(form) rynku: dwa mo-dele skrajne to

1
Witam Państwa na wykładzie z podstaw mikroekonomii, :)…
2
FORMY RYNKU
3
RYNKI RÓŻNIĄ SIĘ OD SIEBIE. SĄ RÓŻNE RYNKI…
Na przykład:
- Poczta Polska (na rynku niektórych przesyłek urzędowych, np.
częśc korespondencji sądowej).
4
RYNKI RÓŻNIĄ SIĘ OD SIEBIE. SĄ RÓŻNE RYNKI…
Na przykład:
- Poczta Polska (na rynku niektórych przesyłek urzędowych,
np. częśc korespondencji sądowej)
- Play, T-Mobile, Plus, Orange
5
RYNKI RÓŻNIĄ SIĘ OD SIEBIE. SĄ RÓŻNE RYNKI…
Na przykład:
- Poczta Polska (na rynku niektórych przesyłek urzędowych,
np. częśc korespondencji sądowej).
- Play, T-Mobile, Plus, Orange
- Koreptycje z angielskiego w Warszawie
6
RYNKI RÓŻNIĄ SIĘ OD SIEBIE. SĄ RÓŻNE RYNKI…
Na przykład:
- Poczta Polska (na rynku niektórych przesyłek urzędowych, np.
częśc korespondencji sądowej)
- Play, T-Mobile, Plus, Orange
- Koreptycje z angielskiego w Warszawie
- Rynek pszenicy w powiecie kutnowskim
7
Oto przyczyny zróżnicowania rynków:
1. Korzyści skali.
8
AC, P
AC
P*
D
0
Q*
Q
Oto rynek z ogromnymi korzyściami skali. Nie da się tu sprzedać
więcej niż Q*, bo cena nie może spaść poniżej P*. (Jeśli Q>Q*, to
P<AC i producent traci rentowoność). Na takim rynku zwiększenie produkcji prawie zawsze powoduje obniżenie się kosztów
przeciętnych.
9
AC, P
ACA

AC
P*
D
0
QA
Q*
Q
Gdyby na takim rynku produkowało kilku (np. 8) producentów,
każdy z nich wytwarzałby mało (np. QA) i przeciętny koszt
produkcji każdego z nich byłby duży (np. ACA). W dodatku
wszyscy oni wytwarzaliby NA STROMO OPADAJĄCEJ CZĘŚCI
LINII KOSZTU PRZECIĘTNEGO, AC…
10
AC, P
ACA

AC
P*
D
0
QA
Q*
Q
Skutkiem byłyby „wojny cenowe”, które przetrwałby – zapewne –
tylko jeden producent…
11
Przyczyny zróżnicowania rynków:
1. Korzyści skali.
2. Naturalne i sztuczne bariery wejścia (i wyjścia).
12
Przyczyny zróżnicowania rynków:
1. Korzyści skali.
2. Naturalne i sztuczne bariery wejścia (i wyjścia).
3. Inne czynniki (np. zmowy przedsiębiorstw).
13
Oto standardowa klasyfikacja rodzajów (form) rynku: dwa modele skrajne to KONKURENCJA DOSKONAŁA i MONOPOL
Dwa modele pośrednie to KONKURENCJA MONOPOLISTYCZNA i OLIGOPOL.
KONKURENCJA
DOSKONAŁA
●
KONKURENCJA
MONOPOLISTYCZNA
●
OLIGOPOL
●
MONOPOL
●
14
KONKURENCJA DOSKONAŁA
15
Oto standardowa klasyfikacja rodzajów (form) rynku: dwa modele skrajne to KONKURENCJA DOSKONAŁA i MONOPOL
Dwa modele pośrednie to KONKURENCJA MONOPOLISTYCZNA i OLIGOPOL.
KONKURENCJA KONKURENCJA
DOSKONAŁA MONOPOLISTYCZNA
●
●
OLIGOPOL
●
MONOPOL
●
16
KONKURENCJA DOSKONAŁA jest to rynek, na którym działa
WIELU producentów i konsumentów, NIE MA BARIER wejścia (i
wyjścia), produkt jest JEDNORODNY, o czym POWSZECHNIE
WIADOMO.
17
WARUNKI KONIECZNE POWSTANIA RYNKU KONKURENCJI DOSKONAŁEJ (ŁĄCZNIE TWORZĄ ONE WARUNEK
WYSTARCZAJĄCY)
1. Nabywców i sprzedawców musi być wielu.
2. Brak barier wejścia (i wyjścia).
3. Produkt musi być jednorodny.
4. Doskonała infomacja.
18
SKUTEK 1:
Żadna firma w pojedynkę nie ma wpływu na cenę rynkową, P. Po
tej cenie, P, przedsiębiorstwo może sprzedać praktycznie dowolną
ilość dobra (jest przecież bardzo małe…).
19
Żadna firma w pojedynkę nie ma wpływu na cenę rynkową, P. Po
tej cenie, P, przedsiębiorstwo może sprzedać praktycznie dowolną
ilość dobra (jest przecież bardzo małe…).
Linia popytu na produkty przedsiębiorstwa wolnokonkurencyjnego
jest zatem (prawie) POZIOMA. Powoduje to, że cena rynkowa, P,
jest równa utargowi krańcowemu, MR (P=MR).
20
SKUTEK 2:
Typowe przedsiębiorstwo z rynku konkurencji doskonałej w długim okresie osiąga JEDYNIE ZYSK NORMALNY.
