Ustrój polityczny Rzeczpospolitej Polskiej

advertisement
Ustrój polityczny Rzeczpospolitej
Polskiej
Ustrój polityczny - regulacje
prawne odnoszące się do
struktury organizacyjnej,
kompetencji i wzajemnych
relacji organów państwa oraz
sposobu rządzenia nim.
Transformacja ustrojowa w Polsce po 1989
roku
Pierwsze zasadnicze zmiany w
konstytucji obowiązującej od 22
lipca 1952 roku nastąpiły w 1989
roku, po porozumieniu
„okrągłego stołu”. Powołano
instytucję prezydenta oraz drugą
izbę parlamentu . Z konstytucji
usunięto zapisy dotyczące
kierowniczej roli Polskiej
Zjednoczonej Partii Robotniczej
oraz ścisłych powiązań ze
Związkiem Radzieckim.
Przywrócono tradycyjną nazwę
państwa- Rzeczpospolita Polska.
Kolejnym etapem reformy ustrojowej
państwa było uchwalenie 23 kwietnia 1992
roku ustawy konstytucyjnej o trybie
przygotowania i uchwalania Konstytucji
Rzeczpospolitej Polskiej.
Ważnym momentem było uchwalenie 17
października 1992 roku tak zwanej „Małej
Konstytucji” - ustawy konstytucyjnej o
wzajemnych stosunkach między władzą
ustawodawczą a wykonawczą
Rzeczpospolitej Polskiej oraz samorządzie
terytorialnym.
Po długiej i trudnej debacie w Komisji
Konstytucyjnej opracowano projekt, który
został przyjęty przez Zgromadzenie
Narodowe 2 kwietnia 1997 roku. W maju
tego roku społeczeństwo polskie
zaakceptowało konstytucję w
ogólnopolskim referendum. Po podpisaniu
przez prezydenta konstytucja weszła w
życie 17 października 1997 roku.
KONSTYTUCJA
Konstytucja RP jest najważniejszym polskim aktem prawnym i
podstawą ustroju państwa polskiego. Gwarantuje prawa i
wolności obywatelskie, określa wzajemne stosunki między
władzą ustawodawczą, wykonawczą i sądowniczą, decyduje o
kształcie i sposobie powoływania najważniejszych instytucji
państwowych takich, jak Sejm, Senat, Prezydent i Rada
Ministrów, ma bezpośredni wpływ na kształt systemu
sądownictwa, samorządu terytorialnego i organów kontroli
państwowej. Reguluje sprawy związane z organizacją
administracji rządowej, finansami publicznymi i sytuacjami
wyjątkowymi (stanami nadzwyczajnymi). Polską ustawę
zasadniczą poprzedza preambuła, czyli uroczysty wstęp
powołujący się na polskie tradycje historyczne oraz ważne
wartości. Zawiera również odwołanie do Boga, czyli Invocatio
Dei.
Konstytucja
Data uchwalenia
Konstytucja 3 Maja
3 maja 1791
Konstytucja Księstwa Warszawskiego
22 lipca 1807
Konstytucja Królestwa Polskiego
27 listopada 1815
Konstytucja Wolnego Miasta Krakowa i jego okręgu z 1815
3 maja 1815
Konstytucja Wolnego Miasta Krakowa i jego okręgu z 1818
11 września 1818
Konstytucja Wolnego Miasta Krakowa z 1833
29 lipca 1833
Statut Organiczny dla Królestwa Polskiego
14/26 lutego 1832
Statut Krajowy Królestwa Galicji i Lodomerii z Wielkim Księstwem
Krakowskim
26 lutego 1861
Mała Konstytucja z 1919
20 lutego 1919
Konstytucja marcowa
17 marca 1921
Nowela sierpniowa
2 sierpnia 1926
Konstytucja kwietniowa
23 kwietnia 1935
Mała Konstytucja z 1947
19 lutego 1947
Konstytucja Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej
22 lipca 1952
Ustawa Konstytucyjna o trybie przygotowania i uchwalenia Konstytucji RP
23 kwietnia 1992
Mała Konstytucja z 1992
17 października
1992
Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej
2 kwietnia 1997
Zasady naczelne Rzeczypospolitej Polskiej w świetle Konstytucji z 1997 r.
*Zasada państwa jako dobra wspólnego
Art. 1
Rzeczpospolita Polska jest dobrem wspólnym wszystkich obywateli.
