(c) (d) - Podstawy Ekonomii
advertisement
1 FORMY RYNKU 2 RYNKI RÓŻNIĄ SIĘ OD SIEBIE. SĄ RÓŻNE RYNKI… Na przykład: - Poczta Polska (na rynku listów o wadze do 50 gramów) 3 RYNKI RÓŻNIĄ SIĘ OD SIEBIE. SĄ RÓŻNE RYNKI… Na przykład: - Poczta Polska (na rynku listów o wadze do 50 gramów) - Play, Era, Plus, Orange 4 RYNKI RÓŻNIĄ SIĘ OD SIEBIE. SĄ RÓŻNE RYNKI… Na przykład: - Poczta Polska (na rynku listów o wadze do 50 gramów) - Play, Era, Plus, Orange - Koreptycje z angielskiego w Warszawie 5 RYNKI RÓŻNIĄ SIĘ OD SIEBIE. SĄ RÓŻNE RYNKI… Na przykład: - Poczta Polska (na rynku listów o wadze do 50 gramów) - Play, Era, Plus, Orange - Koreptycje z angielskiego w Warszawie - Rynek pszenicy w powiecie kutnowskim 6 Oto przyczyny zróżnicowania rynków… 7 Oto przyczyny zróżnicowania rynków: 1. Korzyści skali. 8 KOSZTY PRZEDSIĘBIORSTWA A FORMA RYNKU AC = h(Q) AC Korzyści skali Niekorzyści skali A C B 0 QB Q 9 KOSZTY PRZEDSIĘBIORSTWA A FORMA RYNKU AC = h(Q) AC, P AC P* D 0 Q* Q Oto rynek z ogromnymi korzyściami skali. Nie da się tu sprzedać więcej niż Q*, bo cena nie może spaść poniżej P*. (Jeśli Q>Q*, to P<AC i producent traci rentowoność). Na takim rynku zwiększenie produkcji prawie zawsze powoduje obniżenie się kosztów przeciętnych. 10 KOSZTY PRZEDSIĘBIORSTWA A FORMA RYNKU AC, P ACA AC P* D 0 QA Q* Q Gdyby na takim rynku produkowało kilku (np. 8) producentów, każdy z nich wytwarzałby mało (np. QA) i przeciętny koszt produkcji każdego z nich byłby duży (np. ACA). W dodatku wszyscy oni wytwarzaliby NA STROMO OPADAJĄCEJ CZĘŚCI LINII KOSZTU PRZECIĘTNEGO, AC… 11 KOSZTY PRZEDSIĘBIORSTWA A FORMA RYNKU AC, P ACA AC P* D 0 QA Q* Q Skutkiem byłyby „wojny cenowe”, które przetrwałby – zapewne – tylko jeden producent… 12 KOSZTY PRZEDSIĘBIORSTWA A FORMA RYNKU AC, P ACA AC P* D 0 QA Q* Q Jak się okazuje, wielkie korzyści skali mogą być przyczyną naturalnej monopolizacji rynku… (Analiza kosztów przedsiębiorstwa pozwala zrozumieć sytuację rynkową). ZADANIE Producenci na rynku pokazanym na P, AC rysunku stosują podobną technikę produkcji, więc ich linie kosztów przeciętnych są takie same (AC1= AC2 =AC3=AC4). Powiedzmy, że na rynku AC1 jest więcej niż czterech producentów. a) Czy wszyscy oni mogą osiągnąć optimum techniczne? (Wskazówka: cena musi pokryć przeciętny koszt produk0 cji!). 13 AC2 AC3 AC4 D Q Nie. Ich łączna produkcja przekroczyłaby wtedy pojemność rynku (cena rynkowa spadłaby poniżej przeciętnych kosztów produkcji). b) Czy wzrostowi produkcji towarzyszy tu obniżka kosztów przeciętnych? Tak. Przecież w takiej sytuacji przynajmniej jeden z producentów wytwarza mniej od optimum technicznego, czyli taką ilość dobra, której odpowiada stromo opadająca część jego linii kosztów przeciętnych. c) Dlaczego w tej gałęzi prawdopodobna jest wojna cenowa? Przynajmniej jedna firma, zwiększając produkcję, może osiągnąć spadek kosztów produkcji. Zachęca ją to do obniżenia ceny dobra. Przedsiębiorstwo to prawdopodobnie wypowie konkurentom wojnę cenową. d) Do czego doprowadzi ta wojna? Do zmniejszenia liczby producentów działających na tym rynku do co najwyżej czterech. Przy stosowanej tu technice produkcji i danej wielkości popytu (pojemności rynku) na rynku nie jest w stanie utrzymać się więcej niż czterech producentów. 