Rozwiązanie niezwłoczne jest bezprawne we wszystkich

Fragment książki „Elementy Prawa Pracy” – Ewa Nowacka
4.3. Roszczenia pracowników w razie niezgodnego z prawem rozwiązania
umowy o pracę bez wypowiedzenia
Rozwiązanie niezwłoczne jest bezprawne we wszystkich wypadkach, gdy
nastąpiło to z naruszeniem przepisów o rozwiązywaniu umów o pracę w tym
trybie, a więc:
a) bez przewidzianej prawem przyczyny,
b) bez zasięgnięcia opinii lub uzyskania zgody związku zawodowego,
c) z przekroczeniem terminu l-miesięcznego przewidzianego na rozwiązanie
umowy o pracę bez wypowiedzenia z winy pracownika,
d) bez dopełnienia wymagań dotyczących formy rozwiązania umowy.
W przypadku rozwiązania bezprawnego pracownik zwolniony z pracy może
jednak według swojego wyboru żądać przywrócenia do pracy albo odszkodowania.
Przywrócenie do pracy oznacza ubezskutecznienie czynności prawnej pracodawcy. Sprzeczne z prawem oświadczenie wywiera bowiem skutek w postaci
ustania stosunku pracy (nie jest nieważne), ale może być pozbawione skuteczności
(w określonym zakresie) z inicjatywy zainteresowanego pracownika. Uchylenie
omawianej czynności prawnej następuje w drodze przywrócenia pracownika do
pracy, z czym łączy się również prawo do wynagrodzenia za czas niewykonywania
pracy.
Sankcje te nie mają zastosowania w razie wadliwości polegającej wyłącznie na
braku informacji o przysługujących pracownikowi środkach prawnych od
zwolnienia (lub na błędnym pouczeniu). Jedyną konsekwencją tych uchybień jest
ochrona pracownika przed skutkami spóźnionego złożenia wniosku w sądzie
pracy.
Świadczenie pieniężne przysługujące pracownikowi za czas pozostawania
bez pracy po bezprawnym rozwiązaniu umowy o pracę bez wypowiedzenia,
zwane w kodeksie wynagrodzeniem, spełnia analogiczną funkcję, jak przy
wypowiedzeniu umowy. Służy ono wyrównaniu—do pewnej granicy — uszczerbku
majątkowego poniesionego przez pracownika wskutek nieotrzymania
wynagrodzenia, jakie pracownik uzyskałby, gdyby nie został z pracy zwolniony.
Wynagrodzenie to przysługuje za czas pozostawania bez pracy, z tym że co
najmniej za okres l miesiąca (nawet gdyby pracownik pozostawał krócej bez
pracy), nie więcej jednak niż za trzy miesiące. W razie rozwiązania umowy o
pracę z pracownikiem, który korzysta ze szczególnej ochrony przed wypowiedzeniem lub rozwiązaniem stosunku pracy, służy mu prawo do wynagrodzenia za
cały czas pozostawania bez pracy.
 Wyższa Szkoła Zarządzania i Bankowości w Krakowie
www.wszib.edu.pl
Fragment książki „Elementy Prawa Pracy” – Ewa Nowacka
Pracownikowi, któremu przyznano omawiane wynagrodzenie, wlicza się
czas pozostawania bez pracy równy okresowi, za który przyznano wynagrodzenie, do stażu pracy.
Podobnie jak przy naruszeniu przepisów o wypowiedzeniu, jeżeli pracownik nie
chce odzyskać bezprawnie utraconego miejsca pracy, to może wystąpić z
żądaniem odszkodowania. Również sąd pracy może nie uwzględnić żądania
pracownika przywrócenia do pracy i zasądzić mu tylko odszkodowanie, jeżeli
ustali, że uwzględnienie takiego żądania jest niemożliwe lub niecelowe. Jeżeli
jednak pracownik jest objęty ochroną szczególną, sąd może to uczynić tylko
wtedy, gdy przywrócenie pracownika do pracy jest niemożliwe z powodu
upadłości lub likwidacji zakładu pracy.
