ETYKA URZ*DNICZA
advertisement
ETYKA URZĘDNICZA mgr Karina Pilarz MORALNOŚĆ A ETYKA Moralność <łac. moralis – dotyczący obyczajów> Zespół ocen i norm, wzorów postępowania i ideałów osobowych, mających regulować postępowanie jednostek oraz stosunki między jednostkami i grupami społecznymi; całokształt zachowań i postaw jednostki lub grupy społecznej, oceniany wg jakiegoś społecznie funkcjonującego systemu ocen i norm moralnych. J. Tokarski (red.), Słownik wyrazów obcych PWN, Warszawa 1980 ETYKA <gr. ēthikós – zwyczajowy; ēthos – obyczaj> 1. Nauka o moralności zajmująca się opisem, analizą i wyjaśnieniem rzeczywiście istniejącej moralności i ustaleniem dyrektyw moralnego postępowania; 2. Ogół norm moralnych, zasad postępowania przyjętych i obowiązujących w danej epoce i zbiorowości społecznej. J. Tokarski (red.), Słownik wyrazów obcych PWN, Warszawa 1980 Etyka = dział filozofii, którego przedmiotem jest moralność, refleksja o moralności; Moralność = oceny i normy uznawane w grupie, społeczeństwie lub przez poszczególne osoby. Moralność Kalego – modelowe zaprzeczenie moralności: „— Powiedz mi — zapytał Staś — co to jest zły uczynek? — Jeśli ktoś Kalemu zabrać krowy — odpowiedział po krótkim namyśle — to jest zły uczynek. — Doskonale! — zawołał Staś — a dobry? Tym razem odpowiedź przyszła bez namysłu: — Dobry, to jak Kali zabrać komu krowy. Staś był zbyt młody, by zmiarkować, że podobne poglądy na złe i dobre uczynki wygłaszają i w Europie — nie tylko politycy, ale i całe narody”. Złota reguła: Przykłady: 1. Kochaj bliźniego swego jak siebie samego – Biblia; 2. Co byście chcieli, żeby wam ludzie czynili, i wy im czyńcie. Albowiem na tym polega Prawo i Prorocy (Mt 7, 12). 3. Nie czyń drugiemu, co Tobie niemiłe; 4. Imperatyw kategoryczny Kanta – nakazuje zachowanie się według zasady, która powinna stać się powszechnym prawem. Etyka opisowa charakter deskryptywny; opis wartości, ocen i norm moralnych, rzeczywiście uznawanych przez daną grupę lub społeczność; Etyka normatywna charakter postulatywny; formułowanie sądów lub ich zbiorów (doktryny), dotyczących tego, jak należy postępować, np. etyka chrześcijańska. METAETYKA Refleksja nad statusem etyki, charakterem i znaczeniem formułowanych przekonań i sądów; Czy istnieją wartości, oceny i normy moralne, jaka jest ich relacja do rzeczywistości i w jaki sposób mają podlegać weryfikacji; Czy istnieje dobro, czym jest i w jaki sposób jest poznawalne? OBIEKTYWIZM Dobro i zło = obiektywnie istniejące wartości Podstawowa kwestia -> jak postępować, by czynić realnie istniejące dobro, a zła unikać Klasyczne źródła obiektywizmu: -przekonania religijne – dobre jest to, co pochodzi od Boga, sankcja – wieczne potępienie: -tradycja, odwieczne zwyczaje w społeczeństwach zamkniętych, osoba je łamiąca znajdowała się poza społecznym nawiasem, np. Sokrates, pierwsze pokolenia chrześcijan: Śmierć Sokratesa - Jacques-Louis David -natura człowieka lub świata: Hugo Grocjusz, O wojnie i pokoju: „[Podstawowe prawa natury obowiązywałyby] nawet gdyby dopuścić, czego nie można uczynić bez popełniania najcięższej zbrodni, że Bóg nie istnieje lub nie troszczy się o sprawy ludzkie”. Podstawowe prawa natury wg Grocjusza: nienaruszanie cudzej własności, wynagrodzenie szkód wyrządzonych z własnej winy, pacta sunt servanda, ponoszenie kary za popełnione przestępstwa. E. Kundera, M. Maciejewski (red.), Leksykon myślicieli politycznych i prawnych, Warszawa 2009. Jeremy Bentham reguła użyteczności - maksimum szczęścia największej liczbie osób Arystoteles najwyższe dobro – szczęście Platon Dobro i wartości moralne to byty idealne, istnieją w rzeczywistości niedostrzeganej zmysłami, rzucają cienie na zjawiska dostępne zmysłom -> metafora jaskini! KOGNITYWIZM Przekonanie, że obiektywnie istniejące wartości są dla człowieka w określony sposób poznawalne. DWA NAJWAŻNIEJSZE NURTY KOGNITYWIZMU: 1. Naturalizm rozpoznanie dobra i zła określonych czynów sprowadza się do poznania ich naturalnych cech, czyli własności empirycznych; PRZYKŁAD – utylitaryzm czyny dobre – przyczyniają się do szczęścia – przyjemności, braku cierpienia; czyny złe – powodują cierpienie, brak przyjemności. 