Struktury rynku - Instytut Organizacji i Zarządzania
advertisement
Czynniki konkurencyjności współczesnych gospodarek a regulacje państwa Opracowała: dr inż. Magdalena Węglarz Konkurencyjność • • • • • • Konkurencja gospodarki Czynniki konkurencyjności Mierniki pozycji konkurencyjnej Mierniki zdolności konkurencyjnej Regulacje Struktury rynku 2 Konkurencja na rynku Rynek - to mechanizm koordynujący zachowania nabywców i sprzedawców, uczestniczących w procesie wymiany dóbr i usług. Wolny rynek umożliwia ustalanie się cen wyłącznie w wyniku gry podaży i popytu. Rynek, na którym występuje kontrola cen przez państwo, nie jest rynkiem wolnym. Konkurencja to podstawowy mechanizm gospodarki rynkowej. Producenci i handlowcy konkurują między sobą o klientów, konsumenci o towary, przedsiębiorcy o możliwość obniżenia kosztów i poprawy jakości produkcji, a pracownicy o miejsca pracy. 3 Konkurencyjność Pojęcie konkurencyjności gospodarczej może być używane w odniesieniu do przedsiębiorstw, sektorów, regionów, narodów (państw), a także organizacji ponadnarodowych. Problemy z definicją pojawiają się natomiast podczas oceny konkurencyjności tworów terytorialnych takich jak państwo czy region. Sytuacja taka wynika z innych cech i celów przedsiębiorstw oraz państw, a także z odmiennej natury ich konkurowania. O ile bowiem głównym celem przedsiębiorstwa jest przetrwanie na rynku i maksymalizacja zysku w długim okresie, o tyle dla państwa celem jest zwykle poprawa standardu życia społeczeństwa. 4 Konkurencyjność Konkurencyjność międzynarodowa „jest to zdolność danego państwa do wytwarzania i sprzedaży na rynkach zagranicznych dóbr, które mogą być lepsze, bądź tańsze od tych oferowanych przez inne państwa”. [W. Bieńkowski, 1995] 5 Konkurencyjność Konkurencyjność międzynarodowa jest to „sukces na rynkach, który owocuje ogólnym wzrostem dobrobytu (...); rynki te obejmują międzynarodowy przepływ towarów, kapitałów i usług. Na międzynarodowym rynku towarów i usług rywalizują ze sobą przedsiębiorstwa z poszczególnych państw. Dzięki obniżaniu barier taryfowych w handlu międzynarodowym wciąż się on rozszerza i pogłębia. Na rynku kapitałów rywalizują państwa dążące do przyciągnięcia jak największych zagranicznych inwestycji bezpośrednich”. [Irlandzka Rada Konkurencyjności Międzynarodowej] 6 Konkurencyjność Cechą wszystkich definicji konkurencyjności jest fakt, iż z jednej strony ich autorzy skupiają się na ocenie wyników gospodarczych (dokonywanej na podstawie porównań międzynarodowych), z drugiej zaś analizują źródła osiągniętej pozycji gospodarczej. Wśród źródeł tych wyróżniają takie czynniki jak zasoby ludzkie, zasoby kapitału, technologie, innowacyjność, a także czynniki decydujące o alokacji tych zasobów i ich tworzeniu, jak regulacje czy jakość instytucji, czy polityka gospodarcza. 7 Konkurencyjność Analiza zestawu czynników prowadzi do stwierdzenia, iż w praktyce analiza konkurencyjności gospodarczej jest szczególnym podejściem do analizy wzrostu gospodarczego. W analizie konkurencyjności za punkt wyjścia przyjmuje się badania relatywnych pozycji poszczególnych gospodarek (w tym również pozycji w handlu światowym). Po czym dokonywane są oceny przyczyn tych różnic, głównie w oparciu o analizę czynników wzrostu gospodarczego zwanych też czynnikami konkurencyjności. 