21
P*=ACMIN
Gdyby cena rynkowa, P, nie była równa minimalnym kosztom
przeciętnym, ACMIN, firma osiagałaby zysk ekonomiczny (P1) lub
ponosiłaby stratę ekonomiczną (P2). WEJŚCIA do gałęzi lub WYJŚCIA z gałęzi zmieniłyby wtedy wielkość oferty rynkowej, a więc
także poziom ceny, przywracając równość: P*=ACMIN.
22
Linia podaży przedsiębiorstwa z rynku konkurencji doskonalej
(przedsiębiorstwa wolnokonkurencyjnego), S, POKRYWA SIĘ z
linią kosztu krańcowego, MC.
23
W długim okresie linia podaży firmy wolnokonkurencyjnej, S,
ZACZYNA SIĘ OD WYŻSZEJ CENY i jest BARDZIEJ PŁASKA niż w krótkim okresie.
24
A zatem w przypadku przedsiębiorstwa wolnokonkurencyjnego
…
MC=S
Q1
MC=MR=P!
25
Z poziomu przedsiębiorstwa przenieśmy się teraz na poziom całej
gałęzi wolnokonkurencyjnnej…
26
Skutki szoku popytowego w gałęzi wolnokonkurencyjnej – KRÓTKI OKRES
P
S
B
P2
P1
A
D’
D
0
Q1
Q2
27
Skutki szoku popytowego w gałęzi wolnokonkurencyjnej – DŁUGI
OKRES
P
S
B
P2
S’
C
P1
A
D’
D
0
Q1
Q2
28
Skutki szoku popytowego w gałęzi wolnokonkurencyjnej – DŁUGI
OKRES
P
S
B
P2
P3
P1
A
D’
D
0
S’
C
Q1
Q2
Q3
29
ZADANIE
Oto linia popytu na produkty wytwarzane w pewnej gałęzi, w której panuje konkurencja doskonała.
Cena
5
4
3
2
1
0
Ilość
0
1
2
3
4
5
Stały koszt krańcowy równa się 0,99999. a) Ile wynosi utarg krańcowy, MR, przedsiębiorstwa z tej gałęzi przy wielkości produkcji
2? Dlaczego?
30
Oto linia popytu na produkty wytwarzane w pewnej gałęzi, w której panuje konkurencja doskonała.
Cena
5
4
3
2
1
0
Ilość
0
1
2
3
4
5
Stały koszt krańcowy równa się 0,99999. a) Ile wynosi utarg krańcowy, MR, przedsiębiorstwa z tej gałęzi przy wielkości produkcji
2? Dlaczego?
MR=3. Wszak na rynku konkurencji doskonałej CENA RYNKOWA, P, JEST UTARGIEM KRAŃCOWYM, MR, firmy (P =
MR).
b) Ile wynosi utarg krańcowy, MR, przedsiębiorstwa z tej gałęzi
przy produkcji równej 3? Dlaczego?
31
Oto linia popytu na produkty wytwarzane w pewnej gałęzi, w której panuje konkurencja doskonała.
Cena
5
4
3
2
1
0
Ilość
0
1
2
3
4
5
Stały koszt krańcowy równa się 0,99999. a) Ile wynosi utarg krańcowy, MR, przedsiębiorstwa z tej gałęzi przy wielkości produkcji
2? Dlaczego?
MR=3. Wszak na rynku konkurencji doskonałej cena rynkowa,
P, jest utargiem krańcowym, MR, przedsiębiorstwa (P=MR).
b) Ile wynosi utarg krańcowy, MR, przedsiębiorstwa z tej gałęzi
przy produkcji równej 3? Dlaczego?
MR=2. Wszak na rynku konkurencji doskonałej cena rynkowa,
P, jest utargiem krańcowym, MR, przedsiębiorstwa (P=MR).
c) Ile wyniosłaby produkcja, gdyby panowała tu konkurencja doskonała? Dlaczego?
32
Oto linia popytu na produkty wytwarzane w pewnej gałęzi, w której panuje konkurencja doskonała.
Cena
5
4
3
2
1
0
Ilość
0
1
2
3
4
5
Stały koszt krańcowy równa się 0,99999. a) Ile wynosi utarg krańcowy, MR, przedsiębiorstwa z tej gałęzi przy wielkości produkcji
2? Dlaczego?
MR=3. Wszak na rynku konkurencji doskonałej cena rynkowa,
P, jest utargiem krańcowym, MR, przedsiębiorstwa (P=MR).
b) Ile wynosi utarg krańcowy, MR, przedsiębiorstwa z tej gałęzi
przy produkcji równej 3? Dlaczego?
MR=2. Wszak na rynku konkurencji doskonałej cena rynkowa,
P, jest utargiem krańcowym, MR, przedsiębiorstwa (P=MR).
c) Ile wyniosłaby produkcja, gdyby panowała tu konkurencja doskonała? Dlaczego?
Przedsiębiorstwa zwiększałyby produkcję do 4 (czwarta jednostka produkcji jest ostatnią, dla której równa utargowi krańcowemu, MR, cena, P, jest większe od kosztu krańcowego, MC – zob.
tablica).
33
MONOPOL
34
Oto standardowa klasyfikacja rodzajów (form) rynku: dwa modele skrajne to KONKURENCJA DOSKONAŁA i MONOPOL
Dwa modele pośrednie to KONKURENCJA MONOPOLISTYCZNA i OLIGOPOL.
