Makroekonomia (18 stron)
advertisement
Podstawowe pojęcia makroekonomiczne Mierzenie produktu narodowego Cele i narzędzia makroekonomii Ruch okrężny dochodów i produktów w gospodarce narodowej Bezrobocie Inflacja Zależność między bezrobociem o inflacją Cykliczny wzrost gospodarki – cykle koniunkturalne Polityka fiskalna Pieniądz i rynek pieniężny Banki i polityka monetarna państwa Zależność między polityką monetarną a fiskalną Podstawy międzynarodowych stosunków ekonomicznych Rola rządu w gospodarce- interwencjonizm państwowy Produkt Krajowy Brutto (PKB) – jest miarą produkcji wytworzonej przez czynniki wytwórcze, zlokalizowane na terytorium danego kraju, niezależnie od tego, kto jest ich właścicielem. Do PKB wliczana jest tylko tzw. Wartość dodana. Wartość dodana – przyrost wartości dóbr w wyniku określonego procesu produkcji. Dobra finalne – są to dobra nabyte przez ostatecznego użytkownika, mogą to być dobra konsumpcyjne i inwestycyjne. Dobra pośrednie – dobra częściowo przetworzone, stanowiące nakład w procesie produkcyjnym w innych przedsiębiorstwach, gdzie są zużywane (przetwarzane). Dobro Sprzedawca Nabywca Wart. trans. Wart. dodana Stal prod. stali 1000 1000 Stal Maszyna prod. stali prod. maszyn prod. opon prod. sam. prod. masz. prod. sam prod. sam 3000 2000 3000 1000 2000 3000 1000 prod. sam. konsument 500 5000 11500 500 1500 7000 5000 7000 500 1500 7000 Opony Samochód Razem Wyd. na dobra final. 1000 PKB = 7000 PKB = C + I C – dobra konsumpcyjne I - dobra inwestycyjne PKB = 5000+2000 = 7000 Podatki: o o Bezpośrednie – nakładane na dochody Pośrednie – nakładane na dobra, usługi Doch. czynn.wytwórczych Wydatki państwa: Wydatki na dobra i usługi Wydatki związane z finansowaniem płatności transferowych (renty, emerytury, zasiłki) Płatności transferowe nie powiększają PKB. PKB = C + I + G PKB w cenach rynkowych G – wydatki państwa na dobra i usługi PKB możemy liczyć w cenach: - rynkowych – uwzględniających podatki pośrednie - wytwórczych – z pominięciem tych podatków PKB w cenach rynkowych jest większy od PKB w cenach wytwórczych o kwotę podatków pośrednich. PKB = C + I + G – Pp Pp – podatki pośrednie PKB w cenach czynników wytwórczych Wymiana międzynarodowa: Eksport – powiększa PKB Import – pomniejsza PKB Bilans handlowy – różnica między wielkością eksportu a importem. PNB = PKB +\- Bn Bn – bilans handlowy Amortyzacja – jest miara szybkości zmniejszania się wartości środka trwałego w danym okresie, będącego wynikiem jego fizycznego lub ekonomicznego zużycia. PNB – A = PNN DN Nominalny i realny PNB. PNB nominalny – mierzy się w cenach bieżących tj. w takich które istniały w okresie, gdy produkowano wchodzące w skład PNB dobra i usługi. PNB realny – koryguje nominalny PNB o skutki inflacji i wyraża go w cenach istniejących w pewnym okresie zwanym rokiem bazowym (podstawą). data 90 91 92 93 wielk. prod. 10 15 20 18 cena 2 4 6 8 wartość PNB nom. 20 60 120 144 wart. PNB realna 20 30 40 36 PNB per capita (na jednego mieszkańca) = PNB/ilość mieszkańców Krytyka PNB PNB (wady): nie uwzględnia czasu wolnego szara strefa – dochody z niej płynące zanieczyszczenie środowiska Wskaźnik dobrobytu ekonomicznego netto – koryguje produkt NB przez odjęcie od niego skutków zanieczyszczenia środowiska, dodanie wartości dóbr i usług o charakterze nierynkowym oraz włączenie wartości czasu wolnego. Podział DN: PKB można podzielić na: - pierwotny - wtórny - ostateczny Pierwotny podział DN dokonuje się w miejscach jego wytwarzania, polega on na podziale nowo wytworzonych wartości między pracowników przedsiębiorstwa (wynagrodzenia) i na akumulację finansową przedsiębiorstwa stanowiącą źródło zysku jego właścicieli. Dochody pierwotne pracowników i przedsiębiorstw podlegają za pośrednictwem rynku i budżetu państwa wtórnemu podziałowi. Dokonuje się on dzięki zakupom usług poprzez system cen i system podatkowy. W wyniku wtórnego podziału dochodu pierwotnego powstają dochody przedsiębiorstw i jednostek usługowych, pracowników sfery nieprodukcyjnej oraz dochody państwa. Ostateczny podział DN polega na jego rozdzieleniu na konsumpcje i akumulację. Dzięki akumulacji następuje przyrost DN i PKB. Rynek pracy – bezrobocie Przez zatrudnienie rozumie się, w szerszym znaczeniu tego słowa, pracę, czynność, zajęcie. W znaczeniu wąskim rozumie się pracę osób, których stosunek do pracodawcy oparty jest na umowie najmu, mianowania lub współużytkowania środków produkcji. Zatrudnienie charakteryzuje się złożonością i specyfiką w porównaniu z innymi problemami ekonomicznymi. Specyfika ta wiąże się z całym szeregiem uwarunkowań: 1. Uwarunkowania demograficzne – wpływają one bezpośrednio na wielkość i strukturę zasobów siły roboczej, które zasilają rynek pracy. Rozwój demograficzny obejmuje także takie zjawiska jak rodność, umieralność, przyrost naturalny, emigrację ludności, które wpływają m.in. na ogólne koszty zatrudnienia, na wydatki na zdrowie, kształcenie oświatę, kulturę itd. 2. Uwarunkowania społeczne – wynikają one ze stosowania polityki społecznej oraz osiągniętego poziomu postępu społeczeństwa. Takie kwestie jak wymiar normalnego czasu pracy, zakres świadczeń społecznych, warunek przechodzenia na renty i emerytury, skala bezrobocia, zakres i formy pomocy społecznej mogą zarówno utrudniać sytuację zatrudnieniową w gospodarce jak i ją ułatwiać. 3. Uwarunkowania ekonomiczne – wyrażają się w tym, że poziom i struktura dochodu narodowego m.in. jego podział na część konsumpcyjną i akumulacyjną określają możliwość absorbacji siły roboczej, czyli możliwości zatrudnienia ale jednocześnie rozmiary i struktura zatrudnienia oraz wydajność pracy determinują przyrost dochodu narodowego i inwestycyjne możliwości wzrostu gospodarczego. Zatrudnienie jest najważniejszym czynnikiem produkcji, ponieważ bez niego majątek narodowy, środki produkcji stają się bezużyteczne. Zatrudnienie wpływa więc na warunki równowagi gospodarczej a więc na relacje między dochodem narodowym, inwestycjami, płacami, cenami, popytem na dobra i usługi, bezrobociem, inflacją... Gospodarowanie zasobami siły roboczej polega na przygotowaniu do pacy, wykonywaniu jej oraz zużyciu uzyskanych z pracy rezultatów. Zakres gospodarowania siłą roboczą obejmuje 4 procesy: 1. proces odnowy siły roboczej – rozumiany jako co najmniej utrzymanie stałej liczby ludzi posiadających zdolność wykonywania pracy określony poziom kwalifikacji. 