Teoria kontroli Hirschiego

Teoria kontroli Hirschiego
Centralne twierdzenie koncepcji kontroli Hirschiego jest następujące: „jednostka może
dokonywać czynów przestępczych, ponieważ jej więzi z porządkiem konformistycznym
zostały w pewnej mierze załamane”. Autor wyróżnia cztery komponenty więzi jednostki ze
społeczeństwem, które choć pozostają ze sobą w ścisłym związku mogą mieć niezależny
wpływ na zachowanie dewiacyjne.
I Przywiązanie (attachmen)
Przywiązanie stanowi socjologiczny odpowiednik psychoanalitycznych konstrukcji,
takich jak sumienie czy super ego, oraz odpowiednik znanego psychologii społecznej pojęcia
internalizacja. Przywiązanie oznacza emocjonalną więź jednostki z jej najbliższym
otoczeniem społecznym (z rodziną, z przyjaciółmi, z kolegami z pracy, z sąsiadami), co z
kolei, zdaniem Hirschiego, implikuje konieczność liczenia się z opinią owych „istotnych
innych”. Jednostka, która jest silnie przywiązana do swego otoczenia, czuje się „moralnie
zobligowana” do przestrzegania norm, które to otoczenie uznaje.
Tak więc liczenie się ze zdaniem, „istotnych innych”, przestrzeganie ich norm
postępowania sprawia, że jednostka jest niejako zmuszona do konformizmu. Perspektywa
dokonania dewiacyjnego aktu ewokuje u jednostki przywiązanej do otoczenia „psychiczny
sygnał alarmowy” (na zasadzie: „co oni sobie pomyślą”), który powstrzymuje przed
dewiacyjnym zaangażowaniem. Natomiast gdy słabnie więź emocjonalna jednostki z jej
najbliższym otoczeniem, słabnie też siła oddziaływania wspomnianego mechanizmu
psychicznego. Dlatego też „jeżeli jednostkę nie obchodzą życzenia i oczekiwania innych ludzi
to znaczy jeżeli jest niewrażliwa na opinię innych jest w tej mierze nie związana normami.
Może angażować się w dewiację.
II Zobowiązanie (commitment)
Drugim elementem więzi jednostki ze społeczeństwem opisuje Hirschi następująco:
„Niewielu zaprzeczy, że ludzie czasami stosują się do reguł po prostu z obawy przed
konsekwencjami”. W tej mierze, w jakiej przywiązanie stanowiło odpowiednik sumienia,
super ego czyli internalizacji, zobowiązane jest odpowiednikiem ego bądź zdrowego
rozsądku. Zdaniem tego, że czuje się psychicznie związany z innymi osobami, które postępują
konformistycznie. Konformizm musi się „opłacać”, dewiacja natomiast musi przynosić
„straty”. Ponieważ ludzie zdobywają pozycję społeczną, wykształcenie, dorabiają się i etc.,
stąd zazwyczaj rozważają ryzyko, na jakie może ich narazić zaangażowanie się dewiacje.
Groźba utraty pracy, pozycji społecznej, prestiżu, groźba ośmieszenia itp. Także skutecznie,
zdaniem Hirschiego, powstrzymuje ludzi od dewiacji.
Analizowany powyżej element więzi jednostki ze społeczeństwem implikuje hipotezy
pozostające w sprzeczności z koncepcjami wywodzącymi się z tradycji mertonowskiej
(zresztą Hirschi jest zdecydowanym oponentem teorii środków-celów Mertona). Bowiem
aspiracje i ambicje są w ujęciu Hirschiego głównym czynnikami wyznaczającymi
konformizm, niezależnie nawet od obiektywnych możliwości ich realizacji.
III. Zaangażowanie (involvement)
Trzecim, obok przywiązania i zobowiązań, elementem więzi jednostki ze
społeczeństwem jest w ujęciu teorii kontroli zaangażowanie w działalność zgodną z normami.
Ludzie postępują w sposób zgodny z normami nie tylko dlatego, że czują się do tego
„moralnie” zobligowani czy też dlatego, że koszta związane z dewiacją uważają za zbyt
niskie. Hirschi uważa, że koszta związne z dewiacja uważa się za zbyt wysokie.