KONKURENCJA
DOSKONAŁA
●
KONKURENCJA
MONOPOLISTYCZNA
●
OLIGOPOL
●
MONOPOL
●
35
MONOPOL (czysty) jest to rynek, na którym działa NIEZAGROŻONY INWAZJĄ INNYCH PRZEDSIĘBIORSTW JEDYNY DOSTAWCA PRODUKTU w gałęzi.
36
Są DWA RODZAJE MONOPOLI:
1.
MONOPOL WIELOZAKŁADOWY składa się z wielu przedsiębiorstw, wytwarzających taki sam produkt. Na opanowanym
przezeń rynku NIE WYSTĘPUJĄ DUŻE KORZYŚCI SKALI.
37
Są DWA RODZAJE MONOPOLI:
1.
MONOPOL WIELOZAKŁADOWY składa się z wielu przedsiębiorstw, wytwarzających taki sam produkt. Na opanowanym
przezeń rynku NIE WYSTĘPUJĄ DUŻE KORZYŚCI SKALI.
2.
MONOPOL JEDNOZAKŁADOWY (NATURALNY) jest to taki
monopol, który osiąga WIELKIE KORZYŚCI SKALI.
38
Typowa sytuacja monopolu wielozakladowego
39
Siła rynkowa monopolisty (ang. market power)
40
P1
A
AC1
F
Zysk monopolistyczny (niesprawiedliwość)
41
A
B
C
Ubytek nadwyżki całkowitej (nieefektywność)
Typowa sytuacja monopolu jednozakładowego
42
43
Siła rynkowa monopolisty (ang. market power)
44
A
P*
B
AC1
Zysk monopolistyczny (niesprawiedliwość)
B
45
A
C
D
Ubytek nadwyżki całkowitej (nieefektywność)
46
Nie ma sensu porównywać konkurencji doskonałej z monopolem
naturalnym. Z powodu wielkich korzyści skali wchodzący w grę
rynek i tak nigdy nie będzie rynkiem wolnokonkurencyjnym).
47
Natomiast porównanie konkurencji doskonałej i monopolu wielozakładowego ujawnia, że MONOPOLE PRODUKUJĄ MNIEJ I
SPRZEDAJĄ DROŻEJ niż duża grupa konkurujących ze sobą
firm.
48
Monopol wielozakładowy, a gałąź wolnokonkurencyjna: POZIOMA LINIA PODAŻY
Wyobraź sobie gałąź, w której KRAŃCOWY KOSZT produkcji
BARDZO powoli zwiększa się w miarę wzrostu produkcji i wynosi np. OKOŁO MC= 5…
MC, P
D
MC
5
0
Q
49
Już mała zmiana ceny powoduje tu bardzo dużą zmianę wielkości
produkcji
MC, P
D
P*=5
MC
0
Q*
Q
50
Jeśli zaś w pewnej gałęzi KRAŃCOWY KOSZT produkcji JEST
STAŁY i wynosi DOKŁADNIE np. MC= 5, LINIA PODAŻY na
rynku STAJE SIĘ POZIOMA.
51
Pozioma linia podaży
MC, P
D
___
MC=5
___
MC=S
0
Q
52
PRODUKCJA I CENA W GAŁĘZI WOLNOKONKURENCYJNEJ
P,MR,AC,MC,
MR=P=MC
PC
A
MC=AC=S
D
0
QC
Q
53
MONOPOL PRODUKUJE MNIEJ I SPRZEDAJE DROŻEJ NIŻ
GAŁĄŹ WOLNOKONKURENCYJNA
P,MR,AC,MC,
PM
B
PC
E
A
D
MR
0
QM
MC=AC=S
QC
Q
54
ZADANIE
Oto linia popytu na produkty wytwarzane w pewnej gałęzi. Stały
koszt krańcowy równa się 0,99999. a) Ile wyniosłaby produkcja,
gdyby panowała tu konkurencja doskonała?
Cena
5
4
3
2
1
0
Ilość
0
1
2
3
4
5
55
Oto linia popytu na produkty wytwarzane w pewnej gałęzi. Stały
koszt krańcowy równa się 0,99999. a) Ile wyniosłaby produkcja,
gdyby panowała tu konkurencja doskonała?
Cena
5
4
3
2
1
0
Ilość
0
1
2
3
4
5
Przedsiębiorstwa zwiększałyby produkcję do 4 (czwarta jednostka produkcji jest ostatnią, dla której równa utargowi krańcowemu, MR, cena, P, jest większe od kosztu krańcowego, MC – zob.
tablica).
b) Ile wyniosłaby produkcja po przejęciu gałęzi przez monopolistę?
56
Oto linia popytu na produkty wytwarzane w pewnej gałęzi. Stały koszt
krańcowy równa się 0,99999. a) Ile wyniosłaby produkcja, gdyby panowała tu konkurencja doskonała?
Cena
5
4
3
2
1
0
Ilość
0
1
2
3
4
5
Przedsiębiorstwa zwiększałyby produkcję do 4 (czwarta jednostka produkcji jest ostatnią, dla której równa utargowi krańcowemu, MR, cena, P,
jest większe od kosztu krańcowego, MC – zob. tablica).
b) Ile wyniosłaby produkcja po przejęciu gałęzi przez monopolistę?