2. proces przyrostu siły roboczej – który wyraża zwiększenie ilości i poprawę jakości zasobów pracy, najkorzystniejszy byłby równomierny w czasie i umiarkowany jej przyrost a w skrajnym przypadku osiągnięcie takiej zdolności sterowania procesami demograficznymi aby móc najlepiej dostosować ich rozwój do warunków, możliwości i celów rozwoju społeczno-gospodarczego. W tej kwestii dominuje przekonanie, że to nie przyrost siły roboczej dostosowuje się do wymagań rozwoju społeczno-gospodarczego a raczej występuje zależność odwrotna. 3. proces alokacji siły roboczej – z punktu widzenia rozmiarów i struktury efektywnego popytu ujawnionego na rynku pracy, rozmieszczenie go powinno być dostosowane do rozmiarów i struktury produkcji dóbr i usług na które istnieje popyt infrastruktury technicznej i społecznej oraz oszacowanego tempa ich rozwoju. Alokacja wymaga wysokiej elastyczności siły roboczej z powodów wysokiej zmienności produkcji, procesów inwestycyjnych, popytu efektywnego. Z tego powodu siły roboczej powinno charakteryzować wysoki stopień dyspozycyjności pionowej tzn. zastosowania siły roboczej do pracy wymagającej coraz wyższych kwalifikacji oraz musi się charakteryzować znaczną mobilnością przestrzenną. 4. proces wykorzystania siły roboczej wyrażony: a) sposobami jej użytkowania przez podmioty gospodarcze b) systemami zarządzania, użytkowaniem siły roboczej c) niezbędnymi nakładami na stosowane sposoby użytkowania siły roboczej i systemy zarządzania Modele alokacji siły roboczej. W realnej gospodarce rynkowej nie występują czyste modele alokacji siły roboczej. Współczesny model alokacji rynkowej jest historycznie poprzedzony gospodarką, w której dominowały naturalne stosunki pracy, ten typ stosunków charakteryzował się tym, że wytwórcy byli właścicielami lub współwłaścicielami środków produkcji, siła robocza nie była towarem, brak więc było rynku pracy, nie występowała kategoria płacy jako ceny siły roboczej, nie było jawnego bezrobocia ponieważ każdy przyrost siły roboczej znajdował przynajmniej częściowe zatrudnienie. Model alokacji rynkowej siły roboczej ukształtował się wraz z rozwojem gospodarki kapitalistycznej, stosunki pracownicze i aktywność ekonomiczna w tych społeczeństwach oparte są na wzajemnych relacjach między pracodawcami a pracownikami najemnymi, których ważnymi elementami są m.in. wolność osobista, swoboda zawierania umowy o pracę, podział pracy, współpraca znaczenie i wartość usług płaco biorcy. W modelu rynkowym nie stosuje się wobec siły roboczej prawnego przymusu pracy. Siła robocza staje się towarem. Przedsiębiorstwo kupuje siłę roboczą jako czynnik produkcji na rynku pracy kierując się motywem max zysku. Model doskonałego rynku pracy charakteryzuje się następującymi cechami: 1. Na rynku istnieje stan doskonałej konkurencji między pracodawcami a pracownikami oraz pracownikami a osobami szukającymi pracy, jest dostateczna liczba pracodawców, aby wchłonąć pojawiającą się podaż pracowników, żaden pracodawca nie jest w stanie samodzielnie kształtować warunków na rynku , w tym zwłaszcza płacy siły roboczej. Podobnie ze strony osób poszukujących pracy nie są stosowane żadne formy nacisku na pracodawców, aby kształtować płace siły roboczej na poziomie której umożliwiałoby osiągnięcie dochodów. 2. Doskonała przejrzystość – co oznacza, że pracodawcy znane są dokładne informacje o wielkości, strukturze kwalifikacyjno-zawodowej i dynamice podaży siły roboczej a poszukujący pracy są dobrze zorientowani w wymaganiach dotyczących pracy, poziomie i dynamice płac oraz produktów. 3. Siła robocza na rynku pracy jest doskonale mobilna, co oznacza, że elastyczność jej podaży jest wysoka i uniemożliwia zaspokojenie każdego popytu jaki pojawi się na rynku pracy. 4. Cena siły roboczej, tj. płaca jest jednolita na całym rynku pracy. Bezrobocie Zasoby siły roboczej obejmują tych, którzy pracując wykonują jakiś zawód lub są zarejestrowani w lokalnym biurze zatrudnienia jako chcący podjąć pracę. Wiek produkcyjny: od 18 do 60 (K) i 65 (M) – co pracują Stopień aktywności zawodowej jest to odsetek ludności w wieku produkcyjnym, który deklaruje się jako wchodzący w skład siły roboczej. Wg Międzynarodowej Organizacji Pracy za bezrobotnego uznaje się osoby spełniające równocześnie 3 warunki: - nie pracowały w ciągu ostatniego tygodnia - przez cztery tygodnie poszukiwały pracy - były gotowe podjąć pracę W Polsce bezrobotnym jest osoba niezatrudniona i nie wykonująca innej pracy zarobkowej, zdolna i gotowa do podjęcia zatrudnienia w pełnym wymiarze czasu pracy, nie ucząca się w systemie dziennym, zarejestrowana we właściwym UP i spełniająca warunki: a) ukończone 18 lat b) w przypadku kobiet nie ukończone 60 lat a w przypadku mężczyzn 65 lat c) brak prawa do emerytury i renty inwalidzkiej d) nieposiadanie powierzchni rolnej o powierzchni użytków rolnych > 2 hektary e) nie podjęcie pozarolniczej działalności f) stan zdrowia pozwalający na podjęcie zatrudnienia co najmniej połowy wymiaru pracy obowiązującego w danym zawodzie g) nie przebywanie w areszcie tymczasowym lub nie odbywanie kary pozbawienia wolności Stopa bezrobocia: Stosunek bezrobotnych do zasobów siły roboczej Polska – obecnie ok. 16,5% b = B/Sr * 100% Przyczyny bezrobocia: 1) zmiana struktury produkcji – przechodzenie z produkcji wyrobów bardziej pracochłonnych na mniej pracochłonne 2) postęp techniczny – nowa technologia 3) zmiana popytu globalnego 4) restrukturyzacja gospodarki, transformacja (przechodzenie z gospodarki centralnie planowanej na gospodarkę rynkową) Dopuszczalna stopa bezrobocia – (naturalna) – ok. 7% bezrobocie frykcyjne + strukturalne. (bezrobocie dobrowolne) Podaż pracy przy