Katedra Socjologii Norm, Dewiacji

Katedra Socjologii Norm, Dewiacji
i Kontroli Społecznej IPSIR UW
Przedmiot: Socjologia Dewiacji i Kontroli Społecznej
30 godz. wykładu, 30 godz. ćwiczeń
Prowadzący: doc. dr Joanna Zamecka - wykład i ćwiczenia
dr Piotr Rażniewski - ćwiczenia
Po ukończeniu kursu student wykaże się znajomością założeń i rozwiązań proponowanych
w różnych socjologicznych teoriach i koncepcjach dewiacji i kontroli społecznej oraz
umiejętnością wykorzystania zdobytej wiedzy w krytycznej analizie zjawisk dewiacyjnych
(uwarunkowań, obrazu, następstw) oraz ich społecznej kontroli (jej stylu, strategii, środków,
efektów).
WYKŁAD problematyka i literatura
Pojęcia dewiacji społecznej i kontroli społecznej w socjologii i innych naukach społecznych.
Ewolucja teoretycznych koncepcji natury ludzkiej, porządku społecznego, natężenia
i rozprzestrzenienia dewiacji w społeczeństwie, społecznej genezy zjawisk dewiacyjnych,
kontroli społecznej i jej roli w generowaniu i przeciwdziałaniu dewiacji. Propozycje
reorientacji teoretycznych: stanowisko wobec norm, standardów, stereotypów i wszelkiego
typu konwencji w studiach nad zjawiskami identyfikowanymi i traktowanymi jako patologia,
dewiacja, problem społeczny. Współczesne ujęcia problematyki kontroli społecznej
w socjologii: funkcje, instrumenty, techniki kontroli społecznej. Kontrola społeczna
a stratyfikacja społeczna, instytucja społeczna, sytuacja społeczna, rola społeczna, tożsamość,
ideologia, światopogląd. Strategie kontroli społecznej w perspektywie teoretycznej
i empirycznej; modele współzależności dewiacji społecznej i kontroli społecznej. Założenia
nowej perspektywy badawczej – wielopoziomowa teoria dewiacji, socjologia cenzury.
Kontrola społeczna a zmiana społeczna. Badania empiryczne dewiacji społecznej i kontroli
społecznej; refleksje o metodzie.
Literatura przedmiotu (uzupełniająca):
Kwaśniewski, Jerzy (1983) Społeczeństwo wobec dewiacji, Wydawnictwa UW;
Cohen, Stanley (1985) Visions of Social Control, Polity Press;
Zamecka, Joanna (1989) Niektóre socjologiczne koncepcje kontroli społecznej, Prace
IPSiR Tom 11;
Summner, Colin (1994) The Sociology of Deviance, Open University Press;
Zamecka, Joanna (1997) Marginalizujące funkcje instytucji kontroli społecznej, /w:/
K. Frieske, Ofiary sukcesu. Zjawiska marginalizacji społecznej w Polsce IS UW;
Kwaśniewski, Jerzy (1998) Dewiacja społeczna, /w:/ Encyklopedia Socjologii,
Oficyna Naukowa;
Kurczewski, Jacek (1999) Kontrola społeczna, /w:/ Encyklopedia Socjologii,
Oficyna Naukowa;
Kwaśniewski, Jerzy (2000) Patologia społeczna, /w:/ Encyklopedia Socjologii,
Oficyna Naukowa.
ĆWICZENIA problematyka i literatura
1-2. Metamorfozy form i sposobów organizacji władzy do karania w końcu XVIII w. Trzy
technologie władzy karnej: prawo monarchiczne i kara jako zemsta suwerena, projekt
prawników-reformatorów civitate poenali, projekt instytucji przymusu - reformatorium
Literatura: Foucault, Michel (1993), Nadzorować i karać. Narodziny więzienia,
Altheia-Spacja, Warszawa, cz. II, rozdz. I Karanie uogólnione, ss. 85-122; rozdz. II.
Łagodność kar, ss. 123-157;
3. Socjologiczna analiza faktów społecznych. Fakty normalne i fakty patologiczne weryfikacja kryteriów podziału. Definicja, społeczne znaczenie i funkcje zbrodni.