Cena 5
4
3
2
1
0
Ilość
TR
MR
0
0
-
1
4
4
2
6
2
3
6
0
4
4
-2
5
0
-4
Obliczamy utarg całkowity, TR, i utarg krańcowy, MR, monopolu, który przejął gałąź. Okazuje się, że monopoliście opłaca się
produkować 2 jednostki (utarg krańcowy ze sprzedaży drugiej
jednostki jest większy od kosztu krańcowego, co oznacza zwiększenie zysku). Natomiast wzrost produkcji z 2 do 3 nie opłaca się.
MONOPOL PRODUKUJE MNIEJ I SPRZEDAJE DROŻEJ NIŻ
GAŁĄŹ, W KTÓREJ PANUJE KONKURENCJA DOSKONAŁA.
c) Jak to możliwe, że przedsiębiorstwa wolnokonkurencyjne, inaczej niż monopolista, nie muszą obniżać ceny, aby zwiększyć
sprzedaż? Przecież z tablicy wynika coś innego!
57
Oto linia popytu na produkty wytwarzane w pewnej gałęzi. Stały koszt
krańcowy równa się 0,99999. a) Ile wyniosłaby produkcja, gdyby panowała tu konkurencja doskonała?
Cena
5
4
3
2
1
0
Ilość
0
1
2
3
4
5
Przedsiębiorstwa zwiększałyby produkcję do 4 (czwarta jednostka produkcji jest ostatnią, dla której równa utargowi krańcowemu, MR, cena, P,
jest większe od kosztu krańcowego, MC – zob. tablica).
b) Ile wyniosłaby produkcja po przejęciu gałęzi przez monopolistę?
Cena
Ilość
TR
MR
5
0
0
-
4
1
4
4
3
2
6
2
2
3
6
0
1
4
4
-2
0
5
0
-4
Obliczamy utarg całkowity, TR, i utarg krańcowy, MR, monopolu, który
przejął gałąź. Okazuje się, że monopoliście opłaca się produkować 2
jednostki (utarg krańcowy ze sprzedaży drugiej jednostki jest większy od
kosztu krańcowego, co oznacza zwiększenie zysku). Natomiast wzrost
produkcji z 2 do 3 nie opłaca się. Monopol produkuje mniej i sprzedaje
drożej niż gałąź, w której panuje konkurencja doskonała.
c) Jak to możliwe, że przedsiębiorstwa wolnokonkurencyjne, inaczej niż monopolista, nie muszą obniżać ceny, aby zwiększyć
sprzedaż? Przecież z tablicy wynika coś innego!
Przyrosty produkcji przedsiębiorstw działających na rynku konkurencji doskonałej są bardzo małe w porównaniu z wielkością
oferty rynkowej, ponieważ same te przedsiębiorstwa też są małe.
W efekcie tę dodatkową ofertę można sprzedać, nie obniżając
ceny.
Natomiast przyrost produkcji monopolisty jest wielki,
bo przedsiębiorstwo takie też jest wielkie. Nic dziwnego, że warunkiem zwiększenia sprzedaży okazuje się wtedy obniżka ceny.
58
Zdarza się, że monopoliści RÓŻNICUJĄ CENĘ sprzedawanego
produktu, czyli żądają różnej ceny od różnych klientów.
59
Oto rynek, na którym istnieją dwie różne grupy nabywców …
60
Kiedy MR ze sprzedaży ostatniej jednostki dobra w różnych
segmentach rynku nie jest równy…
61
Kiedy MR ze sprzedaży ostatniej jednostki dobra w różnych
segmentach rynku nie jest równy, firma może zwiększyć zysk,
różnicując cenę. …
62
Kiedy MR ze sprzedaży ostatniej jednostki dobra w różnych
segmentach rynku nie jest równy, firma może zwiększyć zysk,
różnicując cenę. Doprowadzi to do zrównania się MR w obu
segmentach rynku.
63
KONKURENCJA
MONOPOLISTYCZNA
64
Oto standardowa klasyfikacja rodzajów (form) rynku: dwa modele skrajne to KONKURENCJA DOSKONAŁA i MONOPOL
Dwa modele pośrednie to KONKURENCJA MONOPOLISTYCZNA i OLIGOPOL.
KONKURENCJA
KONKURENCJA
DOSKONAŁA MONOPOLISTYCZNA
●
●
OLIGOPOL
●
MONOPOL
●
65
KONKURENCJA MONOPOLISTYCZNA jest to rynek, na
którym działa wielu producentow i nabywców, nie ma barier
wejścia (i wyjścia), lecz produkt – inaczej niż w przypadku
konkurencji doskonałej - NIE JEST JEDNORODNY.
66
Na rynku konkurencji monopolistycznej typowym zjawiskiem jest
KONKURENCJA NIECENOWA.
KONKURENCJA NIECENOWA polega na wykorzystywaniu w
celu konkurowania z innymi producentami dobra innych narzędzi
niż cena produktu. Kluczowe znaczenie ma tutaj RÓŻNICOWANIE PRODUKTU.
67
RÓŻNICOWANIE PRODUKTU polega na nadawaniu wyrobom
cech, które odróżniają je od produktów konkurentów (dotyczy to
np. funkcji produktu, materiałów, wzornictwa).
Celem jest „przywiązanie” nabywców do tej odmiany dobra, którą
wytwarza konkretne przedsiębiorstwo, i uzyskanie możliwości
pewnego podniesienia ceny.