14 15 Przyczyny zróżnicowania rynków: 1. Korzyści skali. 2. Naturalne i sztuczne bariery wejścia (i wyjścia). 16 Przyczyny zróżnicowania rynków: 1. Korzyści skali. 2. Naturalne i sztuczne bariery wejścia (i wyjścia). 3. Inne czynniki (np. zmowy przedsiębiorstw). 17 Oto standardowa klasyfikacja rodzajów (form) rynku: dwa modele skrajne to KONKURENCJA DOSKONAŁA i MONOPOL Dwa modele pośrednie to KONKURENCJA MONOPOLISTYCZNA i OLIGOPOL. KONKURENCJA DOSKONAŁA ● KONKURENCJA MONOPOLISTYCZNA ● OLIGOPOL ● MONOPOL ● 18 KONKURENCJA DOSKONAŁA 19 KONKURENCJA DOSKONAŁA jest to rynek, na którym działa WIELU producentów i konsumentów, NIE MA BARIER wejścia (i wyjścia), produkt jest JEDNORODNY, o czym POWSZECHNIE WIADOMO. 20 WARUNKI KONIECZNE POWSTANIA RYNKU KONKURENCJI DOSKONAŁEJ (ŁĄCZNIE TWORZĄ ONE WARUNEK WYSTARCZAJĄCY) 1. Nabywców i sprzedawców musi być wielu. 2. Produkt musi być jednorodny. 3. Doskonała infomacja. 4. Brak barier wejścia (i wyjścia). 21 SKUTEK 1: Żadna firma w pojedynkę nie ma wpływu na cenę rynkową, P. Po tej cenie, P, przedsiębiorstwo może sprzedać praktycznie dowolną ilość dobra (jest przecież bardzo małe…). 22 Żadna firma w pojedynkę nie ma wpływu na cenę rynkową, P. Po tej cenie, P, przedsiębiorstwo może sprzedać praktycznie dowolną ilość dobra (jest przecież bardzo małe…). Linia popytu na produkty przedsiębiorstwa wolnokonkurencyjnego jest zatem (prawie) POZIOMA. Powoduje to, że cena rynkowa, P, jest równa utargowi krańcowemu, MR (P=MR). 23 SKUTEK 2: Typowe przedsiębiorstwo z rynku konkurencji doskonałej w długim okresie osiąga JEDYNIE ZYSK NORMALNY. 24 Gdyby cena rynkowa, P*, nie była równa minimalnym kosztom przeciętnym, ACMIN, firma osiagałaby zysk ekonomiczny lub ponosiłaby stratę ekonomiczną. WEJŚCIA do gałęzi lub WYJŚCIA z gałęzi zmieniłyby wtedy wielkość oferty rynkowej, a więc także poziom ceny, przywracając równość: P*=ACMIN. 25 26 27 A zatem… MC=S Q1 MC=MR=P! 28 Z poziomu przedsiębiorstwa przenieśmy się teraz na poziom całej gałęzi wolnokonkurencyjnnej… 29 Skutki szoku popytowego w gałęzi wolnokonkurencyjnej 30 ZADANIE Oto linia popytu na produkty wytwarzane w pewnej gałęzi, w której panuje konkurencja doskonała. Cena 5 4 3 2 1 0 Ilość 0 1 2 3 4 5 Stały koszt krańcowy równa się 0,99999. a) Ile wynosi utarg krańcowy, MR, przedsiębiorstwa z tej gałęzi przy wielkości produkcji 2? Dlaczego? MR=3. Wszak na rynku konkurencji doskonałej cena rynkowa, P, jest utargiem krańcowym, MR, przedsiębiorstwa (P=MR). b) Ile wynosi utarg krańcowy, MR, przedsiębiorstwa z tej gałęzi przy produkcji równej 3? Dlaczego? MR=2. Wszak na rynku konkurencji doskonałej cena rynkowa, P, jest utargiem krańcowym, MR, przedsiębiorstwa (P=MR). c) Ile wyniosłaby produkcja, gdyby panowała tu konkurencja doskonała? Dlaczego? Przedsiębiorstwa zwiększałyby produkcję do 4 (czwarta jednostka produkcji jest ostatnią, dla której równa utargowi krańcowemu, MR, cena, P, jest większe od kosztu krańcowego, MC – zob. tablica). 