*Zasada demokratycznego państwa prawnego
Art. 2
Rzeczpospolita Polska jest demokratycznym państwem prawnym, urzeczywistniającym zasady
sprawiedliwości społecznej.
*Zasada suwerenności narodu
Art. 4 ust. 1
Naród sprawuje władzę przez swoich przedstawicieli lub bezpośrednio.
Art. 4 ust. 2
Władza zwierzchnia w Rzeczypospolitej Polskiej należy do Narodu.
Co znaczy tyle, że suwerenną władzę sprawuje lud (albo Naród), piastując tę władzę poprzez
fakt, że władza należy i pochodzi od Narodu, czyli, że władza może określać sposób
postępowania wszystkich podległych podmiotów jedynie przy legitymizacji Narodu
*Zasada konstytucjonalizmu
Art. 8 ust. 1
Konstytucja jest najwyższym prawem Rzeczypospolitej Polskiej.
Art. 8 ust. 2
Przepisy Konstytucji stosuje się bezpośrednio, chyba że Konstytucja stanowi inaczej.
Oznacza to, że właśnie konstytucja stoi najwyżej w systemie źródeł prawa, czyli jest
najważniejszym aktem prawnym.
*Zasada podziału władz
Art. 10 ust. 1
Ustrój Rzeczypospolitej Polskiej opiera się na podziale i równowadze władzy ustawodawczej,
władzy wykonawczej i władzy sądowniczej.
Art. 10 ust. 2
Władzę ustawodawczą sprawują Sejm i Senat władzę wykonawczą Prezydent
Rzeczypospolitej Polskiej i Rada Ministrów, a władzę sądowniczą sądy i trybunały.
Dziś mówimy o poliformizmie władz a nie o trójpodziale.
*Zasada pluralizmu politycznego
Art. 11 ust. 1
Rzeczpospolita Polska zapewnia wolność tworzenia i działania partii politycznych. Partie
polityczne zrzeszają na zasadach dobrowolności i równości obywateli polskich w celu
wpływania metodami demokratycznymi na kształtowanie polityki państwa.
Art. 11 ust. 2
Finansowanie partii politycznych jest jawne.
Art. 13
Zakazane jest istnienie partii politycznych i innych organizacji odwołujących się w swych
programach do totalitarnych metod i praktyk działania nazizmu, faszyzmu i komunizmu, a
także tych, których program zakłada nienawiść rasową i narodowościową, stosowanie
przemocy w celu zdobycia władzy lub wpływu na politykę państwa albo przewiduje utajnienie
struktur lub członkostwa.
*Zasada społecznej gospodarki rynkowej
Art. 20
Społeczna gospodarka rynkowa oparta na wolności działalności gospodarczej, własności
prywatnej oraz solidarności, dialogu i współpracy partnerów społecznych stanowi podstawę
ustroju gospodarczego Rzeczypospolitej Polskiej.
STRUKTURA ORGANÓW WŁADZY
RZECZPOSPOLITEJ POLSKIEJ
WŁADZA
WYKONAWCZA USTAWODAWCZA SĄDOWNICZA
-sejm
-senat
-prezydent
-Rada Ministrów
-sądy
- trybunały
Władza Ustawodawcza
Zgodnie z zapisem w Konstytucji
Rzeczpospolitej Polskiej z roku 1997,
władza ustawodawcza, należy do
dwuizbowego Parlamentu. W jego skład
wchodzą Sejm i Senat. Warto pamiętać, że
podział ten przywrócono na nowo, po
przemianach społeczno - politycznych,
które nastąpiły w roku 1989. Wcześniej, w
latach 1944 - 1989, najwyższą władzą
ustawodawczą w państwie sprawował
jedynie Sejm, wybierany w toku
czteroprzymiotnikowych wyborów (nie
było zasady proporcjonalności), a zasady te
zapisano w Konstytucji z roku 1952.
W skład Sejmu wchodzi 460 posłów, którzy
są wybierani w toku pięcioprzymiotnikowych
wyborów (powszechnych, tajnych, równych,
proporcjonalnych i bezpośrednich).
Kandydatem do Sejmu, może być każdy
obywatel polski, który ukończył 21 rok życia.
Kadencja Sejmu trwa przez cztery lata.