68
Narzędziem różnicowania produktu bywa REKLAMA.
ZWOLENNICY:
Reklama:
- informuje,
- umożliwia wzrost produkcji, a przez to wykorzystanie korzyści
skali,
- wzmaga konkurencję i wymusza ulepszenia produktu.
69
Narzędziem różnicowania produktu bywa REKLAMA.
PRZECIWNICY:
- nierzetelność informacji,
- marnotrawstwo środkow,
- szkodliwe skutki uboczne (np. marnotrawstwo czasu),
- wzrost kosztów i cen,
- umacnianie się monopoli.
70
W krótkim okresie przeciętna firma działająca na rynku konkurencji monopolistycznej, która ma pewien niewielki wpływ na wielkość podaży rynkowej i cenę, osiąga także niewielki zysk ekonomiczny...
A
D
B
C
71
W krótkim okresie przeciętna firma działająca na rynku konkurencji monopolistycznej, która ma pewien niewielki wpływ na wielkość podaży rynkowej i cenę, osiąga także niewielki zysk ekonomiczny. W długim okresie wejścia konkurentów sprawiają, że zysk
ekonomiczny zanika…
72
W krótkim okresie przeciętna firma działająca na rynku konkurencji monopolistycznej, która ma pewien niewielki wpływ na wielkość podaży rynkowej i cenę, osiąga także niewielki zysk ekonomiczny. W długim okresie wejścia konkurentów sprawiają, że zysk
ekonomiczny zanika… i pojawia się RÓWNOWAGA W PUNKCIE
STYCZNOŚCI.
73
W krótkim okresie przeciętna firma działająca na rynku konkurencji monopolistycznej, która ma pewien niewielki wpływ na wielkość podaży rynkowej i cenę, osiąga także niewielki zysk ekonomiczny. W długim okresie wejścia konkurentów sprawiają, że zysk
ekonomiczny zanika… i pojawia się RÓWNOWAGA W PUNKCIE
STYCZNOŚCI.
RÓWNOWAGA W PUNKCIE STYCZNOŚCI
74
Oto dwie ważne cechy sytuacji, która - w długim okresie - powstaje
na rynku konkurencji monopolistycznej.
1.
Nie zostaje osiągnięte „optimum techniczne” (w tym sensie jest
produkowane przy niepełnym wykorzystaniu możliwości produkcyjnych).
75
76
Oto dwie ważne cechy sytuacji, która - w długim okresie - powstaje
na rynku konkurencji monopolistycznej.
1.
Nie zostaje osiągnięte „optimum techniczne” (w tym sensie jest
produkowane przy niepełnym wykorzystaniu możliwości produkcyjnych ).
2.
Skoro tak, to przedsiębiorstwa chętnie zwiększyłyby produkcję i
sprzedaż po dotychczasowej cenie.
77
78
Oto dwie ważne cechy sytuacji, która - w długim okresie - powstaje
na rynku konkurencji monopolistycznej.
1.
Nie zostaje osiągnięte „optimum techniczne” (w tym sensie jest
produkowane przy niepełnym wykorzystaniu możliwości produkcyjnych ).
2.
Skoro tak, to przedsiębiorstwa chętnie zwiększyłyby produkcję i
sprzedaż po dotychczasowej cenie.
NA RYNKU KONKURENCJI DOSKONAŁEJ JEST ZUPEŁNIE
INACZEJ!
79
80
OLIGOPOL
81
Oto standardowa klasyfikacja rodzajów (form) rynku: dwa modele skrajne to KONKURENCJA DOSKONAŁA i MONOPOL
Dwa modele pośrednie to KONKURENCJA MONOPOLISTYCZNA i OLIGOPOL.
KONKURENCJA
DOSKONAŁA
●
KONKURENCJA
MONOPOLISTYCZNA
●
OLIGOPOL
●
MONOPOL
●
82
OLIGOPOL jest to rynek, na którym działa niewiele (kilka, kilkanaście) firm. Bariery wejścia na rynek są tu dość wysokie, a o zachowaniach przedsiębiorstw decyduje ich WSPÓŁZALEŻNOŚĆ.
83
Otóż grupa oligopolistów może się porozumieć po to, aby zbiorowo powtórzyć zachowania monopolisty.
84
Sytuacja powstała w wyniku porozumienia oligopolistów nie jest
jednak stabilna. Skoro oligopol jako całość osiąga zysk nadzwyczajny, to cena rynkowa przewyższa przeciętny koszt wytworzenia
jednostki produktu.
Zachęca to oligopolistów do wyłamania się ze zmowy.
85
W efekcie może powstać sytuacja, która nazywa się DYLEMATEM WIĘŹNIA (ang. prisoner’s dilemma).
86
Oligopol i dylemat więźnia
Produkcja firmy B
Duża
Produkcja Duża
firmy A
Mała
Mała
(a) 3,5
3,5
(b) 5
3
(c)
5
(d) 4
4
3
87
Oligopol i dylemat więźnia
Produkcja firmy B
Duża
Produkcja Duża
firmy A
Mała
Mała
(a) 3,5
3,5
(b) 5
3
(c)
5
(d) 4
4
3
KOOPERACJA OPŁACA SIĘ WSZYSTKIM BARDZIEJ NIŻ
WALKA, LECZ KRÓTKOOKRESOWY INTERES I BRAK
ZAUFANIA DO PARTNERA SKŁANIAJĄ DO RYWALIZACJI.
