Formy rynku - Podstawy Ekonomii

1
Witam Państwa na wykładzie z podstaw mikroekonomii, :)…
2
FORMY RYNKU
3
RYNKI RÓŻNIĄ SIĘ OD SIEBIE. SĄ RÓŻNE RYNKI…
Na przykład:
- Do niedawna Poczta Polska na rynku niektórych przesyłek
urzędowych, np. częśc korespondencji sądowej
- Play, T-Mobile, Plus, Orange
- Koreptycje z angielskiego w Warszawie
- Rynek pszenicy w powiecie kutnowskim
4
Oto przyczyny zróżnicowania rynków:
1. Korzyści skali.
5
AC, P
AC
P*
D
0
Q*
Q
Oto rynek z ogromnymi korzyściami skali. Nie da się tu sprzedać
więcej niż Q*, bo cena nie może spaść poniżej P*. (Jeśli Q>Q*, to
P<AC i producent traci rentowoność). Na takim rynku zwiększenie produkcji prawie zawsze powoduje obniżenie się kosztów
przeciętnych.
6
AC, P
ACA

A
AC
P*
D
0
QA
Q*
Q
Gdyby na takim rynku produkowało kilku (np. 8) producentów,
każdy z nich wytwarzałby mało (np. QA) i przeciętny koszt
produkcji każdego z nich byłby duży (np. ACA).
7
KOSZTY PRZEDSIĘBIORSTWA A FORMA RYNKU
AC, P
ACA

A
AC
P*
D
0
QA
Q*
Q
W dodatku wszyscy oni wytwarzaliby na stromo opadającej części
linii kosztu przeciętnego, AC…
8
KOSZTY PRZEDSIĘBIORSTWA A FORMA RYNKU
AC, P
ACA

A
AC
P*
D
0
QA
Q*
Q
Obniżenie ceny i wzrost produkcji i sprzedaży powodowałyby
zmniejszenie się kosztu przeciętnego, AC.
9
KOSZTY PRZEDSIĘBIORSTWA A FORMA RYNKU
AC, P
ACA

A
AC
P*
D
0
QA
Q*
Q
Skutkiem byłyby „wojny cenowe”, które przetrwałby – zapewne –
tylko jeden producent…
10
KOSZTY PRZEDSIĘBIORSTWA A FORMA RYNKU
AC, P
ACA

AC
P*
D
0
QA
Q*
Q
Jak się okazuje, wielkie korzyści skali mogą być przyczyną
NATURALNEJ MONOPOLIZACJI rynku… (Analiza kosztów
przedsiębiorstwa pozwala zrozumieć sytuację rynkową).
11
12
Przyczyny zróżnicowania rynków:
1. Korzyści skali.
2. Naturalne i sztuczne bariery wejścia (i wyjścia).
13
Przyczyny zróżnicowania rynków:
1. Korzyści skali.
2. Naturalne i sztuczne bariery wejścia (i wyjścia).
3. Inne czynniki (np. zmowy przedsiębiorstw).
14
Oto standardowa klasyfikacja rodzajów (form) rynku: dwa modele skrajne to KONKURENCJA DOSKONAŁA i MONOPOL Dwa
modele pośrednie to KONKURENCJA MONOPOLISTYCZNA i
OLIGOPOL.
KONKURENCJA KONKURENCJA
DOSKONAŁA MONOPOLISTYCZNA
●
●
OLIGOPOL
●
MONOPOL
●
15
KONKURENCJA DOSKONAŁA jest to rynek, na którym działa
WIELU producentów i konsumentów, NIE MA BARIER wejścia (i
wyjścia), produkt jest JEDNORODNY, o czym POWSZECHNIE
WIADOMO.
16
SKUTEK 1:
Żadna firma w pojedynkę nie ma wpływu na cenę rynkową, P. Po
tej cenie, P, przedsiębiorstwo może sprzedać praktycznie dowolną
ilość dobra (jest przecież bardzo małe…).
17
Żadna firma w pojedynkę nie ma wpływu na cenę rynkową, P. Po
tej cenie, P, przedsiębiorstwo może sprzedać praktycznie dowolną
ilość dobra (jest przecież bardzo małe…).
