Absolwent na rynku pracy

Wzajemne oddziaływanie
rynków
Autor: The National Council on Economic Education
Wzajemne oddziaływanie rynków
Wprowadzenie
Analizę podaży i popytu wykorzystuje się najczęściej, aby zobrazować wpływ zmian rynkowych
na cenę równowagi i ilość równowagi określonego towaru lub usługi. Można jednak przy jej
pomocy pokazać również, jak zmiany w zakresie jednego rynku prowadzą do zmian na wielu
innych rynkach. Jest to ważny krok na drodze do zrozumienia sposobu działania systemu
rynków. Analiza taka pokazuje również, jak trudno jest przy pomocy ustaw, przepisów
prawnych i innych działań państwowych, podnieść lub obniżyć ceny i wyniki ilościowe w obrębie jednego tylko rynku. Działania takie uruchamiają często długi łańcuch zdarzeń, łącznie
z konsekwencjami, które nie były zamierzone.
Pojęcia

cena równowagi i ilość równowagi,

podaż i popyt,

wzajemna zależność.
Myśl przewodnia
Ceny wysyłają sygnały i bodźce do nabywców i sprzedawców. Zmiana podaży lub popytu
powoduje odpowiednie zmiany wysokości cen, będące odpowiedzią na bodźce.
Fakty wyjściowe
Rynki są ze sobą wzajemnie powiązane – zmiany cen jednego towaru lub usługi mogą
spowodować zmianę cen wielu innych towarów i usług.
Cele

Uczniowie analizują, jak zmiany wyznaczników podaży lub popytu wpływają na ceny
rynkowe i ilość kupowanego towaru.

Uczniowie analizują, jak zmiany w zakresie jednego rynku mogą wpływać na inne rynki.
Narodowy Bank Polski
2
Wzajemne oddziaływanie rynków
Opis lekcji
Posługując się analizą podaży i popytu oraz tworząc schematy blokowe, uczniowie badają
sposób wzajemnego oddziaływania rynków.
Materiały

Zadanie 1: Wzajemne oddziaływanie rynków – jedno dla każdego ucznia, pocięte na oddzielne karteczki.

Zadanie 2: Wzajemne oddziaływanie rynków – dalszy ciąg – jedno dla każdego ucznia.

Osiem kartek papieru formatu A4.