31 MONOPOL 32 MONOPOL (czysty) jest to rynek, na którym działa NIEZAGROŻONY INWAZJĄ INNYCH PRZEDSIĘBIORSTW JEDYNY DOSTAWCA PRODUKTU w gałęzi. 33 Są DWA RODZAJE MONOPOLI: 1. MONOPOL WIELOZAKŁADOWY składa się z wielu przedsiębiorstw, wytwarzających taki sam produkt. Na opanowanym przezeń rynku NIE WYSTĘPUJĄ DUŻE KORZYŚCI SKALI. 34 Są DWA RODZAJE MONOPOLI: 1. MONOPOL WIELOZAKŁADOWY składa się z wielu przedsiębiorstw, wytwarzających taki sam produkt. Na opanowanym przezeń rynku NIE WYSTĘPUJĄ DUŻE KORZYŚCI SKALI. 2. MONOPOL JEDNOZAKŁADOWY (NATURALNY) jest to taki monopol, który osiąga WIELKIE KORZYŚCI SKALI. 35 Typowa sytuacja monopolu wielozakladowego Siła rynkowa monopolisty (ang. market power) 36 Typowa sytuacja monopolu wielozakladowego Zysk monopolistyczny (niesprawiedliwość) 37 Typowa sytuacja monopolu wielozakladowego A B C Ubytek nadwyżki całkowitej (nieefektywność) Typowa sytuacja monopolu jednozakładowego Siła rynkowa monopolisty (ang. market power) 38 Typowa sytuacja monopolu jednozakładowego Zysk monopolistyczny (niesprawiedliwość) 39 Typowa sytuacja monopolu jednozakładowego Ubytek nadwyżki całkowitej (nieefektywność) 40 41 Nie ma sensu porównywać konkurencji doskonałej z monopolem naturalnym. Z powodu wielkich korzyści skali wchodzący w grę rynek i tak nigdy nie będzie rynkiem wolnokonkurencyjnym). 42 Natomiast porównanie konkurencji doskonałej i monopolu wielozakładowego ujawnia, że MONOPOLE PRODUKUJĄ MNIEJ I SPRZEDAJĄ DROŻEJ niż duża grupa konkurujących ze sobą firm. 43 Monopol wielozakładowy, a gałąź wolnokonkurencyjna: POZIOMA LINIA PODAŻY Wyobraź sobie gałąź, w której KRAŃCOWY KOSZT produkcji BARDZO powoli zwiększa się w miarę wzrostu produkcji i wynosi np. OKOŁO MC= 5… MC, P D MC 0 Q 44 Już mała zmiana ceny powoduje tu bardzo dużą zmianę wielkości produkcji MC, P D P*=5 MC 0 Q* Q 45 Jeśli zaś w pewnej gałęzi KRAŃCOWY KOSZT produkcji JEST STAŁY i wynosi DOKŁADNIE np. MC= 5, LINIA PODAŻY na rynku STAJE SIĘ POZIOMA. 46 Pozioma linia podaży MC, P D ___ MC=5 ___ MC=S 0 Q 47 PRODUKCJA I CENA W GAŁĘZI WOLNOKONKURENCYJNEJ P,MR,AC,MC, MR=P=MC PC A MC=AC=S D 0 QC Q 48 MONOPOL PRODUKUJE MNIEJ I SPRZEDAJE DROŻEJ NIŻ GAŁĄŹ WOLNOKONKURENCYJNA P,MR,AC,MC, PM B PC E A D MR 0 QM MC=AC=S QC Q 49 ZADANIE Oto linia popytu na produkty wytwarzane w pewnej gałęzi. Stały koszt krańcowy równa się 0,99999. a) Ile wyniosłaby produkcja, gdyby panowała tu konkurencja doskonała? Cena 5 4 3 2 1 0 Ilość 0 1 2 3 4 5 Przedsiębiorstwa zwiększałyby produkcję do 4 (czwarta jednostka produkcji jest ostatnią, dla której równa utargowi krańcowemu, MR, cena, P, jest większe od kosztu krańcowego, MC – zob. tablica). b) Ile wyniosłaby produkcja po przejęciu gałęzi przez monopolistę? Cena Ilość TR MR 5 0 0 - 4 1 4 4 3 2 6 2 2 3 6 0 1 4 4 -2 0 5 0 -4 