TEORIE RYNKU I
KONKURENCJI
1
I. Rodzaje konkurencji - przegląd
1.
Konkurencja doskonała i monopol
pełny jako formy „skrajne”
A.
Cechy rynku doskonale
konkurencyjnego
Wielość oferentów (przedsiębiorstw) i nabywców
Jednorodność oferowanego produktu
Brak bezpośredniego wpływu przedsiębiorstw (oferentów) i
nabywców na cenę (poziome położenie krzywej popytu
względem ilości)
Pełna informacja nabywców o jakości i cechach
oferowanych dóbr (wykluczenie możliwości różnicowania
cen)
2
I. Rodzaje konkurencji - przegląd
Swoboda wejścia do gałęzi i wyjścia z niej
Punkt równowagi ( optymalna wielkość
przedsiębiorstwa działającego na rynku
wolnokonkurencyjnym) określona przez
przecięcie się poziomej krzywej ceny, czyli utargu
przeciętnego, równego zarazem utargowi
krańcowemu, z krzywą kosztu krańcowego
W długim okresie następuje – wskutek
konkurencji – „przesuwanie” się przedsiębiorstw
w stronę technologii o najniższym koszcie
krańcowym, co powoduje spadek ceny
3
I. Rodzaje konkurencji - przegląd
B. Cechy „czystego monopolu” (rynku
doskonale monopolistycznego)
Czysty monopol: jedno przedsiębiorstwo (monopolista) jest
faktycznym i potencjalnym oferentem produktu
wytwarzanego przez daną gałąź
Monopolista wywiera swymi decyzjami „ilościowymi”
bezpośredni wpływ na cenę
Krzywa ceny (utargu przeciętnego) nie jest już pozioma, lecz
ujemnie nachylona względem ilości
Krzywa utargu krańcowego przebiega poniżej krzywej utargu
przeciętnego (ceny, popytu)
Cena równowagi (wyznaczona jak poprzednio przez
równość MR i MC) jest wyższa niż w rozwiązaniu doskonale
konkurencyjnym (dla tej samej technologii i popytu)
4
I. Rodzaje konkurencji - przegląd
2. „Pośrednie” formy konkurencji
A. Monopol dyskryminujący (różnicujący) ceny)
Punkt wyjścia: obserwacja rożnej elastyczności
popytu na produkt oferowany przez monopolistę
Segmentacja rynku -wyróżnienie grup nabywców - ze
względu na zróżnicowanie elastyczności popytu
Zróżnicowanie cen i osiągnięcie optymalnej struktury
popytu (liczebności wyróżnionych grup)
Monopol a dobrobyt społeczny (utrata potencjalnej
części dobrobytu społecznego vs. argumenty
związane z postępem technicznym, monopolem
naturalnym i in.)
5
II. Rodzaje konkurencji - przegląd
B. Konkurencja monopolistyczna
Opisuje funkcjonowanie gałęzi o stosunkowo
dużej liczbie niewielkich firm, z których żadna nie
może bezpośrednio poprzez walkę lub współpracę
oddziaływać bezpośrednio na inne firmy
Gałęzie i konkurencji monopolistycznej
charakteryzują się zróżnicowaniem produktów lub
zróżnicowaniem lokalizacji
Firmy poprzez decyzje cenowe mogą w pewnym
stopniu oddziaływać na swój udział w rynku
(negatywnie nachylone krzywe popytu)
6
Rodzaje konkurencji - przegląd
Konkurencja monopolistyczna dotyczy głównie
gałęzi usługowych o ograniczonych możliwościach
osiągania korzyści skali
Punkt równowagi dla każdego oferenta określony
jest przez punkt styczności krzywej popytu
(utargu przeciętnego, ceny) z krzywą kosztu
przeciętnego (AC), przy wielkości produkcji , dla
której koszt marginalny równa się utargowi
marginalnemu
7
II. Rodzaje konkurencji - przegląd
C. Oligopol : konkurencja i współpraca
Niewielka liczba uczestników po stronie podaży
(pub po stronie popytu; oligopson)
Firmy oligopolistyczne dostarczają taki sam
produkt nie mając preferencji odnośnie nabywców
– oligopol homogeniczny – lub produkty
zróżnicowane – oligopol heterogeniczny
Rynek nie jest doskonale przejrzysty, możliwe jest
też bezpośrednie oddziaływanie oligopolistów na
popyt
8
II. Rodzaje konkurencji - przegląd
Firmy bezpośrednio konkurują ze sobą,
obserwując się wzajemnie i biorąc pod uwagę
wpływ (1) własnych działań na innych
oligopolistów oraz (2) działań obcych na
własne decyzje cen i ilości.