Senat składa się natomiast ze 100
senatorów, wybranych w wyborach
powszechnych, tajnych i bezpośrednich,
równych, wiekszościowych. Kandydat na
stanowisko senatora Rzeczpospolitej,
winien mieć 30 lat i pełnię praw
obywatelskich. Podobnie jak w Sejmie,
kadencja Senatu trwa przez okres czterech
lat. Prawo polskie zakazuje łączenia obu
stanowisk (to znaczy posła i senatora w
jednym ręku). O ważności wyborów
prezydenckich i parlamentarnych, decyduje
Sąd Najwyższy. Każdy obywatel ma również
prawo poinformować o naruszeniu
obowiązujących w kraju zasad wyborczych
oraz wszelkich nieprawidłowościach, które
mogłyby wpłynąć na ostateczny wynik
wyborów.
Siedziba Sejmu i Senatu
RP w Warszawie przy
ulicy Wiejskiej 1
Skrócenie kadencji Sejmu i Senatu,
może nastąpić wówczas, gdy:
• Sejm samodzielnie podejmie taką uchwałę, ale
tylko w obecności 2/3 głosów, wszystkich
posłów
• Decyzją prezydenta, jeżeli nowy rząd,
trzykrotnie nie otrzymałby od Sejmu votum
zaufania
• Decyzją prezydenta, jeżeli nie w ciągu czterech
miesięcy, nie zapadłaby decyzja o
przegłosowaniu ustawy budżetowej
Posłowie i senatorowie są przedstawicielami całego
narodu. Mandat przedstawicielski jest
- generalny – wyraża wole narodu
- niezależny – posła nie obowiązują instrukcje
wyborcze
- nieodwołalny – wyborcy nie mogą odwołać posła lub
senatora
Są oni chronieni immunitetem parlamentarnym.
Polega on na nietykalności osobistej członków
parlamentu. Nie można ich aresztować bez zgody
sejmu i senatu. Może być odebrany decyzja sadu
Funkcje parlamentu
• funkcja ustrojodawcza
• funkcja ustawodawcza
• funkcja kontrolna
• funkcja kreacyjna
• Funkcja kreacyjna polega na powoływaniu członków,
wchodzących w skład organów państwowych. Sejm
wyznacza członków Trybunału Stanu i Trybunału
Konstytucyjnego. Za zgodą Senatu, wskazuje kandydata na
prezesa Najwyższej Izby Kontroli, Rzecznika Praw
Obywatelskich, prezesa Narodowego Banku Polskiego oraz
prezesa Instytutu Pamięci Narodowej.
• Na mocy funkcji ustrojodawczej Sejm może uchwalić
konstytucję bądź wprowadzić do niej zmiany. Parlament
decyduje o ustroju państwa.
• Funkcja ustawodawcza parlamentu należy do jego
podstawowych zadań. Parlament posiada na jej mocy prawo
do stanowienia ustaw, które są podstawowymi aktami
prawnymi, powszechnie obowiązującymi w Polsce.
• Funkcja kontrolna przysługuje tylko Sejmowi, a polega
sprawowaniu kontroli nad rządem. Sejm może to czynić
używając od tego następujących „narzędzi”:
wotum zaufania – jest to uchwała Sejmu wyrażająca poparcie dla rządu oraz
prowadzonej przez niego polityki;
wotum nieufności – jest to uchwała Sejmu odmawiająca poparcia dla rządu i
jego polityki bądź też dla konkretnego ministra; prowadzi do dymisji rządu;
wotum nieufności jest uchwalane większością bezwzględną głosów;
absolutorium – jest to szczególny akt, uchwalany przez Sejm, który stwierdza
zgodność działań rządu w danym roku z ustawą budżetową oraz
finansowymi planami państwa; co roku rząd ma obowiązek przedstawienia
sprawozdania z wykonania budżetu Sejmowi; Sejm ma obowiązek
ustosunkować się do niego w terminie 2 miesięcy od daty jego złożenia
(złożenie sprawozdania następuje w terminie do 6 miesięcy po
zakończeniu roku budżetowego)
zapytania i poselskie interpelacje – są to formy zwracania się posła do
członków rządu w sprawie udzielenia informacji w określonej sprawie;
zapytany minister ma obowiązek udzielenia odpowiedzi; interpelacje
składane są na piśmie, a odpowiedź też winna mieć taki charakter (musi
być udzielona w terminie 21 dni); odpowiedź może mieć charakter ustny,
wówczas jest wygłaszana na posiedzeniu Sejmu.