Linia popytu na produkty przedsiębiorstwa wolnokonkurencyjnego
jest zatem (prawie) POZIOMA. Powoduje to, że cena rynkowa, P,
jest równa utargowi krańcowemu, MR (P=MR).
18
SKUTEK 2:
Typowe przedsiębiorstwo z rynku konkurencji doskonałej w długim okresie osiąga JEDYNIE ZYSK NORMALNY.
19
P*=ACMIN
Gdyby cena rynkowa, P, NIE była równa minimalnym kosztom
przeciętnym, ACMIN, firma osiągałaby zysk ekonomiczny (P1) lub
ponosiłaby stratę ekonomiczną (P2). WEJŚCIA do gałęzi lub WYJŚCIA z gałęzi zmieniłyby wtedy wielkość oferty rynkowej, a więc
także poziom ceny, przywracając równość: P*=ACMIN.
20
W długim okresie linia podaży firmy wolnokonkurencyjnej, S,
ZACZYNA SIĘ OD WYŻSZEJ CENY i jest BARDZIEJ PŁASKA niż w krótkim okresie.
21
Z poziomu przedsiębiorstwa przenieśmy się teraz na poziom całej
gałęzi wolnokonkurencyjnnej…
22
Skutki szoku popytowego w gałęzi wolnokonkurencyjnej – KRÓTKI OKRES
P
S
B
P2
P1
A
D’
D
0
Q1
Q2
23
Skutki szoku popytowego w gałęzi wolnokonkurencyjnej – DŁUGI
OKRES
P
S
B
P2
S’
P1
A
D’
D
0
Q1
Q2
24
Skutki szoku popytowego w gałęzi wolnokonkurencyjnej – DŁUGI
OKRES
P
S
B
P2
P3
P1
A
D’
D
0
S’
C
Q1
Q2
Q3
25
Oto standardowa klasyfikacja rodzajów (form) rynku: dwa modele skrajne to KONKURENCJA DOSKONAŁA i MONOPOL
Dwa modele pośrednie to KONKURENCJA MONOPOLISTYCZNA i OLIGOPOL.
KONKURENCJA
DOSKONAŁA
●
KONKURENCJA
MONOPOLISTYCZNA
●
OLIGOPOL
●
MONOPOL
●
26
MONOPOL (czysty) jest to rynek, na którym działa NIEZAGROŻONY INWAZJĄ INNYCH PRZEDSIĘBIORSTW JEDYNY DOSTAWCA PRODUKTU w gałęzi.
27
Są DWA RODZAJE MONOPOLI:
1.
MONOPOL WIELOZAKŁADOWY składa się z wielu przedsiębiorstw, wytwarzających taki sam produkt. Na opanowanym
przezeń rynku NIE WYSTĘPUJĄ DUŻE KORZYŚCI SKALI.
28
Są DWA RODZAJE MONOPOLI:
1.
MONOPOL WIELOZAKŁADOWY składa się z wielu przedsiębiorstw, wytwarzających taki sam produkt. Na opanowanym
przezeń rynku NIE WYSTĘPUJĄ DUŻE KORZYŚCI SKALI.
2.
MONOPOL JEDNOZAKŁADOWY (NATURALNY) jest to taki
monopol, który osiąga WIELKIE KORZYŚCI SKALI.
29
Typowa sytuacja monopolu wielozakladowego
30
Siła rynkowa monopolisty (ang. market power)
31
P1
A
AC1
F
Zysk monopolistyczny (niesprawiedliwość)
32
A
B
C
Ubytek nadwyżki całkowitej (nieefektywność)
Typowa sytuacja monopolu jednozakładowego
33
34
Siła rynkowa monopolisty (ang. market power)
35
A
P*
AC1
B
Zysk monopolistyczny (niesprawiedliwość)
36
A
C
D
Ubytek nadwyżki całkowitej (nieefektywność)
37
Nie ma sensu porównywać konkurencji doskonałej z monopolem
naturalnym. Z powodu wielkich korzyści skali wchodzący w grę
rynek i tak nigdy nie będzie rynkiem wolnokonkurencyjnym).
38
Natomiast porównanie konkurencji doskonałej i monopolu wielozakładowego ujawnia, że MONOPOLE PRODUKUJĄ MNIEJ I
SPRZEDAJĄ DROŻEJ niż duża grupa konkurujących ze sobą
firm.