danym Płaca poziomie realna płacy zasoby siły roboczej E ------------------------F popyt na pracę zatrudnienie E F – naturalna (dobrowolna) stopa bezrobocia Koszty bezrobocia: - wymierne (ekonomiczne) - społeczne – patologiczne Bezrobocie to marnotrawstwo zasobów. Prawo Okuna – zwiększając zatrudnienie o 1% zwiększa się PKB od 2 – 2,5%. Koszty bezrobocia: pogarszanie warunków życia bezrobotnych i ich rodzin utrata kwalifikacji podatki konieczne do zapewnienia środków finansowych na zasiłki demoralizujący wpływ na pozostających bez pracy Rodzaje bezrobocia: frykcyjne – niemożliwy do obniżenia poziom bezrobocia występujący w każdym społeczeństwie – osoby chwilowo pozbawione pracy ze względu na zmianę zawodu, miejsce pracy, szukania lepszych ofert strukturalne – ze względu na rozbieżność ludzkich kwalifikacji i rodzaju oferowanej pracy w warunkach zmieniającego się popytu na produkcję wynikające z niedostatku popytu (Keynsowskie) – wówczas, gdy zmienia się popyt globalny a płaca i ceny nie zdążyły się dostosować i przywrócić stanu pełnego zatrudnienia, do czsu dostosowania się płac i cen i osiągnięcia nowej równowagi długookresowej, spadek łącznego popytu prowadzi do spadku produkcji i zatrudnienia. Dopiero w dłuższym okresie płace i ceny obniżą się i spowodują wzrost realnej podaży w stopniu niezbędnym , aby łączny popyt powrócił do poziomu pełnego zatrudnienia klasyczne – pojawia się, gdy płaca jest rozmyślnie utrzymywana powyżej poziomu przy którym przecinają się krzywe podaży i popytu na pracę. Może to być spowodowane działalnością związków zawodowych lub ustawodawstwem, ustalającym wysokość płac min., które powodują iż płaca utrzymywana jest na poziomie wyższym niż poziom równowagi płace bezrobocie przymusowe podaż P2----------------------------------------------------------------------P1----------------------------------------------------------------------popyt równowaga na rynku pracy zatrudnienie chroniczne – osoby, które mają niewielkie szanse znalezienia pracy płynne – kiedy każdorazowo istnieje pewna liczba bezrobotnych, lecz skład rezerwowego ryku pracy zmienia się utajone – nadmierne zatrudnienie Bezrobocie: - dobrowolne - przymusowe Polityka państwa na rynku pracy dzieli się na: aktywną pasywną – zapewnienie różnorodnych form pomocy finansowej dla bezrobotnych: zasiłki, jednorazowe odszkodowania dla zwalnianych, dodatki związane z wcześniejszym przechodzeniem na emeryturę. Aktywna polityka obejmuje wykorzystanie instrumentów makro i mikroekonomicznych: instrumenty fiskalne tj. podatki i wydatki budżetowe, mające pobudzić globalny popyt, instrumenty takie jak: publiczne programy zatrudnienia (roboty publiczne), polityka subsydiowania zatrudnienia (dotacje przedsiębiorstw rezygnujących z planowanej redukcji zatrudnienia lub tworzących nowe miejsca pracy), szkolenia zawodowe – umożliwiają zdobywanie lub zmianę kwalifikacji, usługi pośrednictwa pracy itd. Inflacja Inflacja – jest to stały wzrost cen, jest to spadek wartości pieniądza, spadek jego siły nabywczej. W Polsce 4-5% w skali roku. Inflacja jest problemem ekonomicznym, pojawiła się z chwilą kiedy na masową skalę wprowadzono pieniądz papierowy. Niemal nieograniczone zasoby pomnażania ilości pieniądza papierowego w odróżnieniu od produkcji dóbr i usług stwarzają niebezpieczeństwo nieograniczonej jego deprecjacji, aż do unieważnienia. Deprecjacja – jest to spadek wartości wymiernej lub siły nabywczej waluty narodowej w stosunku do innych walut. Czysta inflacja – występuje wtedy, kiedy ceny wszystkich dóbr i czynników produkcji wzrastają w tym samym tempie. Deflacja – oznacza spadek przeciętnego poziomu cen. Stagflacja – oznacza wzrost ogólnego poziomu cen, któremu towarzyszy stagnacja PKB Slumflacja – wzrost ogólnego poziomu cen połączony ze spadkiem PKB Dewaluacja – zmiana wartości pieniądza Przyczyny inflacji: Wymienia się trzy podstawowe przyczyny inflacji: 1. Popytowa teoria inflacji – opracowana przez Keynesa, wg niego inflacja pojawia się wówczas, gdy na rynku występuje nadwyżka popytu, przy założeniu , że produkcja pozostaje na stałym poziomie w krótkim okresie czasu, wzrost popytu prowadzi do tzw. inflacji popytowej. Władze mogą wówczas nie zwiększać podaży pieniądza, ale zwiększenie szybkości obiegu pieniądza spowoduje wzrost cen wywołany nadwyżką popytu nad podażą. Powstała w ten sposób luka inflacyjna zostanie zlikwidowana dopiero wtedy, kiedy wzrost cen podwyższy poziom stopy % oraz w dalszej kolejności obniży wydatki na inwestycje i konsumpcję. 2. Kosztowa teoria inflacji – spowodowana jest ona przede wszystkim większym tempem zrostu płac nominalnych niż wzrostem wydajności pracy. Różnica ta wywołuje inflację. I=W–p I – stopa inflacji W- przeciętny wzrost płac nominalnych p – przeciętny wzrost wydajności pracy, który oznacza relacje między wielkością produkcji i zatrudnieniem W tym ujęciu popyt na pieniądz jest funkcją zmian poziomu płac nominalnych w gospodarce danego kraju. Poziom cen i płac określany jest przez produkcję i rynek pracy. Płace są wynikiem przetargu między pracodawcami a związkami zawodowymi. Spirala wzrostu płac i cen powoduje wzrost kosztu i występowanie inflacji. Można dokonać typologii inflacji mającej swoje źródła po stronie popytu: - inflacja typu egzogenicznego jest wywołana czynnikami zewnętrznymi np. wzrost cen importu lub wewnętrznymi np. spadek wydajności pracy, nieurodzaj w rolnictwie itd. Pojedynczy czynnik zewnętrzny nie jest z reguły na tyle silny, by wywołać procesy inflacyjne, dopiero seria zakłóceń wywołująca inflację kosztów może wpłynąć na długotrwały wzrost cen. - Inflacja typu endogenicznego występuje w gospodarce, w której są silne związki zawodowe, organizacje konsumenckie itd. Zmiana wynagrodzenie jednego czynnika produkcji wywołuje reakcje społeczne i dążenie do przywrócenia poprzednich relacji między wynagrodzeniem czynników produkcji tzn. pracy, ziemi, kapitału. - Inflacja wynikająca z ilościowej teorii pieniądza. Teoria ta uzależnia wartość pieniądza podobnie jak i ogólny