Władza wykonawcza
Prezydent jest wybierany na
pięcioletnią kadencję w
wyborach powszechnych,
równych, bezpośrednich,
większościowych i w głosowaniu
tajnym. Ta sama osoba może być
wybierana tylko dwukrotnie.
Kadencja prezydenta rozpoczyna
się w dniu złożenia przez niego
przysięgi wobec Zgromadzenia
Narodowego, a kończy wraz z
wypływem 5 lat od dnia objęcia
prezydentury.
Przyczyny wcześniejszego zakończenia
urzędowania:
- śmierć prezydenta
- zrzeczenie się prezydentury
- uznanie przez Zgromadzenie Narodowe
trwałej niezdolności prezydenta do
sprawowania urzędu ze względu na stan
zdrowia
- Złożenie z urzędu orzeczeniem Trybunału
Stanu
Kompetencje prezydenckie
Kompetencje w stosunku do Rady Ministrów
•
•
•
•
•
powoływanie rządu
desygnowanie premiera
przyjmowanie dymisji Rady Ministrów
odwołanie ministra, któremu Sejm wyraził wotum nieufności
zwoływanie Rady Gabinetowej (obrady Rady Ministrów pod przewodnictwem prezydenta;
powoływana w sprawach szczególnej wagi)
Kompetencje w stosunku do parlamentu
•
•
•
•
•
•
•
zarządza wybory parlamentarne
zwołuje pierwsze posiedzenie nowego Sejmu
posiada inicjatywę ustawodawczą
posiada prawo weta zawieszającego w stosunku do projektów ustaw
podpisuje ustawy
zarządza ogłoszenie ich w Dzienniku Ustaw RP
posiada prawo rozwiązania parlamentu (w sytuacjach określonych przez konstytucję)
Kompetencje w stosunku do władzy sądowniczej
•
•
•
•
powołuje sędziów
powołuje Pierwszego Prezesa Sądu Najwyższego
powołuje Prezesa i Wiceprezesa Trybunału Konstytucyjnego
powołuje Prezesa Naczelnego Sądu Administracyjnego
Kompetencje w zakresie spraw zagranicznych
•
•
•
reprezentuje państwo na arenie międzynarodowej (razem z premierem i ministrem
spraw zagranicznych)
ratyfikuje i wypowiada umowy międzynarodowe
mianuje i odwołuje ambasadorów Polski
Kompetencje w zakresie zwierzchnictwa nad siłami
zbrojnymi kraju oraz państwowej obronności
•
•
•
•
•
•
•
jest najwyższym zwierzchnikiem sił zbrojnych
za pośrednictwem ministra obrony narodowej, sprawuje w czasie pokoju
zwierzchnictwo nad siłami zbrojnymi
mianuje szefa Sztabu Generalnego oraz dowódców Sił Zbrojnych
na czas wojny mianuje Naczelnego Dowódcę Sił Zbrojnych
nadaje stopnie wojskowe
w razie zagrożenia państwa zarządza powszechną bądź częściową mobilizację oraz
użycie sił zbrojnych do obrony kraju
posiada organ doradczy do spraw bezpieczeństwa wewnętrznego i zewnętrznego,
którym jest Rada Bezpieczeństwa Narodowego
Tradycyjne uprawnienia prezydenta
•
•
•
•
nadawanie obywatelstwa
nadawanie orderów i odznaczeń
prawo łaski
nadawanie tytułów naukowych
Rada ministrów
Drugim członem władzy
wykonawczej jest Rada
Ministrów. Jest to
organ kolegialny, który
tworzą: prezes Rady
Ministrów, wiceprezesi,
ministrowie oraz
przewodniczący
określonych w ustawie
komitetów.
Prezes Rady Ministrów
(potocznie premier) jest
szefem rządu w ustroju
politycznym Polski.
Zwyczajowo Prezes Rady
Ministrów nazywany jest
premierem. W Polsce
występuje w podwójnej roli,
jako przewodniczący Rady
Ministrów oraz jako odrębny
organ administracji.