39
Monopol wielozakładowy, a gałąź wolnokonkurencyjna: POZIOMA LINIA PODAŻY
Wyobraź sobie gałąź wolnokonkurencyjną, w której KRAŃCOWY KOSZT produkcji BARDZO powoli zwiększa się w miarę
wzrostu produkcji…
MC, P
D
MC
0
Q
40
Już mała zmiana ceny powoduje tu bardzo dużą zmianę wielkości
produkcji.
MC, P
D
P*
MC
0
Q*
Q
41
W skrajnym przypadku, kiedy w takiej gałęzi KRAŃCOWY
KOSZT produkcji byłby STAŁY, LINIA PODAŻY na rynku
okazałaby się POZIOMA.
Pozioma linia podaży
42
MC, P
D
P*
MC
0
Q*
Q
MC, P
D
___
MC=P*
___
MC=S
0
Q
43
PRODUKCJA I CENA W GAŁĘZI WOLNOKONKURENCYJNEJ
P,MR,AC,MC,
MR=P=MC
PC
A
MC=AC=S
D
0
QC
Q
44
MONOPOL PRODUKUJE MNIEJ I SPRZEDAJE DROŻEJ NIŻ
GAŁĄŹ WOLNOKONKURENCYJNA
P,MR,AC,MC,
PM
B
PC
E
A
D
MR
0
QM
MC=AC
QC
Q
45
Zdarza się, że monopoliści RÓŻNICUJĄ CENĘ sprzedawanego
produktu, czyli żądają różnej ceny od różnych klientów.
46
Oto rynek, na którym istnieją dwie różne grupy nabywców …
47
Kiedy MR ze sprzedaży ostatniej jednostki dobra w różnych
segmentach rynku nie jest równy…
48
Kiedy MR ze sprzedaży ostatniej jednostki dobra w różnych
segmentach rynku nie jest równy, firma może zwiększyć zysk,
różnicując cenę. …
49
Kiedy MR ze sprzedaży ostatniej jednostki dobra w różnych
segmentach rynku nie jest równy, firma może zwiększyć zysk,
różnicując cenę. Doprowadzi to do zrównania się MR w obu
segmentach rynku.
50
Oto standardowa klasyfikacja rodzajów (form) rynku: dwa modele skrajne to KONKURENCJA DOSKONAŁA i MONOPOL
Dwa modele pośrednie to KONKURENCJA MONOPOLISTYCZNA i OLIGOPOL.
KONKURENCJA
KONKURENCJA
DOSKONAŁA MONOPOLISTYCZNA
●
●
OLIGOPOL
●
MONOPOL
●
51
KONKURENCJA MONOPOLISTYCZNA jest to rynek, na
którym działa WIELU producentów i nabywców, NIE MA
BARIER WEJŚCIA (i wyjścia), lecz produkt – inaczej niż w
przypadku konkurencji doskonałej - NIE JEST JEDNORODNY.
52
Na rynku konkurencji monopolistycznej typowym zjawiskiem jest
KONKURENCJA NIECENOWA.
KONKURENCJA NIECENOWA polega na wykorzystywaniu w
celu konkurowania z innymi producentami dobra innych narzędzi
niż cena produktu. Kluczowe znaczenie ma tutaj RÓŻNICOWANIE PRODUKTU.
53
RÓŻNICOWANIE PRODUKTU polega na nadawaniu wyrobom
cech, które odróżniają je od produktów konkurentów (dotyczy to
np. funkcji produktu, materiałów, wzornictwa).
Celem jest „przywiązanie” nabywców do tej odmiany dobra, którą
wytwarza konkretne przedsiębiorstwo, i uzyskanie możliwości
pewnego podniesienia ceny.
Narzędziem różnicowania produktu bywa REKLAMA.
54
W krótkim okresie przeciętna firma działająca na rynku konkurencji monopolistycznej, która ma pewien niewielki wpływ na cenę,
osiąga także niewielki zysk ekonomiczny...