2. Intuicjonizm Człowiek posiada tzw. intuicję moralną, która pozwala na pozaempiryczne określenie, co jest dobre a co złe. Błąd naturalistyczny D. Hume wyprowadzanie wniosków o charakterze powinnościowym z przesłanek opisowych; G. E. Moore fałszywe jest założenie, że termin „dobry” można zdefiniować przy pomocy pojęć pozamoralnych; dobro nie może być utożsamiane z żadną inną cechą, ma charakter pierwotny, niedefiniowalny; odmienne przeświadczenie, to właśnie błąd naturalistyczny. SUBIEKTYWIZM ETYCZNY Określone fakty oceniamy jako obiektywnie dobre nie dlatego, że są takie w rzeczywistości, ale wydają nam się takie, gdyż sami oceniamy je obiektywnie. EMOTYWIZM – radykalna postać subiektywizmu A. J. Ayer wypowiedzi oceniające to wyłącznie wyrażenie indywidulanie przeżywanej emocji –aprobaty lub dezaprobaty; oceny moralne nie wnoszą żadnych dodatkowych informacji na temat ocenianego faktu; oceny moralne nie mogą być oceniane jako prawdziwe lub fałszywe. _______________________ Normy moralne – środek wzbudzenia określonych odczuć u innych, nakłonienia ich do określonych zachowań. ________________________________ Krytyka subiektywizmu i emotywizmu UZASADNIANIE SĄDÓW ETYCZNYCH Kryteria racjonalności sądów etycznych: 1) wymóg ścisłej artykulacji (precyzji); 2) nieodwoływanie się do określonych podstaw, jeśli wiadomo, że są fałszywe; 3) zachowanie konsekwencji logicznej – spójność z innymi przyjętymi sądami; 4) odwołanie do generalnej, uniwersalnej normy, która stanowi jego podstawę GŁÓWNE KIERUNKI ETYKI NORMATYWNEJ • DEONTOLOGIA (ETYKA OBOWIĄZKÓW) – koncentruje się na czynach człowieka; • ETYKA TELEOLOGICZNA – koncentruje się na konsekwencjach działań; • ETYKA CNÓT – koncentruje się na podmiocie moralnym Etyka deontologiczna • MORALNOŚĆ = zbiór nakazów i zakazów, które wiążą bezwzględnie, w każdej sytuacji; • Moralna ocena czynów zależna jest od zgodności z zasadami, normami moralnymi, obowiązkami; • Bez względu na cel czy motyw działania, istnieją takie czyny, których nie wolno popełnić, nie da się ich usprawiedliwić w żaden sposób; • Istnieją też pewne obowiązki, z których wykonania nic nie może nas zwolnić. • PRZYKŁAD: Kultura judeochrześcijańska Dekalog „nie zabijaj”, „nie kradnij” itp. • Na straży moralności stoi wewnętrzny głos sumienia. Przykład: daimonion Sokratesa – gr. Daimonion = istota boska, duch opiekuńczy; wewnętrzny głos ostrzegawczy (pochodzenia boskiego), powstrzymujący człowieka od popełnienia zła; sumienie (SJP). Dentologiczna koncepcja moralności – Immanuel Kant Immanuel Kant 1724 – 1804 • Filozof niemiecki • Przedstawiciel klasycznej szkoły niemieckiej idealizmu filozoficznego • Teoretyk prawa • Człowiek jest obdarzony wolną wolą, samodzielnie kieruje swoim działaniem i wybiera jego cele; • Maksymy postępowania (subiektywne zasady postępowania) – mają prowadzić do osiągnięcia wybranego celu, odpowiadają na pytania, w jaki sposób postąpić, by doprowadzić do zamierzonego rezultatu; • I. Kant określał je mianem imperatywów hipotetycznych (warunkowe, determinujące wole tylko ze względu na pożądany efekt działania); • Warunkiem koniecznym do istnienia moralności jest autonomia woli człowieka, zdolność do samodzielnego podejmowania decyzji. • Imperatyw kategoryczny: Niehipotetyczny, bezwarunkowy, wiąże bezpośrednio, ma charakter formalny, w związku z czym ogranicza swobodę wyboru maksym własnego postępowania. „Postępuj zawsze tak, aby maksyma twojej woli zawsze mogła mieć zarazem ważność jako pryncypium prawodawstwa powszechnego”. Dążenie do szczęścia nie może być moralnym obowiązkiem: • jest to naturalna skłonność każdego człowieka; • a zatem nie wymaga poświęcenia, zmuszenia się do niczego, ani powściągliwości wobec własnych pragnień; • osiągnięcie szczęścia nie jest zawsze możliwe, zależy od wielu przypadkowych czynników, nie zawsze zależnych od człowieka; • wypełnienie obowiązków moralnych musi być natomiast możliwe dla każdego, w każdej sytuacji – „obowiązek implikuje możność”. Etyka teleologiczna • Wartość moralna czynu zależy od jego dobrych i złych konsekwencji; • Etyka wymaga od człowieka odpowiedzialności za skutki jego działań; • Nie liczy się zgodność działania z normami abstrakcyjnymi, ale to, czy możliwe było takie działanie, które prowadziłoby do korzystniejszego bilansu pozytywnych i negatywnych skutków; • A więc najistotniejszym kryterium słuszności działania jest optymalny bilans, rachunek szczęścia. UTYLITARYZM Jeremy Bentham 1748 – 1832 Prawnik, filozof Twórca utylitaryzmu John Stuart Mill 1806 – 1873 Angielski filozof, myśliciel, ekonomista • Każdy człowiek ceni pewne doznania i do nich dąży, innych natomiast unika; • Etyka powinna uwzględniać rzeczywiste potrzeby i dążenia ludzkie; • Osobiste korzyści osoby dokonującej bilansu liczą się tak samo, jak korzyści innych. Krytyka utylitaryzmu: • Niepraktyczność etyki utylitarnej – niektóre decyzje muszą być podejmowane natychmiast, nie ma czasu na wykonywanie bilansu; • Niepewność konsekwencji czynów, nie możemy przewidzieć jakie będą skutki możliwych do wyboru zachowań. Peter Singer (ur. 1946) • Australijski filozof i etyk; • Zwolennik skrajnej etyki utylitarystycznej; • Przedstawiciel „cywilizacji