Kompetencje organizacyjne
• reprezentuje Radę Ministrów
• kieruje jej pracami
• zwołuje posiedzenia
• ustala porządek obrad
• przewodniczy posiedzeniom
Kompetencje merytoryczne
• kieruje merytoryczną działalnością Rady Ministrów
• ponosi odpowiedzialność polityczną
• decyduje o składzie Rady Ministrów
• koordynuje i kontroluje pracę ministrów i pozostałych
członków Rady
• zapewnia wykonanie polityki Rady Ministrów
• wydaje rozporządzenia
• sprawuje nadzór nad samorządem terytorialnym
Organy odpowiedzialne za porządek
i bezpieczeństwo wewnętrzne państwa
Policja – umundurowana i uzbrojona formacja
przeznaczona do ochrony bezpieczeństwa
ludzi i mienia oraz do utrzymywania
bezpieczeństwa i porządku publicznego. Do jej
głównych zadań należy pilnowanie
przestrzegania prawa i ściganie przestępców,
jak również zapewnienie ochrony i pomocy w
sytuacjach kryzysowych zarówno wobec ludzi
jak i mienia. Jeżeli jest to konieczne, policja
nadzoruje na poziomie operacyjnym także
wszelkie służby ratownicze.
Policja składa się z następujących służb:
• kryminalnej
• prewencyjnej (w tym oddziałów
prewencji i pododdziałów
antyterrorystycznych)
• wspomagającej
• lotnictwa policji
• śledczej
• wodnej
• Wyższej Szkoły Policji, ośrodków
szkolenia i szkół policyjnych
• do spraw z walką z przestępczością
gospodarczą
Zadania Policji
• ochrona życia i zdrowia ludzi oraz mienia przed bezprawnymi zamachami
godzącymi w te dobra;
• ochrona bezpieczeństwa i porządku, zapewnienie spokoju w miejscach
publicznych, w transporcie i komunikacji publicznej, w ruchu drogowym i
na wodach;
• wykrywanie i ściganie sprawców przestępstw i wykroczeń
• działania profilaktyczne (prewencyjne) w celu ograniczenia popełniania
przestępstw i wykroczeń a także wszelkim zachowaniom kryminogennym,
współpraca w tym zakresie z innymi podmiotami;
• kontrola przestrzegania przepisów porządkowych i administracyjnych
obowiązujących w miejscach publicznych, a także związanych z
działalnością publiczną;
• zarządzanie informacją kryminalną, prowadzenie baz danym Systemu
Informacyjnego Schengen SIS, DNA;
• współpraca z policjami innych państw, realizacja zadań wynikających z
podpisanych umów międzynarodowych i odrębnych przepisów;
• nadzór nad strażami gminnymi/miejskimi oraz nad innymi
specjalistycznymi uzbrojonymi formacjami
Wykonując wymienione czynności policjanci mają prawo do:
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
legitymowania osób w celu ustalenia ich tożsamości (z uzasadnieniem);
zatrzymywania osób na zasadach określonych w przepisach Kodeksu postępowania karnego i
innych ustaw;
zatrzymywania osób pozbawionych wolności, które korzystając z przepustki nie powróciły w
wyznaczonym terminie do Zakładu Karnego lub Aresztu Śledczego;
zatrzymywania osób stwarzających zagrożenie dla życia lub zdrowia ludzkiego i mienia;
pobierania od osób wymazu ze śluzówki policzków celu identyfikacji osób o nieustalonej
tożsamości oraz osób usiłujących ukryć swoją tożsamość, jeżeli ustalenie tożsamości w inny
sposób nie jest możliwe, pobierania materiału biologicznego ze zwłok ludzkich o nieustalonej
tożsamości;
przeszukiwania osób i pomieszczeń na podstawie przepisów Kodeksu postępowania karnego i
innych ustaw;
dokonywania kontroli osobistej, a także przeglądania zawartości bagaży i sprawdzania
ładunku w portach i na dworcach oraz w środkach transportu lądowego, powietrznego i
wodnego, w razie istnienia uzasadnionego podejrzenia popełnienia czynu zabronionego pod
groźbą kary;
obserwowania i rejestrowania obrazu zdarzeń w miejscach publicznych, a w określonych
przypadkach, także i dźwięku,
kontrolowanie rodzaju używanego paliwa przez pobranie próbek paliwa ze zbiornika pojazdu;
żądania pomocy od instytucji państwowych, organów administracji rządowej i samorządu
terytorialnego oraz jednostek gospodarczych prowadzących działalność w zakresie
użyteczności publicznej, oraz zwracania się o niezbędną pomoc do innych jednostek
gospodarczych i organizacji społecznych, jak również zwracania się w nagłych wypadkach do
każdej osoby o udzielenie doraźnej pomocy, w ramach obowiązujących przepisów prawa.