Włóczka i taśma.
Narodowy Bank Polski
3
Wzajemne oddziaływanie rynków
Przebieg lekcji
1.
Przypomnij wiadomości na temat tego, w jaki sposób zmiany popytu i podaży wywołują zmiany
ceny równowagi i ilości równowagi.
2.
Wyjaśnij, że zmiana w zakresie jednego rynku zazwyczaj wpływa na rynki z nim powiązane.
Jeśli, na przykład, wzrosną koszty produkcji wołowiny, podaż wołowiny spadnie, co spowoduje
wzrost cen wołowiny i zmniejszenie sprzedawanej ilości towaru. Wzrost cen wołowiny wpłynie
na rynek wieprzowiny. Popyt na wieprzowinę wzrośnie z powodu wzrostu cen towaru
substytucyjnego. W efekcie cena wieprzowiny wzrośnie, a ilość sprzedawanej wieprzowiny
zwiększy się.
3.
Podziel klasę na dziewięć grup. Rozdaj każdej z nich po kartce papieru i karcie z Zadania 1.
Wyjaśnij, że każda z grup zanalizuje i przedstawi klasie zmiany na rynku wymienione na swojej
karcie. Wydaj polecenie każdej z grup, by u góry kartki napisała nazwę swojego rynku i narysowała wykres podaży i popytu.
4.
Wyjaśnij, że „Informacja” umieszczona na każdej z kart opisuje pewne wydarzenie mające
wpływ na ich rynek.
Poleć każdej z grup, by:
(a) stwierdziła, czy wydarzenie wpłynęło na podaż lub popyt,
(b) powiedziała, jaka zmiana nastąpiła i dlaczego,
(c) zaznaczyła zmianę na wykresie,
(d) wskazała, jak zmieniła się cena równowagi i ilość równowagi.
Po zakończeniu pracy każda z grup powinna przykleić swoją kartę do kartki papieru.
Narodowy Bank Polski
4
Wzajemne oddziaływanie rynków
5.
Przyglądaj się pracy grup, by sprawdzić, czy prawidłowo sporządzają wykresy. Uwaga: Zwróć
szczególną uwagę, czy grupa #1 wskazała wzrost popytu. Grupa ta może chcieć wskazać spadek
podaży, ale podaż cukru wyprodukowanego w USA nie zmieniła się.
Narodowy Bank Polski
5
Wzajemne oddziaływanie rynków
Zmiany rynku dla Zadania 1:
Legenda do symboli: (wzrost); (spadek); = (brak zmian); ? (nieoznaczony)
Tabela 1. Rynek
# Pż Pt C
I
Przyczyna zmiany
1 ↓ = ↑ ↓
(W rezultacie, porozumienie w ramach kartelu OPEC ogranicza
konkurencję i liczbę niezależnych sprzedawców na tym rynku. Jak
większość karteli, OPEC miał okresy bardziej i mniej efektywnego
porozumienia. Zakładamy, że obecne warunki wpływają na bardziej
efektywne porozumienie.)
2 ↓ = ↑ ↓
(wzrost ceny nakładów powoduje wzrost kosztów produkcji)
3 ↓ = ↑ ↓
(wzrost ceny nakładów powoduje wzrost kosztów produkcji)
4 ↓ ↑ ↑ ?
(wzrost ceny nakładów powoduje wzrost kosztów produkcji, zła
pogoda przyczynia się do wzrostu popytu, cena ostatecznie wzrośnie,
ale ilość kupowanego towaru może się zwiększyć lub zmniejszyć)
5 = ↑ ↑ ↑
(wzrost ceny towaru substytucyjnego)
6 ↓ = ↑ ↓
(wzrost ceny nakładów powoduje wzrost kosztów produkcji)
7 ↓ = ↑ ↓
(wzrost ceny nakładów powoduje wzrost kosztów produkcji)
8 = ↓ ↓ ↓
(spadek liczby konsumentów [tj. pracodawców])
9 ↓ = ↑ ↓
(wzrost ceny nakładów powoduje wzrost kosztów produkcji)
6.
Wyjaśnij, że ponieważ dotychczas każda z grup analizowała tylko jeden rynek, zasadniczym
celem tego zadania jest pokazanie wzajemnej zależności rynków (tego, jak na siebie wzajemnie
Narodowy Bank Polski
6
Wzajemne oddziaływanie rynków
oddziałują). Zmiana w zakresie jednego rynku może wpłynąć na inny rynek, co z kolei wywiera
wpływ na jeszcze inny rynek. Poleć przedstawicielom każdej z grup, by przeczytali treść swojej
karty i przedstawili dokonaną przez ich grupę analizę podaży i popytu.
7.
Kiedy wszystkie grupy zaprezentują już analizy swoich rynków, poinformuj klasę, że korzystając
ze wszystkich wykresów stworzycie teraz schemat blokowy obrazujący sposób, w jaki poszczególne rynki są ze sobą powiązane. Zastanówcie się:
A. Który rynek (informacja) zainicjował zmiany rynkowe? (Rynek 1) Przymocuj wykres
do ściany za pomocą taśmy klejącej.
B. Które zmiany rynkowe zostały bezpośrednio spowodowane wzrostem cen cukru? (Rynki
2, 3, 4, 8 i 9). Przyklej wykresy 2, 3, 4 i 8 z czterech stron wykresu rynku 1, a następnie