Ta interakcja prowadzi do ustalenia się
równowagi oligopolu, czyli takich ilości i ceny
dobra dla których wszyscy maksymalizują
swój zysk; w przypadku duopolu, jest to
wyznaczone przez punkt przecięcia się tzw.
krzywych reakcji dupolistów
9
II. Rodzaje konkurencji - przegląd
Dostosowania mogą odbywać sie ex post
(tzw. duopol Cournota) , bądź (tzw. duopol
Stackelberga) na zasadzie odgrywania
przez jedną z firm roli lidera,
wyznaczającego wielkość produkcji
(udziału w pokryciu popytu gałęzi)
Specyfika tworzenia cen: mark up pricing
Kartel (zmowa cenowa) jako szczególny
rodzaj oligopolu
10
II. Nowe kierunki w teorii rynków i
konkurencji
1. Rynki z niedoskonałą konkurencją
A. Koncepcja rynków z asymetrycznym
podziałem informacji (G.A.Akerloff)
oferenci i nabywcy mają różne informacje
odnośnie cen i jakości odpowiadającej
poszczególnym poziom cen
przewaga informacyjna co do jakości po
stronie oferentów prowadzi do negatywnej
selekcji firm
równowaga kształtuje się ale jest
zniekształcona, niefektywna
11
II. Nowe kierunki w teorii rynków i
konkurencji
B. Koncepcja nierównowagi rynków (nowa
mikroekonomia)
oparta również na założeniu o
niedoskonałej/niekompletnej informacji (G.J.Stigler,
A.A.Alkian)
kolejne założenie: niedoskonałości informacji jest
zmniejszana, ale z powodu wysokich kosztów nie
opłaca się jej całkowicie eliminować
efekt: ceny nie równoważą popytu i podaży
dotyczy głównie sytuacji, że nie opłaca się (wysokie
koszty) dokładnie szacować wielkości popytu (chodzi
o dobra o szczególnie zmiennym popycie), aby
dokładnie a) dostosować podaż do popytu przy
danej cenie albo b) dostosować cenę do założonej
podaży
12
II. Nowe kierunki w teorii rynków i
konkurencji
2. Konkurencja jako proces (L.Misses, A.von
Hayek)
A. Konkurencja jako proces katalaktyczny
konkurencja to nie stan rynku lecz ciągły proces
rywalizacji
konkurencja dotyczy dostępu do rzadkich zasobów lub
okrywania nowych rozwiązań/zasobów
konkurencja jako proces polega na zdobywaniu informacji
i osiąganiu z tego tytułu prywatnych korzyści
konkurencja ma charakter spontaniczny, ale odbywa się
według powszechnie akceptowanych reguł
szczególnym przypadkiem jest koncepcja konkurencji
J.A.Schumpetera (proces „twórczej destrukcji”)
13
II. Nowe kierunki w teorii rynków i
konkurencji
B. Konkurencja jako proces ewolucyjny
(ekonomia ewolucyjna, ewolucyjna
koncepcja firmy: R.R.Nelson, i S.G.Winter,
A.A.Alchian/M.Friedman)
generalnie: nawiązanie do teorii ewolucji,
zarówno Darwina, jak i współczesnej (opartej na
nowoczesnej genetyce)
konkurencja jako proces „naturalnej selekcji
firm” i ich adaptacji do zmieniających się
warunków działań; adaptacja poprzez
innowacje, jak i przez imitację działań innych
firm
pojęcie „rutyny” jako odpowiednika genotypu w
ewolucji biologicznej
14
II. Nowe kierunki w teorii rynków i
konkurencji
rozwój firmy to poszukiwanie nowej rutyny;
przez innowacje, imitację, przejęcia firm,
mobilność personalną to odpowiednik mutacji
jako zmiany genotypu
„mutacja” zwykle nie polega na znajdowaniu
rozwiązań opylanych ale satysfakcjonujących
(Simon)
„nowe rutyny” są zwykle „nieodległe” od „starych
rutyn” (Nelsone/Winter)
15
II. Nowe kierunki w teorii rynków i
konkurencji
3. Teoria konkurencji potencjalnej
(Contestable Markets, W.J.Baumol i
inni)
Rynek potencjalnie konkurencyjny ma
szereg cech podobnych do rynku
doskonale konkurencyjnego, gdyż
charakteryzują go
brak barier wejścia i wyjścia
brak kosztów wejścia i wyjścia (sunk costs = 0)
data wejścia nie ma znaczenia jeśli chodzi o
pozycję konkurencyjną
16
II. Nowe kierunki w teorii rynków i
konkurencji
brak barier wejścia/wyjścia i sunk costs = 0
oznacza istnienie stałej presji konkurencyjnej,
tak dla firm działających w warunkach
konkurencji monopolistycznej, czy nawet
monopolu,
konkurencja potencjalnie prowadzi
(teoretycznie) do takich samych skutków jak
konkurencja doskonała
równowaga jest efektywna (nawet przy bardzo
małej liczbie oferentów i zróżnicowanych, czyli
niehomogenicznych dobrach
17
II. Nowe kierunki w teorii rynków i
konkurencji
4. Teoria konkurencji/innowacji
Schumpetera
Generalnie, to rodzaj „teorii ewolucyjnej”
podstawy konkurencji są przemiany strukturalnoinnowacyjne
punkt wyjścia: rozróżnienie między statyką i
dynamiką gospodarczą
dynamika: kategoria centralna to przedsiębiorca i
innowacje (szerokie rozumienie innowacji)
18
II. Nowe kierunki w teorii rynków i
konkurencji
triada: wynalazek → innowacje → imitacja
( dyfuzja innowacji)
innowacja jako źródło zysku przedsiębiorcy
proces rozwoju rynku jako proces
twórczej destrukcji
Teoria Schumpetera jako argument
przeciwko krytyce monopolu (oligopolu)
19
