Trasa 2A Czarny Staw – Przełęcz pod Chłopkiem Charakterystyka ogólna Wycieczka na przełęcz położoną w głównej grani Tatr pomiędzy Czarnym a Pośrednim Szczytem Mięguszowieckim. Czas przejścia 2 godz. 55 min., znaki zielone Walory poznawcze Wędrując tym szlakiem, poznamy rośliny piętra kosodrzewiny, hal i turni. Największą atrakcją w rejonie Bandziocha i Płaśni za Kazalnicą jest warzucha tatrzańska, endemit, który poza Tatrami nie występuje nigdzie na świecie, oraz bogata roślinność porastająca mylonity. Wycieczkę rozpoczynamy w rejonie krzyża stojącego nad brzegiem Czarnego Stawu, skąd wśród zarośli kosodrzewiny idziemy na południe. Kosówka porasta słabo wykształcone gleby (litosole i regosole) na granitoidach. Wśród jej kęp wyjątkowo licznie występuje goryczka kropkowana. Po prawej stronie rośnie niewielki modrzew europejski. Mowa tu o gatunku w ścisłym tego słowa znaczeniu, który od podgatunku – modrzewia europejskiego polskiego – różni się m.in. większymi szyszkami. Jeśli przyjrzymy się dokładniej kilku elementom związanym z ekologią tego gatunku, dostrzeżemy duże podobieństwo do limby. Są to przede wszystkim światłożądność, odporność na niskie temperatury oraz wiatr. Podobna do historii limby jest także historia obecności modrzewia w Tatrach, jak i to, że poza tymi górami na naturalnych stanowiskach nigdzie w Polsce ich nie zobaczymy. W przeszłości modrzewie były z pewnością bardziej rozpowszechnione, ale zostały wycięte. Na upłazach dostrzec można także maleńkie limby [str. 48], które swoją obecność w tym miejscu zawdzięczają orzechówkom [str. 43]. Na wysokości około 1700 m n.p.m., w okolicy skalnego schronienia noszącego nazwę Koleba pod Chłopkiem, kosówka ustępuje miejsca roślinności halnej. Warunki rozwoju roślinności są tu Modrzew europejski 52 2_przewodnik_001-115k3.p65 52 2013-01-07, 13:03 Widok w kierunku Przełęczy pod Chłopkiem (z lewej) TRASA 2A 2_przewodnik_001-115k3.p65 53 CZARNY STAW – PRZEŁĘCZ POD CHŁOPKIEM 2013-01-07, 13:43 53 Warzucha tatrzańska Warzucha jest niewielką, dorastającą do 30 cm wysokości rośliną o okrągławych, nieco mięsistych listkach i czteropłatkowych kremowych kwiatach. Liście kształtem przypominają łyżkę i stąd łacińska nazwa rodzajowa rośliny (łac. cochlear – łyżka). Warzucha zakwita w drugim roku życia, od czerwca do września. Rozmnaża się wyłącznie z nasion, które w dodatku nie wykazują specjalnych przystosowań do rozsiewania. Jak na roślinę wysokogórską rosnącą na piargach, to dość ciekawa strategia. Znaczna część gatunków występujących na tym siedlisku charakteryzuje się zdolnością do rozmnażania wegetatywnego. Jest to podyktowane tym, że żywotność i przeżywalność nasion w takich warunkach jest zwykle niewielka. Badania laboratoryjne wykazały jednak, że gwarancją sukcesu rozrodczego może być duży udział nasion (ok. 90 proc.) zdolnych do kiełkowania. Warzucha rośnie na regosolach i litosolach na wilgotnych skałach, żwirkach i piargach granitowych oraz mylonitach. Endemizm Endemizm to pojęcie, którego używa się w stosunku do poszczególnych taksonów (gatunków i podgatunków) roślin, zwierząt bądź grzybów, Rogownica Raciborskiego (subendemit tatrzański) Warzucha tatrzańska nie rośnie nigdzie poza Tatrami ale także do całych zbiorowisk roślinnych, które występują na mniej lub bardziej wyodrębnionym geograficznie obszarze. Bogactwo endemitów zależy od kilku czynników: izolacji wspomnianego obszaru, czasu trwania izolacji oraz różnorodności siedlisk – w przypadku roślin. Powszechnie używa się również pojęcia subendemizm. W tym przypadku zwraca się uwagę na to, że dany gatunek lub podgatunek spotkać możemy na stanowiskach poza