przyklej kawałki włóczki prowadzące od wykresu rynku 1 do każdego z pozostałych
czterech rynków. Przykładowy schemat blokowy zamieszczony jest poniżej. Teraz lub
po omówieniu rynku 3, przyklej kawałek włóczki prowadzący od rynku 1 do rynku 9.
C. Czy któreś ze zmian rynkowych zostały spowodowane zmianami na rynku 2? (Nie)
Rynku 3? (Tak – rynki 8 i 9) Rynku 4? (Tak – rynki 5 i 6) Przyklej kawałki włóczki
prowadzące od rynku 4 do rynków 5 i 6 oraz pomiędzy rynkami 3 i 8 oraz 3 i 9.
D. Czy któreś ze zmian rynkowych zostały spowodowane zmianami na rynkach 5 i 6?
(Zmiany na rynku 6 nie spowodowały żadnych innych zmian, ale zmiany na rynku
7 zostały wywołane zmianami na rynku 5.) Przyklej kawałek włóczki pomiędzy rynkami
5 i 7.
E. Czy któreś ze zmian rynkowych zostały spowodowane zmianami na rynku 7? (Nie)
8.
Wyjaśnij uczniom, że rząd USA naprawdę zastosował kontyngenty cukru w celu podtrzymania
cen cukru i dochodów producentów cukru. Opisane w tej lekcji zmiany rynkowe były przedmiotem kilku artykułów w Wall Street Journal: 9/26/86 (str. 1, 20); 10/9/86 (str. 39); 12/16/86 (str. 14)
oraz 6/26/90(str. 1, 11).
9.
Poleć uczniom, aby na podstawie schematu blokowego i analizy podaży i popytu napisali
fikcyjny artykuł prasowy na temat polityki handlowej w zakresie rynku cukru.
Narodowy Bank Polski
7
Wzajemne oddziaływanie rynków
10.
Rozdaj uczniom kopie Zadania 2. Wydaj polecenie, aby na przykładzie rynku ropy narysowali
schemat blokowy podobny do tego, stworzonego w klasie. Każde z pól schematu powinno
zawierać wykres podaży i popytu, analizujący, jaki wpływ na rynek miało każde z wydarzeń.
Zmiany rynkowe dla Zadania 2:
Tabela 2. Rynek
# Pż Pt C
I
Przyczyna zmiany
1 = ↑ ↑ ↑
(wzrost liczby konsumentów)
2 ↓ = ↑ ↓
(wzrost ceny nakładów powoduje wzrost kosztów produkcji)
3 = ↑ ↑ ↑
(wzrost ceny substytutu)
4 = ↓ ↓ ↓
(początkowo spadek liczby konsumentów ogranicza popyt, z czasem
podaż również spadnie z powodu zmniejszenia liczby producentów)
5 = ↓ ↓ ↓
(spadek liczby nabywców [tzn. pracodawców])
6 ↑ = ↓ ↑
(wzrost liczby producentów świadczący o lepszych możliwościach
zysku w tej branży)
7 ↑ = ↓ ↑
(wzrost liczby producentów [pracowników] świadczący o lepszych
możliwościach zarobkowych w USA)
8 ↓ = ↑ ↓
(wzrost zysków z produkcji innych towarów)
9 = ↑ ↑ =/↑
(wzrost liczby nabywców [rolników] wynikający ze wzrostu podaży
i zysków z produkcji rolnej w USA; niektórzy z uczniów mogą
twierdzić, że ilość ziemi uprawnej w USA jest stała, prawdopodobnie
jednak wzrost cen dzierżawy spowoduje niewielki wzrost areału ziemi
nadającej się do produkcji rolnej)
Narodowy Bank Polski
8
Wzajemne oddziaływanie rynków
Zakończenie
Odpowiedz na poniższe pytania:
1. Jakie zmiany w zakresie określonego rynku spowoduje zmiana popytu lub podaży
na tym rynku? (Zmieni się cena i ilość kupowanego towaru.)
2. Co oznacza stwierdzenie ekonomistów, że „rynki wzajemnie na siebie oddziałują”?
(Zmiana cen i wyników produkcji w zakresie jednego rynku wpływa na inne rynki,
powodując że również na tych rynkach ceny i ilości kupowanego towaru zmieniają się.)
3. Jaki wpływ będzie miał wzrost cen gazu ziemnego na podaż energii elektrycznej oraz
cenę równowagi i ilość kupowanego towaru? (Koszt produkcji elektryczności w elektrowniach zasilanych gazem ziemnym wzrośnie. Spowoduje to spadek podaży, wzrost
cen energii elektrycznej i zmniejszenie ilości nabywanego towaru.)
4. Jaki wpływ będzie miał wzrost cen gazu ziemnego na popyt na materiały izolacyjne oraz
na cenę równowagi i ilość kupowanego towaru? (Więcej konsumentów zacznie izolować
swoje domy i firmy, by zmniejszyć wysokość rachunków za gaz, co spowoduje wzrost
popytu na materiały izolacyjne. Wzrośnie również cena równowagi i ilość kupowanego
towaru.)
Sprawdzenie wiadomości
1. Poleć grupom, aby do schematów blokowych opracowanych w Zadaniu 1 i 2 dodały
jakieś nowe zdarzenia rynkowe i analizy przedstawiające możliwe dalsze sposoby