8 Konkurencyjność Takie podejście do konkurencyjności wynika z faktu, że podstawą konkurencyjności jest efektywność wykorzystania czynników produkcji i to ona w ostatecznym rozrachunku decyduje o poziomie życia ludności. Pozwala to uniknąć zagrożenia, wiążącego się z traktowaniem państwa jak przedsiębiorstwa rywalizującego na rynkach światowych, które może rodzić skłonność do realizacji różnego typu polityk protekcyjnych. Jednocześnie takie skłania do poszukiwania źródeł wzrostu gospodarki wśród czynników wytwórczych oraz wszystkiego tego co decyduje o ich tworzeniu, alokacji oraz 9 efektywności wykorzystania. Konkurencyjność Podsumowując za „gospodarkę konkurencyjną międzynarodowo należy uznać taką, która w warunkach wolnego handlu i swobodnego przepływu czynników wytwórczych (w tym w szczególności kapitału) jest w stanie relatywnie szybko wzrastać i rozwijać się w długim okresie.” [M.J. Radło] W tym ujęciu analiza konkurencyjności gospodarki obejmować będzie zarówno ocenę konkurencyjności wynikowej (pozycję konkurencyjną), jak i konkurencyjności czynnikowej (zdolność konkurencyjną). 10 Czynniki konkurencyjności W literaturze jest wiele modeli czynników konkurencyjności: • model rombu Portera, • modele czynników konkurencyjności Światowego Forum Ekonomicznego oraz Międzynarodowego Instytutu Rozwoju Zarządzania w Lozannie, • model Banku Światowego, • model piramidy konkurencyjności, • model wskaźników realizacji Strategii Lizbońskiej, • model analizy konkurencyjności systemowej K. Essera, W. Hillebranda, D. Messnera i J. Meyer-Stamera, • model oceny zdolności konkurencyjnej Bieńkowskiego • model Irlandzkiej Narodowej Rady Konkurencyjności. 11 Czynniki konkurencyjności Obfitość studiów nad konkurencyjnością i różnorodność podejść badawczych powoduje, iż nie istnieje obecnie jeden stały zespół czynników konkurencyjności, który byłby powszechnie uznawany w prowadzonych nad nią studiach. Zbiór ten ma charakter dynamiczny, a jego zawartość zmienia się w czasie i wynika z konkretnych uwarunkowań ekonomiczno-historycznych czy konkretnych podejść stosowanych przez poszczególnych autorów. 12 Czynniki konkurencyjności Ostatecznie w analizie czynników konkurencyjności należy uwzględnić : • zasoby ludzkie, w tym ich dostępność, intensywność wykorzystania, jakość kapitału ludzkiego, zdolność do wzmacniania tego kapitału i zdolność odtworzeniowa populacji, • zasoby kapitałowe, poziom inwestycji, ich dynamika, struktura i źródła finansowania, • technologię, w tym tempo zachodzenia postępu technologicznego i organizacyjnego, tworzenie nowych technologii, • regulacje i instytucje, w tym poziom i charakter regulacji rynków, zaangażowania państwa w gospodarkę, cechy polityki gospodarczej. 13 Czynniki konkurencyjności Podczas dokonywania oceny konkurencyjności międzynarodowej należy oddzielić ocenę osiągniętego poziomu rozwoju społeczno-ekonomicznego (czyli pozycji konkurencyjnej) od oceny długofalowej zdolności gospodarki do sprostania konkurencji międzynarodowej (czyli zdolności konkurencyjnej). Obydwie kategorie (pozycja i zdolność konkurencyjna) są wzajemnie współzależne, gdyż osiągnięty poziom rozwoju gospodarczego determinuje czynniki decydujące o zdolności konkurencyjnej. 14 Konkurencyjność Wpływ globalizacji na międzynarodową konkurencyjność gospodarczą – elementami produkcyjnymi państwa są: kapitał ludzki, bogactwa naturalne, uwarunkowania przyrodnicze, nabyte kwalifikacje i doświadczenia we wszystkich dziedzinach nauki oraz techniki, zasobność finansowa i infrastruktura kraju. Jednak coraz intensywniejsza globalizacja potrafi zredukować rangę osiągalnych ogniw składających się na potencjał gospodarczy państwa. Wpływ na to mają migracje ludności (kapitału ludzkiego wraz z nabytą przez niego wiedzą i doświadczeniem), coraz większa dostępność środków transportu, a także międzynarodowy przepływ pieniądza 15 między krajami. Mierniki pozycji konkurencyjnej Podstawową grupą mierników pozycji konkurencyjnej są oceny wielkości i struktury dochodu narodowego. Pozwalają one oszacować poziom rozwoju danej gospodarki a także etap rozwoju jej konkurencyjności. Do podstawowych mierników zaliczamy: • Produkt Krajowy Brutto (PKB) odpowiada wielkości produkcji wytworzonej na terytorium danego kraju niezależnie od tego, kto jest właścicielem czynników produkcji, • Produkt Narodowy Brutto (PNB) jest miernikiem całości dochodów osiąganych przez obywateli danego państwa niezależnie od miejsca ich wytworzenia. 