śmierci”. • W związku z postępem techniki i medycyny, tradycyjnie pojmowana etyka straciła na znaczeniu, nie jest w stanie odpowiedzieć bowiem na pytania, przed którymi współcześnie stoimy; • Poglądy: Prawo rodziców do zabijania własnych dzieci aż do 1 roku życia; Prawo lekarzy do zabijania pacjentów pozbawionych świadomości; Prawo pacjentów do decydowania o własnej śmierci i korzystania przy samobójstwie z pomocy wykwalifikowanych lekarzy; Selekcja genetyczna; Wykluczenie z gatunku ludzkiego chorych, upośledzone noworodki oraz osoby umierające, ponieważ jakość ich życia jest nie do przyjęcia; Ludzkie „nieosoby”; Etyka biocentryczna – zrównanie praw ludzi i zwierząt Płaszczyzny myślenia moralnego • Poziom intuicyjny sądy etyczne zdeterminowane są przez odruchowe reakcje moralne – pogarda, obrzydzenie, uznanie itp.; intuicje te mogą ze sobą kolidować (dylemat moralny); • Poziom krytyczny chłodna analiza źródeł określonych odczuć i przemawiających za nimi racji etycznych. Etyka cnót • Areté – cnoty charakteru; kształtowanie w sobie umiejętności życia we właściwy sposób, samorealizacja, osiąganie wewnętrznej równowagi. • Nawiązuje do etyki Arystotelesa: Najwyższe dobro to szczęście, które jego zdaniem polega na rozwinięciu w sobie ludzkich umiejętności, na życiu godnym człowieka; „Szczęście — jak już o tym była mowa — nie może się obejść bez dóbr zewnętrznych: wszak niemożliwą lub przynajmniej niełatwą jest rzeczą dokonywać czynów moralnie pięknych, będąc pozbawionym odpowiednich środków. Wiele bowiem rzeczy uskutecznia się — jak gdyby za pomocą narzędzi — dzięki przyjaciołom, bogactwu czy wpływom politycznym; brak natomiast pewnych dóbr, jak np. dobrego urodzenia, udanych dzieci lub urody, mąci szczęście”. • Cnoty wg Arystotelesa: Dianoetyczne (intelektualne) – zdolność rozumienia, rozsądek; Etyczne – szczodrość, odwaga, męstwo. • Postępowanie z umiarem, wystrzeganie się dwóch skrajnych błędów, czyli nadmiaru i niedostatku. ETYKA ZAWODOWA W znaczeniu szerokim Normy określające jak powinni zachowywać się przedstawiciele danego zawodu oraz dotyczące przekonań moralnych przedstawicieli danego zawodu i ocen moralnych ich zachowań; W znaczeniu wąskim Zespół norm wskazujących, jak przedstawiciele danego zawodu powinni się zachowywać Grupy zagadnień moralnych: 1. Hedonistyka – jak żyć szczęśliwie, unikać cierpienia; aspekt indywidualny, osobisty; 2. Higiena współżycia – jak układać stosunki z innymi ludźmi, unikać konfliktów; 3. Nurt perfekcjonistyczny - kreowanie wzorca osobowego, jak osiągnąć doskonałość. Które z tych grup są przedmiotem zainteresowania etyk zawodowych? Rodzaje norm zawartych w wtykach zawodowych: 1. Reguły dotyczące technicznych aspektów wykonywania zawodu; 2. Reguły określające relację grupy zawodowej z otoczeniem; 3. Reguły określające stosunki między przedstawicielami zawodu. Normy etyki zawodowej nie obowiązują na mocy ich normatywnego określenia czy wpisania w kodeks ! Wyodrębnienie zawodu: Zadania o charakterze specjalistycznym Ich wykonywanie wymaga formalnego wykształcenia i kwalifikacji Wykonywane w sposób stały W celach zarobkowych Skutkiem wykonywania zawodu jest zdobycie łączonego z nim prestiżu i pozycji społecznej Poczucie odrębności, wytworzenie więzi grupowych, subkultury zawodowej • Profesja Kwalifikowana postać zawodu Zawody, które wymagają długiego przygotowania (studia wyższe, staż) Mogą być licencjonowane Charakterystyczne jest tworzenie własnych kodeksów etycznych Czy administratywiści to profesjonaliści? Jakie zawody wymagają własnej etyki zawodowej? Zarządzenie Prezesa Rady Ministrów nr 70 z dnia 6 października 2011 r. w sprawie wytycznych w zakresie przestrzegania zasad służby cywilnej oraz w sprawie zasad etyki korpusu służby cywilnej Czy tworzenie etyk zawodowych jest uzasadnione? Argumenty za i przeciw kodyfikacji etyki zawodowej Europejski Kodeks Dobrej Administracji Art. 41 Karty Praw Podstawowych -> prawo do dobrej administracji 1. Każdy ma prawo do bezstronnego i rzetelnego załatwienia jego sprawy w rozsądnym terminie przez instytucje, organy i agencje Unii. 2. Prawo to obejmuje: - prawo każdej osoby do osobistego przedstawienia sprawy, zanim zostanie podjęty indywidualny środek mogący negatywnie wpłynąć na jej sytuację; - prawo każdej osoby dostępu do akt jej sprawy, z zastrzeżeniem poszanowania uprawnionych interesów poufności oraz tajemnicy zawodowej i handlowej; - obowiązek administracji uzasadniania swoich decyzji. 3. Każda osoba ma prawo domagania się od Wspólnoty naprawienia, zgodnie z zasadami ogólnymi wspólnymi dla praw Państw Członkowskich, szkody wyrządzonej przez jej instytucje lub jej pracowników przy wykonywaniu ich funkcji. 