Szef ABW –
płk Dariusz Łuczak
Agencja Bezpieczeństwa
Wewnętrznego (ABW) –
agencja zajmująca się
wewnętrznym
bezpieczeństwem państwa
polskiego, m.in.
kontrwywiadem i zwalczaniem
terroryzmu na terenie kraju,
ogólnej ochrony RP i jej
porządku konstytucyjnego.
Do zadań ABW należy:
•
•
rozpoznawanie, zapobieganie i zwalczanie zagrożeń godzących w bezpieczeństwo
wewnętrzne państwa oraz jego porządek konstytucyjny, a w szczególności w
suwerenność i międzynarodową pozycję, niepodległość i nienaruszalność jego
terytorium, a także obronność państwa
rozpoznawanie, zapobieganie i wykrywanie przestępstw (oraz ściganie ich
sprawców):
–
–
–
–
–
•
•
•
szpiegostwa, terroryzmu, naruszenia tajemnicy państwowej i innych przestępstw godzących w
bezpieczeństwo państwa
godzących w podstawy ekonomiczne państwa
korupcji osób pełniących funkcje publiczne
w zakresie produkcji i obrotu towarami, technologiami i usługami o znaczeniu strategicznym dla
bezpieczeństwa państwa
nielegalnego wytwarzania, posiadania i obrotu bronią, amunicją i materiałami wybuchowymi, bronią
masowej zagłady oraz środkami odurzającymi i substancjami psychotropowymi, w obrocie
międzynarodowym
realizowanie, w granicach swojej właściwości, zadań służby ochrony państwa oraz
wykonywanie funkcji krajowej władzy bezpieczeństwa w zakresie ochrony
informacji niejawnych w stosunkach międzynarodowych
uzyskiwanie, analizowanie, przetwarzanie i przekazywanie właściwym organom
informacji mogących mieć istotne znaczenie dla ochrony bezpieczeństwa
wewnętrznego państwa i jego porządku konstytucyjnego
podejmowanie innych działań określonych w odrębnych ustawach i umowach
międzynarodowych
WŁADZA SĄDOWNICZA
Częścią aparatu państwowego są sądy i
trybunały. Rozstrzyganie sporów na
podstawie ustawy należy do sądów, a
rozstrzyganie sporów konstytucyjnych,
zarówno w sferze stanowienia, jak i
stosowania prawa, zostało powierzone
niezawisłym trybunałom.
Sądy
• Sąd Najwyższy
• sądy powszechne
• sądy wojskowe
• sądy administracyjne
Sąd Najwyższy powołany jest do:
• Sprawowania nadzoru nad działalnością sądów powszechnych
i wojskowych w zakresie orzekania - jest to tzw. nadzór
judykacyjny (art. 183 ust. 1 Konstytucji). Do środków służących
wykonywaniu takiego nadzoru służą:
– rozpoznawanie kasacji oraz innych środków odwoławczych,
– podejmowanie uchwał rozstrzygających zagadnienia
prawne
• Rozpoznawania protestów wyborczych oraz stwierdzania
ważności wyborów do Sejmu i Senatu oraz wyboru
Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej, a także ważności
referendum ogólnokrajowego i referendum
konstytucyjnego.
• Opiniowania ustaw i innych aktów normatywnych.
Sądy powszechne – sądy rejonowe, okręgowe i
apelacyjne. Sądy powszechne rozstrzygają
wszelkie sprawy z zakresu prawa karnego,
cywilnego, rodzinnego i opiekuńczego oraz
prawa pracy i ubezpieczeń społecznych, które
nie są zastrzeżone dla innych sądów.
Wszystkich sędziów sądów powszechnych
mianuje Prezydent RP na wniosek Krajowej
Rady Sądownictwa.
Instancyjność sądów
Postępowanie sądowe oparte jest na
instancyjności. Najniższą instancję stanowią sądy
rejonowe. Od 2001 r. funkcjonują sądy grodzkie.
Apelacje czyli odwołania można składac do
sądów wyższej instancji – sądów okręgowych, a
odwołania od orzeczeń wydanych w pierwszej
instancji przez sądy okręgowe rozpatrują sądy
apelacyjne.
Sądownictwo wojskowe jest jednym z rodzajów sądownictwa
szczególnego, czyli sądów wyłączonych z sądownictwa
powszechnego ze względu na szczególne kategorie
podmiotowe (sprawcy) lub przedmiotowe (określone sprawy.
