Trajana–
największe
i
najpóźniej
zbudowane rzymskie forum w sąsiedztwie Forum Augusta
i Forum Cezara, pomiędzy wzgórzami Kapitol i Kwirynał. Jego
fundatorem był Trajan, a projektantem Apollodoros z
Damaszku. Budowa została rozpoczęta w 107 r., uroczyste
otwarcie placu oraz poświęcenie wzniesionej nań Kolumny
Trajana odbyło się 18 maja 113 roku. Wejście na Forum Trajana
prowadziło z Forum Augusta przejściem pod łukiem
triumfalnym. Sam plac wyłożony był płytami z marmuru. Na
środku stał posąg Trajana na koniu. Ściany boczne
zamykały eksedry z portyki zdobione wizerunkami sławnych
Rzymian, na attyce ustawiono posągi Daków. Naprzeciwko
wejścia wybudowana została Bazylika Ulpia, a za nią
pobudowano biblioteki: grecką i łacińską, pomiędzy którymi
ustawiono Kolumnę Trajana. Już po śmierci Trajana,
cesarz Hadrian ufundował świątynię poświęconą Trajanowi na
półkolistym placu znajdującym na przedłużeniu osi głównej
forum, za budynkami bibliotek. Poza terenem forum, po jego
północno-wschodniej stronie, znajdowały się Hale Targowe
Trajana. Hale zostały wybudowane zanim powstało forum.
Forum Nerwy – wybudowane na placu o wymiarach 45,0 x 120,0 m. Budowę rozpoczął cesarz Domicjan a
zakończył Nerwaw 97 r. Forum zostało wzniesione na miejscu istniejącej ulicy łączącej Forum
Romanum z rzymską dzielnicą Suburą. Z tego powodu nazywane było też Forum Transitorum; nazywano je
też Forum Palladium, z uwagi na poświęcenie go bogini Minerwie. Forum Nerwy graniczyło dłuższymi bokami
z Forum Augusta i Forum Wespazjana. Świątynia Minerwy wybudowana została porządku korynckim po stronie
wschodniej placu. Boki forum zamykały portyki pozorne złożone z ustawionych blisko ściany,
niskich kolumn zwieńczonych belkowaniem. W ścianach pozostawiono przejścia do sąsiednich placów. Pozostałości
kolumnady z fragmentami fryzu przetrwały do czasów dzisiejszych
Forum Romanum (pol. – rynek rzymski), inna nazwa to Forum Magnum – najstarszy plac miejski
w
Rzymie,
otoczony
sześcioma
z
siedmiu
wzgórz: Kapitolem, Palatynem, Celiusem, Eskwilinem,Wiminałem i Kwirynałem. Główny polityczny,
religijny i towarzyski ośrodek starożytnego Rzymu, miejsce odbywania się najważniejszych
uroczystości publicznych.
b) Świątynie
Świątynia Zgody lub Świątynia Konkordii– została postawiona przez Marka Furiusza Kamillusa w 367 p.n.e. na
zachodnim boku Forum Romanum. Budowla miała upamiętniać porozumienie zawarte pomiędzy
rzymskimi patrycjuszamii a plebejuszami. Przebudowywana w latach 121 p.n.e. przez Lucjusza Opimiusa oraz 7
p.n.e.-10 n.e. za rządów Augusta przez Tyberiusza (odtąd jako Aedes Concordiae Augustae).
Tu najczęściej zbierał się senat aż do końca republiki rzymskiej.
Wejście pierwotnie znajdowało się na krótszym boku, natomiast
po przebudowie Tyberiusza – na dłuższym boku.
Wewnątrz celli pod ścianami usytuowane były kolumny z
białego marmuru oraz nisze na posągi. Kapitele kolumn jońskie,
potem (od czasów Augusta) korynckie. W świątyni znajdował
się szereg dzieł sztuki greckiej, w większości z okresu
po Lizypie.
Świątynia Westy na Forum Romanum – jedna z najstarszych świątyń
Rzymu. Czas jej powstania określany jest na VII w. p.n.e., co jest
zgodne z przekazaną przez historyków tradycją, zweryfikowaną przez
ostatnie badania archeologiczne.