Obliczamy utarg całkowity, TR, i utarg krańcowy, MR, monopolu, który przejął gałąź. Okazuje się, że monopoliście opłaca się produkować 2 jednostki (utarg krańcowy ze sprzedaży drugiej jednostki jest większy od kosztu krańcowego, co oznacza zwiększenie zysku). Natomiast wzrost produkcji z 2 do 3 nie opłaca się. Monopol produkuje mniej i sprzedaje drożej niż gałąź, w której panuje konkurencja doskonała. c) Jak to możliwe, że przedsiębiorstwa wolnokonkurencyjne, inaczej niż monopolista, nie muszą obniżać ceny, aby zwiększyć sprzedaż? Przecież z tablicy wynika coś innego! Przyrosty produkcji przedsiębiorstw działających na rynku konkurencji doskonałej są bardzo małe w porównaniu z wielkością oferty rynkowej, ponieważ same te przedsiębiorstwa też są małe. W efekcie tę dodatkową ofertę można sprzedać, nie obniżając ceny. Natomiast przyrost produkcji monopolisty jest wielki, bo przedsiębiorstwo takie też jest wielkie. Nic dziwnego, że warunkiem zwiększenia sprzedaży okazuje się wtedy obniżka ceny. 50 Zdarza się, że monopoliści RÓŻNICUJĄ CENĘ sprzedawanego produktu, czyli żądają różnej ceny od różnych klientów. 51 52 53 KONKURENCJA MONOPOLISTYCZNA 54 Oto standardowa klasyfikacja rodzajów (form) rynku: dwa modele skrajne to KONKURENCJA DOSKONAŁA i MONOPOL Dwa modele pośrednie to KONKURENCJA MONOPOLISTYCZNA i OLIGOPOL. KONKURENCJA DOSKONAŁA ● KONKURENCJA MONOPOLISTYCZNA ● OLIGOPOL ● MONOPOL ● 55 KONKURENCJA MONOPOLISTYCZNA jest to rynek, na którym działa wielu producentow i nabywców, nie ma barier wejścia (i wyjścia), lecz produkt – inaczej niż w przypadku konkurencji doskonałej - NIE JEST JEDNORODNY. 56 Na rynku konkurencji monopolistycznej typowym zjawiskiem jest KONKURENCJA NIECENOWA. KONKURENCJA NIECENOWA polega na wykorzystywaniu w celu konkurowania z innymi producentami dobra innych narzędzi niż cena produktu. Kluczowe znaczenie ma tutaj RÓŻNICOWANIE PRODUKTU. 57 RÓŻNICOWANIE PRODUKTU polega na nadawaniu wyrobom cech, które odróżniają je od produktów konkurentów (dotyczy to np. funkcji produktu, materiałów, wzornictwa). Celem jest „przywiązanie” nabywców do tej odmiany dobra, którą wytwarza konkretne przedsiębiorstwo, i uzyskanie możliwości pewnego podniesienia ceny. 58 Narzędziem różnicowania produktu bywa REKLAMA. ZWOLENNICY: Reklama: - informuje, - umożliwia wzrost produkcji i wykorzystanie korzyści skali, - wzmaga konkurencję i wymusza ulepszenia produktu. 59 Narzędziem różnicowania produktu bywa REKLAMA. PRZECIWNICY: - nierzetelność informacji, - marnotrawstwo środkow, - szkodliwe skutki uboczne (np. marnotrawstwo czasu), - wzrost kosztów i cen (koszty!), - umacnianie się monopoli. 60 W krótkim okresie przeciętna firma działająca na rynku konkurencji monopolistycznej, która ma pewien niewielki wpływ na wielkość podaży rynkowej i cenę, osiąga także niewielki zysk ekonomiczny... 