Hirschi uważa, iż „wielu ludzi prowadzi cnotliwe życie niewątpliwie z braku innych
możliwości”. Innymi słowy, przed dewiacyjnym zaangażowaniem chroni także szeroko
pojmowany przez Hirchiego brak sposobności. Pisze on: „jednostka zaangażowana w
działalność konformistyczną zaabsorbowana jest spotkaniami, nieprzekraczalnymi terminami,
godzinami pracy, planami itp., więc rzadko się pojawia okazja dokonania dewiacyjnego aktu.
W stopniu, w jakim jednostka pochłonięta jest działalnością konformistyczną, nie jest ona
nawet w stanie pomyśleć o działaniach dewiacyjnych, pomijając już jej inklinacje”.
W koncepcji kontroli Hirschiego zaangażowanie jest pochodną w stosunku do
zobowiązań. Dzieje się tak dlatego, że autor ten uważa, iż ludzie, którzy wybierają
konformistyczną linię postępowania, przejawiają konformistyczne motywacje, mają
konformistyczne aspiracje, zatem nie jako są zmuszeni automatycznie angażować czas i
energię w ten typ aktywności.
IV Przekonania (beliefs)
Hirschi wychodzi w swej teorii z założenia, że w każdym w społeczeństwie istnieje
wspólny, jedyny dla wszystkich grup społecznych system wartości i odpowiadających mu
norm zachowania. Autor ten utrzymuje, że „jeżeli dewiant jest związany z odmiennym
systemem wartości w stosunku do konformistycznego społeczeństwa, wówczas w kontekście
(tej) teorii nie ma czego wyjaśniać”. Zdaniem Hirschiego, problem polega nie tyle na
udzieleniu odpowiedzi na pytanie, dlaczego ludzie różnią się w swoich przekonaniach co do
tego, co stanowi właściwe i pożądane zachowanie, lecz jego istota sprowadza się do
udzielenia odpowiedzi na pytanie, dlaczego ludzie naruszają normy, o których zasadności są
przekonani. Stąd teoria kontroli zakłada, że jednostki różnią się stopniem swego przekonania
o konieczności przestrzegania norm społecznych. A zatem: „ Czym mniej przekonana jest
jednostka o konieczności przestrzegania norm, tym bardziej prawdopodobne jest, że będzie je
naruszała.
Podsumując niewątpliwie interesującą, choć w wielu miejscach niedopracowaną
koncepcję dewiacji, której twórcą jest T. Hirschi, raz jeszcze nawiąże do stanowiska
wyrażonego w stosunku do całego kierunku kontroli społecznej przez A. Siemaszko.
„Teorie wywodzące się z kierunku kontroli, bez względu na sposób ich ujęcia, nie są
w stanie wyjaśnić adekwatnie, a tym bardziej przewidywać dewiacji. Zakładają one bowiem z
reguły bądź zakorzenione w ludzkiej naturze „popędy dewiacyjne”, bądź całkowicie pomijają
kwestię motywacji do zachowań dewiacyjnych. Nie oznacza to jednak, byśmy generalnie
ignorowali rolę czynnika kontroli społecznej jako zmiennej w ogólnej, zintegrowanej
koncepcji
dewiacji.
Bowiem
koncepcje
opierające
się
wyłącznie
na
zmiennych
motywacyjnych także nie mogą stanowić dostatecznej podstawy do wyjaśniania i
przewidywania dewiacji. Mimo istnienia silnej motywacji jeszcze silniejsza może być
społeczna kontrola, i to bez względu na to , jakie znaczenie jej nadają autorzy poszczególnych
teorii. Z kolei samo istnienie lub brak kontroli także adekwatnie nie wyjaśnia dewiacji. Stąd
akceptując generalnie rolę czynnika społecznej kontroli w genezie zachowań dewiacyjnych
zdecydowanie oponujemy przeciwko takiej teoretycznej perspektywie, której eksponentem
jest m.in. Hirschi, która czyni zeń wyłączną postawę wyjaśniania zjawisk dewiacyjnych.
Bibliografia: Wołoszyn