4. Każda osoba może zwrócić się pisemnie do instytucji Unii w jednym z języków traktatowych i musi otrzymać odpowiedź w tym samym języku. EKDA: 1. Uchwalony przez PE 6 września 2001 roku, 2. Nie ma mocy bezwzględnie obowiązującej, charakter zaleceń; 3. Obowiązuje w stosunkach zewnętrznych między organami i funkcjonariuszami a podmiotami zewnętrznymi (zakres podmiotowy); 4. Zakres przedmiotowy – zasady ogólne dobrej praktyki administracyjnej; 5. Składa się z 27 artykułów. https://www.rpo.gov.pl/pliki/1192700305.pdf Infrastruktura etyczna administracji publicznej 1. 2. 3. 4. 5. Dobór kadr Kształcenie i doradztwo etyczne Źródła informacji o obowiązkach etycznych Kontrola i instrumenty gwarantujące realizację zasad dobrej adm. Odpowiedzialność Kontrola: Wewnętrzna – przez jednostkę znajdującą się w strukturze administracji; wykonywana przez inspekcje o przedmiotowo wyznaczonym zakresie kompetencji (IH, IW, IS, IH, IOŚ); Zewnętrzna – państwowa (sądy, Trybunały, NIK, RPO, Sejm, Prezydent, PIP, GIODO) i niepaństwowa (obywatele, organizacje społeczne – wnioski, petycje, skargi, zażalenia), Gwarancje realizowania zasad dobrej administracji: PRZYKŁADY -zakaz uczestnictwa urzędników w akcjach protestacyjnych i strajkowych, zakłócających normalne funkcjonowanie urzędu; -ograniczenia w prowadzeniu działalności gospodarczej; -wyłączenia urzędnika od prowadzenia danej sprawy; -obowiązek ujawniania stanu majątkowego Odpowiedzialność: (praca w grupach) 1. Cywilna 2. Karna 3. Dyscyplinarna Praworządność -przestrzeganie prawa w działaniach organów i instytucji; -spełnianie przez samo prawo określonych postulatów – wyłącznie formalnych lub formalnych i materialnych KONCEPCJE PRAWORZĄDNOŚCI: Formalna – wyłącznie oczekiwania formalne względem prawa – generalność, jawność, zrozumiałość, niesprzeczność, a także pewne postulaty instytucjonalne - respektowanie zasady podziału władzy, niezawisłego sądownictwa; Materialna – poza wymaganiami formalnymi, stawiane są również wymagania materialne w stosunku do prawa, nadanie przymiotu praworządności zależne jest od spełnienia wymagań mających wymiar aksjologiczny, np. ochrona życia, niedyskryminacja itp. PRZEPISY PRAWA: USTAWA O SŁUŻBUE CYWILNEJ Art. 76. 1. Członek korpusu służby cywilnej jest obowiązany w szczególności: 1) przestrzegać Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej i innych przepisów prawa; USTAWA O PRACOWNIKACH SAMORZĄDOWYCH Art. 24. 1. Do podstawowych obowiązków pracownika samorządowego należy dbałość o wykonywanie zadań publicznych oraz o środki publiczne, z uwzględnieniem interesu publicznego oraz indywidualnych interesów obywateli. 2. Do obowiązków pracownika samorządowego należy w szczególności: 1) przestrzeganie Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej i innych przepisów prawa; USTAWA O PRACOWNIKACH URZĘDÓW PAŃSTWOWYCH Art. 17. 1. Urzędnik państwowy jest obowiązany chronić interesy państwa oraz prawa i słuszne interesy obywateli. 2. Urzędnik państwowy obowiązany jest w szczególności: 1) przestrzegać Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej i innych przepisów prawa; ZARZĄDZENIE NR 70 PRM § 2. Przestrzegając zasady legalizmu, praworządności i pogłębiania zaufania obywateli do organów administracji publicznej, członek korpusu służby cywilnej w szczególności: 1) przy realizacji zadań na swoim stanowisku pracy przestrzega prawa; 2) swoją postawą i działaniem przyczynia się do realizacji zasady państwa prawnego; EUROPEJSKI KODEKS DOBREJ ADMINISTRACJI Artykuł 4 Zasada praworządności Urzędnik działa zgodnie z zasadą praworządności, stosuje regulacje i procedury określone w przepisach prawnych Wspólnot. Urzędnik zwraca w szczególności uwagę na to, aby decyzje dotyczą- ce praw lub interesów jednostek posiadały podstawę prawną, a ich treść była zgodna z obowiązującymi przepisami prawnymi. KPA Art. 6. Organy administracji publicznej działają na podstawie przepisów prawa. Art. 7. W toku postępowania organy administracji publicznej stoją na straży praworządności, z urzędu lub na wniosek stron podejmują wszelkie czynności niezbędne do dokładnego wyjaśnienia stanu faktycznego oraz do załatwienia sprawy, mając na względzie interes społeczny i słuszny interes obywateli. Odmowa wykonania bezprawnego polecenia USTAWA O PRACOWNIKACH SAMORZĄDOWYCH Art. 25. 1. Do obowiązków pracownika samorządowego należy sumienne i staranne wykonywanie poleceń przełożonego. 2. Jeżeli pracownik samorządowy jest przekonany, że polecenie jest niezgodne z prawem albo zawiera znamiona pomyłki, jest on obowiązany poinformować o tym na piśmie swojego bezpośredniego przełożonego. W przypadku pisemnego potwierdzenia polecenia pracownik jest obowiązany je wykonać, zawiadamiając jednocześnie kierownika jednostki, w której jest zatrudniony. 