16 Mierniki pozycji konkurencyjnej Kolejną miarą osiągniętego poziomu rozwoju gospodarczego są wskaźniki wydajności. Są one miarą wielkości produktu jaka zostaje wytworzona przy zaangażowaniu określonych zasobów. Na etapie oceny pozycji konkurencyjnej danej gospodarki decydujące znaczenie mają mierniki poziomu wydajności jednoczynnikowej, a w tym w szczególności mierniki wydajności pracy. 17 Mierniki pozycji konkurencyjnej Wydajność pracy w dużej mierze zależna jest od: • tempa postępu technicznego w danym kraju, • konkurencyjności przedsiębiorstw na rynku wewnętrznym, • poziomu edukacji społeczeństwa, • polityki gospodarczej prowadzonej przez dany kraj, • polityki ekonomicznej społecznej (np. polityka podatkowa, pieniężna, przemysłowa, ekologiczna), • istniejących tradycji handlowych i przemysłowych, • posiadanych zasobów naturalnych. 18 Mierniki pozycji konkurencyjnej Efektywność wykorzystania kapitału opisuje jak efektywnie wykorzystane są zasoby kapitałowe w danej gospodarce. Ważnym rozróżnieniem, które należy uwzględnić w ocenach wydajności kapitału jest oddzielenie oceny zasobów kapitałowych zaangażowanych w działalność produkcyjną od zasobów zaangażowanych w działalność finansową a także krótko i długookresowe relacje pomiędzy obydwiema stopami zysku. Analizy pozycji konkurencyjnej można uzupełnić o wskaźniki udziału w handlu światowym. 19 Mierniki zdolności konkurencyjnej Miary zdolności konkurencyjnej obejmują ilościowe i jakościowe wskaźniki służące do oceny poszczególnych czynników konkurencyjności: • miary stopnia wykorzystania zasobów ludzkich i jakości kapitału ludzkiego, • miary zasobów kapitałowych, • miary poziomu technologii oraz • miary dotyczące regulacji i instytucji Z uwzględnieniem ich wpływu na wykorzystanie i alokację zasobów a tym samym wzrost gospodarczy. 20 Mierniki zdolności konkurencyjnej Zasoby ludzkie są jednym z podstawowych składników, które biorą udział w osiąganiu dochodu narodowego. Istotną rolę odgrywają tutaj wskaźniki takie jak: • stopa aktywności zawodowej - stosunek liczby zatrudnionych oraz poszukujących zatrudnienia do liczby osób w wieku 15-64 lat, • stopa zatrudnienia - stosunek liczby osób aktywnych zawodowo do liczby osób w wieku produkcyjnym, • poziom bezrobocia - liczba osób poszukujących pracy w stosunku do osób zatrudnionych. W tej analizie bardzo ważna będzie też alokacja tych wolnych miejsc pracy oraz mobilność osób poszukujących pracę. 21 Mierniki zdolności konkurencyjnej Oprócz wskaźników opisujących intensywność wykorzystania zasobów ludzkich istotne znaczenie mają również te, które: • opisują poziom kapitału ludzkiego – mierzony przez analizę struktury ludności ze względu na poziom wykształcenia, czy poziom edukacji, • opisują procesy reprodukcji ludności - współczynnik przyrostu naturalnego (różnica pomiędzy liczbą urodzeń a liczbą zgonów w badanym okresie i na danym terytorium w przeliczeniu na liczbę ludności), czy współczynnik dzietności stanowiący sumę rocznych współczynników płodności dla kolejnych roczników wieku 15-49 ukończonych lat, • opisują proces jakościowej poprawy zasobów ludzkich wskaźniki inwestycji w kapitał ludzki mierzone poziomem 22 wydatków na edukację w relacji do PKB. Mierniki zdolności konkurencyjnej Najczęściej stosowana miara zasobów kapitałowych odnosi się do procesu ich tworzenia na poziomie całej gospodarki i opisywana wartość inwestycji brutto w relacji do PKB. Oprócz ogólnego wskaźnika opisujące poziom tych inwestycji istotna jest również ich struktura. Szczególnie istotne kryteria oceny struktury inwestycji dotyczą udziału w inwestycjach brutto inwestycji w maszyny i wyposażenie oraz inwestycji w budownictwo i budowle. Zasoby kapitałowe powstają w procesie ich akumulacji. Tym samym istotne znaczenie ma proces tworzenia kapitału, a w szczególności źródła jego finansowania. 