Sądownictwo wojskowe jest z reguły ograniczone do spraw
karnych, przy czym zakres spraw podlegających rozpoznaniu
sądów wojskowych od kilkudziesięciu lat stale się kurczy. Dziś
właściwość sądów wojskowych w czasie pokoju jest z reguły
ograniczona do przestępstw (ewentualnie także wykroczeń)
popełnionych przez żołnierzy w czynnej służbie wojskowej,
ponadto podlegają one nadzorowi orzeczniczemu sądów
najwyższych. Jak wykazują doświadczenia historii, zwłaszcza
krajów komunistycznych, sądownictwo wojskowe bywało
często wykorzystywane jako instrument prześladowań
politycznych i ideologicznych .
Sądy wojskowe pierwszej instancji to sądy garnizonowe , a drugiej
– sądy okręgu wojskowego.
Sąd administracyjny to jeden z organów
państwowych sprawujących wymiar sprawiedliwości
w Polsce. Sądy administracyjne wykonują ten
obowiązek poprzez kontrolę działalności
administracji publicznej oraz rozstrzyganie sporów
kompetencyjnych i sporów o właściwość między
organami jednostek samorządu terytorialnego,
samorządowymi kolegiami odwoławczymi i między
tymi organami a organami administracji rządowej.
Sądami administracyjnymi są obecnie: wojewódzkie
sądy administracyjne orzekające w pierwszej instancji
i Naczelny Sąd Administracyjny. Regułą więc jest, że
skarga kierowana jest do wojewódzkiego sądu
administracyjnego, a dopiero jego orzeczenia
kontrolowane są przez Naczelny Sąd Administracyjny.
Sędziowie
Sędziowie sądów w RP są niezawiśli i podlegają jedynie
konstytucji i ustawom. Gwarancje niezawisłości sędziowskiej
stanowi:
- Nieusuwalność – sędzia może być usunięty ze swojego
stanowiska na podstawie orzeczenia sądu;
- Immunitet sędziowski – sędzia nie może być pociągany do
odpowiedzialności bez zezwolenia odpowiedniego sądu;
- Niepołączalność – nie można łączyć stanowiska sędziego z
mandatem posła lub senatora;
- Apolityczność – sędzia nie może należeć do żadnej partii czy
związku zawodowego.
Krajowa Rada Sądownictwa
Powstała w 1989 i jest organem stojącym na
straży niezawisłości polskich sądów. W jej skład
wchodzą trzy grupy członków na 4- letnia
kadencję:
- (z urzędu) Pierwszy prezes Sądu Najwyższego,
minister sprawiedliwości, prezes NSA i osoba
powołana przez prezydenta;
- 15 członków środowiska sędziowskiego
- 4 posłów i 2 senatorów wybranych spośród
dwóch izb parlamentu.
TRYBUNAŁ KONSTYTUCYJNY
Powstał w Polsce w 1985 roku. W skład wchodzi 15 sędziów wybieranych
indywidualnie na 9-letnią kadencję. Prezesa i wiceprezesa powołuje prezydent.
Zakres działania Trybunału określa Konstytucja. Do kompetencji Trybunału
Konstytucyjnego należy:
• orzekanie w sprawach zgodności ustaw i umów międzynarodowych z Konstytucją
(w tym wypadku z konstytucją 1997 roku)
• orzekanie w sprawach zgodności ustaw z ratyfikowanymi umowami
międzynarodowymi, których ratyfikacja wymagała uprzedniej zgody wyrażonej w
ustawie
• orzekanie w sprawach zgodności przepisów prawa wydawanych przez centralne
organy państwowe z konstytucją, ratyfikowanymi umowami międzynarodowymi i
ustawami
• rozpatrywanie skarg konstytucyjnych
• rozstrzyganie sporów kompetencyjnych pomiędzy centralnymi konstytucyjnymi
organami państwa
• orzekanie o zgodności z Konstytucją celów lub działalności partii politycznych
• rozstrzyganie o przejściowej niemożności sprawowania urzędu przez Prezydenta
Rzeczypospolitej na wniosek Marszałka Sejmu i powierzanie Marszałkowi Sejmu
tymczasowego wykonywania obowiązków Prezydenta Rzeczypospolitej
• rozpatrywanie pytań prawnych skierowanych przez sądy (art. 193 Konstytucji).
Skarga konstytucyjna
Każdy, kto uważa że naruszone zostały jego
prawa konstytucyjne może wnieść skargę do TK.