3. Pracownik samorządowy nie wykonuje polecenia, jeżeli jest przekonany, że prowadziłoby to do popełnienia przestępstwa, wykroczenia lub groziłoby niepowetowanymi stratami, o czym niezwłocznie informuje kierownika jednostki, w której jest zatrudniony. USTAWA O SŁUŻBIE CYWILNEJ Art. 77. 1. Członek korpusu służby cywilnej jest obowiązany wykonywać polecenia służbowe przełożonych. 2. Jeżeli członek korpusu służby cywilnej jest przekonany, że polecenie jest niezgodne z prawem albo zawiera znamiona pomyłki, jest on obowiązany na piśmie poinformować o tym przełożonego. W razie pisemnego potwierdzenia polecenia jest obowiązany je wykonać. 3. Członek korpusu służby cywilnej nie wykonuje polecenia, jeżeli prowadziłoby to do popełnienia przestępstwa lub wykroczenia, o czym niezwłocznie informuje dyrektora generalnego urzędu. Whistleblowing INTERES PUBLICZNY Interes dający się potencjalnie odnieść do wielu niezindywidualizowanych adresatów traktowanych jako wspólny podmiot; Rodzi się z faktu życia w grupie społecznej; Jest zewnętrzny w stosunku do administracji, która nie posiada własnych interesów, ale realizuje cudze. KPA Art. 7. W toku postępowania organy administracji publicznej stoją na straży praworządności, z urzędu lub na wniosek stron podejmują wszelkie czynności niezbędne do dokładnego wyjaśnienia stanu faktycznego oraz do załatwienia sprawy, mając na względzie interes społeczny i słuszny interes obywateli. Żaden z interesów nie ma w tym przypadku bezwzględnej przewagi, nie jest nadrzędny; W sytuacjach kolizyjnych należy dokonywać ważenia interesów, każdy przypadek wymaga indywidualnej oceny. Transparentność działania KPA Art. 9. Organy administracji publicznej są obowiązane do należytego i wyczerpującego informowania stron o okolicznościach faktycznych i prawnych, które mogą mieć wpływ na ustalenie ich praw i obowiązków będących przedmiotem postępowania administracyjnego. Organy czuwają nad tym, aby strony i inne osoby uczestniczące w postępowaniu nie poniosły szkody z powodu nieznajomości prawa, i w tym celu udzielają im niezbędnych wyjaśnień i wskazówek. KPA Art. 73. § 1. Strona ma prawo wglądu w akta sprawy, sporządzania z nich notatek, kopii lub odpisów. Prawo to przysługuje również po zakończeniu postępowania. § 1a. Czynności określone w § 1 są dokonywane w lokalu organu administracji publicznej w obecności pracownika tego organu. (…) Art. 74. § 1. Przepisu art. 73 nie stosuje się do akt sprawy zawierających informacje niejawne o klauzuli tajności „tajne” lub „ściśle tajne”, a także do innych akt, które organ administracji publicznej wyłączy ze względu na ważny interes państwowy. (…) Art. 61. Konstytucji RP 1. Obywatel ma prawo do uzyskiwania informacji o działalności organów władzy publicznej oraz osób pełniących funkcje publiczne. Prawo to obejmuje również uzyskiwanie informacji o działalności organów samorządu gospodarczego i zawodowego a także innych osób oraz jednostek organizacyjnych w zakresie, w jakim wykonują one zadania władzy publicznej i gospodarują mieniem komunalnym lub majątkiem Skarbu Państwa. 2. Prawo do uzyskiwania informacji obejmuje dostęp do dokumentów oraz wstęp na posiedzenia kolegialnych organów władzy publicznej pochodzących z powszechnych wyborów, z możliwością rejestracji dźwięku lub obrazu. 3. Ograniczenie prawa, o którym mowa w ust. 1 i 2, może nastąpić wyłącznie ze względu na określone w ustawach ochronę wolności i praw innych osób i podmiotów gospodarczych oraz ochronę porządku publicznego, bezpieczeństwa lub ważnego interesu gospodarczego państwa. 4. Tryb udzielania informacji, o których mowa w ust. 1 i 2, określają ustawy, a w odniesieniu do Sejmu i Senatu ich regulaminy. Ustawa o dostępie do informacji publicznej ZARZĄDZENIE NR 70 PRM § 5. Przestrzegając zasady jawności i przejrzystości, członek korpusu służby cywilnej w szczególności: 1) w granicach określonych przez prawo zapewnia dostępność informacji o zasadach i efektach swojej pracy i podejmowanych rozstrzygnięciach, która stanowi podstawę zaufania obywateli do państwa, a ograniczenia w tym zakresie mogą wynikać jedynie z wyłączenia jawności rozstrzygnięcia; 2) przy tworzeniu przepisów, podejmowaniu decyzji oraz innych rozstrzygnięć, dąży do zapewnienia jednoznaczności oraz zrozumiałości podejmowanych działań; 3) przyjęte rozstrzygnięcia wyczerpująco uzasadnia, ze wskazaniem powodów ich przyjęcia oraz celów, które mają zostać osiągnięte, zwłaszcza w sprawach będących przedmiotem rozbieżności w debacie publicznej; 4) zna konstytucyjne i ustawowe przepisy dotyczące prawa dostępu do