poziom cen od ilości pieniądza w obiegu. Teoria ta swój rozwój zawdzięcza amerykańskiemu ekonomiście Miltonowi Friedmanowi. Podstawą tej teorii jest tradycyjne jeszcze w XIX w. Równanie o postaci: M*Vm = P * Y M – ilość pieniądza w obiegu Vm – szybkość obiegu pieniądza P – przeciętny poziom cen Y- poziom dochodu narodowego w ujęciu ilościowym Założenia: równanie to, jest zawsze spełnione. Obie strony równania przedstawiają bowiem w odmienny sposób ten sam agregat, tj. wyrażoną wartościowo sumę produktów i usług sprzedanych w danym okresie. Zwolennicy tej teorii uznają, że szybkość obiegu pieniądza i związana z nią wielkość popytu na pieniądz to funkcja szeregu zmiennych m.in. wielkość dochodu jednostki tj. im większy dochód, tym większy popyt na pieniądz. Wysokości stóp % od wkładów bankowych i papierów wartościowych oraz oczekiwanego tempa inflacji tzn. im ona wyższa, tym mniejsza skłonność do utrzymywania zasobów w formie pieniężnej. Uznają oni, że w długim okresie popyt na pieniądz a więc i szybkość obiegu pieniądza zmienia się bardzo powoli. Inaczej mówiąc zachowanie ludzi uwarunkowane zwyczajami płatniczymi jest stabilne i da się łatwo przewidzieć. Przedstawiciele uważają, że podaż pieniądza w obiegu jest wielkością w stosunku do gospodarki egzogeniczną tzn. (zewnętrzną) – znajduje się pod kontrolą państwa. Ilość pieniądza w obiegu zależy nie tylko od banku centralnego, ale także od zachowania się banków komercyjnych i całego społeczeństwa. Państwo jest w stanie zwłaszcza w krótkim okresie czasu kontrolować obieg pieniądza i wybierać w ten sposób istotny wpływ na przebieg procesów gospodarczych. Teoria ta stwierdza również, iż gospodarka wolnorynkowa posiada wystarczającą dynamikę, która sprawia, że w dłuższym okresie zbliża się ona do stanu pełnego zatrudnienia i pełnego wykorzystania mocy wytwórczych. Jeżeli nawet w krótkim okresie mają miejsce niewielkie wahania cykliczne to na dłuższą metę tempo wzrostu gospodarczego wyznaczone jest przez tendencję w zakresie wzrostu wydajności pracy. Inaczej mówiąc gospodarka rozwija się wg pewnej normalnej stopy. Jeśli tak, tzn., że (z naszego wzrostu) Y jest wielkością stałą, rosnącą w tempie ok. 3% rocznie. Z kolei wzrost przeciętnego poziomu cen ma miejsce wtedy, gdy ilość pieniądza w obiegu (W) rośnie szybciej niż produkcja (Y), czyli, że przyczyną inflacji jest zbyt duża ilość pieniądza w obiegu, ponieważ (M)znajduje się pod kontrolą Banku Centralnego, przyczyną inflacji jest błędna polityka pieniężna państwa. Typy inflacji 1. Inflacja ciągniona przez popyt (inflacja nabywców) występuje wtedy gdy całkowita wielkość planowanych wydatków wzrasta szybciej niż całkowita wielkość produkcji. Oznacza to, że ludzie chcąc kupić więcej niż gospodarka wytwarza zwykle przy pełnym zatrudnieniu lub pełnym wykorzystaniu mocy wytwórczych. cena podaż (S) p2----------------------------------------E’-------------------------------p1---------------------------E---------------------------------------------popyt (D) Popyt podaż EE’ – luka inflacyjna 2. Inflacja pchana przez koszty (inflacja dostawców) – pojawia się wtedy gdy nałożone są ograniczenia na podaż jednego lub kilku zasobów lub też gdy ceny tych zasobów zostają zwiększone. Inflacja ta może być spowodowana np. odcięciem dostaw ropy naftowej, czy innych surowców z powodu wojny czy też niepokojów politycznych. 3. Inflacja strukturalna pojawia się wówczas, gdy producenci nie mogą sprawnie zmienić struktury produkcji w odpowiedzi na zmiany struktury gospodarki. Inflację tę mogą wywołać m.in. zmiany popytu na produkt, czy też zmiany technologii jego wytwarzania, czy też zmiany konkurencji. Ze względu na tempo wzrostu przeciętnego poziomu cen wyróżniamy: a) inflację pełzającą – charakteryzuje się ona stopą wzrostu cen poniżej 1% miesięcznie jest to tzw. inflacja 1-no cyfrowa czyli do ok. 9 w skali roku b) inflacja galopująca – mieści się w przedziale wzrostu cen od 1% do 15% miesięcznie c) mega inflacja – gdy tempo wzrostu cen zawiera się w przedziale od 25% do 50% miesięcznie d) hiperinflacja – gdy tempo wzrostu cen przekracza 50% miesięcznie (występowała kilkanaście lat temu w Polsce) Krzywa Philipsa Krzywa ta dowodzi, że między tempem wzrostu płac i poziomem bezrobocia istnieje zależność odwrotna. Z położenia tej krzywej w układzie współrzędnych wynika, że stopie wzrostu płac równej zero a więc charakteryzującej sytuację braku popytu na rynku odpowiada pewien poziom bezrobocia. P1 --------------B Tempo wzrostu płac = Stopa inflacji P2 ---------------------A b2 b2 stopa bezrobocia wykazuje, że istnieje zależność odwrotna pomiędzy stopą inflacji a tempem wzrostu płac. Philips wykazuje , że istnieje ścisła zależność między tempem wzrostu płac a stopą inflacji zakładając, że zamienność inflacji i bezrobocia ma charakter stały, możnaby za pomocą narzędzi polityki pieniężnej i finansowej przesuwać gospodarkę wzdłuż tej krzywej. Jeśli stopa bezrobocia b2 byłaby uważana z jakiegoś powodu za zbyt wysoką, można by zmniejszyć ją do poziomu b1, jednak kosztem zwiększenia stopy inflacji. Krzywa Philipsa sugerowała więc możliwość wyboru takiej kombinacji inflacji i bezrobocia, którą z punktu widzenia interesu państwa byłaby mniej szkodliwa. Konkurencyjną w stosunku do krzywej Philipsa jest teoria Miltona Friedmana. Stwierdził on, że w gospodarce istnieje pewien naturalny poziom bezrobocia. Bezrobocie to ma w całości charakter dobrowolny lub frykcyjny i za pomocą polityki makroekonomicznej nie można go na trwałe zmniejszyć poniżej poziomu naturalnego. Stopa inflacji Pionowa krzywa Philipsa ---------D-----------E------3 ---------B----------C----- B2 A b2=bn Stopa bezrobocia Bn – naturalna stopa bezrobocia Załóżmy, że w przeszłości poziom cen był stabilny co ukształtowało oczekiwania braku inflacji także w przyszłości. Znajdująca się w punkcie A naturalna stopa bezrobocia (b n) została uznana za zbyt wysoką, sposobem jej zmniejszenia może być ekspansywna polityka pieniężna zmierzająca do wzrostu popytu. Dodatkowy pieniądz w