61 W krótkim okresie przeciętna firma działająca na rynku konkurencji monopolistycznej, która ma pewien niewielki wpływ na wielkość podaży rynkowej i cenę, osiąga także niewielki zysk ekonomiczny. W długim okresie wejścia konkurentów sprawiają, że zysk ekonomiczny zanika i pojawia się równowaga w punkcie styczności. 62 Oto dwie ważne cechy sytuacji, która - w długim okresie - powstaje na rynku konkurencji monopolistycznej. 1. Jest produkowane przy niepełnym wykorzystaniu możliwości produkcyjnych (nie zostaje osiągnięte optimum techniczne”). 63 64 Oto dwie ważne cechy sytuacji, która - w długim okresie - powstaje na rynku konkurencji monopolistycznej. 1. Jest produkowane przy niepełnym wykorzystaniu możliwości produkcyjnych (nie zostaje osiągnięte optimum techniczne”). 2. Skoro tak, to przedsiębiorstwa chętnie zwiększyłyby produkcję i sprzedaż po dotychczasowej cenie. 65 66 Oto dwie ważne cechy sytuacji, która - w długim okresie - powstaje na rynku konkurencji monopolistycznej. 1. Jest produkowane przy niepełnym wykorzystaniu możliwości produkcyjnych (nie zostaje osiągnięte optimum techniczne”). 2. Skoro tak, to przedsiębiorstwa chętnie zwiększyłyby produkcję i sprzedaż po dotychczasowej cenie. Na rynku konkurencji doskonałej jest zupełnie inaczej! 67 68 OLIGOPOL 69 Oto standardowa klasyfikacja rodzajów (form) rynku: dwa modele skrajne to KONKURENCJA DOSKONAŁA i MONOPOL Dwa modele pośrednie to KONKURENCJA MONOPOLISTYCZNA i OLIGOPOL. KONKURENCJA DOSKONAŁA ● KONKURENCJA MONOPOLISTYCZNA ● OLIGOPOL ● MONOPOL ● 70 OLIGOPOL jest to rynek, na którym działa niewiele (kilka, kilkanaście) firm. Bariery wejścia na rynek są tu dość wysokie, a o zachowaniach przedsiębiorstw decyduje ich WSPÓŁZALEŻNOŚĆ. 71 Otóż grupa oligopolistów może się porozumieć po to, aby zbiorowo powtórzyć zachowania monopolisty. 72 Sytuacja powstała w wyniku porozumienia oligopolistów nie jest jednak stabilna. Skoro oligopol jako całość osiąga zysk nadzwyczajny, to cena rynkowa przewyższa przeciętny koszt wytworzenia jednostki produktu. Zachęca to oligopolistów do wyłamania się ze zmowy. 73 W efekcie może powstać sytuacja, która nazywa się DYLEMATEM WIĘŹNIA (ang. prisoner’s dilemma). 74 Oligopol i dylemat więźnia Produkcja firmy B Duża Produkcja Duża firmy A Mała Mała (a) 3,5 3,5 (b) 5 3 (c) 5 (d) 4 4 3 75 Oligopol i dylemat więźnia Produkcja firmy B Duża Produkcja Duża firmy A Mała Mała (a) 3,5 3,5 (b) 5 3 (c) 5 (d) 4 4 3 KOOPERACJA OPŁACA SIĘ WSZYSTKIM BARDZIEJ NIŻ WALKA, LECZ KRÓTKOOKRESOWY INTERES I BRAK ZAUFANIA DO PARTNERA SKŁANIAJĄ DO RYWALIZACJI. ZADANIE 76 Użyteczność profesorów Buffona i Holleryka zależy głównie od liczby słuchaczy, choć liczy się też poziom nauczania. Kiedy obaj egzaminatorzy są wymagający, mają wielu studentów. Obniżenie wymagań powoduje przypływ studentów od konkurenta, który broniąc się – też stawia same piątki. W efekcie wykładowcy mają wielu, ale za to niedouczonych studentów. a) Zaproponuj macierz wypłat opisującą grę Buffona z Hollerykiem. Jak nazywa się taka sytuacja? Pierwsza liczba oznacza zawsze użyteczność Buffona; druga – Holleryka. Buffon Wymagający Nie wymagający Wymagający 3, 3 4, 1 (a) (b) Holleryk (c) (d) Nie wymagający 1, 4 2, 2 Obaj wykładowcy grają w dylemat więźnia. b) Na czym polega w tej sytuacji konflikt racjonalności prywatnej i społecznej? Logika sytuacji powoduje, że profesorom opłaca się zachowywać w sposób niekorzystny dla całego społeczeństwa. c) W jaki sposób społeczeństwa rozwiązują takie jak ten konflikty racjonalności prywatnej i społecznej? Służą do tego normy moralne i prawo. Na przykład, kradzież i oszustwo bywają opłacalne dla złodziei i hochsztaplerów, lecz szkodzą gospodarce, bo destabilizują reguły gry w produkcję dóbr (wzrastają: koszty transakcyjne i ryzyko). Nic dziwnego, że zwykle kradzież jest karalna i nie wypada oszukiwać w interesach. d) Co może zrobić rektor Patałłah, aby jakość nauczania wzrosła? 77 d) Co może zrobić rektor Patałłah, aby jakość nauczania wzrosła? Trzeba zmienić reguły gry tak, aby logika sytuacji przestała skłaniać wykładowców do pozorowania egzaminów. Np., rozwiązaniem może być trudny, lecz uczciwy (nie wolno ściągać!) centralny egzamin (taki sam dla studentów wszystkich wykładowców). 78 Co mogłoby zwiększyć trwałość porozumienia oligopolistów, stojących w obliczu dylematu więźnia? 79 Po pierwsze, warunkiem trwałości porozumienia jest, oczywiście, wiarygodność gróźb graczy, że w razie oszustwa oni także zwiększą produkcję. Groźby te mogą nie być przekonujące. 80 Po drugie, gry oligopolistów zwykle mają wiele partii. W takiej sytuacji motywacja do oszukiwania słabnie. Wszak oszukany może odmówić kooperacji w następnej partii… 81 MATRIKSOWY TURNIEJ Grasz kolejne partie gry w dylemat więźnia. Jaka strategia jest najbardziej opłacalna? Czy opłaca Ci się kooperować, czy rywalizować? 82 MATRIKSOWY TURNIEJ CD. Aby przekonać się, jakie strategie gry w powtarzany dylemat więźnia są najlepsze, amerykański politolog Robert Axelrod zorganizował turniej. Uczestniczyły w nim nadsyłane przez chętnych programy komputerowe, zaprojektowane tak, aby mogły grać w dylemat więźnia. Każdy z programów grał ze wszystkimi pozostałymi programami. 83 MATRIKSOWY TURNIEJ CD. Wygrała STRATEGIA WET ZA WET (ang. TIT-FOR-TAT)! Zgodnie z tą strategią gracz zaczyna od kooperacji, a potem robi to, co przeciwnik robił w poprzedniej partii: kooperuje dopóty, aż partner nie przestanie kooperować, następnie sam nie kooperuje, aż partner znowu zacznie kooperować. KONIEC 84 EWOLUCJA SPOŁECZEŃSTW A ALTRUIZM Gra w „dylemat więźnia” kończy się rywalizacją, mimo że kooperacja jest bardziej opłacalna. .. A jednak eksperymenty ekonomistów pokazują, że grający w „dylemat więźnia” zaskakująco często kooperują, a nie rywalizują. Dotyczy to nawet składających się z jednej partii gier, kiedy motywem kooperacji nie mogą być zyski z zachęcenia partnera do kooperacji w przyszłości. 