informacji publicznej oraz zapewnia praktyczną realizację tego prawa. Ochrona tajemnicy Ustawa o ochronie informacji niejawnych „ściśle tajne” (wyjątkowo poważna szkoda) „tajne” (poważna szkoda) „poufne” (szkoda) Czy przepisy ustawy mają zastosowanie do organów administracji publicznej? Ustawa o ochronie danych osobowych Generalny Inspektor Ochrony Danych Osobowych Niezależność, odwaga Gotowość do podejmowania decyzji lub działań niepopularnych, które mogą narazić urzędnika na negatywną reakcję stron, opinii publicznej, środków masowego przekazu itp. Należy brać pod uwagę racje interesu publicznego, a nie konsekwencje osobiste. Ograniczenie prywatności Pozasłużbowe zachowanie urzędnika wpływa na autorytet i prestiż Państwa i instytucji publicznych; Również poza godzinami pracy zwracana jest uwaga na zachowanie urzędnika; negatywnie postrzegane są nie tylko te zachowania, które są sprzeczne z prawem; Od urzędnika wymaga się posiadania nieskazitelnej opinii; Opinia publiczna ma prawo do informacji dotyczących sfery prywatnej urzędnika, w tym stanu majątkowego (obowiązek składania oświadczeń majątkowych np. w usg, usp, usw) – ma to bowiem wpływ na jego wiarygodność i zdolność do należytego wykonywania zadań publicznych. Zarządzenie nr 70 PRM § 14. Zasada godnego zachowania polega w szczególności na: 1) wykonywaniu pracy z respektem dla reguł współżycia społecznego i kultury osobistej, poszanowania godności innych osób, w tym podwładnych, kolegów i przełożonych; 2) życzliwości wobec ludzi i zapobieganiu powstawaniu konfliktów w pracy, w relacjach z obywatelami oraz współpracownikami; 3) właściwym zachowaniu się również poza pracą, unikaniu niepożądanych zachowań mających negatywny wpływ na wizerunek państwa, służby cywilnej i urzędu. PROFESJONALIZM ZARZĄDZENIE NR 70PRM § 7. Przestrzegając zasady profesjonalizmu, członek korpusu służby cywilnej w szczególności: 1) realizując zadania państwa, posiada niezbędną wiedzę dotyczącą funkcjonowania państwa, podnosi kwalifikacje oraz rozwija wiedzę zawodową, potrzebną do jak najlepszego wykonywania pracy w urzędzie; 2) zna akty prawne dotyczące funkcjonowania urzędu, w którym jest zatrudniony, oraz zapoznaje się z wszystkimi istotnymi okolicznościami faktycznymi i prawnymi prowadzonych przez siebie spraw; 3) zna zasady etyki korpusu służby cywilnej i sumiennie ich przestrzega; 4) zna zasady służby cywilnej i sumiennie ich przestrzega; 5) poddaje się weryfikacji znajomości zasad służby cywilnej; 6) dąży do stosowania wysokich standardów zarządzania publicznego, wykorzystuje wiedzę przełożonych, kolegów i podwładnych, dzieli się z nimi własnym doświadczeniem zawodowym, a jeżeli jest to uzasadnione, korzysta z pomocy ekspertów; 7) efektywnie i racjonalnie zarządza posiadanymi zasobami kadrowymi i wykorzystuje w taki sposób czas pracy; 8) w wykonywaniu zadań dąży do uzgodnień opartych na rzeczowej argumentacji; 9) jest gotów do przyjęcia krytyki, uznania swoich błędów i do naprawienia ich konsekwencji; 10) przez swoją postawę dba o wizerunek służby cywilnej; 11) korzystając z zagwarantowanych praw pracowniczych: a) ma na względzie wynikające z przepisów ograniczenia możliwości podjęcia zatrudnienia lub wykonywania innych zajęć, b) ma na względzie wynikające z przepisów ograniczenia poufności informacji dotyczącej również jego życia osobistego; 12) korzystając z określonej w przepisach szczególnej ochrony stosunku pracy urzędnika służby cywilnej, ma na względzie cel tej szczególnej ochrony, którym jest: a) pozyskiwanie i zatrzymywanie w służbie cywilnej osób, które swój profesjonalny rozwój wiążą z pracą w administracji rządowej, b) ochrona zatrudnienia w służbie cywilnej osób, które wykazały w swojej pracy zdolność do profesjonalnego i etycznego zachowania członka korpusu służby cywilnej, a w szczególności przestrzegały zasady neutralności politycznej i bezstronności służby cywilnej. 1. Sumienność, odpowiedzialność, kreatywność Rzetelne, staranne, sprawne wykonywanie zadań, ponieważ ma to wpływ na sposób postrzegania Państwa i instytucji przez obywateli; Poczucie współodpowiedzialności za rzeczywistość publiczną, społeczną, polityczną; Wykazywanie inicjatywy, postawa aktywna ZARZĄDZENIE NR 70 PRM § 19. Zasada rzetelności wyraża się w szczególności w: 1) sumiennym, rozważnym wykonywaniu powierzonych zadań; 2) dotrzymywaniu zobowiązań, zgodnie z przepisami prawa; 3) twórczym podejmowaniu zadań i aktywnym realizowaniu obowiązków, z najlepszą wolą i w interesie społecznym, nieograniczającym się jedynie do przestrzegania przepisów. 