oddziaływania rynków. Zdarzenia te mogą być związane z którąkolwiek z kart z tych
zadań.
2. Poleć uczniom, aby znaleźli artykuł prasowy ukazujący, w jaki sposób zmiana na jednym
rynku wpłynęła na inne rynki. W oparciu o ten artykuł uczniowie powinni stworzyć
prosty schemat blokowy, podobny do tego opracowanego w Zadaniach 1 i 2.
Narodowy Bank Polski
9
Wzajemne oddziaływanie rynków
Zadanie 1
Wzajemne oddziaływanie rynków
Rynek: cukier wyprodukowany w Stanach Zjednoczonych #1
Informacja: Rząd Stanów Zjednoczonych ogranicza dozwoloną ilość cukru importowanego
przez amerykańskie firmy. W efekcie konsumenci cukru, tacy jak firmy produkujące słodycze,
kupują więcej cukru od producentów w Stanach Zjednoczonych.
Rynek: słodycze #2
Informacja: Polityka państwa chroniąca amerykańskich producentów cukru powoduje wzrost
cen cukru.
Rynek: kukurydza #3
Informacja: Z powodu polityki państwa popierającej ceny cukru, producenci napojów orzeźwiających używają więcej zawierającego fruktozę syropu kukurydzianego jako substytutu cukru.
Rynek: rynek cukru na Karaibach #4
Informacja: Z powodu kontyngentu na cukier importowany do Stanów Zjednoczonych,
ilość cukru sprzedawanego do Stanów Zjednoczonych maleje i producenci cukru na Karaibach
ograniczają wielkość produkcji.
Rynek: rynek niewykwalifikowanej siły roboczej na Karaibach #5
Informacja: Z powodu zmniejszonego eksportu cukru do Stanów Zjednoczonych, plantacje
trzciny cukrowej zwalniają robotników, a niektóre cukrownie są zamykane.
Rynek: marihuana na Karaibach #6
Informacja: Z powodu spadku popytu na cukier wyprodukowany na Karaibach, niektórzy
plantatorzy trzciny cukrowej zaczynają uprawiać marihuanę, aby zwiększyć zyski.
Rynek: rynek niewykwalifikowanej siły roboczej w Stanach Zjednoczonych #7
Narodowy Bank Polski
10
Wzajemne oddziaływanie rynków
Informacja: W związku ze zmniejszeniem produkcji cukru w ich krajach niektórzy pracownicy
plantacji trzciny cukrowej i cukrowni decydują się na nielegalną imigrację do Stanów
Zjednoczonych w poszukiwaniu pracy.
Rynek: soja produkowana w Stanach Zjednoczonych #8
Informacja: Ponieważ wyższe ceny cukru zachęcają wielu amerykańskich rolników do uprawy
trzciny cukrowej, buraków cukrowych i kukurydzy (na słodziki kukurydziane), produkcja
pszenicy i soi spada.
Rynek: ziemia uprawna w Stanach Zjednoczonych #9
Informacja: Wyższe ceny zbóż i dochody z ich uprawy powodują wzrost cen dzierżawy ziemi
uprawnej w Stanach Zjednoczonych.
Zadanie 2
Wzajemne oddziaływanie rynków – dalszy ciąg
Rynek: światowy rynek ropy #1
Informacja: OPEC (Organizacja Krajów Eksportujących Ropę Naftową) ogłasza znaczące
zmniejszenie ilości ropy produkowanej przez każdego z członków.
Rynek: olej napędowy #2
Informacja: Cena ropy naftowej wzrasta dwukrotnie.
Rynek: usługi przewozowe samochodami ciężarowymi #3
Informacja: Gwałtowny wzrost cen oleju napędowego.
Rynek: olej opałowy #4
Informacja: Ceny ropy naftowej zdecydowanie rosną, a bardzo niskie temperatury dotkliwie
odczuwają mieszkańcy północno-wschodnich stanów, gdzie olej opałowy jest podstawowym
paliwem zasilającym domowe piece grzewcze.
Rynek: drewno #5
Narodowy Bank Polski
11
Wzajemne oddziaływanie rynków
Informacja: Z powodu wysokich cen oleju opałowego, ludzie częściej korzystają z opalanych
drewnem kominków, których ceny wzrastają.
Rynek: mrożone warzywa #6
Informacja: Firmy przewozowe naliczają wyższe ceny za dostarczanie produktów do fabryk,
magazynów, sklepów spożywczych i innych odbiorców detalicznych.
Rynek: przewozy lotnicze #7
Informacja: Gwałtowny wzrost cen paliwa lotniczego.
Rynek: pracownicy linii lotniczych #8
Informacja: Linie lotnicze zmniejszają liczbę lotów, gdyż z powodu wysokich cen biletów spada
liczba pasażerów.
Rynek: Beczki substancji chemicznych stosowanych przez zakłady uzdatniania wody #9
Informacja: Wysokie ceny ropy powodują wzrost cen oleju napędowego i benzyny, co podnosi
koszty wysyłki i transportu.
Narodowy Bank Polski
12
www.nbp.pl