obiegu oznacza także dodatkowe jego zasoby w dyspozycji jednostek, które zwiększają swoje wydatki na dobra i usługi, oznacza to: wzrost popytu i prowadzi po pewnym czasie do wzrostu produkcji, czego konsekwencją jest wzrost płac i cen, rośnie też zatrudnienie a tym samym spada stopa bezrobocia (do poziomu b2), w rezultacie znajdujemy się w punkcie b. Przejście do punktu b jest jednak zjawiskiem chwilowym, wzrost zatrudnienia czyli spadek stopy bezrobocia był możliwy tylko na skutek iluzji pieniężnej, której ulegali robotnicy, myśląc, iż w punkcie B ceny są nadal stabilne a wzrost płac w ujęciu pieniężnym, który skłonił ich do podjęcia dodatkowego zatrudnienia jest także wzrostem wynagrodzenia realnego. W rzeczywistości jednak tak nie jest, gdyż ceny wskutek ekspansywnej polityki pieniężnej państwa zaczęły rosnąć w tempie np. 3%. Robotnicy więc rezygnują z dodatkowego zatrudnienia, gospodarka wróci do naturalnego poziomu bezrobocia (z punktu B do punktu C), ale już przy stopie inflacji równej 3% linia przechodząca na rys. przez punkt A, C i E wyznacza w długim okresie tzw. pionową krzywą Philipsa. Każde kolejne działanie państwa będzie w stanie przejściowo obniżyć stopę bezrobocia (b n), ale kosztem przyśpieszenia wzrostu cen. Jedynym sposobem redukcji bezrobocia (chwilowej) jest stałe przyśpieszenie inflacji. Z powyższej teorii wynika, że poprzez wybór odpowiedniej polityki pieniężnej można wpływać na tempo inflacji, jeśli chcemy ograniczyć jej tempo, należy zmniejszać przyrost pieniądza w obiegu, co spowoduje przejściowo wzrost bezrobocia powyżej poziomu naturalnego (punkt F), ale z czasem gospodarka wróci do poziomu naturalnej stopy bezrobocia, ale już przy niższym poziomie inflacji. Zaznajomić się z planem Balcerowicza. Miary wielkości zasobów pieniądza. W gospodarce rynkowej pojęcie pieniądza obejmuje nie tylko pieniądz gotówkowy, ale również wszelkiego rodzaju depozyty ulokowane na rachunkach w różnych instytucjach finansowych. W zależności od stopnia płynności poszczególnych składników zasobów pieniądza stosuje się 4 miary wielkości tego zasobu. M1 M2 M3 L M1 – obejmuje pieniądz gotówkowy będący w posiadaniu ludności, rachunki z których wypłaty mogą być dokonywane na żądanie lub na podstawie czeków (podróżnych) oraz inne rachunki bankowe, na które mogą być wystawione czeki. Są to zasoby pieniężne o najwyższej płynności. M2 – obejmuje wszystkie składniki M1, rachunki oszczędnościowe niewielkie rachunki terminowe, certyfikaty depozytowe oraz rachunki rynku pieniężnego o wysokiej płynności. M3 – zawiera M2 oraz duże salda rachunków terminowych. L – obejmuje M3 oraz inne płynne aktywa nieobjęte wcześniejszymi miarami np. waluta, dokument handlowy, obligacje skarbowe. Popyt na pieniądz – skłonność do posiadania pieniędzy wyrażająca się w ilości środków pieniężnych, przechowywanych przez podmioty rynkowe. Występuje tylko wówczas, kiedy korzyści wynikające z posiadania pieniądza równoważą korzyści utracone, jakie można by było osiągnąć w przypadku jego inwestowania. Do powodów przechowywania pieniędzy zalicza się: Powód transakcyjny Powód przezornościowy Powód spekulacyjny Powód portfelowy Transakcyjny popyt na pieniądz wynika z konieczności posiadania pieniądza gotówkowego umożliwiającego operacje handlowe. Aby przeprowadzić określoną łączną liczbę transakcji potrzebna jest określona ilość pieniądza w ujęciu realnym tj. pieniądza normalnego, skorygowanego o zmianę poziomu cen. Ludzie potrzebują pieniędzy ze względu na ich siłę nabywczą tj. ilość towarów jakie można za nie kupić. W gospodarce rynkowej dobrym przybliżeniem całkowitej wielkości transakcji w ujęciu realnym jest dochód narodowy w ujęciu realnym, który jest miernikiem wartości netto produkcji dóbr i usług w gospodarce. Przezornościowy popyt na pieniądz polega na tym, że decydujemy się trzymać pewien zasób pieniędzy na pokrycie nieprzewidzianych zobowiązań płatniczych, których nie możemy przewidzieć. Spekulacyjny popyt na pieniądz jest konsekwencją występów, skłonności do posiadania pieniędzy w sytuacji oczekiwanego z tego tytułu wzrostu zysków spekulacyjnych. Wielkość tego popytu bezpośrednio wiąże się z oczekiwanym poziomem przyszłej stopy procentowej przy czym zależność ta ma charakter odwrotnie proporcjonalny. Jeżeli występuje tendencja spadkowa stopy % to narastają oczekiwania podmiotów rynkowych na przyszły jej wzrost, co prowadzi do bieżącego utrzymywania przez nie realnie dużych zasobów gotówkowych. Portfelowy popyt na pieniądz wiąże się z niechęcią ludzi do ryzyka, są oni skłonni poświęcić wyższą przeciętnie stopę zwrotu dla zapewnienia sobie bezpiecznych lokat tj. takiego portfela inwestycyjnego który przyniesie niższą, ale dającą się łatwiej przewidzieć stopę zysku. Czynniki wpływające na wielkość popytu na pieniądz: - stopy procentowe do depozytów i in. Aktywów pieniężnych, wielkość popytu na pieniądz zmienia się w kierunku odwrotnym niż stopa oprocentowania aktywów niepieniężnych. - Poziomem cen w gospodarce narodowej, ich wzrost powoduje zwiększenie popytu na pieniądz - Dochodów ludności jego wzrost wywołuje powiększenie popytu na pieniądz - Przewidywana stopa inflacji – wzrost stopy inflacji powoduje spadek popytu na płynny pieniądz i wzrost popytu na kapitał, który zachowuje realność swojej wartości - Sytuacja polityczna- niestabilność rządu prowadzi m.in. do tzw. zjawiska psucia pieniądza poprzez wzrost jego ilości wywołany czynnikami pozaekonomicznymi. Podaż pieniądza – utożsamiana jest z ilością zasobów pieniężnych przedstawionych w danym okresie czasu przez instytucje finansowe do dyspozycji wszystkich podmiotów działających w gospodarce. Na podaż pieniądza składają się: Banknoty emitowane przez Bank Centralny Monety Depozyty bankowe tworzące system bankowy Wzrost podaży pieniądza regulowany jest przez Bank Centralny, na podstawie wolumenu DN, przewidywany wzrost cen, możliwość zwiększenia szybkości obiegu pieniądza gotówkowego oraz wpływu oprocentowania struktury zasobów pieniężnych tzn. na wielkość wkładów i