23 Mierniki zdolności konkurencyjnej Wskaźnikiem najlepiej opisującym tempo zachodzenia postępu technologicznego i organizacyjnego w gospodarce jest wskaźnik całkowitej produkcyjności czynnikowej (TFP) zwany też wskaźnikiem produkcyjności wieloczynnikowej (Multi Factor Productivity). W badaniach OECD wskazuje się na dwa podstawowe jego rodzaje: • MFP kapitał-praca oraz • MFP KLEMS (Multi-factor Productivity Capital-Labour-EnergyMaterials-Services). Postęp technologiczny oceniany też jest na podstawie liczby patentów czy wzorów przemysłowych, które zgłaszane są do ochrony przeliczanej w relacji do liczby mieszkańców albo na podstawie ogólnych wydatków na badania i rozwój przedstawianych zwykle jako % PKB. 24 Mierniki zdolności konkurencyjnej Instytucje i regulacje to ostatni zestaw czynników konkurencyjności, który wpływa na wszystkie pozostałe gdyż decyduje o zachowaniach podmiotów ekonomicznych, a tym samym o dokonywanych przez nich wyborach, które mają istotne konsekwencje dla rozwoju gospodarki. Rząd ma decydujący wpływ na środowisko funkcjonowania przedsiębiorstw. Działanie państwa odzwierciedlone jest w całokształcie realizowanych przezeń polityk. Polityki te, nawet jeśli ze swej istoty gospodarcze nie są, to jednak w większości mają konsekwencje ekonomiczne. 25 Mierniki zdolności konkurencyjnej Na przykład polityka społeczna może stymulować poziom przedsiębiorczości społeczeństw, wpływać na strukturę wydatków publicznych. Długotrwała ochrona krajowego rynku przed konkurencją zagraniczną prowadzić może do obniżenia jego konkurencyjności międzynarodowej, podobny wpływ będzie miało przeregulowanie rynku pracy. Państwo w oczywisty sposób wpływa też na funkcjonowanie przedsiębiorstw choćby przez, regulacje funkcjonowania rynków produktów czy rynków pracy, a także regulacje dotyczące konkurencji, politykę podatkową czy regulacje dotyczące rynku kapitałowego. 26 Mierniki zdolności konkurencyjnej Analiza poziomu zaangażowania państwa w gospodarkę może być dokonywana na podstawie: • badań wydatków publicznych, a w tym ogólnego poziomu dochodów i wydatków budżetowych, a także • struktury wydatków z uwzględnieniem kształtowania się takich pozycji jak: – – – – wydatki na konsumpcję publiczną, subsydia, transfery dochodowe oraz inwestycje publiczne. 27 Mierniki zdolności konkurencyjnej Innym źródłem miar mogą też być wyniki badań uciążliwości regulacji. Jednym z takich źródeł są np. opracowania OECD (międzynarodowe dane porównawcze dostępne są dla lat 1998 i 2003) dotyczące oceny: • poziomu regulacji rynków, a w tym kontroli państwa nad gospodarką, • poziomu barier dla przedsiębiorczości, • barier dla handlu i inwestycji, • regulacji ekonomicznych, • regulacji administracyjnych oraz • poziomu prawnej ochrony zatrudnionych. 28 Konkurencyjność na poziomie mikro Ujęcie czynników konkurencyjności wyróżnia zarówno elementy związane ze środowiskiem funkcjonowania przedsiębiorstw jak i strategiami konkurencji stosowanymi przez przedsiębiorstwa. Szczegółowy model analizy konkurencyjności gospodarczej M.E. Portera ogranicza się do analizy środowiska mikroekonomicznego, na które składają się cztery zespoły wzajemnie współzależnych czynników determinujących tworzenie przewagi konkurencyjnej danego gospodarki. 