głównym obszarem występowania. Sens klasyfikowania organizmów jako endemity lub subendemity wynika z potrzeby określenia wyjątkowości przyrodniczej danej jednostki geograficznej np. Tatr, Karpat lub Alp. Tatry są regionem w Polsce najbogatszym w endemity. Ma to związek ze wspomnianymi wyżej czynnikami. W przeciwieństwie do nizinnych rejonów kraju, które w plejstocenie pokrył lądolód, fauna i flora tych gór nie została doszczętnie zniszczona. W rezultacie panowały w Tatrach względnie dobre warunki, i mogły wyodrębnić się nowe gatunki lub podgatunki – rejony te, w porównaniu z przyległymi terenami, długo pozostawały odizolowane. Obecnie w Tatrach występuje 90 taksonów roślin naczyniowych, które mają status endemitu lub subendemitu. Najczęściej są to endemity zachodniokarpackie i ogólnokarpackie. Jest też stosunkowo duża grupa (27) gatunków i podgatunków endemitów ściśle tatrzańskich (niewystępujących nigdzie poza tymi górami) oraz subendemitów wykraczających nieznacznie poza obszar Tatr. 54 2_przewodnik_001-115k3.p65 54 2013-01-07, 13:03 determinowane przez cień, jaki dają skały z lewej strony szlaku. Długo utrzymująca się w tym miejscu pokrywa śnieżna, a tym samym krótki okres wegetacji, nie sprzyja zbyt licznym gatunkom roślin. Jest to natomiast doskonałe siedlisko do wzrostu i rozwoju kosmatki brunatnej i nielicznych ziołorośli [str. 250]. W sąsiedztwie potoku wypływającego z Kotła Mięguszowieckiego (Bandziocha) dostrzeżemy rośliny charakterystyczne dla endemicznego dla Karpat piargowego zespołu skalnicy karpackiej i szczawióra alpejskiego [str. 48]. Mijając kosmatki, którym towarzyszą w miejscach bardziej wyniesionych (suchych) sit skucina i boimka dwurzędowa [str. 174], osiągamy wierzchołek Kazalnicy (2159 m n.p.m.). W podłożu dominują wychodnie granitoidów, z rzadka pokrytych cienką warstwą gleby (litosole). Wycieczkę kontynuujemy w załomie skalnym pod Czarnym Szczytem Mięguszowieckim. Jest to piętro turniowe, niemniej bogactwo gatunkowe jest imponujące. Wszystko to za sprawą występujących w podłożu mylonitów [str. 58] – skał, które dość łatwo wietrzeją, co sprawia, że rośliny mają dostęp do związków mineralnych. Aby się o tym przekonać, najlepiej udać się w to miejsce w lipcu. Wędrując w kierunku przełęczy, zaobserwujemy także dużą liczbę gatunków wchodzących w skład zespołu skalnicy karpackiej i szczawióra alpejskiego, który na podłożu mylonitowym wzbogacony jest m.in. o skalnicę tatrzańską. Rozwojowi części gatunków sprzyja nie tylko rodzaj skał, ale także wyleżyskowy i piargowy charakter siedliska. Barwę zbiorowisku nadają białe kwiaty jaskra alpejskiego (niżej) oraz jaskra lodnikowego i skalnicy naradkowej (bliżej przełęczy). Wyjątkowo licznie występują kwitnący na żółto kuklik rozesłany oraz jaskier halny. Skały pokrywają także maleńkie krzewinki wierzby zielnej, reliktu z epoki lodowcowej [str. 266]. Tuż przy szlaku rosną gatunki zupełnie wyjątkowe, a wśród nich warzucha tatrzańska, która uznawana jest za endemit tatrzański, czyli taki, który poza tymi górami nigdzie nie występuje [str. 54]. Jest to gatunek charakterystyczny dla wspomnianego zespołu skalnicy karpackiej i szczawióra alpejskiego. Z Przełęczy pod Chłopkiem (2307 m n.p.m.) roztacza się widok na hale i turnie w otoczeniu Doliny Mięguszowieckiej oraz Rybiego Potoku. Do ciekawszych roślin, które spotkać można na przełęczy, należą goryczka przezroczysta, o żółtobiałych kwiatach, oraz kwitnąca na biało rzeżuszka alpejska, rosnąca chętniej na skałach węglanowych. TRASA 2A 2_przewodnik_001-115k3.p65 55 Kuklik rozesłany w fazie owocowania CZARNY STAW – PRZEŁĘCZ POD CHŁOPKIEM 2013-01-07, 13:48 55