pożyczek terminowych oraz lokat pieniędzy w papiery wartościowe o różnym stopniu płynności. Proces tworzenia przez banki komercyjne dodatkowej siły nabywczej na rynku w postaci pieniądza bezgotówkowego jest ograniczony przez wielkość rezerw obowiązkowych jakie muszą one posiadać w Banku Centralnym. Bank Bank jest organizacją powołaną do prowadzenia operacji pieniężnych gotówkowych i kredytowych oraz świadczenia różnego rodzaju usług dla przedsiębiorstw i osób fizycznych. Bank jest samodzielną i samofinansującą się jednostką organizacyjną posiadającą osobowość prawną. Bank mogą tworzyć spółki prawa handlowego i cywilnego oraz spółdzielnie, a także realizować z innymi podmiotami przedsięwzięcia gospodarcze, świadczyć usługi konsultacyjne w sprawach finansowych, tworzyć i likwidować oddziały za granicą a także być akcjonariuszem zagranicznych banków i przedsiębiorstw działających w kraju. Bank mogą zakładać osoby prawne (co najmniej 3) i osoby fizyczne (co najmniej 10). Banki spełniają następujące funkcje: 1. funkcje ekonomiczne – polegają na przekształceniu pieniądza pasywnego w pieniądz aktywny (inwestycyjny) powodujący przyrost kapitału. 2. funkcje rachunkowo-operacyjne – polegające na prowadzeniu rachunków podmiotów gospodarczych i dokonywaniu na nich operacji bankowych, dzięki tej funkcji podmioty rynkowe znacznie sprawniej rozliczają się między sobą a także nie muszą przechowywać dużej gotówki w kasie, co minimalizuje ryzyko jej utraty 3. funkcja usługowa – dotyczy szczególnie obrotu papierami wartościowymi w tym celu banki tworzą biura maklerskie za pomocą których oferują papiery wartościowe w publicznym obrocie, prowadzą rachunki papierów wartościowych swoich klientów oraz na ich zlecenie i w ich imieniu sprzedają i kupują akcje, obligacje i in. walory będące w obrocie kapitałowym. W ramach systemu bankowego w Polsce wyróżniamy następujące rodzaje banków: a) Bank Centralny b) Banki komercyjne (operacyjne i uniwersalne) c) Banki specjalnego przeznaczenia d) Kasy oszczędnościowe e) Banki spółdzielcze Bank Centralny jest najczęściej bankiem państwowym i w swojej działalności realizuje politykę gospodarczą państwa jako całości. B C należy do najważniejszych instytucji finansowych w każdum państwie. W Polsce B C jest NBP. Bank Centralny spełnia 4 funkcje: 1. emisja pieniądza gotówkowego (banknotów i bilonów) im gospodarka lepiej rozwinięta, tym jest go mniej. 2. wpływanie na działalność oraz nadzorowanie działalności wszystkich banków w kraju. B C pełni funkcję banku banków, funkcja ta polega na wypełnieniu dwóch rodzajów czynności: - refinansowanie określonej granicy kredytów udzielonych przez inne banki - prowadzenie dla tych banków rachunków na których utrzymują one swoje rezerwy bankowe 3. prowadzenie wszystkich rachunków rządowych oraz przeprowadzaniu przez rząd operacji finansowych w kraju i za granicą. Bank prowadzi rachunki Skarbu Państwa gromadzi dochody budżetowe i realizuje wydatki administracji długu publicznego, sprzedaje i skupuje państwowe papiery wartościowe. W razie potrzeby B C udziela państwu kredytu. 4. związana jest z międzynarodowymi stosunkami pieniężno-kredytowymi. Dotyczy ona regulowania kursu własnej waluty przez wykup albo sprzedaż walut obcych na własnym rynku oraz waluty własnej na rynkach obcych, jak też na utrzymywaniu rezerw monetarnych w razie potrzeby sfinansowania deficytu finansów publicznych. W ramach polityki pieniężnej B C z jednej strony zestawia plan pieniężny dla całego systemu bankowego oraz określa globalną wielkość kredytu, który może być udzielony całej gospodarce, z drugiej strony bank ten pośrednio wpływa na działalność banków poprzez stopę %, wielkość udzielonych kredytów refinansowych a także stopę rezerw y obowiązkowej. Bank Centralny działa w stosunku do innych banków w dwojaki sposób: 1. jako jednostka zwierzchnia upoważniona przez państwo do wydania zakazów i nakazów, które mogą być przeprowadzone za pomocą środków przymusu. 2. jako podmiot gosp. składający propozycje dokonania transakcji na tyle korzystnych, żeby banki dobrowolnie skorzystały z tej oferty. Instrumenty B C: - stopa rezerw obowiązkowych - operacje otwartego rynku - polityka redyskontowa (refinansowa) - polityka procentowa Ad. 1 Stopa rezerw obowiązkowych – zdolność kredytowa banków operacyjnych, jest to max poziom kredytu, do którego bank operacyjny może ich udzielać bez obawy utracenia płynności (wypłacalności) Wypłacalność banków operacyjnych jest zabezpieczona odpowiednimi rezerwami pieniężnymi czyli stanem gotówki w kasie banku oraz stanem wkładów na rachunku danego banku w B C. Rezerwy te są przeznaczone na pokrycie wypłat gotówkowych klientów danego banku. Wprowadzenie stopy rezerw obowiązkowych ma na celu z jednej strony stworzenie instrumentów umożliwiających regulowanie potencjału banków operacyjnych, z drugiej strony ustalenie dodatkowego zabezpieczenia płynności banków operacyjnych. Podwyższenie przez B C stopy minimalnej rezerwy ogranicza zdolność ekspansji kredytowej banku. Zmniejszenie stopy minimalnej rezerwy zwiększy możliwość kreacji kredytu przez bank. Rezerwa obowiązkowa ze względu na to, że na ogół nie jest 0% jest faktycznie formą podatku, który muszą płacić banki komercyjne na rzecz Banku Centralnego, a ponieważ jest nim na ogół bank państwowy to pośrednio jest to dochód budżetu. Ad.2 Operacje otwartego rynku – polegają na tym, że B C jest upoważniony do zakupu i sprzedaży krótkoterminowych papierów wartościowych przeważnie państwowych B C zakupuje te papiery wartościowe wg stopy zakupu (odebrania) a sprzedaje wg stopy sprzedaży (doręczenia). Zakup papierów wartościowych z jednej strony powiększa aktywa B C, z drugiej zaś zwiększa obieg pieniądza. Natomiast sprzedaż papierów wartościowych z własnego portfela przez B C zmniejsza aktywa banku i działa restrykcyjnie zmniejszając ilość pieniądza w obiegu. Operacje otwartego rynku mogą być efektywne tylko wówczas, gdy istnieje rozbudowany rynek pieniężny, który będzie mógł zakupić papiery wartościowe zaoferowane