88
ZADANIE
Użyteczność profesorów Buffona i Holleryka zależy głównie od
liczby słuchaczy, choć liczy się też poziom nauczania. Kiedy obaj
egzaminatorzy są wymagający, mają wielu studentów. Obniżenie
wymagań powoduje przypływ studentów od konkurenta, który broniąc się – też stawia same piątki. W efekcie wykładowcy mają
wielu, ale za to niedouczonych studentów. a) Zaproponuj macierz
wypłat opisującą grę Buffona z Hollerykiem. Jak nazywa się taka
sytuacja?
89
Użyteczność profesorów Buffona i Holleryka zależy głównie od
liczby słuchaczy, choć liczy się też poziom nauczania. Kiedy obaj
egzaminatorzy są wymagający, mają wielu studentów. Obniżenie
wymagań powoduje przypływ studentów od konkurenta, który broniąc się – też stawia same piątki. W efekcie wykładowcy mają
wielu, ale za to niedouczonych studentów. a) Zaproponuj macierz
wypłat opisującą grę Buffona z Hollerykiem. Jak nazywa się taka
sytuacja?
Pierwsza liczba oznacza zawsze użyteczność Buffona; druga –
Holleryka.
Buffon
Wymagający
Nie wymagający
Wymagający
3, 3
4, 1
(a) (b)
Holleryk
(c) (d)
Nie wymagający
1, 4
2, 2
Obaj wykładowcy grają w dylemat więźnia.
b) Na czym polega w tej sytuacji konflikt racjonalności prywatnej
i społecznej?
90
Użyteczność profesorów Buffona i Holleryka zależy głównie od
liczby słuchaczy, choć liczy się też poziom nauczania. Kiedy obaj
egzaminatorzy są wymagający, mają wielu studentów. Obniżenie
wymagań powoduje przypływ studentów od konkurenta, który broniąc się – też stawia same piątki. W efekcie wykładowcy mają
wielu, ale za to niedouczonych studentów. a) Zaproponuj macierz
wypłat opisującą grę Buffona z Hollerykiem. Jak nazywa się taka
sytuacja?
Pierwsza liczba oznacza zawsze użyteczność Buffona; druga –
Holleryka.
Buffon
Wymagający
Nie wymagający
Wymagający
3, 3
4, 1
(a) (b)
Holleryk
(c) (d)
Nie wymagający
1, 4
2, 2
Obaj wykładowcy grają w dylemat więźnia.
b) Na czym polega w tej sytuacji konflikt racjonalności prywatnej
i społecznej?
Logika sytuacji powoduje, że profesorom opłaca się zachowywać
w sposób niekorzystny dla społeczeństwa.
c) W jaki sposób społeczeństwa rozwiązują takie jak ten konflikty
racjonalności prywatnej i społecznej?
91
Użyteczność profesorów Buffona i Holleryka zależy głównie od
liczby słuchaczy, choć liczy się też poziom nauczania. Kiedy obaj
egzaminatorzy są wymagający, mają wielu studentów. Obniżenie
wymagań powoduje przypływ studentów od konkurenta, który broniąc się – też stawia same piątki. W efekcie wykładowcy mają
wielu, ale za to niedouczonych studentów. a) Zaproponuj macierz
wypłat opisującą grę Buffona z Hollerykiem. Jak nazywa się taka
sytuacja?
Pierwsza liczba oznacza zawsze użyteczność Buffona; druga –
Holleryka.
Buffon
Wymagający
Nie wymagający
Wymagający
3, 3
4, 1
(a) (b)
Holleryk
(c) (d)
Nie wymagający
1, 4
2, 2
Obaj wykładowcy grają w dylemat więźnia.
b) Na czym polega w tej sytuacji konflikt racjonalności prywatnej
i społecznej?
Logika sytuacji powoduje, że profesorom opłaca się zachowywać
w sposób niekorzystny dla całego społeczeństwa.
c) W jaki sposób społeczeństwa rozwiązują takie jak ten konflikty
racjonalności prywatnej i społecznej?
Służą do tego normy moralne i prawo. Na przykład, kradzież i
oszustwo bywają opłacalne dla złodziei i hochsztaplerów, lecz
szkodzą gospodarce, bo destabilizują reguły gry w produkcję dóbr
(wzrastają: koszty transakcyjne i ryzyko). Nic dziwnego, że zwykle
kradzież jest karalna i nie wypada oszukiwać w interesach.
d) Co może zrobić rektor Patałłah, aby jakość nauczania wzrosła?
92
d) Co może zrobić rektor Patałłah, aby jakość nauczania wzrosła?
Trzeba zmienić reguły gry tak, aby logika sytuacji przestała skłaniać wykładowców do pozorowania egzaminów. Np., rozwiązaniem może być trudny, lecz uczciwy (nie wolno ściągać!) centralny
egzamin (taki sam dla studentów wszystkich wykładowców).
93
Co mogłoby zwiększyć trwałość porozumienia oligopolistów, stojących w obliczu dylematu więźnia?
94
Po pierwsze, warunkiem trwałości porozumienia jest, oczywiście,
wiarygodność gróźb graczy, że w razie oszustwa oni także zwiększą produkcję. Groźby te mogą nie być przekonujące.