Odszkodowanie przysługuje w wysokości wynagrodzenia za okres wypowiedzenia. Tym samym pracownik uzyskuje środki finansowe na czas poszukiwania
pracy, tak jak gdyby otrzymał wypowiedzenie.
W przypadku umowy zawartej na czas określony lub na czas wykonania
określonej pracy odszkodowanie przysługuje w wysokości wynagrodzenia za
czas, do którego umowa miała trwać, nie więcej jednak niż za 3 miesiące. Jeżeli
umowa o pracę została rozwiązana niezwłocznie, w okresie wypowiedzenia,
odszkodowanie należy się pracownikowi w wysokości wynagrodzenia za czas do
upływu okresu wypowiedzenia.
Podobnie jak przy zasądzeniu wynagrodzenia, pracownikowi, któremu
przyznano odszkodowanie, wlicza się czas pozostawania bez pracy równy
okresowi, za który przyznano odszkodowanie, do stażu pracy.
4.4. Rozwiązanie umowy o pracę bez wypowiedzenia przez pracownika
Pracownik może rozwiązać umowę o pracę bez wypowiedzenia tylko w
przypadkach wyjątkowych, określonych w kodeksie:
— jeżeli lekarz stwierdzi szkodliwy wpływ wykonywanej pracy na zdrowie
pracownika, a pracodawca nie przeniesie go w terminie wskazanym w
orzeczeniu lekarskim do innej pracy, odpowiedniej ze względu na stan jego
zdrowia i kwalifikacje zawodowe,
— gdy pracodawca dopuścił się ciężkiego naruszenia podstawowych obowiązków wobec pracownika.
Pojęcie „ciężkiego naruszenia przez pracodawcę podstawowych obowiązków
wobec pracownika" ma charakter klauzuli generalnej, która jest konkretyzowana
przez praktykę i orzecznictwo, podobnie jak to się działo z „ciężkim naruszeniem
podstawowych obowiązków przez pracownika", o którym mowa w art. 52 § l
k.p. W razie bezzwłocznego rozwiązania umowy o pracę przez pracownika
służy mu również prawo do odszkodowania w wysokości wyna-
 Wyższa Szkoła Zarządzania i Bankowości w Krakowie
www.wszib.edu.pl
Fragment książki „Elementy Prawa Pracy” – Ewa Nowacka
grodzenia za okres wypowiedzenia, a jeżeli umowa została zawarta na czas
określony lub na czas wykonania określonej pracy — w wysokości wynagrodzenia za okres 2 tygodni.
W każdym z dwóch wyżej omówionych przypadków rozwiązanie umowy o
pracę przez pracownika nie może nastąpić później niż l miesiąc od uzyskania
przez niego wiadomości o okoliczności uzasadniającej rozwiązanie umowy.
Oświadczenie pracownika powinno nastąpić też na piśmie, z podaniem przyczyny
uzasadniającej rozwiązanie umowy. Niezachowanie tych wymagań nie powoduje
nieważności rozwiązania umowy o pracę. W razie sporu pracownik może za
pomocą innych środków dowodowych wykazywać fakt rozwiązania umowy o
pracę z podanych przyczyn (za pomocą zeznań świadków, przesłuchania stron).
Stosowanie w tych wypadkach ograniczeń dowodowych przewidzianych w art. 74
k.c. byłoby sprzeczne z zasadą ochrony pracownika, zwłaszcza ochrony przed
świadczeniem pracy w warunkach szkodliwych dla jego zdrowia.
Zgodnie z art. 55 § 3 k.p. rozwiązanie umowy o pracę przez pracownika
pociąga za sobą takie skutki jak wypowiedzenie umowy przez pracodawcę.
W razie nieuzasadnionego rozwiązania umowy o pracę przez pracownika
pracodawcy przysługuje roszczenie o odszkodowanie.