2. Uprzejmość i życzliwość Niewykorzystywanie w kontaktach z petentami naturalnej przewagi – urzędnik znajduje się w sytuacji dobrze sobie znanej, codziennej, a obywatel w sytuacji niepewności. Urzędnik nie może pokazywać swojej wyższości, musi udzielać wszystkich potrzebnych informacji, wskazówek, pomocy. Zasada ta ma również zastosowanie do kontaktów wewnątrzorganizacyjnych – w kontaktach ze współpracownikami, przełożonymi itp. Naruszenie tej zasady w skrajnych przypadkach prowadzić może do zjawiska mobbingu: Kodeks pracy Art. 943 . § 1. Pracodawca jest obowiązany przeciwdziałać mobbingowi. § 2. Mobbing oznacza działania lub zachowania dotyczące pracownika lub skierowane przeciwko pracownikowi, polegające na uporczywym i długotrwałym nękaniu lub zastraszaniu pracownika, wywołujące u niego zaniżoną ocenę przydatności zawodowej, powodujące lub mające na celu poniżenie lub ośmieszenie pracownika, izolowanie go lub wyeliminowanie z zespołu współpracowników. 3. Racjonalne gospodarowanie środkami publicznymi ZARZĄDZENIE NR 70 PRM § 9. Przestrzegając zasady racjonalnego gospodarowania środkami publicznymi, członek korpusu służby cywilnej w szczególności: 1) korzystając ze środków publicznych do realizacji zadań państwa i proponując kierunki jego działań, ma na względzie interes państwa i obywateli oraz efektywne osiąganie celów, przy racjonalnym wykorzystaniu środków powierzonych państwu przez obywateli; 2) jest gotowy do rozliczenia swojej dbałości o środki i mienie publiczne. USTAWA O FINANSACH PUBLICZNYCH art. 34 mówi o zasadzie jawności gospodarowania środkami publicznymi USTAWA O ODPOWIEDZIALNOŚCI ZA NARUSZENIE DYSCYPLINY FINANSÓW PUBLICZNYCH Art. 1. Ustawa określa zasady i zakres odpowiedzialności za naruszenie dyscypliny finansów publicznych, organy właściwe oraz postępowanie w sprawach o naruszenie dyscypliny finansów publicznych. 4. Samodoskonalenie zawodowe ZARZĄDZENIE NR 70 PRM § 7. Przestrzegając zasady profesjonalizmu, członek korpusu służby cywilnej w szczególności: 1) realizując zadania państwa, posiada niezbędną wiedzę dotyczącą funkcjonowania państwa, podnosi kwalifikacje oraz rozwija wiedzę zawodową, potrzebną do jak najlepszego wykonywania pracy w urzędzie; 2) zna akty prawne dotyczące funkcjonowania urzędu, w którym jest zatrudniony, oraz zapoznaje się z wszystkimi istotnymi okolicznościami faktycznymi i prawnymi prowadzonych przez siebie spraw; BEZSTRONNOŚĆ I NEUTRALNOŚĆ POLITYCZNA Wymogu bezstronności nie odnosi się do każdego w każdej sytuacji, zależy to od sytuacji w jakiej się znajdujemy i spełnianej przez nas roli; Roszczenie do bezstronności – uzasadnione oczekiwanie zachowania bezstronności; Sytuacja bezstronności – warunki instytucjonalne, organizacyjne, proceduralne, które mają umożliwić lub uprawdopodobnić zajęcie lub zachowanie sytuacji bezstronności. Konstytucja RP Art. 32. 1. Wszyscy są wobec prawa równi. Wszyscy mają prawo do równego traktowania przez władze publiczne. 2. Nikt nie może być dyskryminowany w życiu politycznym, społecznym lub gospodarczym z jakiejkolwiek przyczyny. Art. 153. 1. W celu zapewnienia zawodowego, rzetelnego, bezstronnego i politycznie neutralnego wykonywania zadań państwa, w urzędach administracji rządowej działa korpus służby cywilnej. USTAWA O SŁUŻBIE CYWILNEJ Art. 1. W celu zapewnienia zawodowego, rzetelnego, bezstronnego i politycznie neutralnego wykonywania zadań państwa ustanawia się służbę cywilną oraz określa zasady dostępu do tej służby, zasady jej organizacji, funkcjonowania i rozwoju. ZARZĄDZENIE NR 70 PRM § 18. Zasada bezstronności wyraża się w szczególności w: 1) niedopuszczaniu do podejrzeń o konflikt między interesem publicznym i prywatnym; 2) niepodejmowaniu żadnych prac ani zajęć, które kolidują z obowiązkami służbowymi; 3) jednakowym traktowaniu wszystkich uczestników w prowadzonych sprawach administracyjnych i nieuleganiu przy tym jakimkolwiek naciskom; 4) niedemonstrowaniu zażyłości z osobami publicznie znanymi ze swej działalności zwłaszcza politycznej, gospodarczej, społecznej lub religijnej oraz niepromowaniu jakichkolwiek grup interesu. EKDA Artykuł 8 Zasada bezstronności i niezależności 1. Urzędnik jest bezstronny i niezależny. Urzędnik powstrzymuje się od jakichkolwiek arbitralnych działań, które mogłyby mieć negatywny wpływ na sytuację jednostek, jak również od wszelkich form uprzywilejowanego traktowania, bez względu na motywy takiego postępowania. 2. 