A
D
B
C
55
W krótkim okresie przeciętna firma działająca na rynku konkurencji monopolistycznej, która ma pewien niewielki wpływ na cenę,
osiąga także niewielki zysk ekonomiczny. W długim okresie wejścia
konkurentów sprawiają, że zysk ekonomiczny zanika…
56
W krótkim okresie przeciętna firma działająca na rynku konkurencji monopolistycznej, która ma pewien niewielki wpływ na cenę,
osiąga także niewielki zysk ekonomiczny. W długim okresie wejścia
konkurentów sprawiają, że zysk ekonomiczny zanika… i pojawia
się RÓWNOWAGA W PUNKCIE STYCZNOŚCI.
57
W krótkim okresie przeciętna firma działająca na rynku konkurencji monopolistycznej, która ma pewien niewielki wpływ na cenę,
osiąga także niewielki zysk ekonomiczny. W długim okresie wejścia
konkurentów sprawiają, że zysk ekonomiczny zanika… i pojawia
się RÓWNOWAGA W PUNKCIE STYCZNOŚCI.
RÓWNOWAGA W PUNKCIE STYCZNOŚCI
58
Oto dwie ważne cechy sytuacji, która - w długim okresie - powstaje
na rynku konkurencji monopolistycznej.
1.
Nie zostaje osiągnięte „optimum techniczne” (w tym sensie jest
produkowane przy niepełnym wykorzystaniu możliwości produkcyjnych).
59
60
Oto dwie ważne cechy sytuacji, która - w długim okresie - powstaje
na rynku konkurencji monopolistycznej.
1.
Nie zostaje osiągnięte „optimum techniczne” (w tym sensie jest
produkowane przy niepełnym wykorzystaniu możliwości produkcyjnych ).
2.
Skoro tak, to przedsiębiorstwa chętnie zwiększyłyby produkcję i
sprzedaż po dotychczasowej cenie.
61
62
Oto dwie ważne cechy sytuacji, która - w długim okresie - powstaje
na rynku konkurencji monopolistycznej.
1.
Nie zostaje osiągnięte „optimum techniczne” (w tym sensie jest
produkowane przy niepełnym wykorzystaniu możliwości produkcyjnych ).
2.
Skoro tak, to przedsiębiorstwa chętnie zwiększyłyby produkcję i
sprzedaż po dotychczasowej cenie.
NA RYNKU KONKURENCJI DOSKONAŁEJ JEST ZUPEŁNIE
INACZEJ!
63
64
Oto standardowa klasyfikacja rodzajów (form) rynku: dwa modele skrajne to KONKURENCJA DOSKONAŁA i MONOPOL
Dwa modele pośrednie to KONKURENCJA MONOPOLISTYCZNA i OLIGOPOL.
KONKURENCJA
DOSKONAŁA
●
KONKURENCJA
MONOPOLISTYCZNA
●
OLIGOPOL
●
MONOPOL
●
65
OLIGOPOL jest to rynek, na którym działa NIEWIELE (kilka,
kilkanaście) FIRM. Bariery wejścia na rynek są tu dość wysokie, a
o zachowaniach przedsiębiorstw decyduje ich WSPÓŁZALEŻNOŚĆ.
66
Otóż grupa oligopolistów może się porozumieć po to, aby zbiorowo powtórzyć zachowania monopolisty.
67
Sytuacja powstała w wyniku porozumienia oligopolistów nie jest
jednak stabilna. Skoro oligopol jako całość osiąga zysk nadzwyczajny, to cena rynkowa przewyższa przeciętny koszt wytworzenia
jednostki produktu.
Zachęca to oligopolistów do wyłamania się ze zmowy.
68
W efekcie MOŻE powstać sytuacja, która nazywa się DYLEMATEM WIĘŹNIA (ang. prisoner’s dilemma).
69
Oligopol i dylemat więźnia
Produkcja firmy B
Duża
Produkcja Duża
firmy A
Mała
Mała
(a) 3,5
3,5
(b) 5
3
(c)
5
(d) 4
4
3
70
Oligopol i dylemat więźnia
Produkcja firmy B
Duża
Produkcja Duża
firmy A
Mała
Mała
(a) 3,5
3,5
(b) 5
3
(c)
5
(d) 4
4
3
KOOPERACJA OPŁACA SIĘ WSZYSTKIM BARDZIEJ NIŻ
WALKA, LECZ KRÓTKOOKRESOWY INTERES I BRAK
ZAUFANIA DO PARTNERA SKŁANIAJĄ DO RYWALIZACJI.