95
Po drugie, gry oligopolistów zwykle mają wiele partii. W takiej
sytuacji motywacja do oszukiwania słabnie. Wszak oszukany może odmówić kooperacji w następnej partii…
96
MATRIKSOWY TURNIEJ
Grasz kolejne partie gry w dylemat więźnia. Jaka strategia jest
najbardziej opłacalna? Czy opłaca Ci się kooperować, czy rywalizować?
97
MATRIKSOWY TURNIEJ CD.
Żeby przekonać się, jakie strategie gry w powtarzany dylemat
więźnia są najlepsze, amerykański politolog Robert Axelrod zorganizował turniej. Uczestniczyły w nim nadsyłane przez chętnych
programy komputerowe, zaprojektowane tak, aby mogły grać w
dylemat więźnia. Każdy z programów grał ze wszystkimi pozostałymi programami.
98
MATRIKSOWY TURNIEJ CD.
Wygrała STRATEGIA WET ZA WET (ang. TIT-FOR-TAT)! Zgodnie z tą strategią gracz zaczyna od kooperacji, a potem robi to, co
przeciwnik robił w poprzedniej partii: kooperuje dopóty, aż partner nie przestanie kooperować, następnie sam nie kooperuje, aż
partner znowu zacznie kooperować.
KONIEC
99
EWOLUCJA SPOŁECZEŃSTW A ALTRUIZM
Gra w „dylemat więźnia” kończy się rywalizacją, mimo że kooperacja jest bardziej opłacalna. ..
A jednak eksperymenty ekonomistów pokazują, że grający w „dylemat więźnia” zaskakująco często kooperują, a nie rywalizują.
Dotyczy to nawet składających się z jednej partii gier,
kiedy motywem kooperacji nie mogą być zyski z zachęcenia partnera do kooperacji w przyszłości.
100
EWOLUCJA SPOŁECZEŃSTW A ALTRUIZM CD.
Niektórzy argumentują, że w toku ewolucji społecznej W WALCZĄCYCH O PRZETRWANIE SPOŁECZNOŚCIACH LUDZKICH PRZEZ TYSIĄCLECIA POWSTAWAŁY ZACHĘCAJĄCE DO KOOPEROWANIA I ZNIECHĘCAJĄCE DO NIEKOOPEROWANIA NORMY SPOLECZNE.
ZYSKI Z KOOPERACJI SPRAWIAJĄ, ŻE NORMY TE
UPOWSZECHNIAJĄ SIĘ I SĄ PRZEKAZYWANE Z POKOLENIA NA POKOLENIE.
Psycholodzy wskazują przykłady takich sytuacji i twierdzą, że ludzie uczą się tych norm społecznych w imię korzyści z
kooperacji.
101
EWOLUCJA SPOŁECZEŃSTW A ALTRUIZM CD.
Dodajmy, że kiedy podział korzyści z kooperacji jest bardzo nierówny, te normy społeczne tracą skuteczność i rośnie prawdopodobieństwo masowego niekooperowania, a więc także utracenia przez
całą społeczność korzyści z kooperacji...
102
EWOLUCJA SPOŁECZEŃSTW A ALTRUIZM CD.
Dodajmy, że kiedy podział korzyści z kooperacji jest bardzo nierówny, te normy społeczne tracą skuteczność i rośnie prawdopodobieństwo masowego niekooperowania, a więc także utracenia przez
całą społeczność korzyści z kooperacji...
Jak sądzisz, co wspólnego z tym wszystkim mają internetowe
opowieści zadziwionych polskich emigrantów, że np. Szwedzi, nie
bojąc się kradzieży, nie zamykają domów i samochodów, i że na
trawnikach szwedzkich osiedli nie ma psich odchodów?
KONIEC
103
RÓWNOWAGA NASHA
Równowagą Nasha (od nazwiska matematyka Johna Nasha, ur.
1924) nazywamy stan, kiedy KAŻDY Z GRACZY WYBRAŁ OPTYMALNĄ DLA SIEBIE STRATEGIĘ PRZY DANYCH STRATEGIACH WYBRANYCH PRZEZ POZOSTAŁYCH GRACZY.
Wymagający
Holleryk
Nie wymagający
Buffon
Wymagający
Nie wymagający
3, 3
4, 1
(a) (b)
1, 4
(c) (d)
2, 2
Sytuacja d w tabeli ilustrującej „dylemat więźnia” jest przykładem RÓWNOWAGI NASHA.
104
Zauważ, że np. sytuacja a, choć lepsza dla obu graczy od sytuacji
d, nie jest równowagą Nasha.
Równowaga Nasha w wielu grach (I W ŻYCIU!) bywa wynikiem
gorszym od jakiegoś innego wyniku gry.
Jeśli jednak ten inny, lepszy, wynik nie jest również równowagą
Nasha, nie jest on stabilny (trwały).
Wymagający
Holleryk
Nie wymagający
Buffon
Wymagający
Nie wymagający
3, 3
4, 1
(a) (b)
1, 4
(c) (d)
2, 2
105
Wymagający
Holleryk
Nie wymagający
Buffon
Wymagający
Nie wymagający
3, 3
4, 1
(a) (b)
1, 4
(c) (d)
2, 2
Takie sytuacje to swoiste „pułapki społeczne”. Opłacalne są wtedy
zachowania sprzeczne z interesem zbiorowości.
106
Wymagający
Holleryk
Nie wymagający
Buffon
Wymagający
Nie wymagający
3, 3
4, 1
(a) (b)
1, 4
(c) (d)
2, 2
Takie sytuacje to swoiste „pułapki społeczne”. Opłacalne są wtedy
zachowania sprzeczne z interesem zbiorowości.