przez B C lub odstąpić je temu bankowi. Ad.3 Polityka redyskontowa – refinansowanie banków polega na udzieleniu przez B C pozostałym bankom, które w ten sposób mogły upłynnić swoje aktywa. Podstawowe formy refinansowania to: a) redyskonto weksli zdyskontowanych poprzednio przez banki operacyjne b) kredyt pod zastaw papierów wartościowych. Ad.4 Polityka procentowa – stopa procentowa może być wykorzystana jako instrument polityki pieniężno-kredytowej jeżeli będzie spełniała funkcje tzw. zewnętrznego parametru branego pod uwagę przy podejmowaniu decyzji ekonomicznych. Decyzje te powinny uwzględniać konieczność osiągnięcia przez kredytobiorcę co najmniej takich wyników finansowych, które by pozwoliły na spłacenie rat kapitałowych oraz odsetek kredytu. W warunkach braku równowagi na rynku i narastających zjawisk inflacyjnych możliwości realizacji tych funkcji przez stopę procentową są bardzo ograniczone przy ustalaniu stopy % musi być uwzględniana stopa inflacji. Ujemna realna stopa % zachęca kredytobiorców do max popytu na kredyt. Należy odstąpić od dostosowania stopy % do zróżnicowanej rentowności poszczególnych grup kredytobiorców, czy też obniżanie jej ze względów socjalnych. Zróżnicowanie stopy % powinno wynikać wyłącznie ze stopnia płynności kredytu i wkładów oraz ryzyka ponoszonego przez banki przy udzielaniu kredytu. B C wykorzystuje przedstawione instrumenty na ogół kompleksowo w działaniach restrykcyjnych bądź ekspansywnych. Polityka restrykcyjna polega na: - podwyższaniu stopy dyskontowej i lombardowej - sprzedaży papierów wartościowych w ramach polityki otwartego rynku Działania te zmniejszają płynność instytucji bankowych zbierając im pieniądz bądź też czyniąc go bardziej drogi. Natomiast gdy B C stosuje politykę ekspansywną to obniża stopę redyskontową i lombardową, a także stopę rezerw obowiązkowych a jeżeli to nie powoduje znacznego zwiększenia na rynku ilość pieniądza Banku Centralnego, to bank ten rozpoczyna skup weksli skarbowych w ramach operacji otwartego rynku. W ten sposób B C zwiększa płynność banków komercyjnych co powinno także prowadzić do spadku stopy % a w rezultacie zwiększenia ilości pieniądza w obiegu. Polityka monetarna Już w ramach produkcji naturalnej wymieniano produkty, które towarami stawały się bardzo wyjątkowo. Dopiero po zaspokojeniu właściwych potrzeb gromadzone nadwyżki wytworzonych produktów producenci wykorzystywali do wymiany na inne produkty, którymi dysponowali inni producenci. Buła to wymiana barterowa, czyli towar za towar. Dopiero powstanie produkcji towarowej stworzyło warunki do stopniowego przekształcania się wymiany bezpośredniej na pośrednią. W procesie stałej wymiany spośród wielu towarów wyodrębnia się jeden szczególny towar najczęściej występujący w obrocie i najczęściej przyjmowany, ponieważ można z niego kupić wszystkie inne towary. Jego szczególna rola polega na tym, że poza zdolnością do zaspokajania potrzeb tak jak inne towary odgrywał rolę ogólnego ekwiwalentu zależało przede wszystkim od charakteru dominującej produkcji danych społeczności np. plemiona. U ludów rolniczych były to zboża, u pasterskich bydła, a zajmujących się myślistwem – skóry itd. W praktyce większość ekwiwalentów miała różnego rodzaju wady utrudniające wymianę np. nietrwałość, niepodzielność. Toteż występujące równolegle w charakterze ekwiwalentu takie kruszce jak żelazo, miedź, złoto czy srebro stopniowo zaczęły wypierać mniej dogodne ekwiwalenty (skóry itp.) Z chwilą gdy kruszce zdobyły wyłączność i utrwaliły swoją pozycję, stały się pieniądzem. Z czasem stale rozwijająca się wymiana towarowa była ograniczona przez podaż złota oraz techniczne trudności, związane z jego obiegiem. Stąd też stosunkowo wcześnie pojawiły się w obiegu banknoty będące papierowymi znakami pieniężnymi, które jednak w każdej chwili mogły być wymienione na złoto (wartość banknotów musiała być równa ilości złota zgromadzonego w danym kraju). Jego wartość nominalna nie ma żadnego związku z jego wartością rzeczywistą. Wartość nominalna jest nadawana przez państwo. Pieniądz występuje w postaci papierowych banknotów lub metalowego bilonu. Obecnie pieniądz to pewien powszechnie akceptowany ekwiwalent, za pomocą którego dokonujemy płatności za dostarczone dobra lub wywiązujemy się ze zobowiązań. Występuje on w określonej proporcji ilościowej w stosunku do ogółu produktów przeznaczonych do wymiany handlowej w całej gospodarce kraju. Funkcje pieniądza: a) środek wymiany – dzięki zgromadzeniu pieniądza nastąpiło rozbicie ciężkiego procesu wymiany towar za towar – na proces towar – pieniądz - towar. b) Miernik wartości – za pośrednictwem pieniądza wyraża się w jednozmiennych wielkościach, jednakowych pod względem jakości i porównywalnych pod względem ilości, wartości różnych produktów. Pieniądz oprócz faktu, że za jego pomocą można mierzyć ceny wszelkich dóbr, określa relację, wartości dóbr wytworzonych w danym roku przez społeczeństwo c) Pieniądz jako środek przechowywania wartości – tezauryzacji dzięki niemu możemy gromadzić bogactwa d) Środek płatniczy – dzięki istnieniu pieniędzy w takiej formie możliwe jest przestrzenne, czasowe i ilościowe, jakościowe przenoszenie wartości Cechy pieniądza: Trwałość Przenośność Podzielność Ograniczona podaż Formy pieniądza: 1) gotówkowy – w postaci banknotów, monet, prawo do emisji pieniądza ma Bank Centralny i wyłączność 2) bezgotówkowy –żyrowy – środek wymiany, którego podstawą jest wierzytelność przedsiębiorstwa lub osoby fizycznej. Na pieniądz żyrowy składają się wkłady na żądanie lub terminowe w bankach, które są używane w obrocie bezgotówkowym w postaci zlecenia, przelewu, czeku lub weksla. Obok pieniądza żyrowego, dużego znaczenia nabierają tzw. surogaty pieniądza określonego mianem substytutów pieniądza lub płynnych lokat. Dotyczy to wierzytelności pieniądza, które w każdej chwili lub po określonym terminie nie mogą być przekształcone w środki płatnicze bezgotówkowe lub gotówkowe. Ich jakość określana jest przez trzy kryteria - stopień płynności czyli