2. W swoim postępowaniu urzędnik nigdy nie kieruje się interesem osobistym, rodzinnym bądź narodowym, ani też naciskami politycznymi. Urzędnik nie bierze udziału w podejmowaniu decyzji, w której on sam albo bliski członek jego rodziny miałby interes finansowy. Sytuacja neutralności Brak osobistego (zwłaszcza otwartego, manifestacyjnego) zaangażowania politycznego, które sprawiłoby, że urzędnik swoim działaniem sprzyja określonym środowiskom politycznym lub szkodzi konkurentom. Sytuacja neutralności ma za zadanie budować zaufanie (po stronie osób trzecich, opinii publicznej itp.). ZARZĄDZENIE NR 70 PRM § 17. Zasada neutralności politycznej, z uwzględnieniem tego, że partie polityczne w państwie demokratycznym są przewidzianymi przez Konstytucję Rzeczypospolitej Polskiej i akceptowanymi przez obywateli wyrazicielami ich woli oraz tego, że członek korpusu służby cywilnej może korzystać z zagwarantowanych wolności i praw człowieka i obywatela, w tym prawa do udziału w życiu publicznym, polega w szczególności na: 1) niemanifestowaniu publicznym poglądów i sympatii politycznych, zwłaszcza nieprowadzeniu jakiejkolwiek agitacji o charakterze politycznym w służbie oraz poza nią; 2) dystansowaniu się od wszelkich wpływów i nacisków politycznych mogących prowadzić do działań stronniczych; 3) niepodejmowaniu żadnych publicznych działań bezpośrednio wspierających działania o charakterze politycznym; 4) niestwarzaniu podejrzeń o sprzyjanie partiom politycznym i przestrzeganiu obowiązujących ograniczeń; 5) dbałości o jasność i przejrzystość relacji z osobami pełniącymi funkcje polityczne, przy uwzględnieniu, że relacje te nie mogą podważać zaufania do politycznej neutralności członka korpusu służby cywilnej. Konflikt interesów Najbardziej typowe źródło stronniczości w wykonywaniu obowiązków; przypadki, w których urzędnik może być osobiście zainteresowany podjęciem rozstrzygnięcia o danej treści. KPA Art. 24. § 1. Pracownik organu administracji publicznej podlega wyłączeniu od udziału w postępowaniu w sprawie: 1) w której jest stroną albo pozostaje z jedną ze stron w takim stosunku prawnym, że wynik sprawy może mieć wpływ na jego prawa lub obowiązki; 2) swego małżonka oraz krewnych i powinowatych do drugiego stopnia; 3) osoby związanej z nim z tytułu przysposobienia, opieki lub kurateli; 4) w której był świadkiem lub biegłym albo był lub jest przedstawicielem jednej ze stron, albo w której przedstawicielem strony jest jedna z osób wymienionych w pkt 2 i 3; 5) w której brał udział w wydaniu zaskarżonej decyzji; 6) z powodu której wszczęto przeciw niemu dochodzenie służbowe, postępowanie dyscyplinarne lub karne; 7) w której jedną ze stron jest osoba pozostająca wobec niego w stosunku nadrzędności służbowej. § 2. Powody wyłączenia pracownika od udziału w postępowaniu trwają także po ustaniu małżeństwa (§ 1 pkt 2), przysposobienia, opieki lub kurateli (§ 1 pkt 3). § 3. Bezpośredni przełożony pracownika jest obowiązany na jego żądanie lub na żądanie strony albo z urzędu wyłączyć go od udziału w postępowaniu, jeżeli zostanie uprawdopodobnione istnienie okoliczności niewymienionych w § 1, które mogą wywołać wątpliwość co do bezstronności pracownika. § 4. Wyłączony pracownik powinien podejmować tylko czynności niecierpiące zwłoki ze względu na interes społeczny lub ważny interes stron. Art. 25. § 1. Organ administracji publicznej podlega wyłączeniu od załatwienia sprawy dotyczącej interesów majątkowych: 1) jego kierownika lub osób pozostających z tym kierownikiem w stosunkach określonych w art. 24 § 1 pkt 2 i 3; 2) osoby zajmującej stanowisko kierownicze w organie bezpośrednio wyższego stopnia lub osób pozostających z nim w stosunkach określonych w art. 24 § 1 pkt 2 i 3. § 2. Przepis art. 24 § 4 stosuje się odpowiednio. Źródłem konfliktu interesów może być podejmowanie przez urzędnika dodatkowej pracy lub zajęć zarobkowych. USTAWA O PRACOWNIKACH SAMORZĄDOWYCH Art. 30. 1. Pracownik samorządowy zatrudniony na stanowisku urzędniczym, w tym kierowniczym stanowisku urzędniczym, nie może wykonywać zajęć pozostających w sprzeczności lub związanych z zajęciami, które wykonuje w ramach obowiązków służbowych, wywołujących uzasadnione podejrzenie o stronniczość lub interesowność oraz zajęć sprzecznych z obowiązkami wynikającymi z ustawy. 2. W przypadku stwierdzenia naruszenia przez pracownika samorządowego któregokolwiek z zakazów, o których mowa w ust. 1, niezwłocznie rozwiązuje się z nim, bez wypowiedzenia, stosunek pracy w trybie art. 52 § 2 i 3 Kodeksu pracy lub odwołuje się go ze stanowiska. Korzyści majątkowe/korupcja • Najczęściej stanowić będzie przestępstwo sprzedajności z KK; • KK penalizuje również korupcję czynną – wręczanie, oferowanie korzyści majątkowej lub osobistej osobie pełniącej funkcję publiczną w związku z jej pełnieniem; • Warunkiem dopuszczalności upominku przez urzędnika jest to, że okoliczności jego wręczenia wyłączać mają zobowiązania lub rozsądne oczekiwania drugiej strony na uzyskanie szczególnej przychylności urzędnika dla swoich spraw.