Wysokość odszkodowania odpowiada wyrządzonej szkodzie. Nie może ono
jednak być wyższe niż wynagrodzenie za okres wypowiedzenia obowiązujący
danego pracownika, a w przypadku rozwiązania umowy na czas określony lub
czas wykonania określonej pracy — wynagrodzenie za okres 2 tygodni. Jak z
tego widać, jest ono równe odszkodowaniu, jakie otrzymuje pracownik
rozwiązujący umowę o pracę bez wypowiedzenia z winy pracodawcy.
Kodeks pracy przewiduje ponadto dalsze sytuacje, w których rozwiązanie
umowy o pracę następuje bez zachowania okresu wypowiedzenia przez pracownika. W
szczególności:
1) pracownik może za trzydniowym uprzedzeniem rozwiązać umowę o
pracę z pracodawcą, u którego podjął pracę na czas toczącego się sporu o
przywrócenie do pracy, w ciągu 7 dni od przywrócenia do pracy (art. 48 § 2
k.p.),
2) pracownik, którego pracodawca zawiadomił o przejściu zakładu lub jego
części na innego pracodawcę, może za siedmiodniowym uprzedzeniem
rozwiązać stosunek pracy (art. 231 § 4 k.p.),
3) przedstawiciel ustawowy pracownika mającego ograniczoną zdolność do
czynności prawnych może za zezwoleniem sądu opiekuńczego rozwiązać
jego stosunek pracy, gdy sprzeciwia się on dobru tego pracownika (art. 22 §
3 k.p.)
 Wyższa Szkoła Zarządzania i Bankowości w Krakowie
www.wszib.edu.pl
Fragment książki „Elementy Prawa Pracy” – Ewa Nowacka
5. Rozwiązanie terminowej umowy o pracę 5.1.
Rozwiązanie umowy zawartej na okres próbny
Umowa zawarta na okres próbny rozwiązuje się z upływem tego okresu,
jeżeli nie została wcześniej rozwiązana w inny sposób, dopuszczony przez ustawę
(na mocy porozumienia stron, za wypowiedzeniem, bez wypowiedzenia), bądź
nie uległa wcześniejszemu wygaśnięciu.
Wypowiedzenie umowy zawartej na okres próbny powoduje rozwiązanie
takiej umowy przed końcem wspomnianych okresów tylko wtedy, gdy w tym
czasie upłynęły okresy wypowiedzenia. Skutku tego nie powoduje samo
oświadczenie wypowiadające umowę, gdy podany w nim termin wypowiedzenia
przypada na okres po zakończeniu okresu próbnego (umowa rozwiązuje się
wówczas wskutek upływu czasu, na który dana umowa została zawarta).
Umowy na okres próbny rozwiązują się z upływem tych terminów również
wtedy, gdy pracodawca nie może złożyć wcześniej oświadczenia o wypowiedzeniu,
np. z powodu usprawiedliwionej nieobecności pracownika w pracy.
5.2. Rozwiązanie umowy zawartej na czas określony
Umowa zawarta przez strony na czas określony rozwiązuje się zasadniczo z
nadejściem umówionego terminu (z upływem czasu, na który była zawarta).
Stosunek pracy ustaje wówczas z woli stron, które z góry określiły zdarzenie
rozwiązujące umowę. Zdarzeniem tym jest jednak nie czynność prawna (jednostronna lub dwustronna), lecz sam upływ czasu. Przed upływem okresu, na który
umowa tego rodzaju zostaje zawarta, stosunek pracy może być rozwiązany tylko na
mocy porozumienia stron i bez wypowiedzenia (gdy zachodzą przyczyny
uzasadniające rozwiązanie niezwłoczne). Umowa zawarta na czas określony nie
podlega w zasadzie wcześniejszemu rozwiązaniu za wypowiedzeniem. Przy
zawieraniu jednak urno wy na czas określony dłuższy niż 6 miesięcy strony mogą,
zgodnie z art. 33 k.p. przewidzieć dopuszczalność wcześniejszego rozwiązania tej
umowy za 2-tygodniowym wypowiedzeniem.