Przyczyną szkód jest NIE ZŁY CHARAKTER GRACZY, LECZ
UKŁAD BODŹCÓW, który skłania do „niewłaściwych” zachowań.
107
Wymagający
Holleryk
Nie wymagający
Buffon
Wymagający
Nie wymagający
3, 3
4, 1
(a) (b)
1, 4
(c) (d)
2, 2
Takie sytuacje to swoiste „pułapki społeczne”. Opłacalne są wtedy
zachowania sprzeczne z interesem zbiorowości.
Przyczyną szkód nie jest zły charakter graczy, lecz układ bodźców, który skłania do „niewłaściwych” zachowań.
Ewentualna reforma powinna ZMIENIĆ TEN UKŁAD BODŹCOW tak, aby równowaga Nasha pokryła się z rozwiązaniem
korzystnym dla zbiorowości.
108
ROLA WEJŚĆ I WYJŚĆ
Pomyślmy teraz o WPŁYWIE ZAGROŻENIA WEJŚCIEM konkurentów do gałęzi NA ZACHOWANIA PRZEDSIĘBIORSTW.
109
Jeśli wejście na atrakcyjny rynek i wyjście z niego nie jest trudne,
mamy do czynienia z RYNKIEM SPORNYM (ang. contestable
market).
Broniąca swego rynku przed przybyszem firma może wtedy
zastosować ODSTRASZANIE STRATEGICZNE.
110
„ODSTRASZANIE” STRATEGICZNE
Oto sytuacja zagrożonej wejściem „przybysza” „starej” firmy…
111
„ODSTRASZANIE” STRATEGICZNE
Dzięki „odstraszaniu” obrona rynku okazuje się bardziej opłacalna od kapitulacji. Perspektywa walki zniechęca do wejścia. W
efekcie broniące rynku przedsiębiorstwo zyskuje 3, a nie 1.
112
„Odstraszanie” strategiczne jest przykładem zachowania, w przypadku którego dochodzi do SAMOOGRANICZENIA SIĘ (ang. precommitment).
Samoograniczenie się polega na DOBROWOLNYM POZBAWIENIU SIĘ PEWNYCH MOŻLIWOŚCI DZIAŁANIA W
PRZYSZŁOŚCI, CO JEST SPOSOBEM OSIĄGNIĘCIA JAKIEGOŚ CELU.
113
Nie tylko przedsiębiorstwa samoograniczają się w imię przyszłych
korzyści. POMYŚL NP. O ALKOHOLIKU, KTÓRY WSZYWA
SOBIE ESPERAL, LICZĄC NA TO, ŻE KIEDY PRZYJDZIE CO
DO CZEGO, STRACH POWSTRZYMA GO PRZED SIĘGNIĘCIEM PO KIELISZEK!
114
ZADANIE
a) Wskaż przykłady „SAMOOGRANICZENIA SIĘ”:
(i) „Wybieram się do ‘Galerii Mokotów’ obejrzeć te luksusowe sklepy, ale portfel i ‘plastiki’ zostawię w domu.
TAK.
(ii) Wrzasnąłem mu nad uchem, aż spadł z krzesła! (Buahahah!!!)
NIE.
(iii) Wykładowca, o którym wiadomo, że bardzo dba o swój autorytet, zapowiada studentom, iż egzamin będzie naprawdę trudny.
TAK.
(iv) Broniąc podwórza, przechadzał się na wyprężonych łapach,
powarkiwał, stroszył sierść na grzbiecie.
NIE.
b) Wskaż cele zachowań, które uznałeś za „samoograniczenie się”.
(i) Nie mając przy sobie pieniędzy i kart kredytowych nie ulegnę
pokusie kupienia niepotrzebnych rzeczy.
(iii) Studenci sądzą, że wykładowca nie narazi na szwank swojej
wiarygodności i rzeczywiście zrobi trudny sprawdzian, więc się
pilnie uczą. Właśnie o to chodzi wykładowcy…
c) Nazwij wspólną cechę tych wszystkich zachowań (odpowiedz jednym zdaniem).
We wszystkich tych przypadkach „samoograniczający się”,
OGRANICZA SWOJĄ SWOBODĘ DZIAŁANIA W PRZYSZŁOŚCI, ŻEBY OSIĄGNĄĆ PEWNE CELE.
115
Wybierając odpowiedni model rynku w celu analizy konkretnego
rynku, ekonomiści kierują się m. in. informacjami o stopniu
KONCENTRACJI PRODUKCJI na rynku.
Im mniejsza liczba firm dostarcza główną część produkcji sprzedawanej na rynku, tym bardziej skoncentrowana jest produkcja.
116
Miarami stopnia koncentracji produkcji na rynku są m. in.:
WSKAŻNIK KONCENTRACJI N FIRM (ang. concentration ratio,
CR).
To jest SUMA UDZIAŁÓW RYNKU N NAJWIĘKSZYCH FIRM.
117
Miarami stopnia koncentracji produkcji na rynku są m. in.:
WSKAŻNIK KONCENTRACJI N FIRM (ang. concentration
ratio, CR)
oraz
INDEKS HERFINDAHLA-HIRSCHMANA (ang. HerfindhalHirschman Index, HHI) .
To jest SUMA KWADRATÓW UDZIAŁÓW W RYNKU
WSZYSTKICH FIRM.