85 EWOLUCJA SPOŁECZEŃSTW A ALTRUIZM CD. Niektórzy argumentują, że w toku ewolucji społecznej W WALCZĄCYCH O PRZETRWANIE SPOŁECZNOŚCIACH LUDZKICH PRZEZ TYSIĄCLECIA POWSTAWAŁY ZACHĘCAJĄCE DO KOOPEROWANIA I ZNIECHĘCAJĄCE DO NIEKOOPEROWANIA NORMY SPOLECZNE. ZYSKI Z KOOPERACJI SPRAWIAJĄ, ŻE NORMY TE UPOWSZECHNIAJĄ SIĘ I SĄ PRZEKAZYWANE Z POKOLENIA NA POKOLENIE. Psycholodzy wskazują przykłady takich sytuacji i twierdzą, że ludzie uczą się norm kulturowych w imię korzyści z kooperacji. 86 EWOLUCJA SPOŁECZEŃSTW A ALTRUIZM CD. Dodajmy, że kiedy podział korzyści z kooperacji jest bardzo nierówny, te normy społeczne tracą skuteczność i rośnie prawdopodobieństwo masowego niekooperowania, a więc także utracenia przez całą społeczność korzyści z kooperacji... Jak sądzisz, co wspólnego z tym wszystkim mają internetowe opowieści zadziwionych polskich emigrantów, że np. Szwedzi , nie bojąc się kradzieży, nie zamykają domow i samochodów, i że na trawnikach szwedzkich osiedli nie ma psich odchodów? KONIEC 87 RÓWNOWAGA NASHA Równowagą Nasha (od nazwiska matematyka Johna Nasha, ur. 1924) nazywamy stan, kiedy KAŻDY Z GRACZY WYBRAŁ OPTYMALNĄ DLA SIEBIE STRATEGIĘ PRZY DANYCH STRATEGIACH WYBRANYCH PRZEZ POZOSTAŁYCH GRACZY. Wymagający Holleryk Nie wymagający Buffon Wymagający Nie wymagający 3, 3 4, 1 (a) (b) 1, 4 (c) (d) 2, 2 Sytuacja d w tabeli ilustrującej „dylemat więźnia” jest przykładem RÓWNOWAGI NASHA. 88 Zauważ, że np. sytuacja a, choć lepsza dla obu graczy od sytuacji d, nie jest równowagą Nasha. Równowaga Nasha w wielu grach (i w życiu!) bywa wynikiem gorszym od jakiegoś innego wyniku gry. Jeśli jednak ten inny, lepszy, wynik nie jest również równowagą Nasha, nie jest on stabilny (trwały). Wymagający Holleryk Nie wymagający Buffon Wymagający Nie wymagający 3, 3 4, 1 (a) (b) 1, 4 (c) (d) 2, 2 89 Wymagający Holleryk Nie wymagający Buffon Wymagający Nie wymagający 3, 3 4, 1 (a) (b) 1, 4 (c) (d) 2, 2 Takie sytuacje to swoiste „pułapki społeczne”. Opłacalne są wtedy zachowania sprzeczne z interesem zbiorowości. 90 Wymagający Holleryk Nie wymagający Buffon Wymagający Nie wymagający 3, 3 4, 1 (a) (b) 1, 4 (c) (d) 2, 2 Takie sytuacje to swoiste „pułapki społeczne”. Opłacalne są wtedy zachowania sprzeczne z interesem zbiorowości. Przyczyną szkód jest NIE ZŁY CHARAKTER GRACZY, LECZ UKŁAD BODŹCÓW, który skłania do niewłaściwych zachowań. 91 Wymagający Holleryk Nie wymagający Buffon Wymagający Nie wymagający 3, 3 4, 1 (a) (b) 1, 4 (c) (d) 2, 2 Takie sytuacje to swoiste „pułapki społeczne”. Opłacalne są wtedy zachowania sprzeczne z interesem zbiorowości. Przyczyną szkód nie jest zły charakter graczy, lecz układ bodźców, który skłania do niewłaściwych zachowań. Reforma powinna ZMIENIĆ TEN UKŁAD BODŹCOW tak, aby równowaga Nasha pokryła się z rozwiązaniem korzystnym dla zbiorowości. 92 ROLA WEJŚĆ I WYJŚĆ Pomyślmy teraz o WPŁYWIE ZAGROŻENIA WEJŚCIEM konkurentów do gałęzi NA ZACHOWANIA PRZEDSIĘBIORSTW. 93 Jeśli wejście na atrakcyjny rynek i wyjście z niego nie jest trudne, mamy do czynienia z RYNKIEM SPORNYM (ang. contestable market). Broniąca swego rynku przed przybyszem firma może wtedy zastosować ODSTRASZANIE STRATEGICZNE. 