Jest to tzw. skarga konstytucyjna, która wymaga
rozstrzygnięcia przez TK zgodności zaskarżanej
ustawy w konstytucją. Z taką skargą można
wystąpić po wyczerpaniu zwyczajnych środków
odwoławczych. Skargę może sformułować
jedynie adwokat lub radca prawny.
Orzeczenia TK są ostateczne.
TRYBUNAŁ STANU
Trybunał Stanu w Polsce jest konstytucyjnym organem władzy sądowniczej,
którego główne zadanie polega na egzekwowaniu odpowiedzialności
najwyższych organów i urzędników państwowych za naruszenie Konstytucji
lub ustawy, w związku z zajmowanym stanowiskiem lub w zakresie
swojego urzędowania, jeśli czyn ten nie wyczerpuje znamion przestępstwa
(inaczej: popełnienie deliktu konstytucyjnego) oraz za przestępstwa
pospolite i skarbowe w przypadku Prezydenta RP.
Naruszenie konstytucji lub ustawy przez zajmującego stanowisko państwowe
nazywamy deliktem konstytucyjnym. Za delikty TS może orzec:
- Utratę czynnego i biernego prawa wyborczego na 10 lat;
- Zakaz pełnienie funkcji kierowniczych w organach państwowych i
społecznych
- Utratę orderów i odznaczeń;
Przewodniczącym TS jest pierwszy prezes Sądu Najwyższego. W skład wchodzi
przewodniczący, 2 zastępców i 16 członków. Kadencja trwa tyle ile kadencja
Sejmu.
Organy kontroli państwowej i
ochrony prawa
Kontrola państwowa to system organów
powołanych do badania i oceny finansowej i
gospodarczej działalności aparatu państwa.
- NIK – Najwyższa Izba Kontroli
- Rzecznik Praw Obywatelskich
- Rzecznik Praw Dziecka
- KRRiT – Krajowa Rada Radiofonii i Telewizji
- Prokuratura
- Generalny Inspektor Ochrony Danych
Osobowych;
NIK
- Niezależna od egzekutywy;
- Podlega Sejmowi
- Prezesa powołuje na 6-letnią kadencję sejm na
wniosek marszałka sejmu;
- Podejmuje kontrolę na zlecenie sejmu i jego
organów, na wniosek prezydenta, premiera i z
własnej inicjatywy;
- Kontroluje działalność miedzy organami
administracji rządowej i Narodowego Banku,
kontroluje zarządzanie samorządami
lokalnymi;
Rzecznik Praw Obywatelskich
- Ustanowiony w 1987 r.
- Powoływany na 5-letnia kadencję
- Niezależny od organów państwowych;
odpowiada jedynie przed sejmem;
- Działa nie tylko w interesie obywateli ale
również cudzoziemców;
- Przyjmuje skargi na bezprawne lub
niesprawiedliwe działanie administracji;
- Obecnie RPO jest Prof. Irena Lipowicz
w miejsce Janusza Kochanowskiego;
Rzecznik Praw Dziecka
- Zajmuje się ochroną praw dzieci np. prawem
do życia i ochrony zdrowia, prawo do
wychowania w rodzinie, prawo do nauki itd.
- Zajmuje się kontrola przestrzegania ochrony
dzieci przed przemocą, okrucieństwem,
wyzyskiem, demoralizacją, złym traktowaniem
itd.
- Obecnie RPD jest Marek Michalak
KRRiT
- Konstytucyjny organ państwa stojący na straży wolności
słowa, prawa obywateli do informacji;
- Składa się z 5 członków powoływanych na 6-letnią kadencję
- Określa warunki prowadzenia działalności przez nadawców (
np. czas emisji reklam, czas dla producentów programów itd.)
- Ochrona wartości społecznie akceptowalnych
- Udzielanie koncesji na rozpowszechnianie programów
telewizyjnych i radiowych;
- Ustalanie wysokości opłat abonamentowych;
- Obecnie na czele KRRiT stoi Jan Dworak (powołany przez p.o.
Prezydenta RP 7 lipca 2010 roku)
Prokuratura
- Organ ochrony prawnej
- Zadaniem prokuratury jest strzeżenie
praworządności, ściganie przestępców i sprawowanie
funkcji oskarżyciela publicznego przed sądami;
- W skład wchodzą na 6 –letnią kadencję: prokurator
generalny i podlegli mu prokuratorzy powszechnych i
wojskowych jednostek sądowniczych.
- Prokuratorem generalnym jest obecnie Andrzej
Seremet.
Download