29 Konkurencyjność na poziomie mikro Czynniki modelu analizy konkurencyjności gospodarczej M.E. Portera: • Czynniki produkcji (zasoby naturalne, zasoby ludzkie, zasoby kapitałowe, infrastruktura techniczna, infrastruktura administracyjna, infrastruktura informacyjna, infrastruktura naukowa i technologiczna); • Charakter popytu krajowego (stopień tradycjonalizmu kupujących, ich zapotrzebowanie na nowoczesne produkty itp.); • Obecność konkurencyjnych przemysłów (dostępność i jakość lokalnych dostawców i kooperantów konkurencyjnych w skali międzynarodowej); • Strategia firm, sposób zarządzania i konkurowania (sposób tworzenia i zarządzania firmami determinujący stosowane strategie inwestycyjne, zatrudnienia, rywalizacji, itp.). 30 Konkurencyjność na poziomie mikro Romb Portera, Źródło: M.E. Porter (1998, s.127.) 31 Konkurencyjność na poziomie mikro Model rombu uzupełniany jest często przez dwa elementy: rząd i zdarzenia losowe. Rola rządu wynika z jego wpływu jaki wywiera on na cztery „kąty” rombu. Może on wpływać na jakość i dostępność czynników produkcji poprzez finansowanie szkolnictwa, na popyt krajowy poprzez zamówienia publiczne, na strategię konkurencyjne firm poprzez regulacje dotyczące konkurencyjności, politykę podatkową czy regulacje dotyczące rynku kapitałowego. Wpływ państwa może okazać się zarówno pozytywny jak i negatywny. Zdarzenia losowe to trudne do przewidzenia wydarzenia, które również mogą mieć wpływ na poszczególne elementy wspomnianego modelu. Mogą to być na przykład epokowe wynalazki, wojny czy przepływy finansowe na wielką skalę. 32 Regulacje Układem regulowanym jest gospodarka. Pojecie regulacji należy powiązać z pojęciem systemu oraz organizacji. Gospodarkę jako system charakteryzują: – Wysoki stopień złożoności, co sprawia, że gospodarka jest w istocie metasystemem, – Wielość i wielostronność sprzężeń elementów składających się na gospodarkę, – Nieliniowość wszystkich ważnych procesów ekonomicznych, – Strukturalne procesy gospodarcze są oparte na licznych sprzężeniach zwrotnych. 33 Regulacje Regulacja jest lokalną, krajową lub unijną (państwową) kontrolą zachowań indywidualnych lub zachowań przedsiębiorstw poprzez mechanizm ustalania cen lub kontroli ilości i jakości dóbr i usług wytwarzanych w określonych działach gospodarki. Np. ustalanie taryf na energię elektryczną. Np. ustalanie standardów jakości dla pasów bezpieczeństwa w pojazdach. 34 Regulacja monopolu Ochrona konkurencji powinna odbywać się na wielu poziomach, z uwzględnieniem wielu wymiarów oraz zaangażowaniem wielu podmiotów. Należą do nich przede wszystkim: Prezes Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów (poziom narodowy) oraz Komisja Europejska (poziom wspólnotowy), ale nie tylko. Decyzje Prezesa Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów podlegają kontroli Sądu Ochrony Konkurencji i Konsumentów, który ma między innymi możliwość samodzielnego stosowania ustawy antymonopolowej i przeprowadzania postępowań. 35 Regulacja monopolu Ze względu na znaczenie polityki konkurencji, jako jednego z filarów wolności gospodarczej powinny zaangażować się w nią również organy regulujące poszczególne sektory (energetyczny, telekomunikacyjny, kolejowy, lotniczy, itd.). Nie sposób prowadzić skutecznej polityki konkurencji bez uwzględnienia wpływu, jaki na nią wywierają decyzje regulatorów branżowych – chociażby zatwierdzanie taryf i cenników, prowadzenie mediacji, czy też określanie zasad na jakich będą wchodzić na rynek nowe podmioty. 36 Co to jest struktura rynku? Struktura rynku to określona konfiguracja sprzedawców i nabywców oraz odpowiadające jej prawa zachowań. Rozróżniamy następujące struktury rynku: • Konkurencja doskonała • Konkurencja niedoskonała: – Konkurencja monopolistyczna – Oligopol – Monopol 37 Struktury rynku 38 Konkurencja doskonała Konkurencja doskonała (nazywana także wolną konkurencją) jest modelem teoretycznym opisującym jedną z form konkurencji na rynku. Cechą charakterystyczną konkurencji doskonałej jest przekonanie zarówno kupujących jak i sprzedających, że ich indywidualne decyzje nie mają wpływu na cenę rynkową. 