71
Co mogłoby zwiększyć trwałość porozumienia oligopolistów, stojących w obliczu dylematu więźnia?
72
Po pierwsze, trwałości porozumienia sprzyja – oczywiście –
wiarygodność gróźb graczy, że w razie oszustwa oni także zwiększą produkcję. Groźby te mogą nie być przekonujące.
73
Po drugie, gry oligopolistów zwykle mają wiele partii. W takiej
sytuacji motywacja do oszukiwania słabnie. Wszak oszukany może odmówić kooperacji w następnej partii…
74
DYGRESJA
EWOLUCJA SPOŁECZEŃSTW A ALTRUIZM
Gra w „dylemat więźnia” kończy się rywalizacją, mimo że kooperacja jest bardziej opłacalna. ..
Eksperymenty ekonomistów pokazują jednak, że grający w „dylemat więźnia” zaskakująco często kooperują, a nie rywalizują.
75
EWOLUCJA SPOŁECZEŃSTW A ALTRUIZM CD.
Niektórzy argumentują, że w toku ewolucji społecznej W WALCZĄCYCH O PRZETRWANIE SPOŁECZNOŚCIACH LUDZKICH PRZEZ TYSIĄCLECIA POWSTAWAŁY ZACHĘCAJĄCE DO KOOPEROWANIA I ZNIECHĘCAJĄCE DO NIEKOOPEROWANIA NORMY SPOLECZNE.
ZYSKI Z KOOPERACJI SPRAWIAJĄ, ŻE NORMY TE
UPOWSZECHNIAJĄ SIĘ I SĄ PRZEKAZYWANE Z POKOLENIA NA POKOLENIE.
Psycholodzy wskazują przykłady takich sytuacji i twierdzą, że ludzie uczą się tych norm społecznych w imię korzyści z
kooperacji.
76
EWOLUCJA SPOŁECZEŃSTW A ALTRUIZM CD.
Kiedy podział korzyści z kooperacji jest bardzo nierówny, te normy społeczne tracą jednak skuteczność i rośnie prawdopodobieństwo masowego niekooperowania, a więc także utracenia przez całą
społeczność korzyści z kooperacji...
77
EWOLUCJA SPOŁECZEŃSTW A ALTRUIZM CD.
Kiedy podział korzyści z kooperacji jest bardzo nierówny, te normy społeczne tracą jednak skuteczność i rośnie prawdopodobieństwo masowego niekooperowania, a więc także utracenia przez całą
społeczność korzyści z kooperacji...
Jak sądzisz, co wspólnego z tym wszystkim mają internetowe
opowieści zadziwionych polskich emigrantów, że np. Szwedzi, nie
bojąc się kradzieży, nie zamykają domów i samochodów, i że na
trawnikach szwedzkich osiedli nie ma psich odchodów?
KONIEC DYGRESJI
78
RÓWNOWAGA NASHA
Równowagą Nasha (od nazwiska Johna Nasha, ur. 1924) nazywamy stan, kiedy KAŻDY Z GRACZY WYBRAŁ OPTYMALNĄ
DLA SIEBIE STRATEGIĘ PRZY DANYCH STRATEGIACH
WYBRANYCH PRZEZ POZOSTAŁYCH GRACZY.
Produkcja firmy B
Duża
Produkcja Duża
firmy A
Mała
Mała
(a) 3,5
3,5
(b) 5
3
(c)
5
(d) 4
4
3
Sytuacja (a) w tabeli ilustrującej „dylemat więźnia” jest przykładem RÓWNOWAGI NASHA.
79
Zauważ, że np. sytuacja (d), choć lepsza dla obu graczy od sytuacji (a), nie jest równowagą Nasha.
Równowaga Nasha w wielu grach (I W ŻYCIU!) bywa wynikiem
gorszym od jakiegoś innego wyniku gry.
Jeśli jednak ten inny, lepszy, wynik nie jest również równowagą
Nasha, nie jest on stabilny (trwały).