Świątynia została zbudowana w pobliżu budynku Regii. Była
wielokrotnie niszczona przez pożary. Zachowane ruiny są pozostałością
świątyni zbudowanej w 191 r. przez cesarzową Julię Domnę, żonę
cesarza Septymiusza Sewera. Świątynia z końca II w. zbudowana
została na planie koła o średnicy 15,0 m, dach wspierał się na
otaczającej budynek kolumnadzie złożonej z 16 kolumn w stylu
korynckim. Wnętrze budynku podzielone było na dwie części: w jednej,
dostępnej mieszkańcom, płonął wieczny ogień, część druga sanktuarium
przeznaczona była na świętości mające zapewnić bezpieczeństwo i
pomyślność miasta. Posąg bogini umieszczony był w przedsionku.
Świątynia Jowisza Najlepszego Największego, Świątynia Jowisza Kapitolińskiego– centralna,
największa w Italii świątynia Jowisza, znajdująca się w starożytności na wzgórzu
kapitolińskim w Rzymie, a ściślej na jego północnym wierzchołku zwanym Capitolium
Budowę rozpoczął król Tarkwinusz Stary, kontynuował jego następca Serwiusz Tulliusz, a
ukończył Tarkwiniusz Pyszny. Koinsekrowana została 13 września 509 p.n.e., już po ustanowieniu
republiki, przez konsula Marka Horacjusza Pulwillusa
Na budowę świątyni wydatkowano 40 talentów srebra (około
tony). Wybudowana w porządku toskańskim na podium o
wysokości 5,0 m. Wymiary w planie 55,0 x 65,0 m.
Otoczona kolumnadą z 6 kolumn z trzech stron, od frontu
kolumny
stały
w
trzech
rzędach
tworząc
przedsionek. Cella została podzielona na trzy części. Budowla
ta była wykonana w całości z drewna, zdobiona terakotą.
Świątynia oprócz funkcji sakralnej spełniała też rolę swego
rodzaju muzeum, ze stałą ekspozycją co świetniejszych darów
wotywnych, miała także podziemne magazyny i archiwa.
c) Łuki triumfalne- w architekturze budowla w kształcie monumentalnej, wolno stojącej bramy stawiana dla
upamiętnienia ważnej osoby lub uczczenia ważnego wydarzenia, zwykle zwycięstwa militarnego.
Łuk Septymiusza Sewera – zbudowany na Forum Romanum w Rzymie w 203 roku, ku czci Septymiusza Sewera i jego
synów Karakalli i Gety. Upamiętnia on zwycięstwo cesarza nad Partami. Konstrukcja łuku to trójprzelotowa brama o
szerokości 23,0 m i wysokości 25,0 m. Mur ma grubość 11,85 m. Brama ozdobiona jest ustawionymi na
cokołach kolumnami w porządku korynckim. Płaskorzeźby zdobiące łuk przedstawiają sceny historyczne z wypraw
wojennych cesarza oraz sceny mitologiczne z wizerunkami bóstw.
Nad środkowym, największym przelotem umieszczone zostały
dwie
boginie
Wiktorie
i
personifikacje
pór
roku. Attykę wieńczył brązowy pomnik cesarza w kwadrydze w
otoczeniu żołnierzy. Pomniki stojące na attyce znane są tylko w
przedstawień wybitych na monetach. Po zabójstwie Gety,
Karakalla nakazał imię swojego brata usunąć z łuku.
Łuk Konstantyna Wielkiego - zbudowany został w 312 – 315 r. dla uhonorowania dziesięciolecia sprawowania
władzy przez cesarza Konstantyna oraz dla uczczenia jego zwycięstwa nad Maksencjuszem Prowadzą przez niego
jedno główne oraz dwa mniejsze, boczne wejścia z czterema (na każdej fasadzie) korynckimi kolumnami na
wysokich postumentach ozdobionych reliefami. Nad każdą z nich stoi na bazie rzeźba przedstawiająca Daka,
pochodząca z czasów cesarza Trajana. Pomiędzy posągami umieszczone zostały płyty z płaskorzeźbami
pochodzące z czasów Marka Aureliusza, zaś niżej po dwa reliefowe medaliony z czasów Hadriana Płyty te
pochodzą najprawdopodobniej z nie zachowanego łuku wzniesionego ku jego czci, datowane są na lata 170 – 180.
Do ozdobienia łuku wykorzystano przede wszystkim płaskorzeźbę klasycyzującą z okresu dynastii Antoninów.