Jak już o tym była mowa, strony mogą to uczynić także w okresie trwania
umowy. Zgodnie zaś z uchwałą SN z 7.9.1994 r., I PZP 35/94, OSNAPiUS Nr
11/1994, póz. 173, umowa o pracę zawarta na czas określony, w której strony
przewidziały dopuszczalność jej wcześniejszego wypowiedzenia, może być w ten
sposób rozwiązana także przed upływem 6 miesięcy jej trwania.
Przedwczesne ustanie stosunku pracy nawiązanego na czas określony może
także spowodować zdarzenie będące przyczyną tzw. wygaśnięcia umowy o
pracę.
98
 Wyższa Szkoła Zarządzania i Bankowości w Krakowie
www.wszib.edu.pl
Fragment książki „Elementy Prawa Pracy” – Ewa Nowacka
Jeżeli termin rozwiązania umowy zawartej na czas określony (czyli dzień
kończący okres trwania umowy) został oznaczony nie przez wskazanie konkretnej
daty kalendarzowej, lecz pośrednio, przez wskazanie zdarzenia, które w
przyszłości ma nastąpić w określonym czasie i miejscu, umowa rozwiązuje się w
dniu, w którym przewidywane zdarzenie nastąpiło. Skutku tego nie wywoła
zdarzenie wskazane w umowie o pracę, jeśli jego nastąpienie nie daje się ściśle
ustalić (umowę taką należy uważać za zawartą na czas nie określony).
W razie ogłoszenia upadłości lub likwidacji zakładu pracy (art. 41' § 2) lub
innych przyczyn leżących po stronie pracodawcy (art. 5 ust. 5 ustawy z
28.12,1989 r.) umowa o pracę zawarta na czas określony może być rozwiązana
przez każdą ze stron za dwutygodniowym wypowiedzeniem.
5.3. Rozwiązanie umowy zawartej na czas wykonania określonej pracy
Umowy zawierane na czas wykonania określonej pracy rozwiązują się w
zasadzie wskutek osiągnięcia celu, w jakim zostały zawarte, czyli z chwilą
ukończenia danej pracy (np. budowy jakiegoś obiektu, sporządzenia inwentaryzacji, bilansu itp.). Rozwiązanie tego rodzaju umowy następuje dokładnie w
dniu zakończenia czynności składających się na pracę określoną w umowie.
Jeżeli dana praca wymaga formalnego przekazania z udziałem pracownika,
wówczas dniem jej ukończenia jest dzień, w którym wspomniana praca została
we właściwy sposób przekazana i odebrana (np. na podstawie protokołu
zdawczo-odbiorczego).
Umowy zawarte na czas wykonania określonej pracy mogą wyjątkowo ulec
wcześniejszemu rozwiązaniu lub wygaśnięciu, jeżeli zostaną spełnione następujące przesłanki ustania stosunku pracy bez względu na rodzaj zawartej
umowy: strony zawrą porozumienie w sprawie rozwiązania umowy o pracę,
jedna ze stron złoży oświadczenie o rozwiązaniu tej umowy bez wypowiedzenia,
nastąpi zdarzenie powodujące wygaśnięcie umowy o pracę bez potrzeby złożenia
jakiegokolwiek oświadczenia woli.
W razie ogłoszenia upadłości lub likwidacji zakładu pracy (art. 41' § 2) lub
innych przyczyn leżących po stronie pracodawcy (art. 5 ust. 5 ustawy ZwolGrupU) umowa o pracę zawarta na czas wykonania określonej pracy może być
rozwiązana przez każdą ze stron za dwutygodniowym wypowiedzeniem.
 Wyższa Szkoła Zarządzania i Bankowości w Krakowie
www.wszib.edu.pl