39 Konkurencja doskonała Założenia: • Duża liczba sprzedających i kupujących - każdy podmiot ma bardzo mały udział w globalnym popycie lub globalnej podaży, a pojedyncze decyzje nie mają wpływu na cenę; • Jednorodność produktu - produkty poszczególnych producentów są identyczne, nabywcom jest wszystko jedno od kogo kupią produkt; • Doskonała informacja rynkowa - zarówno kupujący jak i sprzedający posiadają pełną informację o produkcie i jego cenie; • Swoboda wejścia i wyjścia do branży - producenci zwiększają lub zmniejszają podaż w zależności od popytu. 40 Konkurencja doskonała Dodatkowe założenia: • Brak interwencji państwa - wyłącznie mechanizm rynkowy ma wpływ na relacje między kupującymi a sprzedającymi, w tym na cenę; • Zerowe koszty transakcji - podmioty nie ponoszą dodatkowych kosztów związanych z zawarciem umowy kupna sprzedaży, jak np. uprzednie rozeznanie rynku; • Produkt posiada bliskie substytuty - nabywcy mogą łatwo zastąpić produkt innym, gdyby jego podaż była niewystarczająca. 41 Konkurencja doskonała Przedsiębiorstwo na rynku konkurencji doskonałej nie ma praktycznie żadnego wpływu na cenę produktu. Może sprzedać w każdej chwili dowolną ilość produktu po danej cenie rynkowej. Przykład: targowisko z dużą ilością producentów sprzedających ziemniaki (idealnie jednorodny produkt) 42 Konkurencja monopolistyczna Konkurencja monopolistyczna – to rynek, na którym działa wielu producentów i konsumentów, nie ma barier wejścia, a produkt jest niejednorodny. Konkurencja monopolistyczna stanowi mieszankę konkurencji doskonałej i monopolu. Przedsiębiorstwa mają nadwyżkę zdolności produkcyjnych (jak w konkurencji doskonałej) z drugiej strony maja siłę monopolistyczną ze względu na szczególne cechy swojego produktu, czy usługi. 43 Konkurencja monopolistyczna Założenia: • Duża liczba producentów i konsumentów - ograniczona lecz stosunkowo duża liczba producentów i konsumentów, • Produkt jest niejednorodny – produkty są bliskimi substytutami, dostawcy próbują się odróżniać i wytwarzają zróżnicowane (choć podobne) produkty, • Brak barier wejścia na rynek - jednak wejście na rynek może być utrudnione. 44 Konkurencja monopolistyczna Dostawcy kontrolują podaż swojego specyficznego produktu, toteż mają ograniczony wpływ na cenę. Krzywe popytu są wysoce elastyczne, więc zmiana rozmiarów produkcji ma wpływ na poziom ceny. Doskonała informacja rynkowa - zarówno kupujący jak i sprzedający posiadają pełną informację o produkcie i jego cenie. W długim okresie liczba producentów w gałęzi wzrasta, ponieważ nie ma barier wejścia a firmy nie osiągają zysków nadzwyczajnych. 45 Konkurencja monopolistyczna Powszechnie występująca forma rynku, wyróżniona ze względu na możliwość kształtowania ceny przy jednoczesnej dużej liczbie podmiotów na rynku i gdzie producenci próbują odróżniać się od swoich konkurentów. Przykłady: rynek usług fryzjerskich w dużym mieście, sklepy spożywcze, pizzerie, restauracje. 46 Konkurencja monopolistyczna W konkurencji monopolistycznej mamy do czynienia z konkurencją niecenową, która jest sposobem na zachowanie zysków nadzwyczajnych przedsiębiorstw. Celem jest zmniejszenie liczby substytutów własnego wyrobu i zachowanie siły monopolistycznej. Każdy produkt ma określone cechy, których nie ma inny. Producent ma ograniczoną kontrolę nad ceną. 47 Konkurencja monopolistyczna Konkurencja odbywa się głównie na poziomie: • reklamy i promocji, • przez doskonalenie wyrobów, • różnicowanie wyglądu, • sprawność obsługi i napraw. Celem reklamy jest doprowadzenie do powstania lojalności nabywców. Rola reklamy jest dwojaka: 1. informacyjna, 2. różnicowanie produktu. 48 Oligopol Oligopol to forma pośrednia między konkurencją monopolistyczną a monopolem. Przedsiębiorstwa mają znaczny wpływ na podaż gałęzi, a zatem i na cenę rynkową. Dominującą cechą tego rynku jest współzależność. 