Produkcja firmy B
Duża
Produkcja Duża
firmy A
Mała
Mała
(a) 3,5
3,5
(b) 5
3
(c)
5
(d) 4
4
3
80
Produkcja firmy B
Duża
Produkcja Duża
firmy A
Mała
Mała
(a) 3,5
3,5
(b) 5
3
(c)
5
(d) 4
4
3
Takie sytuacje to swoiste „pułapki społeczne”. Opłacalne są wtedy
zachowania sprzeczne z interesem zbiorowości.
Przyczyną szkód jest nie zły charakter graczy, lecz układ bodźców, który skłania do „niewłaściwych” zachowań.
Ewentualna reforma powinna ZMIENIĆ TEN UKŁAD BODŹCOW tak, aby równowaga Nasha pokryła się z rozwiązaniem
korzystnym dla zbiorowości.
81
ROLA WEJŚĆ I WYJŚĆ
Pomyślmy teraz o WPŁYWIE ZAGROŻENIA WEJŚCIEM konkurentów do gałęzi NA ZACHOWANIA PRZEDSIĘBIORSTW.
82
Jeśli wejście na atrakcyjny rynek i wyjście z niego nie jest trudne,
mamy do czynienia z RYNKIEM SPORNYM (ang. contestable
market).
Broniąca swego rynku przed przybyszem firma może wtedy
zastosować ODSTRASZANIE STRATEGICZNE.
83
„ODSTRASZANIE” STRATEGICZNE
Oto sytuacja zagrożonej wejściem „przybysza” „starej” firmy…
84
„ODSTRASZANIE” STRATEGICZNE
Dzięki „odstraszaniu” obrona rynku okazuje się bardziej opłacalna od kapitulacji. Perspektywa walki zniechęca do wejścia. W
efekcie broniące rynku przedsiębiorstwo zyskuje 3, a nie 1.
85
„Odstraszanie” strategiczne jest przykładem zachowania, w przypadku którego dochodzi do SAMOOGRANICZENIA SIĘ (ang. precommitment).
Samoograniczenie się polega na DOBROWOLNYM POZBAWIENIU SIĘ PEWNYCH MOŻLIWOŚCI DZIAŁANIA W
PRZYSZŁOŚCI, CO JEST SPOSOBEM OSIĄGNIĘCIA JAKIEGOŚ CELU.
86
Nie tylko przedsiębiorstwa samoograniczają się w imię przyszłych
korzyści. POMYŚL NP. O ALKOHOLIKU, KTÓRY WSZYWA
SOBIE ESPERAL, LICZĄC NA TO, ŻE KIEDY PRZYJDZIE CO
DO CZEGO, STRACH POWSTRZYMA GO PRZED SIĘGNIĘCIEM PO KIELISZEK!
87
Oto standardowa klasyfikacja rodzajów (form) rynku: dwa modele skrajne to KONKURENCJA DOSKONAŁA i MONOPOL
Dwa modele pośrednie to KONKURENCJA MONOPOLISTYCZNA i OLIGOPOL.
KONKURENCJA KONKURENCJA
DOSKONAŁA MONOPOLISTYCZNA
●
●
OLIGOPOL
●
MONOPOL
●
88
Wybierając odpowiedni model rynku w celu analizy konkretnego
rynku, ekonomiści kierują się m. in. informacjami o stopniu
KONCENTRACJI PRODUKCJI na rynku.
Im mniejsza liczba firm dostarcza główną część produkcji sprzedawanej na rynku, tym bardziej skoncentrowana jest produkcja.
89
Miarami stopnia koncentracji produkcji na rynku są m. in.:
WSKAŻNIK KONCENTRACJI N FIRM (ang. concentration ratio,
CR).
To jest SUMA UDZIAŁÓW RYNKU N NAJWIĘKSZYCH FIRM.
Na przykład:
Na rynku działają 4 firmy (50%, 20%, 15%, 15%) CR(2) = 70%.
90
INDEKS HERFINDAHLA-HIRSCHMANA (ang. HerfindhalHirschman Index, HHI) .
To jest SUMA KWADRATÓW UDZIAŁÓW W RYNKU
WSZYSTKICH FIRM.
Na przykład:
Na rynku działa 1 firma (100%)
 HHI=10 000.
Na rynku działają 2 firmy (50%, 50%)  HHI=2500+2500=5000.
Na rynku działa wiele małych firm
(0,1%; 0,1; 0,1%... )
 HHI  0.