przekształcenie w pieniądz gotówkowy lub żyrowy odpowiednich możliwości i terminów - ryzyka utraty wartości w czasie przekształcania w pieniądz - wysokość oprocentowania tych surogatów pieniądza Do surogatów pieniądza zaliczamy m in. karty kredytowe, lokaty pieniężne jako wkłady oszczędnościowe i terminowe lokaty w formie udokumentowanych jako papiery rynku pieniężnego i kapitałowego, sztabki złota, dzieła sztuki itd. Płynność – to zdolność podmiotów do natychmiastowego regulowania zobowiązań płatniczych. Zakłada ona, że dany produkt posiada tytuły majątkowe utrzymywane w formie gotówki, pieniądza żyrowego, substytutów pieniądza lub lokat terminowych. Stopień płynności tych tytułów majątkowych jest każdorazowo uzależniany od możliwości ich zamiany na gotówkę i zastosowania w razie środka płatniczego. Natomiast substytuty pieniądza zazwyczaj dla celów płatniczych muszą być zamienione na pieniądz gotówkowy lub bezgotówkowy w bankach. Stopień płynności substytutów pieniądza jest tym mniejszy im trudniejsza jest ich zamiana na pieniądz i , z im większym ryzykiem się ona wiąże. Polityka fiskalna Od łac. fiskus oznaczającego skarb państwa. W ujęciu tradycyjnym polityka fiskalna miała charakter pasywny, co oznaczało, że rząd gromadzi wpływy z podatków i opłat i dokonywał wydatków na cele publiczne do wysokości zebranych dochodów. Współcześnie polityka fiskalna ma charakter aktywny, gdyż z jej pomocą rząd stara się pobudzić wzrost gospodarczy. Polityka to opiera się na teorii impasu budżetowego co oznacza, że w celu osiągnięcia wzrostu gospodarczego planuje się z góry wydatki budżetu państwa większe niż prognozowany przypływ dochodów budżetowych. Celami wzrostu gospodarczego najczęściej są inwestycje publiczne likwidujące bezrobocie i tym samym przyczyniające się do wzrostu dochodów społeczeństwa i wzrostu PKB. W ten sposób powstaje zjawisko deficytu budżetowego i długu publicznego. Ponieważ te zjawiska mają charakter inflacjogenny, dlatego też ustala się dopuszczalne granice deficytu budżetowego. UE określa, że deficyt budżetowy nie może przekroczyć 3% PKB a skumulowany deficyt budżetowy z wielu lat nie może być wyższy niż 60 rocznego PKB w danym kraju. Polityka fiskalna typu Keynesowskiego wyznacza określone cele do osiągnięcia. Celem nadrzędnym jest pełna zatrudnienia czyli walka z bezrobociem. Do pozostałych celów zaliczają się: stabilizacja cen czyli walka z inflacją oraz dążenie do zrównoważonego bilansu płatniczego za, granicą powstaje w ten sposób tzw. złoty trójkąt celów polityki fiskalnej wg Keynesa. 1 Wzrost PKB 3 2 1 - pełne zatrudnienie 2 – stabilizacja cen 3 – zrównoważony bilans płatniczy zagranicy W latach 60 – tych XX wieku Keynesiści uzupełnili złoty trójkąt celów o dwa kolejne cele: - ochronę środowiska naturalnego - walkę z ubóstwem, wynikającą z potrzeby stosowania przez państwo w praktyce zasady subsydiarności (pomocniczości) Zasada subsydiarności stwierdza, że każdy powinien w pierwszej kolejności pomagać sobie sam, gdy znajdzie się w trudnym położeniu. Jeżeli te działania nie pomogą to potrzebującemu powinna w pierwszej kolejności pomóc rodzina, przyjaciele, sąsiedzi a później gmina bądź inne władze samorządowe. Jeżeli te wszystkie działania nie dadzą pozytywnego rezultatu to potrzebującemu ostatecznie musi pomóc państwo. W ten sposób złoty trójkąt celów przekształcił się w złoty pięciokąt polityki fiskalnej. 1 Wzrost PKB 2 5 4 3 4 – ochr. środ. nat. 5 – walka z ubóstwem Realizacja wymienionych celów wymaga określonych narzędzi, instrumentalnych. Wśród instrumentów polityki fiskalnej najczęściej stosuje się: 1. politykę kredytowo – inwestycyjną 2. politykę pieniężną 3. politykę podatkową 4. zasadę przyspieszonej amortyzacji 5. rozwój sektora publicznego 6. finansowanie sfery usług niematerialnych, sprzętu, kultury, naukę, oświatę itd. jako mechanizmu nakręcania koniunktury gospodarczej. Ad. 1. Realizuje Bank Centralny. W zależności od fazy cyklu koniunkturalnego. BC manipuluje stopą kredytu refinansowego, stopą rezerw obowiązkowych bądź stopą redyskontową. W fazie recesji wszystkie stopy powinny być obniżane, z kolei podwyższane w fazie ekspansji gospodarczej. Ad. 2. Politykę pieniężną realizuje BC i rząd. Gdy wystąpi recesja, wtedy należy zwiększyć globalny popyt na niski w stosunku do globalnej podaży. Wówczas BC zwiększa popyt przez zwiększoną emisję pieniądza papierowego, ilość tego pieniądza w obiegu rośnie, a rząd stwarza kanały dojścia tego pieniądza do rynku. Kanałami tymi są np. prace interwencyjne, zwiększanie zatrudnienia w administracji państwowej, czy też zasiłki dla bezrobotnych. Ad. 3. Politykę podatkową można realizować dwoma metodami. Za pomocą dyskrecjonalnej (skokowej) polityki podatkowej albo za pomocą automatycznych stabilizatorów polityki podatkowej. Pierwsza metoda polega na tym, że w fazie recesji parlament stosując całą procedurę ugislacyjną obniża stopy podatkowe natomiast w fazie ekspansji – podwyższa. Proces legislacyjny jest żmudny i długotrwały wskutek czego w chwili uchwalania nowych stóp podatkowych. Koniunktura gospodarcza często zmienia się tak bardzo, że konieczne staje się podjęcie nowych prac legislacyjnych w celu ponownej zmiany stóp podatkowych w odwrotnym kierunku. Z tych też powodów metoda ta uważana jest za skuteczną. Automatyczne stabilizatory polityki podatkowej polegają na wmontowaniu w system podatkowy progresywnych stóp podatkowych z odpowiadającymi im progami podatkowymi; wówczas nie ma potrzeby uruchamiania procesu legislacyjnego ponieważ np. w fazie recesji gdy zmniejszającej produkcji odpowiadać będzie określanego przedsiębiorcy spadek przychodów ze sprzedaży to spowoduje, że znajdzie się on w niższym progu podatkowym i będzie płacił podatki wg niższej stopy podatkowej w sposób automatyczny z kolei w fazie ekspansji, gdy przychody ze sprzedaży będą płacić podatki wg wyższych stóp procentowych. Zmniejszają się wtedy ich możliwości inwestycyjne a to pozwoli gospodarce uniknąć stanu przegrzania i może zapobiec przyszłej recesji.