49 Oligopol Założenia: • Kilkoro sprzedających, • Produkt jest jednorodny lub zróżnicowany, • Istnieją bariery wejścia na rynek, • Współzależność sprzedających, • Sprzedający ustalają ceny, • Niedoskonała informacja rynkowa - sprzedający nie posiadają pełnej informacji o produktach konkurencji. 50 Oligopol Charakterystyczną cechą dla oligopolu jest brak konkurencji cenowej miedzy uczestnikami tego rynku. Rywalizacja przedsiębiorstw odbywa się na innych płaszczyznach, np.: obniżka kosztów, zróżnicowanie produktu, jakość, reklama, usługi dodatkowe 51 Oligopol Na rynku zostało jedynie kilka firm, a swoboda wejścia nowych konkurentów na rynek została ograniczona. Produkty są niezróżnicowane lub różnią się między sobą jedynie w niewielkim stopniu, za to producenci mają duży wpływ na cenę. Reakcja konsumentów na cenę jest stosunkowo nieelastyczna. Przykład: rynek cukrowni, telefonii komórkowych, dealerów samochodów 52 Oligopol – Cukrownie w Polsce 53 Oligopol Duopol - Szczególny przypadek oligopolu przedstawiający rynek, na którym działają jedynie dwaj producenci oferujący ten sam produkt. Zależność między dwoma firmami oparta jest na mechanizmach dotyczących wielkości produkcji lub wyznaczeniu poziomu cen sprzedaży. W zrozumieniu powyższego problemu pomoże analiza modelu Cournota. 54 Oligopol Kooperacja bardziej opłaca się od walki. Porozumienia przedsiębiorstw – zyski nadzwyczajne. Porozumienia nie są stabilne. Co zapewnia trwałość porozumienia oligopolistów? 55 Oligopol - współpraca Oligopoliści stają przed dylematem czy przyjąć strategię współdziałania, porozumieć się i realizować wspólne cele, czy walczyć z konkurencją o zagarnięcie jak największej części rynku tylko dla siebie. Formy współpracy w oligopolu: • fuzja przedsiębiorstw działających na tym samym lub innym rynku, • porozumienie kartelowe (legalne i jawne), • zmowa (nielegalna i tajna), • przywództwo cenowe. 56 Monopol Monopol - to przypadek, kiedy na rynku pozostał jeden producent. Nie ma on żadnych konkurentów. Bariery wejścia na rynek nowych konkurentów są tak silne, że praktycznie niemożliwe jest pojawienie się nowych producentów. Firma - monopolista może swobodnie kształtować poziom cen, ponieważ jest na rynku jedynym podmiotem oferującym dany towar czy usługę. 57 Monopol Założenia: • Jeden sprzedający – jeden podmiot ma wyłączność produkcji i zbytu na danym rynku, (jeden kupujący – monopson); • Monopolista jest dawcą ceny – ustala on ceny jednocześnie zmniejszając produkcję; • Jednorodność produktu - produkt jest szczególny, unikalny; • Bariery wejścia i wyjścia z branży są bardzo silne. Czasem wejście jest niemożliwe; • Monopolista ma doskonałą informację o rynku. 58 Monopol • • • • • • • • Poczta Polska, Polskie Koleje Państwowe, Telekomunikacja Polska (telefonia i Internet), Polskie Górnictwo Naftowe i Gazownictwo, Miejskie Przedsiębiorstwo Energetyki Cieplnej, MPK, Energia elektryczna, Microsoft 59 Monopol • monopol państwowy – Państwo przy pomocy prawa pozwala świadczyć określone usługi i sprzedawać towary tylko jednemu podmiotowi, • monopol wymuszony – jeden z producentów osiąga taka pozycję na rynku, że pozostali producenci bankrutują, • monopol naturalny – wynika z natury danego towaru, gdy ze względów technicznych konkurencja jest niemożliwa. 60 Monopol Monopol państwowy - chroniony prawem • Regulacje prawne wydawane przez Państwo ustalają bariery wejścia na rynek innych, przedsiębiorstw konkurencyjnych. • Obywatele są zmuszani przez Państwo do korzystania z produktów monopolistów. Dzięki temu zabiegowi Państwo zapewnia sobie przychody do budżetu. • Poprzez utrzymywanie monopolu przez Państwo, społeczeństwo jest narażone na przymusowe korzystanie z usług i produktów niższej jakości przy zachowaniu skrajnie wysokich cen. 61 Monopol 62 Monopol 63 Wartość marki 64