Literatura: Durkheim, Emile (1968, 2000), Zasady metody socjologicznej, PWN
Warszawa, rozdz. III. Zasady rozróżniania faktów normalnych i patologicznych, ss.
72-108;
4. Pojęcie normalności cywilizacyjnej. Kategorie normalności, nienormalności częściowej i
zboczenia. Charakterystyka zboczeńców podnormalnych i nadnormalnych. Role
nonkonformistów
w społeczeństwie.
Literatura: Znaniecki, Florian (1974, 2001), Ludzie teraźniejsi a cywilizacja
przyszłości, PWN Warszawa, 2001, rozdz. V.: Ludzie zboczeńcy, ss. 304-343;
5. Rola struktury kulturowo-społecznej w generowaniu zachowań dewiacyjnych. Pojęcie
anomii. Wpływ anomii na przystosowanie jednostki w społeczeństwie. Typy przystosowania:
konformizm, innowacja, rytualizm, wycofanie, bunt.
Literatura: Merton, Robert K. (1982) Teoria socjologiczna i struktura społeczna,
PWN Warszawa, rozdz. VI Struktura społeczna i anomia, ss. 195-222, rozdz. VII
Teoria struktury społecznej i anomia. Kontynuacje, ss. 224-253;
6. Założenia teorii interakcjonizmu symbolicznego. Pojęcia: jaźni, czynności, przedmiotu,
interakcji społecznej, działań połączonych. Dewiacja społeczna w perspektywie
interakcjonizmu symbolicznego.
Literatura: Blumer, Herbert (1975) Implikacje socjologiczne myśli George'a Herberta
Meada, /w:/ W. Derczyński i in. /wybór/: Elementy teorii socjologicznych, PWN
Warszawa, ss. 70-84;
7. Podstawowe założenia i twierdzenia koncepcji naznaczania społecznego. Prekursorzy
i kontynuatorzy koncepcji naznaczania społecznego.
Literatura: Welcz, Zbigniew (1985) Powstanie i rozwój teorii naznaczania
społecznego /w:/ Studia Socjologiczne Nr 1, ss. 65-86;
8. Propozycje reorientacji teoretycznych: stanowisko wobec norm, standardów, stereotypów
i wszelkiego typu konwencji w studiach nad zjawiskami identyfikowanymi i traktowanymi
jako patologia, dewiacja, problem społeczny.
Literatura: Goffman, Erving (2005) Piętno, Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne,
Gdańsk., ss. 31-190.
Becker, Howard (1963) Outsiders, rozdz. Becoming a marihuana user (Stawanie się
palaczem marihuany – tłumaczenie).
9-10. Nowa perspektywa w analizie współczesnych zjawisk dewiacyjnych i ich kontroli przykłady badań.
Literatura: Haney, C., Banks, C., Zimbardo, Ph. G. (2000, 2002) Więźniowie
i strażnicy - badanie w symulowanym więzieniu, /w:/ E. Aronson, Człowiek - istota
społeczna. Wybór tekstów, PWN, ss. 83-101;
Rosehan, David L. (1978) O ludziach normalnych w nienormalnym otoczeniu,
/w:/ K. Jankowski (red.) Przełom w psychologii, Czytelnik, Warszawa, ss. 49-82;
Zelakeviciute V., Jewdokimow B. (2002) Psychuszki /w:/ Karta 34, ss. 58-123;
11. Współczesne ujęcia problematyki dewiacji i kontroli społecznej w socjologii
i w badaniach z zakresu nauk społecznych.
Literatura: Kwaśniewski, Jerzy (1992) Ontologiczny status patologii społecznej, /w:/
A.Kojder, J. Kwaśniewski (red. red.) Między autonomią a kontrolą, PTS-UW,
Warszawa, ss. 113-122;
Czykwin, Elżbieta (2007) Stygmat społeczny, rozdz. 7. Stygmatyzacja jako
ponaddyscyplinarna perspektywa badań.
12-15. Prezentacje prac semestralnych studentów, dyskusja.
Praca semestralna (ok.8 str. maszynopisu) w formie studium wybranego aspektu
(tzn. przyczyn, obrazu lub następstw) zjawiska dewiacyjnego i/lub jego społecznej
kontroli (styl, strategia, środki, efekty).