Medaliony umieszczone po bokach, przedstawiające Księżyc oraz Słońce (jako woźnicę w kwadrydze). N fryzei
ciagłym przedstawiono
cesarza Konstantyna w różnych sytuacjach związanych ze zwycięską wojną
Łuk Tytusa – zbudowany dla uczczenia zwycięstwa Wespazjana i Tytusa w wojnie z
Żydami i zdobycia Jerozolimy. Data rozpoczęcia i ukończenia budowy podawana często w
przybliżeniu, w niektórych źródłach: po 81 roku, aż do roku 96
Jest to łuk o wysokości 15,4 m, szerokości 8,30 m i głębokości 3,35 m, z
jedną bramą przejazdową. Zbudowany z białego marmuru. Na
każdej fasadzieumieszczone są cztery kolumny w porządku kompozytowym.
Kolumny skrajne mają trzony gładkie a środkowe zdobione kanelurami.
Łuk ozdobiony jest płaskorzeźbami. Reliefy wewnętrzne ukazują triumf
Tytusa
i
zdobyte
łupy,
umieszczone
po
stronie
wschodniej architrawu pokazują procesję podczas triumfu. Na ścianie
północnej – są gloryfikacją jego dokonań. Strona wschodnia to relief
jednoplanowy, pozostałe wykorzystują ujęcie wieloplanowe. Łuk Tytusa
obrazuje ewolucję rzeźby rzymskiej w I wieku. Łuk był zwieńczony
posągiem Cesarza.
d) Circus maximus
Jeden z najstarszych rzymskich cyrków, a jego rozbudowa
trwała do IV w. p.n.e. Mógł on pomieścić 250 000 widzów.
Circus był usytuowany między wzgórzami Awentynu i Palatynu.
W 329 r. p.n.e. Zaopatrzono go w pierwsze pomieszczenie,
które pełniło funkcje wozowni i stajni. Oś cyrku wyznaczała
tzw. Spina, która ozdabiano posągami przeróżnych bóstw i
obeliskami sprowadzanymi z Egiptu. Na jej końcach znajdowały
się dwa słupy zwane metami. Początkowe drewniane,
zastąpiono zostały na nowe wykonane z pozłacanego brązu.
Obok jednej mety znajdował się ołtarz boga Konsusa.
e) Panteon – miejsce poświęcone wszystkim bogom, to okrągła świątynia na Polu Marsowym, ufundowana przez
cesarza Hadriana w roku 125na miejscu wcześniejszej z 27 r. p.n.e., zniszczonej w pożarze w 80 r. n.e.
Budową gmachu kierował Apollodoros, stracony później przez cesarza. Panteon poświęcony był bóstwom planetarnym
oraz ówcześnie panującemu cesarzowi, a od VII wieku Panteon jest użytkowany jako kościół katolicki pw. Santa Maria
ad Martyres – Najświętszej Marii Panny od Męczenników.
Jest jedną z najlepiej zachowanych budowli z czasów starożytnego Rzymu. 42 – metrowa kopuła Santa Maria del Fiore
Filippo Bruneleschiego we Florencji została wybudowana pod wpływem tej z Rzymu.
f) Amfiteatr Flawiuszów – Koloseum- amfiteatr w Rzymie, wzniesiony w latach 70-72 do 80 n.e. przez
cesarzy z dynastii Flawiuszów.
Jest to duża, eliptyczna budowla o długości 188 m i szerokości 156 m, obwodzie 524 m, wysokości 48,5
m, z pojemną widownią, która mogła pomieścić pomiędzy 45 a 50 tysiącami widzów ; z galeriami
komunikacyjnymi oraz areną z systemem podziemnych korytarzy. W czterokondygnacyjnym podziale
zewnętrznym zastosowano spiętrzenie porządków (najniższa kondygnacja w porządku toskańskim, druga
w jońskim, trzecia w korynckim). Trzy niższe kondygnacje związane są z konstrukcyjnym układem arkad,
czwarta, najwyższa została zaopatrzona tylko w małe okna. Od strony wewnętrznej budowla jest
pięciokondygnacyjna. Cztery kondygnacje zbudowano jako układ pomieszczeń wydzielonych
pomiędzy filarami, ścianami, ze sklepieniami kolebkowymi i krzyżowymi. Umieszczono tam bufety,
szatnie, natryski, pomieszczenia dla gladiatorów, klatki dla zwierząt, korytarze. Wokół areny wzniesione
było podium. Do Koloseum prowadziło 80 ponumerowanych wejść (zachowały się oznaczenia wejść od nr
XXIII do LIV), które zapewniały szybkie (przez ok. 6 minut) opuszczenie widowni przez widzów (jednak
taką możliwość mieli tylko widzowie z dolnych i środkowych rzędów). Istniała też możliwość przykrycia
całej widowni specjalną osłoną (velarium) w deszczowe lub bardzo słoneczne dni.