94 „ODSTRASZANIE” STRATEGICZNE Oto sytuacja zagrożonej wejściem „przybysza” „starej” firmy… 95 „ODSTRASZANIE” STRATEGICZNE Dzięki „odstraszaniu” obrona rynku okazuje się bardziej opłacalna od kapitulacji. Perspektywa walki zniechęca do wejścia. W efekcie broniące rynku przedsiębiorstwo zyskuje 3, a nie 1. 96 „Odstraszanie” strategiczne jest przykładem zachowania, w przypadku którego dochodzi do SAMOOGRANICZENIA SIĘ (ang. precommitment). Samoograniczenie się polega na DOBROWOLNYM POZBAWIENIU SIĘ PEWNYCH MOŻLIWOŚCI DZIAŁANIA W PRZYSZŁOŚCI, CO JEST SPOSOBEM OSIĄGNIĘCIA JAKIEGOŚ CELU. 97 Nie tylko przedsiębiorstwa samoograniczają się w imię przyszłych korzyści. POMYŚL NP. O ALKOHOLIKU, KTÓRY WSZYWA SOBIE ESPERAL, LICZĄC NA TO, ŻE KIEDY PRZYJDZIE CO DO CZEGO, STRACH POWSTRZYMA GO PRZED SIĘGNIĘCIEM PO KIELISZEK! 98 ZADANIE a) Wskaż przykłady ODSTRASZANIA STRATEGICZNEGO: (i) Wybieram się do „Galerii Mokotów” obejrzeć te luksusowe sklepy, ale portfel i „plastiki” zostawię w domu. TAK. (ii) Wrzasnąłem mu nad uchem, aż spadł z krzesła! (Buahahah!!!) NIE. (iii) Wykładowca, o którym wiadomo, że bardzo dba o swój autorytet, zapowiada studentom, iż egzamin będzie naprawdę trudny. TAK. (iv) Broniąc podwórza, przechadzał się na wyprężonych łapach, powarkiwał, stroszył sierść na grzbiecie. NIE. b) Wskaż cele zachowań, które uznałeś za „odstraszanie”. (i) Nie mając przy sobie pieniedzy i kart kredytowych nie ulegnę pokusie kupienia niepotrzebnych rzeczy. (iii) Studenci sądzą, że wykladowca nie narazi na szwank swojej wiarygodności i rzeczywiście zrobi trudny sprawdzian, więc się pilnie uczą. Właśnie o to chodzi wykładowcy… c) Nazwij wspólną cechę tych wszystkich zachowań (odpowiedz jednym zdaniem). We wszystkich tych przypadkach „odstraszający strategicznie”, OGRANICZA SWOJĄ SWOBODĘ DZIAŁANIA W PRZYSZŁOŚCI, ŻEBY OSIĄGNĄĆ PEWNE CELE. 99 Wybierając odpowiedni model rynku w celu analizy konkretnego rynku, ekonomiści kierują się m. in. informacjami o stopniu KONCENTRACJI PRODUKCJI na rynku. Im mniejsza liczba firm dostarcza główną część produkcji sprzedawanej na rynku, tym bardziej skoncentrowana jest produkcja. 100 Miarami stopnia koncentracji produkcji na rynku są m. in.: WSKAŻNIK KONCENTRACJI N FIRM (ang. concentration ratio, CR) 101 Miarami stopnia koncentracji produkcji na rynku są m. in.: WSKAŻNIK KONCENTRACJI N FIRM (ang. concentration ratio, CR) oraz INDEKS HERFINDAHLA-HIRSCHMANA (ang. HerfindhalHirschman Index, HHI) . 102 ZADANIE Na pewnym rynku działa 5 przedsiębiorstw. Udziały w sprzedaży trzech z nich wynoszą odpowiednio: 20%, 10%, 8%. Nie znamy udziałów w sprzedaży największego i najmniejszego przedsiębiorstwa w gałęzi. Wiemy, że wskaźnik koncentracji 3 przedsiębiorstw wynosi 85%. a) Ile wynosi udział w rynku największego przedsiębiorstwa? 55%. b) Ile wynosi indeks Herfindahla–Hirschmana? Udział w sprzedaży najmniejszego z przedsiębiorstw działających na tym rynku wynosi y, gdzie: 55+20+10+8+y=100. Zatem y = 7. Zatem HHI=3025+400+100+64+49 = 3638. c) Z jaką formą rynku mamy tu prawdopodobnie do czynienia? Oligopol.
